СОВЧИ
Заур Туцат уйига соқов ўғли ҳамроҳлигида пешин чоғи қайтди. Отдан чаққонлик билан сакраб тушган Қўрғок отаси эгардан имиллаб силжигунича жиловдан ушлаб турди. Узоқ йўл юрганидан руҳоний отанинг аъзойи бадани толиққан эди. Унинг вазмин қадам товушларини эшитган ожиза кампир ўрнидан қўзғолди.
Золийхон эса эшик кесакисига суянганича қимирлай олмайди. Унинг юраги нима учун бунчалар қаттиқ тепяпти?
Қўрғок отасига эргашмай, эгарларни олиб, отларни ўтлоққа ҳайдади.
Хотини билан қизининг саломига алик олган Заур оғир-оғир қадамлар билан юриб келиб, ўчоқ олдидаги курсига ўтирди. Бир оз давом этган сукутдан сўнг вазмин овозда гап бошлади:
-Хицада Темир Тўтараевни кўрдим. Яқин кунлари ичи у сурувини бу ерларга ҳайдаб келади. Қўйларини ёз ичи шу ерларда боқмоқчи. У бизникида яшаб туради. Келган куни қўй сўйиб, иззатини жойига қўйиш керак.
Заур қайси бир меҳмонни алоҳида иззат-ҳурмат билан кутиб олишни истаган тақдирдагина унинг ташрифини аввалдан маълум қиларди. Она-бола унинг бу одатини яхши билишади. Темир деганлари Заурнинг қалин дўсти. Бу уйда кўп меҳмон бўлган. Бироқ шу пайтгача уни алоҳида тайёргарлик билан кутишмаган эди. Энди унинг пойи қадамига қўй ҳам сўйиш керак эмиш. Бундай иззатнинг тагида бир гап бор...
Золийхон бу янгиликнинг тагига етишга уринмади ҳам, аксинча буни ўзига алоқаси йўқ бир хабар деб билиб,  индамайгина чиқиб кетди. Қиз уйида бўлаётган воқеаларга эътиборсиз қарашга кўникиб қолган. У Темир Тўтараевнинг ташрифи ўзининг тақдирига таалуқли эканини ўйлаб ҳам кўрмади. Унинг бутун фикру зикри ҳозир муқаддас ўрмондан паноҳ топган,  худо ва барча одамларга қарши чиқишга журъат этган жасур йигитда эди!
Қизининг чиқиб кетганини шарпасидан сезган ожиза эрига мурожаат қилди:
-Заур, сендан бир нарсани сўрасам майлими?
-Сўрайвер.
-Темир бекорга келмаётгандир? Мақсади нима унинг?
-Нимагалигини айтдим-ку? Гапимга тушунмадингми?-Заур шундай деб хотинига норози қиёфда қараб қўйса-да, изоҳ беришга мажбур бўлди:-Қўйларини боққани келади.
-Заур, сен ниманидир яширмоқчи бўляпсан. Темирнинг мақсади фақат қўйларини боқиш эмасдир?-Ожиза шундай деб ўрнидан турди-да, хассаси билан ерни пайпаслаб, эрига яқинлашгач, унинг қўлини ушлаб, ёлборган одамнинг товуши билан сўради:-Менга тўғрисини айтақол...
Заур аввалига индамади. Бир оз сукутдан сўнг мужмал равишда жавоб қайтарди:
-Сендан яширадиган гап йўқ, ташвишланма. Темир ўғли учун бизникидан бир нимани олмоқчи.
Ташқаридан келган киши бу гапни эшитса, “Темир бирон буюм илинжида экан-да”, деб ўйлаши мумкин. Бироқ онанинг кўнгли бу мужмаллик ортида қандай ният ётганини дарҳол илғади.
-Золийхонними?-деди овозини баландлатиб.
Бу фақат бўлажак айрилиқ даҳшатига тушган она қалбининг фарёди эмасди. Унинг овозида қизидан айрилгач, тун қаърида ёлғиз қолишдан қўрқиш оҳанги ҳам бор эди. У эридан қўрқади. Золийхон эса унинг бирдан-бир қувончи. Шунинг учун ҳам бўлажак айрилиқ  хабари вужудини тилка-тилка қилиб ташлади.   
-Керим қизимиздан розилик сўрабдими?* Золийхон бу ҳақда менга ҳеч нарса демади-ку?
-Ичидан пишган қизинг совчи юборилишига рози бўлгандир-у, лекин сенга айтмагандир. Сенлар бунақа ишларни мендан яшириб юришга устасанлар.
Ожиза эрига эътироз билдиришга журъат этмаса-да, “йўқ, қизим мендан ҳеч нимани яширмайди”, дегандай бош чайқади.
Заур хотинига бошқа гапирмади. Жимгина ўтириб, ўйга ботганича Тбау-уац-Ила ўрмонига тикилиб қолди.
Бу пайтда Керим Тўтараевнинг тутинган акаси Зураб Кодат овул томондан отини гижинглатиб, уларнинг уйлари томон яқинлашиб келарди. У черкасча оқ камзул билан оқ папоқ кийган, дастаси билан қинига кумуш суви юритилган ханжар ва кумуш ҳалли камар тақиб олган эди. У ҳовлида турган Золийхонга яқин келиб, Қофқаз одатича салом берди: ўнг қўлини бир нафас кўкрагига қўйиб, кейин туширди.
-Заур қайтдими?-деб сўради.
Қиз мулойимгина, айни дамда ўзини киборларча тутгани ҳолда жавоб қайтарди:
-Ҳа...
Золийхоннинг ўзини киборларча тутиши бежиз эмас. Туцатларнинг урф-одатлари унинг қон-қонига сингиб кетган. У Кодатларнинг бир вақтлар Туцатлар хонадонига қарам бўлганини унутмаган. Эпчил, айни дамда зеҳни ўткир бўлган Зураб қизнинг ўзини тутишидан мақсадини англаса-да, ҳеч нима сезмагандай олижаноблик оҳангида суҳбат бошлади. У ғоят баодоб эди. Ҳар бир сўзи, ҳар бир ҳаракатида эрлик ғурури билан бирга ҳилм ҳам мавжуд эди. Мана шу хулқи билан у мартаба жиҳатдан юқори саналувчи хонадон қизининг кибр-ғурурини босиб олишга эришди.
Йигит овул янгиликларидан сўз очди-да, байрамнинг яқинлашиб қолганини гапира туриб, дўсти Керим Тўтараевни мақташга тушди. Керимнинг жасурлиги, софдиллигини, оиласининг бадавлатлигини ва обрў-эътиборининг мақтовини келтирди.
Хаёли Урусхон соғинчи билан банд бўлган қиз аввалига бу таърифу тавсифларни эътиборсиз тинглади. Кейин унинг мақсадини англаб, титраб кетди.
--------------------------------------
*Осетинларнинг одатича, куёв яқин дўсти орқали қиздан ризолик олганидан кейингина совчи юборади.

-Золийхон, Керимга бориб нима дейин? Совчи юбораверсинми?
Бу савол қизнинг жонини суғуриб олгандай бўлди. Зурабнинг жавоб истаб тикилиб турган ўткир нигоҳи юрагига ўқ каби қадалгандай бўлди. Қани эди, бу нигоҳ  чиндан ҳам ўққа айланса-ю, юрак қонини оқизса... Шундай бўлса Золийхон айни дамда мингдан-минг рози бўлиб ташлаб кетарди бу дунёни... Ўткир нигоҳини қадашга қаноат қилмаган Зураб саволини яна такрорлади. Энди унинг овози гўё момагулдирак каби гулдираб, қизнинг боши устидаги осмонни майда-майда қилиб юборгандай туюлди. Қани эди, чиндан ҳам шундай бўлса-ю, осмон парчалари унинг жонини ола қолса... Зураб саволни учинчи марта такрорлаш ўрнига “жавоб кутяпман”, деган маънода томоқ қириб қўйди. Золийхон шундагина ўзига келди. Шошилганича:
-Йўқ, йўқ! Ҳеч қачон, ҳеч қачон!-деди-ю, бошқа сўз айтишга қурби етмади. Шарт бурилиб, уйига ошиқди.
Қизнинг ҳаракатидан ажабланиб қараб қолган Зураб ўша куниёқ Кадгаронга йўл олиб, дўстига нохуш хабарни етказди.
Узоқ давом этган таниш-билишликдан сўнг Зураб билан Керим ака-ука тутинишга қарор бериб, қасам қадаҳидаги майни ичиш билан бу аҳдларини қалбларига муҳрлаган эдилар. Ўшанда Керим Заурнинг гўзал қизига ошиғу беқарор эканини айтган, Зураб эса унинг оғирини енгил қилишга бел боғлаган эди. Агар совчилик билан иш битмаса айёрлик ва жасурлик билан бўлса-да, қизни ўғирлашга ҳам тайёр эканини билдирганди. Ўша йиллари бу режани амалга ошириш мумкин бўлмагани учун то шу кунга қадар тоқат билан кутишга тўғри келди.  Керим гарчи  ишқ ўтида ёниб юрса-да, акаси уйланмагани учун Золийхонга оғиз сола олмасди. Қайси осетин йигит акасидан олдин уйланибди-ки, Керим бунга журъат қила олса!?  Акасига инсоф кириши қийин бўлиб ойларни эмас, йилларни совурди. Ниҳоят ота-онасининг гапига кириб уйлангач, Керимнинг йўли очилиб,  Заурнинг қизига уйланиш нияти борлигини отасига айтди.
Темирга ўғлининг танлагани маъқул келди. У Заурга қариндош бўлиш орқали оиласининг обрў-эътибори ошажагини биларди. Қолаверса, кўп йиллик дўстликлари ҳурмати Заур қалин пули сўрашда инсоф қилар, деган ниятда эди.
Кўзлари соддалик билан беғубор боқувчи, тўладан келган, юзлари чиройли Керим қизнинг рад этганини эшитиб, аввалига кўнгли ўксиди. Сўнг “яхшилик билан ризолик бермаса, уни ўғирлайман!” деган қарорга келди. У йиллар бўйи муҳаббат алангасида ёниб, энди гўзал қизга тезроқ етишишни хоҳларди. Шу аҳдига маст бўлиб, қиз олиб қочилган тақдирда қалин пули бир неча баробар ошиб кетишини ўйлаб ҳам кўрмаётган эди. Ниятига тезроқ етишни истаётган ошиқ йигитнинг кўзларига қалин пули  эмас, фақатгина  қизнинг гўзал чеҳраси кўринаётган бўлса не ажаб! Бироқ жасурликда тенгсиз ҳисобланган Зураб бу сафар дўстининг аҳдини маъқулламади. Керим ботир биродарининг гапларидан ажабланди. Ҳавфли вазиятга дуч келса, олишишни севадиган йигитнинг бундай эҳтиёткорлиги унинг учун тушунарсиз бўлди.
Бу тоғларда Зураб ўтмаган сўқмоқлар қолмаган. Чўлдан ўғирлаган отларини фақат ўзигина биладиган сўқмоқлардан неча-неча маротабалаб олиб ўтгани учун ҳам унга ҳар бир дарахтгина эмас, ҳар бир бута ҳам таниш, дейилса лоф бўлмас. Унинг доимий ҳамроҳи - ханжар юзидаги доғлар даҳшатли фожиаларнинг тилсиз гувоҳи. Ханжаридаги доғларни кўрсатиб ғурурланишни хушловчи Зураб бу он қурол билан иш битириб бўлмаслигини билиб турарди.  Тутинган укасининг безовта юрагини тинчитиш учун тушунтиришга ҳаракат қилди:
-Сен ҳар қандай оғир ишда менга бемалол суянишинг мумкин,-деди у.-Фақат Заурнинг эмас, туцатлардан қай бирининг бўлса ҳам қизини олиб  қочиб, бу гердайганларнинг бўйнини эгиб, эзиб қўйишни ўзим ҳам хоҳлардим.  Ўзларини бизлардан устун қўйиб юрган бу руҳонийларни бир тузласам ўзим ҳам хумордан чиқардим. Лекин ҳозир бунинг вақти эмас, озгина кутишга тўғри келади. Золийхонни кўндиришга яна бир марта уриниб кўрайлик. Кўп қизлар биринчи сафар оғиз очилганда шунақа ноз-фироқ қилиб туришади. Кейин рози бўлганини ўзи ҳам билмай қолади.  Сен байрамга борасанми?
Керим “ҳа, бораман”, дегандай бош ирғади.
-Мана бу ишинг тўғри бўлади. Сен унга яқинлашиб, рақсга таклиф қиласан. Кейин мен яна гаплашаман.
-Хўп, сен айтгандай бўла қолсан-деди Керим. Кейин бир оз ўйланиб туриб, хавотир билан сўради:-Бошқа бирор йигитни севиб қолган бўлса-чи?
-Бўлиши мумкин эмас!
-Нега?-деди гумон пардасига ўралган Керим, унга нажот кўзлари билан қараб.
-Агар бирортасига ишқи тушган бўлса,  танлаганингга кўз олайтирган ўша малъуннинг юрагини менинг ханжарим аллақачон тилка-пора қилиб юборган бўларди. Мен кимман? Ахир акангман-а! Худо шоҳид, бирон бир йигит шу ниятда бу ҳовлига яқин йўламаган. Йўлаган бўлса мен албатта билардим. Ниятингдан хабар топганимдан бери  нигоҳим эртаю кеч шу хонадонда бўлди. Соқов билан ошналигимни биласан-ку? Гўзал Золийхоннинг юрагини ўзига қарам қилган йигит йўқ бу оламда. Бу хонадонга руҳоний отанинг муридларидан бошқа кимса йўламайди.
Дўстининг тушунтиришларини беэътибор тинглаётган Керим унинг гапини бўлди:
-Зураб!
-Нима дейсан?
-Сен боргин-да, Заурдан илтимос қил: у илоҳий ёғочларидан сўраб кўрсин. Фақат... менинг исмимни айтма. Дўстим кўнгил қўйган қизига етишадими ё йўқми, дегин, шуни сўраб  билиб берса бас менга.
-Яхши, албатта сўрайман, сен бу томонидан ҳотиржам бўлавер.
-Раҳмат, Зураб.
Дўстлар хайрлашишди. Бири алам оловида қоврилиб қолди. Бири қиз қалбига қандай йўл топиш муаммоси билан гаранг ҳолда қайтди.