МАҲБУСА

Эрталаб Заур ҳовлига чиққанда Зураб унга яқинлашиб, зарур гапи борлигини маълум қилди. Заур унга норози қиёфада боқди. Йигит қарашидаги қатъиятни кўриб, уни ноилож уйга бошлади. Ташқарига чиқиш умидида келаётган Золийхон Зурабни кўрди-ю, остонада таққа тўхтаб, унга хавотир билан боқди. Зураб унга қараб, кўзларидаги қўрқувни кўриб қувонди. Бармоғини лабига босиб, “ҳеч нима айтмайман, онт ичаман”, деган ишора қилди. Бу онда қизни ҳуркитиб юбормаслик учун у ҳар қандай ёлғонни ишлатиб, онт ичишга тайёр эди.
Хонага киришлари билан Зураб эшикни зичлаб ёпди-да, ташқарида қиз қулоқ тутиб тургандир, деган ҳавотирда паст овозда гап бошлади:
-Заур, мен сенга хунук бир ҳақиқатни айтишим керак.
-Айтадиганингни айтавер, мужмаллик қилма.
-Муқаддас ўрмонда Золийхоннинг ўйнаши яшириниб ётибди. Қизинг кечаси унинг ёнига бориб туради.
Қарийб пичирлаб айтилган бу гаплар руҳоний отанинг назарида момагулдиракдек жаранглаб, оламга жар солгандай  бўлди. Зураб буни “хунук ҳақиқат” деб атаган эди. Аслида “даҳшатли” деб сифат бергани дуруст эди. Зураб бундай дея  олмасди. Ҳақиқатнинг бу даражада даҳшатли эканини фақат отагина ҳис қилиши мумкин. Бу гап ғирт туҳмат бўлганда ҳам отага осонмас. Агар бу хабар чиндан ҳам ҳақиқат бўлса-чи?!
Заур аввалига худди гапга тушунмагандай Зурабга ҳайрат кўзларини қадаб жим қолди. Кейин вужудини қамрай бошлаган вулқон кучга тўлиб, портлади – ханжарини яланғочлади-ю,  тиғни Зурабнинг кекирдагига тираб ҳайқирди:
-Сен, ит, қулвачча! Туцат қизининг пок номусига туҳмат қилиб, ҳақоратлашга қандай журъат этдинг?!
Кодат бундай ҳамла бўлишини аввалдан ҳисобга олгани сабабли қўрқмади ҳам, талвасага тушмади ҳам. Ўзини ҳотиржам тутди. Ҳатто киприк қоқмади. Нимадан қўрқсин? У бировларга туҳмат қилувчи йигитлардан эмас. Унда инкор этиб бўлмайдиган далил бор. Заур олдида ҳам, худо олдида ҳам унинг юзи ёруғ. Аксинча, бу талвасага тушган чолнинг юзи қора бўлиб турибди. Агар Зураб хоҳласа “ит, қулвачча!” деб ҳақоратлаётган бу одамнинг ўзинигина эмас, бутун уруғ-авлодининг ор-номусини ер билан тенг қилиб, шармандалик ботқоғига ботириши мумкин эди. Лекин унинг бундай нияти йўқ. Унинг мақсади бутунлай бўлакча.
Зураб тим қора кўзларини қарияга тикди, мижжа ҳам қоқмай бургутқараш қилди:
-Тбау-уац-Ила номи ва унинг қасоси ҳаққи қасам ичаман: айтганларимнинг ҳаммаси рост! Кеча тунда мен уларни ўз кўзим билан кўриб, фақат ўзинггагина маълум қилиб қўяй, деб келдим ҳузурингга. Туцатлар шаънига иснод тушишига йўл қўймасликни мен эр йигитлик бурчим, деб биламан.
Зурабнинг қасами ва “фақат ўзинггагина” деб таъкидлаши Заурга таъсир қилиб, ханжарини туширди. Энди у вулқон оташида ёнаётган одам эмас, оловда куйиб кул бўлган бечора ота ҳолатида эди.
-Ҳузуримга  келиб тўғри қилибсан,-деди у титроқ овозда,- гапир...
Шу топда Заурнинг кўзи дераза томонга тушди. Дераза ортида соя ҳаракатини кўрди-ю, ёшига ярашмаган чаққонлик билан бир сакраб, эшик ёнида пайдо бўлди. Эшикни шашт билан очди – остонада турган Золийхон ўзини панага олишга ҳам улгурмади.
-Бу ёққа кир!-отанинг сўзлари бўғиқ момагулдирак каби эшитилди.-Зурабнинг гапларини ўзинг ҳам эшит!
-Дадажон,-деб ёлборди остона ҳатлашга ҳадиксираган қиз,- унинг ҳамма гаплари ёлғон. Керим Тўтараевга тегмайман, деганим учун аламини оляпти.
Заур қизининг ёлборишига қулоқ солмади:
-Агар ёлғон сўзлаётган бўлса, бу хонадан тирик чиқмайди. Қани, кир!
Қўрқув сиртмоғи бўйнига ташланган қиз отасининг амрига бўйсунишга мажбур эди. Золийхон ичкари киргач, Заур эшикни зичлаб беркитиб, қулфлади-да, калитни чўнтагига солди. Сўнг хансираганича юриб бориб, дераза пойидаги курсига ўтирди.
Зураб билан Золийхон тик турганларича ундан садо кутишди.
Заур бу топда худосининг ғазабини қўзғотишга сабаб бўлувчи қандай гуноҳ иш қилиб қўйганини ўйлаб топишга уринарди. Исломни ҳам, насарони ҳам инкор этган  адашган қавм  ўйлаб топган худо эмас, Яратган жазо юбораётганини унинг ноқис ақли тушуниб етмасди. Аждодларига Тангри ажиб неъмат бериб эди – юз ўгирдилар. Агар асрлар муқаддам ҳидоятни танлаганларида эди, ҳаё либосида улғайган қизлар номуснинг қадрига етган ҳолда улғаяр эдилар. Заур каби оталар бегона йигитдан машъум хабарни эшитиб бошларини эгмас эдилар.
Деворлардаги олтин суви юритилган тасвирлар мойчироқнинг липиллаётган нурида жило тарқатади. Аммо бу жило хонадагиларнинг биронтасига таъсир қилмайди. Уч одам – уч олам, ҳар бири ўз ташвиши билан банд. Ниҳоят, руҳоний ота тилга кирди:
-Зураб, Тбау-уац-Иланинг нигоҳи сенга қадалиб турибди, фақат тўғрисини сўзла!
-Мен фақатгина ҳақ гапни айтаман, Заур!-деди Зураб дадиллик билан. Сўнг  гапидан адашмай, ҳаммасини бир бошдан бошлади: аввал Керимнинг Золийхонга бўлган муҳаббатидан хабар топганини маълум қилди, кейин тутинган укасининг илтимоси билан қизга совчи юбориш борасида мурожаат қилгани ва қизнинг ўйлаб ҳам ўтирмай рад жавоби берганини, дўсти бундан изтироб чекавергач, Заурга фол очирганини, фол Керимнинг исмини ошкор этгач, қизнинг ҳаракатини кузата бошлаганини, ниҳоят ярим кечаси  қаердандир қайтаётган Золийхонни  учратганини айтиб берди. У қасамига содиқ қолиб, гапига ёлғон аралаштирмаса-да, ишга Қўрғокнинг аралашганини яширди. Бироқ тепадаги қоялар панасида қандай пойлоқчилик қилганини, қизнинг бу кеч эшик оғзида пайдо бўлганини аниқ баён қилди. Золийхоннинг изидан пусиб боргани, муқаддас ўрмондан номаълум эркакнинг чиқиб келиши, қизнинг унга тугунча узатишини айтгач, бир зум сукут сақлади. Гўё воқеанинг давомини айтишга андиша қилгандек туюлди. Бу сукут чоғида Золийхоннинг юраги қўрқувдан ёрилиб кетаёзди. Андиша деган фазилатга бегона Зурабга аслида айнан шу керак эди. Қизнинг қўрқув оғушида титрай бошлаганидан мамнун бўлган Зураб энди унинг йигит қучоғига киргани, эркалаш ва ўпичлардан маст бўлганини батафсил тасвирлаб берди. У тасвир ўқларининг ота ва қиз қалбини поралаётганини сезиб турар ва бундан лаззат оларди. Зураб шаккокни отишга аҳд қилгани аммо муқаддас жойга қон тўкиб гуноҳкор бўлишдан қўрққанини айтгач, нафас ростлади.
Золийхон Зурабнинг ҳикоясини ўлим тўрига чирмашиб қолган қуш ҳадиги билан тинглади. Қадамжода гуноҳга ботгани учун Тбау-уац-Ила жазо бериш мақсадида гўё боши узра ўлим  булутларини тўплаётгандай эди.  Кутилмаган бу бахтсизлик уни шу даражада ларзага солди-ки, у ҳатто тайинли жавоб қайтаришга ҳам қодир бўлмай қолди. Золийхон жазодан қўрқяпти, ўлим олдида чорасиз қиз талвасага тушди, дейилса унинг шаънига иснод бўлар. Тоғнинг қайси мағрур қизи ўлимдан қўрқибдики, Золийхон талвасага тушса?  Бу онда Золийхон ўзи ҳақида ўйламасди. Унинг бутун фикру хаёли Урусхонда эди. Улар нотаниш кишининг кимлиги билан қизиқадилар, аммо тирик экан, лабларидан бу ном учмайди! Қани эди, қанот чиқарса-ю, севгилиси ёнига учиб бориб, уни хатардан огоҳ қила олса!
Зурабнинг хотиржам оҳангдаги ҳикояси Заурнинг қалбига оловли қўрғошин бўлиб қуйилиб бориб, кўкрагини куйдирди. Кимдир кетма кет бошига оғир гурзи билан уравергандай бўлиб, охири гангиб ҳам қолди. Хонага жимлик чўккач, у хаёлини жамлашга уринди. Зураб кириб келиб, гап бошлаганида уни ноҳақ ҳақоратлаганини англади. Аммо узр сўрамади. Чунки Туцатлар ҳеч қачон кодатлар олдида паст кетиб, узр сўрашмаган. Заурнинг ғазаб ўқлари энди қизи томон отилиши кутилаётган эди. Чиндан ҳам Заур бу он қизини бўғиб ўлдиришга ҳам тайёр эди. Аммо ўзини босди. Ички оловни ташига чиқармади. Босиқ овозда қизидан сўради:
-Шу гаплар ростми?
Қиз юзини кафтлари билан тўсди, аммо жавоб қайтармади. Заур ўша совуқ оҳангда саволини такрорлади:
-Золийхон, шу гаплар ростми?
Саволни хонадаги ўлик сукунат ютди. Мойчироқ атрофидаги хира пашшанинг ғинғиллашига уччовлари ҳам эътибор беришмади. Сукунатни яна Заурнинг овози поралади:
-Тбау-уац-Иланинг қасоси ҳаққи, айтилган гапларнинг барчаси рост экан!-деди у изтироб билан. Кейин қизига ўгирилиб сўради:
-Унинг кимлигини айт!
Золийхон тилини тишлади.
-Отангга жавоб берасанми ё йўқми!- у шундай деб қизининг билагини бор кучи билан сиқди.-Ким у, айт, шарманда!
-Ота, мени ўлдиришинг мумкин, лекин мен унинг кимлигини айтмайман!
-Айтасан! Мен сени гапиришга мажбур қиламан.
Золийхон қатъийлик билан бош чайқади:
-Мажбур қила олмайсан, ота. Туцатлар орасидан шу пайтгача сотқин чиқмаган.
Бу гапни эшитган Заур қизининг қўлини беихтиёр қўйиб юборди: “Қизим ҳақ! Туцатлар ҳеч қачон сотқинлик қилишмаган!..”
-У билан қаерда топишдинг?-деб сўради Заур саволни бошқа томонга буриб.
-Бўрон турган тунда қўноқ бўлиб келди. Бир кеча ётди,-деб қиз гапни қисқа қилди.
Бу иқрор отани қаноатлантириши мумкин эмасди. Заур гапнинг давомини кутди. Қизи жим туравергач, сўради:
-Кейин-чи?
-Кейин...-Золийхон “айтсамми ё айтмасамми?” деб иккиланиб турди-да, сўнг дадил гапира бошлади:- ўрмонда яширинишини айтиб, таом келтириб туришимни илтимос қилди.
-Сен... илтимосини қабул қилдингми?
-Дарров рози  бўлмадим, бу йўлдан қайтаришга уриндим. Лекин у мени мазах қилиб, фаришта Дзуардан қўрқмаслигини айтиб, барибир ўша ўрмонга кетди.
-Сен-чи?.. Уни севиб қолдингми?
Отанинг бундай саволига энг беҳаё қиз ҳам дарров жавоб қайтара олмаса керак. Золийхон гарчи ўзини Урусхонга бахш этиб қўйган бўлса-да, ҳаё чегарасидан буткул чиқиб улгурмаган эди. Шу боис саволни яна сукунат ютди.
-Сенлар...
Заур “қўшилдиларингми?” деб сўрамоқчи эди. Аммо тили бу гапга айланмади. Бу даҳшатли савол берилмаган бўлса-да, Золийхон отасининг муддаосини англаб, жим тураверди.
Заур қовоғини уйганча жим қолди. Сўнг девордаги энг катта тасвир томон юзланди-да,  амр этди:
-Ёнимга келиб, тиз чўкинглар!
Зураб ҳам, Золийхон ҳам унга сўзсиз итоат этишиб, муқаддас ҳисобланган тасвир қаршисида тиз чўкдилар.
Зуар қўлларини  икки томон ёйганича тасвир томон йўналтириб сиғина бошлади:
-Тбау-уац-Ила! Сен момақалдироқ ва яшин ҳукмрони,    ризқ-насибани мўл қиладиган ёмғирлар ёғдирувчи водийлар ҳомийсисан! Менинг аждодларим асрлар оша сенга тоат-ибодатда бўлиб, эътиқод билан хизмат қилиб келди. Мен ҳам бир қулинг сифатида хизматингдаман. Аммо ҳозир сен шармандалик туфайли абгор бўлган бандангни кўриб турибсан. Ўзимнинг қизим менинг ор-номусимни булғади, бошимни иснод балчиғига ботирди. Лекин бу  бошимга ёғилган балоларнинг ҳаммаси эмас. Оҳ, Тбау-уац-Ила! Тоғларимиз паноҳи фаришта Дзуар! Бир бадкирдорнинг кўз кўриб, қулоқ эшитмаган шаккоклиги туфайли мен – сизларнинг бандаи хизматкорингиз гуноҳга ботиб, қаҳрингизга учраб турибман. Мен муқаддас ўрмонни ҳимоя қила олмадим. Хотин кишининг оёғи зиёратгоҳни булғади. Қадам босишга мутлақ ҳаққи бўлмаган куфроний ўрмонингга киришга журъат этибди. Бу гуноҳимиз учун бизлардан ғазабланма,  Тбау-уац-Ила. Тавбаларимизни қабул эт, Тбау-уац-Ила! Бизни аёвсиз жазоингга мубтало этма! Сенга сиғиниб, илтижо этаман: ўзинггагина содиқ хизматкорингни эмас,оилаларимизни, молу-ҳолимизни эмас, водий аҳлини ҳам эмас,  фақат ва фақат айбдорларнинг ўзларини жазола, ғазабингни уларгагина соч! Бу  худосиз кўрнамакка, сенга қарши чиқишга ботинган шаккокка раҳм этма, жазола уни! Яна... яна... ўз ота-онасининг номусини, урф-одатини унутган, азиз-авлиёлар рад этса ҳамки, у бадкирдор билан аҳду паймон қилган қизга ҳам жазо бер! Ҳа, жазо бер унга! Энди бошимизга қандай кулфатлар ёғилади, Тбау-уац-Ила? Энди нима бўлади? Мени ва иниларимни гуноҳларни ювиш йўлига йўлла! Жиноятчини маҳв этиб, қадамжони поклашимизни насиб эт! Водий аҳлини ғамдан фориғ қил!
Дуо пайтида Заур бир неча маротаба пешонасини саждага қўйди. Ибодатни тугаллаб, қаддини кўтарганида унинг чеҳрасида маҳзун қатъийлик зоҳир эди.
-Зураб!-деди у синиқ овозда.
-Хизматингга шайман, Заур!
-Бугун сен  Тбау-уац-Иланинг руҳоний хизматкорларигина биладиган бир сирдан воқиф бўласан.
-Эшитяпман, Заур.
-Сен ҳозир “бу сирни ҳеч кимга, ҳеч қачон айтмайман”, деб қасам ичишинг керак.
-Қасамёд этаман, Заур!
-Тбау-уац-Иланинг қасоси ҳаққи қасам ич!
-Тбау-уац-Иланинг номи билан қасамёд этаман!
-Яхши, энди дераза олдига бориб тур, яна бу беор қиз қочиб кетмасин.
Зураб буйруққа сўзсиз итоат этди: ҳудди кутилмаган ҳужумга шайлангандай ханжарининг сопини ушлаб турди.
Заур қалин тахтадан ишланган оғир сўрини сурди. Полнинг бир ерини босган эди, икки энли тахта ўз-ўзидан кўтарилди. Зулмат ўрага олиб тушувчи зина кўринди. У ўзини бир қадам четга олди-да, бармоғи билан ўрани кўрсатиб, қизига: “Пастга туш!” деб буюрди.
Золийхон ўрага қўрқув кўзи билан қараб олиб, отасига илтижо билан:
-Ота, сен бундай қила олмайсан,-деди.
-Ўз ихтиёринг билан тушасанми, ё оёқ-қўлингдан кўтариб ташлаб юборайликми?-деди Заур, қизига қарамасликка тиришиб.
Қўрқув даҳшат исканжасидаги қиз тиз чўкиб, отасининг черкасча узун камзули этагини юзларига суртди-да, кутилмаганда ўкраб йиғлаб юборди. Ташқарида туриб бу ўкирикни эшитган кишига “ширали овоз соҳибаси йиғлаяпти”, дейилса ишонмай, “бирон бир ҳайвонни бўғизлашаётгандир” дейиши аниқ эди.
-Ота, ота! Раҳминг келсин, бечора қизингни кечир!
Бечора қиз... Қани эди, бечора қиз бўлса... Заур ўйлаб ҳам ўтирмай кечирарди. Аммо ёлбораётган бу қиз бечора эмас, у - беномус... номуссизни эса кечириш мумкин эмас...
Заур этагини силтаб тортиб, қизининг чангалидан чиқарди:
-Бақирма, эси йўқ!-қаҳр билан шундай деб бир оз жим бўлди. Сўнг анча босиқ, ҳатто бир оз мулойим оҳангга кўчди:-Золийхон, мен сени бу ердан тезда чиқараман... Қўрқма, мен сенга ўлимни раво кўрмайман.  Мен Тбау-уац-Иланинг қарорига қарши боролмайман: сен Керимнинг хотини бўлишинг керак! Сен шу ерда жон сақлайсан. Бадкирдорга хабар етказиб, огоҳлантиришингга йўл қўймайман. Қани, туш пастга!
Қалтираб ўтирган Золийхон қаддини кўтариб, отасининг амрига бўйсинди. Заур мойчироқни  кўтариб унинг изидан юрди. Қоя тошларини ўйиб хона шаклига келтирилган тўланинг у ер-бу ерида турли ҳажмдаги қутилар бетартиб ётар эди. Қизидан кейин пастга тушган Заур қутилардан бирини четга суриб, қопқоқни кўтаргач, қоронғу ертўла кўринди. Хона бурчагида титраганича даҳшат ва савол назари билан қараб турган қизига Заур мойчироқни узатди-да:
-Пастга туш!-деб буюрди.
Золийхон бу сафар талвасага ҳам тушмади, отасига ёлвормади ҳам. Отаси ҳудди арзимаган ишни буюргандек итоат этиб, мойчироқни олди-да, нарвон поясига оёқ қўйди. Нарвоннинг ўн икки поясини босиб пастга тушгач, тепадаги қопқоқ ёпилди, қулфнинг “ширқ” этгани ҳам эшитилди. Золийхон ертўла деб ўйлаган жой анчагина кенг ғор эди. Мойчироқнинг ожиз нури ғорнинг ҳамма ерини ёрита олмасди. Тош деворлар томонга эмандан ишланган оғир ўриндиқлар қўйилган. Ўз дардига банди Золийхон  бунча ўриндиқларнинг вазифаси нимадан иборат эканини ўйлаб ҳам кўрмади. Қўлидаги мойчироқни тошдевор токчасига қўйди. Бир оз ҳаракатсиз тургач, ўриндиққа омонат ўтирди. Бошига ёпирилган бало булутининг қай ҳолда пайдо бўлганининг сабабини ўйлай бошлади. Ўйлай-ўйлай “Тбау-уац-Ила! Қаҳринг шунчалар қаттиқми? Билиб турибман... менинг шаккоклигим учун бу жазоинг ҳам кам”, деган фикрга келди. Чорасизлик занжирига банди қилинган қиз нимқоронғулик бағридан нажот кутгандай қўлларини баланд кўтарди-да:
-Менинг паҳлавоним! Менинг Урусхоним!-деб пичирлади. Кейин бирданига даҳшат билан чинқириб юборди-да, ҳушидан кетиб йиқилди.
Бу онда Заур тепага кўтарилиб, тўла қопқоғини ёпиб, сўрини жойига суриб қўйди.
-Энди сен бу тўланинг сирини биласан.  Нотиинч кунларда жон сақлаш учун бобокалонларим қояни ўйиб ўзларига бошпана қилишган экан,-деди Зурабга қараб.
-Мен бу сирни ўзим билан қабрга олиб кетаман,-деди ҳануз деразани пана қилиб турган Зураб.
-Бунга шубҳам йўқ, Зураб. Лекин яна бир сирни сақлашга онт ичишинг керак. Золийхоннинг ...-Заур “беномуслигини” демоқчи эди, аммо бу сўзга тили айланмади. Қийналиб бўлса-да, ўзгачароқ тарзда баён қилди: - қилиғини биров билмаслиги керак.
Заур Зурабдан йигит сўзини олишга ишонган эди. Аммо ишончи пуч бўлиб чиқди. Зураб у томон яқинлашди-да, кўзларига тик қараб деди:
-Онт ичолмайман, Заур. Керим Тўтараевдан менинг яширадиган сирим йўқ. Буни унга айтишга мажбурман.
Заур йигитнинг кўзларидаги қатъийликни кўриб, бошини эгди.
-Сен ҳақсан,-деб чуқар хўрсинди. Кейин унга илтижо билан боқди:-Фақат бошқаларга айта кўрма... сендан ўтиниб сўрайман, айниқса бу овулдагилар билишмасин.
-Албатта шундай бўлади. Мен дўстимнинг хотини номусига гард юқишини истамайман. Сен у аблахни нима қилмоқчисан, ўйлаб кўрдингми?
-Унга Тбау-уац-Иланинг ўзи жазо беради!
-Шундай деб кутиб ўтирмоқчимисан? Йўқ! Уни қўлга тушириш керак!
-Қўлга тушириш керак, дейсанми? Қачон? Қандай қилиб? Бир ҳафтадан кейин ой тўлишади. Биз шундан кейингина ўтин териш учун ўрмонга кира оламиз. Унга қадар ҳатто менинг  ҳам ўрмонга киришга ҳаққим йўқ. Кирган тақдиримизда ҳам қадамжода олишиш мумкин эмас. Ўйлаб кўр: бирдан бир чора – уни  алдаб, ўрмондан чиқишига мажбур қилишимиз керак. Аммо эҳтиёт – шарт!  У маккорнинг ўрмондан чиқиб қочиб қолишга уриниши аниқ.
-Қаёққа қочади? У шаккок ҳали сири ошкор бўлганини билмайди-ку? Золийхон унинг олдига кун ора қатнарди. Демак, эртага кечқурун қизингизни кутади.
-Бу гапинг ҳам тўғри. Мен укаларимни ҳузуримга чорлай. Сен уларга режангни айтасан.
-Золийхон ҳақидаги сирни ошкор қилмай турайми?
-Қариндошларимдан яширадиган сирим йўқ. Улар бор ҳақиқатни билишлари шарт. Сен ҳозироқ бу ердан чиққину Тамби билан уларнинг ўғилларини чақир. Кейин Иналдко, Моцко ва Хсинларни топ. “Муҳим иш бор”, деб тайинла. Ҳаммалари дарҳол етиб келишсин.  Ўзинг йўлда  у-бу ишга аралашиб қолиб кетма, бирга  кел.
Зураб буюрилган вазифани бажариш учун ташқарига чиққач, Заур ичкари уйга кириб “Золийхонни шошқич бир иш билан Дарговга юборганини” хотинига маълум қилиб қўйди.