ФУРҚАТ АСАРЛАРИ ТИЛИДА ҚЎЛЛАНГАН РАНГ БИЛДИРУВЧИ СЎЗЛАР СЕМАНТИКАСИ (И.П.Пўлатов )

Фурқат асарлари тилида ранг билдирувчи сўзлар кўп учрайди. Улар маълум бир юк ташийди. Масалан, “қора” сўзи бир неча матнларда қўлланган. Бир матнда “қора” сўзи “куйган, қора қон” маъносини ифодалайди:
Кеча-кечадур ҳар эрта, кўзум ашкидин ювиб юз,
Жигарим эзиб қилурмен қора қон ила ғарора. (44-бет).
Иккинчи бир матнда ошиқ маъшуқаси олдида маълум бир айб иш қилиб юзи қорайганлигини ифодалайди:
Агар ўзгани юзига назар айласам кўз очиб,
Бу орада ҳақ тонуқдур, келу қил юзимни қора. (44-бет).
Учинчи бир матнда “қора” сўзи сурма рангини ифодалайди. Бу ранг билан ёрнинг наргис кўзлари янада ёрқинроқ кўринади:
Чекиб сурма қаро наргислариға айлади оро,
Мени ўлдурди охир ғоза бирла юзға хол айлаб. (51-бет).
Тўртинчи бир матнда “қора” сўзи сурмадан ранг олиб, қорайган кўзга ишора қилади:
Сурмадин кўзлар қаро, қўллар хинодин лоларанг,
Ғозадин юзларда тобу ўсмадин қошлар таранг. (55-бет).
“Келинчак” тазминидан олинган бу байтнинг биринчи мисраси Фузулий қаламига мансуб. (Фузулий. Девон. 206-бет).
“Қора” маъносида форс тилидан олинган “сияҳ” сўзи ҳам ишлатилган. Бунда ҳам рақибнинг ўз айби билан юзи қора бўлиши маъноси ифодаланган:
Кўкка оҳим еткуриб тонг отқуча мен йиғладим,
Ул рақиби рўсияҳ сен бирла ёр ўлган кеча. (34-бет).
“Сариғ” сўзи ҳижрон азобида юзи сарғайган ошиқ таърифида қўлланган:
Итларингдек боргоҳинг остонида мудом
Кеча-кундуз сорғориб йиғлаб ётай токайгача? (40-бет).
Яна бир матнда “заъфароний” сўзи “сариқ” маъносида, “арғувоний” сўзи “қизил” маъносида қўлланиб, ёрнинг портрети чизилади:
Заъфароний кўйлак узра арғувоний камзиҳул
Рўймол оғушидин пешонани аҳволи танг. (55-бет).
Фурқат “гулранг” сўзини “қизил” сифати ўрнида қўллаб, боданинг рангини ифодалайди:
Эл гумон айларки: нўшим бодаи гулранг эрур,
Йўқ лабинг ёдида тўлмиш қон ила жомим менинг. (62-бет). Бу матнда ташбеҳ санъати қўлланган. Ошиқнинг қўлидаги қизил май қон билан тўлган жомга қиёс қилинади.
Бошқа бир матнда “қизил” сифати ўрнида “гулгун” сўзи қўлланиб, бу ҳам майнинг рангини ифодалайди:
Бодаи гулгун тўкулмиш мастлиғингдин базм аро,
Ё менинг қоним эрур улким тутубдур  доманинг.(65-бет).
Ошиқ маъшуқага қарата сен ичаётган май менинг қоним бўлиб, бу қон этагингдан тутқусидир дейди.
Фурқат асарлари тилида араб тилидан ўзлашган сифатлар ҳам учрайди:
Ахзар – яшил, кўк.
Аҳмар – қизил.
Зафарон – сариқ.
Кофур – оқ.
Мутарро – тоза, тиниқ, ялтироқ.
Хуллас, Фурқат асарлари матнини лингвопоэтик тадқиқ этиш фурқатшуносликнинг янги соҳаси бўла олади.
Манба: Фурқат, 2-томлик. Танланган асарлар. 1-том. Тошкент. Ўзбекистон давлат бадиий адабиёт нашриёти, 1959.