Навоий бирла Ҳусайний

Home icon Бош саҳифа»Ўзбек адабиёти»Мумтоз адабиёт»Навоийхонлик»Навоий бирла Ҳусайний - 9-кўриниш

Навоий бирла Ҳусайний - 9-кўриниш

Материал индекси
Навоий бирла Ҳусайний
1-кўриниш
2-кўриниш
3-кўриниш
4-кўриниш
5-Кўриниш
6-кўриниш
7-кўриниш
8-кўриниш
9-кўриниш
Ҳамма саҳифа

10 дан 10 сахифа

9-кўриниш

Ҳусайний тахтда. Кўлида май тўла қадаҳ, мажҳул ўлтирибди. Икки ёнида икки ходим уни елпиб турибди. Ўртада раққоса ҳазин куйга мос ўйнаётир. Шоҳ гўё қўлида май борлигиниям, ўртада раққоса ўйнаётганиниям сезмаётгандек. Даврадан жой олишган Маждиддин, Морбоз, Соний ва Тарлонбек эса ҳатто нафас олишсаям шоҳнинг хаёли бўлиниши мумкинлигидан ҳадиксирашиб, мисоли ҳайкалдек тек туришибди. Султонга янги бошланган куй ёқмай, бас ишорасини беради. Раққоса ва созандалар кетишади.
ҲУСАЙНИЙ (ўзига гапиргандек). О-о, кўнгул бир тозвашъор истайдур...
Улфатлар бир-бирларига қарашади. Кейин Тарлонбек туриб шоҳга таъзим этади.
ТАРЛОНБЕК. Олампаноҳ! Магар астойдил йиғланса сўқур кўз ҳам ёш тўкур, дерлар. Илло, салтанатимиз доруғаси бўлмуш закий шоҳимиз шоир, ул кишининг аъёну акобирларин ҳар иккисидин бири шоир, хусусан, мўъбад султонимизнинг энг яқин сулукбардорлари саналмиш Навоий ҳазратлари шоирдурлар.
СОНИЙ. Ҳақрост — бори айтқонларингиз шоирдурлар!
ТАРЛОНБЕК (салмоқлаб). Аларнинг табаррук нафаслари сингмиш ҳаводин баҳраманд ўлуб... биз ҳам бир ашъор битуб эрдук... Башартики ҳазратим... қулоқ тутмакка истак билдир-салар...
ҲУСАЙНИЙ (қош чимириб). А?
ТАРЛОНБЕК. Эмди шоҳим... (чайналади.) Бул қулингиз...
ҲУСАЙНИЙ (сал илжайиб). Бизга ашъоринғиздин-да бул жабҳага журъатингиз ғалат туюлар. Хўп, қулоғимиз сизда бўлсун.
ТАРЛОНБЕК. Қуллуқ, шоҳим. (Тутила-тутила ўқишга тушади).
Бул фонмй дунёда осмон битта, тенгритаоло битта, Умматлар кўп, вале пайғамбар Расулилло битта.
Тенгрим берур бировга дунёю зеб ададсиз,
Лек бермас чақа бирига этсун минг тавалло битта.
Мулки Хуросонда юлдуз мисол шуаро бисёр, вале,
Алар ичра шоир Навоий ой янглиғ индалло битта.
Ой-юлдузлар айлаб тун бағрини равшану
Лек бори бўлғайлар ниҳон чиқса қуёш иншоолло, битта.
Эй султону зиёбахш қуёшимиз, боқий яшанг, деб, Тарлоний қулингиз битмуш ашъор, алҳамдулилло, битта!
МАЖДИДДИН (шоҳнинг мийиғида жилмайганини кўриб, Тарлонбекнинг елкасига қоқаркан). Э, офарин, Тарлонбек! Сиз жамийки шуаро мадҳини шул беш байтда жамъ этиб-сиз — бинобарин бул жабҳада-да камолга етибсиз, офарин!!
МОРБОЗ. Биз сизни шул дамгача шамшири кесир, забар-даст саркарда деб билурдик, эмди аён бўлдиким, назмда-да нақ маликушшуаро эркансиз!
СОНИЙ. Ажааб!.. Қулоғимга бамисли сўфининг азонидек кириб, калимаи шаҳодатдек ўрнашмишким, осмон биттаю худой таолло битта, кўп умматлар аро пайғамбар Расулилло битта. Давлатпаноҳ султонимиз азми-да обод Хуросонда юл-дузлардек шуаро бисёру вале алар ичра тўлур ой мисли Навоий ҳазратлари биттадур. Ва ой-юлдузлар тун зулумотин ёритғайлару (таъкидлаб) аммоким хуршидтобон султонимиз шукуҳ-ла кўриниш берсалар — бори шу он чекинғайлар!..
ҲУСАЙНИЙ (илжайган кўйи). Ҳм, «шоир Тарлоний», магар дурустрак боқсалар, одам бўлатурғон кўринурсиз.
ТАҒЛОНБЕК (қуллуқлаб). Тенгрим сизнинг мурувватинғиз-ни дариғ тутмаса, иншоолло!
МАЖДИДДИН. Э, иним, модомики ваълинеъматимизнинг ўзларики «одам бўлурсиз» дебон лутф эттиларми—билинг-ким, бул толе офтобингиз таважжуҳин нишонасидур!
СОНИЙ. Филҳақиқат, рост айтурсиз — айни шундоғ!
МОРБОЗ (бош сараклаб). Афсуским, бу анжуманимизда шеър муякининг султони ҳозир эрмаслар. Акс ҳолда мўъта-бар зотнинг ўзлари шоири навбарға қандоғ баҳо берғонларин шоҳиди бўлур эрдук!..
ҲУСАЙНИЙ. (май ичаркан, хомуш тортиб, ўзича). Ҳм, Навоий... Бир замонлар бўлуб турғон нафис мажлислару қизғин мушоиралари қани онинг?.. Ўзи камнамо, башарти биз чор-лагудек бўлсак-да, келуб даврани безаб, мажлисни қизитмак ўрниға... нуқул турфа ишлардин арзу шиквалар этур...
СОНИЙ (секин гап қўшиб). Дарвоқе, шоири комилимизнинг янги битиклари-да ғалатроқдур:
Мени мен истаган ўз суҳбатиға аржуманд этмас,
Мени истар кишининг суҳбатин кўнглум писанд этмас...
МАЖДИДДИН (жимликни бузиб). Шоҳим, тенгрига шукрким, салтанат тинч, навкарларингиз жанговар, фуқаро эрса итоатдадур. Бас, шундоғ эркон, шоиримуз айтқондек, кангулни-да хуррам этқонға не етсун?!
ТАРЛОНБЕК (жомларга шароб қуяркан).
Эй Навоий, бода бирла хуррам эт кўнглунг уйин,
Не учунким бода кирғон уйға қайғу келмади.
Ичишади.
МОРБОЗ (соқолини артиб). Илло, камина шоирлар пешвоси — муҳтарам Навоийдин мажлисимизни яшнататурғон шул киби байтлари-чун бағоят миннатдормен. Валекин Мир Али-шернинг матлуби недур — таассуфким, асти тушунолмасмен.
СОНИЙ (боши билан тасдиқлаб). Ҳа, собиқ амир Алишер-нинг атвори бир қадар жумбоқдур. Ахир доруссалтанатда аввало маликул-олам султонимиз, қолаверса, ул шерзот барчамизға раҳнамо бўлуб, яхши хулқимиз-чун рағбат, аксинча эрса танбеҳ айлаб турмаклари жоиз эрмасму?
Шериклари маъқуллашади.
МАЖДИДДИН (шоҳнинг сукутини бузиб). Шоҳим, магар ижозат берилса, сизни баъзи миш-мишлардин ифшо қилур эрдум.
ҲУСАЙНИЙ (елпувчиларга кетиш ишорасини бериб). Қандоғ миш-мишлар?
МАЖДИДДИН. Муборак хотирингизда бордур — бир кун жиянингиз Давлатбекни чорлаб, ўгитлар берғонинғиз?
ҲУСАЙНИЙ (хушламай). Хўп, не бўлубдур?
МАЖДИДДИН (сирли овозда). Шул воқеа ила боғлуқ — сўзлашға-да тил бормайдур — хунук ҳол содир бўлмишдур...
ҲУСАЙНИЙ (тоқатсиз). Мухтасар этинғиз, не гапдур?!
МАЖДИДДИН. Алишер... дўстунгиз жамоат оллида бир латифа айтмишдур. Эмишким, сиз, мудом маст-сархуш юриши-ла шаъни муборакингизға ношойисталиқ этғувчи жиянинғизни ҳушёру оқиллиққа даъват этиб, башарти бул шевасин тарк эт-са, бир катта вилоят волийлигин ваъда қилибсиз. Алқисса, Давлатбек нописандлик бирла «Аё, бузруквор, мен бул одатим тарк этуб олатурғон ҳокимликни не қилай, қачонким, май ичғач ўзумни султон деб билсам» деғон Эрмуш...
СОНИЙ (чўчиб). Об-бо! Ким не деса десун, вале Алишердек зотдин бул жумла лозим эрмас эрди. Зеро, жумлаи мўминни кулдирмак — бул тенгри ёдин унутмакдир — бир гуноҳ эрса, тағи ким устидин кулмак — ул айтилғоннинг маъноси бу турур-ким: тоғойиси шоҳ бўлатуруб май ичур, жиянлари эрса май ичғач ўзин шоҳ фараз этур — эл наздида хунук муқоясаким, бунисин юз гуноҳ демак-да камлик қилур!
МОРБОЗ. О, худрой Алишер! Юраги наинким отнинг каласидек онинг — бундоғ калтис гаплар айтур! (ёқа ушлайди.)
МАЖДИДДИН. Олампаноҳ! Сиз мудом, хусусан, базму жамшидлар асноси Алишерни йўқлаб, онинг шодиёна дамлар ёнингизда ўрни бўш турғонидин афсусланурсиз. Валекин... дўстунгизнинг садоқат-меҳри сизникича эрмас, ёким сизнинг бирор тадбирингиздин ранжиб, онинг дилидин меҳр-садоқат кўтарилғондур. (ёнидан қоғоз олиб). Акс ҳолда ул сизнинг шарафвор базмларингизга келуб турур ва бундоғ мисраларни битмас эрди:
Гарчики, шаҳ базми эрур дилрабо,
Вожиб эрур айламак андин ибо.
Маҳрами зимнида эрур хешлар,
Нўши ичинда тикилур решлар.
Гул кўринур, ёнмда юз хори бор,
Бор эрса бир айш, минг озори бор.
Қоғозни шоҳга беради. Ноқулай жимлик.
ТАРЛОНБЕК. Шоҳим! Ўзунгиз шоҳидким, камина ҳазрат Навоийни не чоғли эъзоз этурмен — бояги битмиш фахриям ҳам онга бўлғон чексиз ихлосим ҳосиласи эрди. (Афсусли таъкидлаб.) Аммо кеча ул киши туфайли юз бермиш ҳолдин сизни бохабар этмасам, ҳазратимға бўлғон садоқатимға хаёнат этғон бўлурмен.
ҲУСАЙНИЙ (қоғозни ташлаб). Тағи не содир бўлмишдур?!
ТАРЛОНБЕК. Кеча оқшом юзбоши Сиртлонбек каминага учраб, сизга маълум этмакни ўтиндиким, онинг минбаъд ҳаз-ратимга садоқатла хизмат этмаги хавф остинда қолмишдур.
ҲУСАЙНИЙ (асабийлашиб). Яккаш «садоқат-садоқат» дебон лоф урғонча равшанрак десанғиз-чи — муддаоси недур онинг?!
ТАРЛОНБЕК. Маъқул, шоҳим. Кеча юзбоши ўз навкарлари-ла Миробод қишлоғи нуфусин ҳайдаб келаётғон эркан. Бозор ёнинда — дўстингизға рўбарў келибдур. Ул зот бандилар кимлигини суриштурғон эркон, юзбоши аларнинг солиқ тўламакдин бош тортғон осийлар эрканлиги, шул важдин ўзга-ларға-да ибрат бўлсин-чув аввал сазойи этуб, сўнг зиндонға юборилажагини маълум қилибдур.
Алқисса, Алишер жаноблари халойиқ оллинда бекка «Боракалло шижоатинғизға, — дебон киноя этмушлар, — аммо-ким сиз туғилғонда исм танлағонлар янглимиш: зеро сизни Сиртлонбек эрмас, балким Мушукбек деб атасалар айни ат-вори аъмолинғизға мос тушур эркон» дебдур.
МОРБОЗ (ёқа тутиб). Астағфурилло!..
СОНИЙ. Илоҳо хуружи ногиҳонийдин ўзунг асрағил, парвардигор!
МОРБОЗ (яниб). Сиртлонбек Алишердин шоҳимиз хизматин адо этмакда бўлғон эътиборли бекни халойиқ оллинда не-чук бундоғ беобрў этмаги боисин талаб этмабдурму?!
ТАРЛОНБЕК. Талаб этмакдин не нафъ? Алишер жаноблари кимға не демасун — они тергайтурғон кимса йўқтур — шул боисдин юзбошига-да нописандлик бирла жавоб этубдур.
Саҳна қоронғулашиб, от кишнаши, оломон ғовури эшитилади. Прожектор нурида Навоий бир ҳамроҳи билан ва (кўринмаётган) от жиловини тутган мулозим билан Сиртлонбек (бир қўлида қам-чи, иккинчисини қилич дастасига қўйган, важоқатли қиёфада) кўринадилар.
НАВОИЙ (бош сараклаб). Сиз бундоғ қарамангиз, бек. Сизни мушукка менгизиб, ўзидин кучли олдида сичқон бўлур, сичқон оллида эрса арслондур, демагим боиси шулким, бурноғи йил бир ёв босғонда бир нечалар мудофаани ташлаб қочишғон ва то ўзумизни ўнглаб олғунға қадар кўп бегуноҳлар ёстуғи қуриғон эрди. Кейин маълум бўлдики, ўшал дам сизнинг навкарларингиз энг аввал жуфтак уришғон ва ўзун-гиз, билмам, қай бир сичқон инин макон айладунгиз эркон?!
Бек ноилож ерга қарайди.
Сиз ўшал хиёнатингиз-чун жазо олув ўрниға, тағи кимларнинг раҳнамолиғи ила чорасиз элни банди зиндон этувлик «касбивга етишдингиз эркон?!
Нур ўчади. Саҳнада яна шоҳ ва улфатлари.
СОНИЙ (ғазабнок). Бул ҳамоқат! Шоҳим, биз содиқ қулларингиз кафилдурмизким, Сиртлонбек асти саваштин қоча-турғонлардин эрмасдур!!
МОРБОЗ. Тўғри, онинг номард навкарлари саваштин қочишғон эрди. Вале бекнинг ўзи бизнинг ёнимизда эрди — бизни ёғийдин ҳимоя этиб жонсипорлиқ қилди.
МАЖДИДДИН (салмоқлаб). Хўп... ўтғон ишға саловотдур. Аммо кеча бек хизматда эрди — хоқони мансурнинг фармонин адо этмак йўлинда саъй қилғондур. Алишер эрса айни дам амалдорликни тарк этғон, бинобарин, бул жабҳаға бевоси-та аралашувға ҳақли эмастур — нечук юзбоши буни эслатмаб-ДУР?
ТАРЛОНБЕК (қўл силкиб). Эслатмак кошким самар берса, билъакс, бамисли ўтға ёғ сепғондек тағида онинг хуружин оширмуш!..
Яна прожектор ёниб, Навоий билан Сиртлонбек намоён бўлишади.
НАВОИЙ (бош чайқаб). Ҳей... Ҳайф сизларға мардоналик, мансабу маош! Айтинг-чи, қачондур эл сизлардин бир неглик-ҳимоят топқонмукин?! Йўқ! Яккаш жабру ситам, бедодлик кўрғондур — қайсиким қиёси чет ёвникидин ортуқ бўлса ортуқ, аммо асло кам эрмас!
СИРТЛОНБЕК (ғижиниб). Тақ-сир!... Сиз баногоҳ йўлумни тўсуб... ҳуда-беҳуда гаплар айтурсиз. Камина неларнидур андеша қилурмен, сиз эрса буни қўрқоқлиққа йўйурсиз. (Таъкидлаб). Аммо хотиринғиз фаромуш этмагайким, сиз бул кунда амир эрмас, шунчаки бир... шоирсиз, холос!
НАВОИЙ (соқол тутганча бош ирғаб). Ҳали меним дегон-ларимга топқон жавобингиз шул эрса, анда шундан-да хурсанд бўлмагингиз жоиз эркан. Негаким, мабодо шул тоб амир ҳам бўлғбнимда, бул бандиларни элтур жойингизға ўзинғизни йиборур эрдум!
Саҳна ёришиб, яна шоҳ ва улфатлари кўринишади.
ТАРЛОНБЕК. Оқибат эрса амири собиқ бандиларни дарҳол озод этмакни талаб қилибдур. Атрофдаги халойиқ ҳам шундоқ талаб этғони ва навкарларин мулзам бўлғонин кўрғоч, бек ноилож аларни озод этуб, олинғон ўлжаларни-да қай-тармакка мажбур бўлубдур.
МАЖДИДДИН (ташвишли). Алишернинг авомни итоатсизликка ундаб, шижоатли бекларнинг нуфузун тушурмаги... яхшиликка олуб келмайтурғон иш бўлубдур!
Шоҳ юзи тиришганча ҳеч кимга қарамасдан ўтиради.
ТАРЛОНБЕК. Давлатпаноҳ! Сўнг юз берғон ҳолни айтурғада тил бормайдур: халойиқ Навоийни дуоларға ғарқ этиб, бечора қулингиз Сиртлонбекни лаънатларға кўммишлар. Мах-фийлар хабар беришларича, нуқул «Хайриятким, толеъмизға Навоий ҳазратлари бор — таянчимиз бордур. Илоҳо ул зотнинг умрлари узуну рақибларин ҳоли забун бўлғай!» дебон дув-дув қилмишлар.
МАЖДИДДИН (капалаги учиб). Иҳ! Бул можаро эмди бо-зор борғон юз-юзлар орқали атроф-вилоятларға-да тарқалур!..
СОНИЙ (безовталаниб). Ва... Алишер дуоға ноилу бизлар... (Бирдан шоҳга ёлвориб). Олампаноҳ! Камина қулингизнинг Сиздин бир ўтунчи бордур, умедворменким, рад этмассуз деб!..
ҲУСАЙНИЙ (хушламай). Не эркон ул?
СОНИЙ. Ўзингиз яхши билурсизким, биз қулларингиз, бамис-ли тузинғизни ялағон итингиз киби, сизға беадад содиқдур-миз. Вале, надоматким, ҳарчанд уриниб-да дўстингизға мақ-бул келмадик — сиз бизни яқин олғонингиз-чун кек қилиб ул юксак мансабдин ҳам воз кечди...
Шоҳим, эмди... Алишернинг бул киби хуружлари авж олаберса, оми авом эрса яккаш они дуолаб, бизни лаънатлайвер-са... Машойихлар худонинг ғазабидин-да бандалар лаънати баъддур, демушлар. Мен кўп хавотирдамен ва то бирор бало-ға дучор бўлмасдин... сиздин илтижо этурмен, ки бирор бў-лак лавозим беруб, мени саройдин четлатсанғиз!..
МОРБОЗ. Маликул олам, биз сиздин, гар салтанатни тан билсак, анга бош санаб, заррача бўлсун раъйингиздин айри юрмасмиз, Ваҳоланки, барчамиз жам бўлуб-да сиз-чун ёлғуз Алишерчалик эътиборға молик эмасдурмиз. Тўғри, дўстингиз ҳам сизни ўзидин расман юқори тутур — гар таъбир жоиз ўлса ул зот мансабдор кезлари салтанатни тан санаб, биздин фарқли ўзуни бошу сизни шул бош узра кийилғон тож монанд... (Илтижога ўтиб.) Олампаноҳ! Токим биз саройдамиз, Алишер тинчимас — мен бунга аминмен ва аввало сизнинг осойишингизни деб... бундаги вазифамдин кетмакка сиздин изн тилармен!..
МАЖДИДДИН. Шоҳим, мен ҳам ўзумча айни шул аҳдға
келиб эрдим. (Маслаҳат оҳангида.) Сиз муваққат бўлса-да, бизнинг саройдин четланмагимизға ижозат этиб, Алишерни мансаб ила тағи сарафроз этсангиз. Мушоҳадамча, онинг ўзи-да бир ғазал мақтасинда айни шуни шамаъ этур:
Эй Навоий, гар вафосиз чиқти ул Султони...
Топтунг элдинким, тиларсен эмди султондин вафо.
ТАРЛОНБЕК. Башартики шоиримизнинг матлуби мақтадин онгланса, ул зот... айни дамлар шукуҳли султонимиздин кўра валиаҳд шаҳзодаға кўпрак эътимод билдирур:
Эй Навоий, бул хазон ўлғай баҳор ила бадал, Келса давлат гулбуни шаҳзодаи соҳиб жамол.
МАЖДИДДИН. Фикримча, Навоий ҳар не ишни сўз ва хома ила адо этмак мумкин, деб ўйлайдур. Вале, ишонч комилким, ўткур қилич ва тадбиркор аъёнларсиз бори иш танназулга юз тутажагини доно шоиримиз тезда онглаб олур. (Таъкидлаб.) Қачонким шукдай ҳол юз бериб, сиз бул қулларингиз-ни яна саройға чорласангиз, биз «лаббай» дебон тиғи ҳузурингизга шошилурмиз ва...
ҲУСАЙНИЙ (гапини бўлиб). Бас! Ҳеч кимсага саройдин кетурға ижозат йўқтур ва ортуқ бул хусусда оғуз очилмасун!
МАЖДИДДИН (шериклари билан кўз уриштириб). Амрингиз вожибдур, шоҳим. Аммо, Алишер жаноблари бундин...
ҲУСАЙНИЙ. Биз Алишернида тартибга чақирурмиз.
МАЖДИДДИН (вазминлик билан). Олампаноҳ, сизға бори иш осондур. Валекин бул борада пухта ўйлаб иш қилинма-са — Алишер, хусусан, кечаги воқеа боис авомнинг эътиборин қозонғондур — тўғри тадбир-да эгри шарҳлануб, турфа но-хушликлар олуб келмаги мукиндур.
ҲУСАЙНИЙ (бироз сукутга кетиб). Не маслаҳат бўлур?
МАЖДИДДИН. Дўстингизга ўзунгиз такаллуф-ла бир мактуб битиб, салтанатнинг бирор нотинчроқ вилоятига маълум фурсат... волийлик таклиф этсангиз,
СОНИЙ. Айни дамлар Мозандарон тарафлар нотинчдур, хусусан, дорулфатҳ Астробод... Бир ўқ ила икки овни урмакда мумкин бўлур.
ТАРМОНБЕК. Устод шоиримиз-чун ул жойлар пойтахт ғал-валариндин йироқлиги боис хотиржамлик маскани бўлур, айни дамда бул тарафда тартиб ва итоат тикланур — яъниким ўз суянчларидин ажрамиш бевош фуқаро ҳам узун тилларин тишлаб, ақлларин пешлай олур.
СОНИЙ. Аммоким Алишер Ҳирийни кўп севадир. Бундаги «Унсия», «Шифоия», «Халосия» ва ҳаказо «ия-ия» хоналари ҳамда мухлису мусоҳибларин соғинур. Сўнг эрса сизга пай-дар-пай мактублар йибориб пойтахтға қайтмаклик илтижосин қилур.
МОРБОЗ (таъкидлаб). Ва фақат андин сўнг Алишер, худройлиқ бефойда эрконин — яъни салтанатда барчага ўз ҳукмин ўтказғувчи соҳиби тож — ҳукмдор мавжудлигин комил онглаб олур.
ҲУСАЙНИЙ (ўрнидан тураркан). Розимен. Фармони олий ва мактуб тайёрлангиз.
МАЖДИДДИН (таъзимлаб). Қуллуқ, шоҳим. Минбаъд биз тамоми эркин ва бехавотир иш юрита олурмиз.
Шоҳ ҳеч нарса демай кета бошлайди.
СОНИЙ (шериклари билан кўз уриштираркан, эшикдан чи-қаётган шоҳга эшиттирмай). Амир Алишер, энди боруб Мозандарон тўқайларинда шерлик қилурсен! Оқ йўл!!
Қув куладилар. Шу асно мулозим киради.
Навоий ҳазратлари ташриф буюрдилар!
Шоҳ улфатлари бир дам саросимага тушиб қолишади.
ҲУСАЙНИЙ (мулозимга кўза ва жомларни кўрсатиб). Булар олинсин, сўнг кирсин, (Мулозим чиққач, улфатларга.) Тез ана ул эшикдин чиқингиз!
Улфатлар ёв қувгандек, тез чиқишади. Ходим кириб, кўза-жомларни олиб кетади. Кейин Навоий киради.
НАВОИЙ (таъзим этиб). Ассалому алайкум, шоҳим.
ҲУСАЙНИЙ (пешвоз юриб). Ваалайкум ассалом, Алишер. (Кўришаётиб.) Биз ҳозир ҳазрат Хизрни йўқласак бўлуркан, келингиз.
НАВОИЙ. Биз ҳам ул ҳазратнинг муридларидин биридурмиз — йўқловингиз боисин билсак бўлурму?
ҲУСАЙНИЙ (Навоийнинг тирсагидан олиб, секин чиқа бошларкан). Сизни базму жамшидларимизға чорласак:
Гарчандки, шаҳ базми эрур дилрабо, Вожиб эрур айламак андин ибо,
дебон келмассиз. Эмди эрса бир мушкилот юз бериб, сулук маслаҳат-мададинғизға муҳтож туруб эрдик.
Эшикдан чиқишгач, шоҳнинг «Дастурхон ва тўшаклар янгилан-сун» дегани эшитилади. Ходимлар киришиб, уларни алмаштириша-ди. Сўнг хонани елпиб, ҳавосини ҳайдашади, мушк сепишади ва чиқишади.
НАВОИЙ (киришаркан, эътироз билдириб). Дўстим, бул вазифани имону садоқат бирла адо этатурғон бек-амирлар оз эрмас. Бизни эмди давлат ишларидин тамом озод этсангиз, токим Сизға хизматимиз ёлғуз хома ила бўлса.
ҲУСАЙНИЙ (унамай). Дўстим, биз Сизнинг не чоғли мухли-сингиз эрканимиз, ҳаргиз исботга муҳтож эмастур. Вале салтанат муҳофазаси бизни шул дам айни шундоғ азм этмакка ун-дайдир. Олинғон муълумотларга инонсак, Астробод ҳокими амир Мўғулбек исён тайёрламакдадур. Алқисса, ул ерға ўзга ҳар қандай бек ёхуд шаҳзода бормасин, кўп беҳуда қон тўқилмағи муқаррардур.
Навоий ўйланиб қолади.
Дўстим, бизни шул мушкилотдин қутқарғайсиз ва бул Сиз-ға бизнинг сўнгги топшириғимиз бўлур. Ҳарқанча лашкар бўлса олғайсиз, ишқилиб, ул вилоятда тартиб барқарор бўл-са бўлғони. Сўнг эрса биз Сизни тағи ўз машғуллигинғизға қайтарурмиз.
НАВОИЙ. Начора. Юрт осойишин деб бул вазифани зиммаға олурмиз. (Таъкидлаб.) Вале, фикримча, нотинчлик нафа-қат ул ерда, балким бошқа вилоятларда ва ҳатто пойтахтлар-да юз бермакдадур.
ҲУСАЙНИЙ (тасдиқлаб). Рост. Аммо ўзгаларин бартараф этмакка ўзумизнинг қурбимиз келур, бул тарафдин хотуржам бўлунгиз.
НАВОИЙ. Дўстум, улуғ бобокалонингиз Темурбек ўз тузукларинда «Қайсиким вилоятда тиланчи ёхуд ўғри чиқибтур, ул вилоят ҳокимин бешафқат жазоладим» демишлар. Сиз ҳам ўз вилоятларингизни адолат назари ила бир тафтиш эттирсангиз, қани жаннатмакон бобонгиз айтмиш жазоға ҳокимларингиздин нечаси мустаҳиқ бўлур эркан?
ҲУСАЙНИЙ (яна юришга бошлаб). Бори айтконларингизни биз эътибор ила кўруб чиқурмиз, токим Сиз мумкин қадар тезрак ва хотуржам ўз волийлигингизға киришғайсиз, деб.
НАВОИЙ (қоғоз узатиб). Сиз мудом бизнинг янги битикла-римизни ўқуб, фикират билдирур эрдингиз. Шул боис, ушбуни-да фақир Сизнинг муборак назарингизға ҳавола этмакни дилга солуб эрдик.
ҲУСАЙНИЙ. О, бул биз-чун айни муддаодур. Қани, қутлуғ хомангиз бу гал неларни битибдур эркон. (Олиб, ўқийди.)
Маига қилса юз жафо
бир қатла фарёд айламам,
Элга қилса бир жафо,
юз қатла фарёд айларам....
Бироз жавоб тополмай қолади.
Ҳм, маъқул, дўстим. Бул битигингизни-да биз ёд олурмиз. Хотирингиз жам бўлғайким... Сизни фарёд айлататурғон ҳол-ларга имкон қолмас.
Яна юриб чиқишади, Мулозим чой ва мева олиб киради.

Tамом

Бобораҳим Омон

<< Аввалги - Кейинги