Навоий бирла Ҳусайний

Home icon Бош саҳифа»Ўзбек адабиёти»Мумтоз адабиёт»Навоийхонлик»Навоий бирла Ҳусайний - 3-кўриниш

Навоий бирла Ҳусайний - 3-кўриниш

Материал индекси
Навоий бирла Ҳусайний
1-кўриниш
2-кўриниш
3-кўриниш
4-кўриниш
5-Кўриниш
6-кўриниш
7-кўриниш
8-кўриниш
9-кўриниш
Ҳамма саҳифа

4 дан 10 сахифа

3-кўриниш

Ҳусайний вазирлари Маждиддин, Соний, саркарда Тарлонбек ва соқчи боши Морбоз билан сайхонликда майхўрлик қилмоқда. Даврадошлар вақтихушликдан арзимаган нарсадан ҳам кулги чиқаришиб, хохолашадилар. Шоҳ ўзи ичиб бўлгач, улфатларининг навбати билан жом сипқоришини кузатади, гоҳо луқма ташлаб туради.
ҲУСАЙНИЙ (барча ичиб бўлгач). Ҳей, тинглангиз!
Улфатлар дарҳол жим бўлишгач, шеър айтади.
Элға ким хуршид тоби заррани пайдо қилур,
Ғунча оғзинг сиррини ҳам гул юзинг гўё қилур.
Зеб этур кўк сабзаси бирла қуёш рухсорини,
Котиби қудратки, хаттинг нусхасин иншо қилур.
Бор эркон ошиқға меҳнат ўқларин ёғдурғали,
Улки мужгонинг қилиб навак, қошингни ё қилур.
Истади жону кангул нақдини ваҳ суд айларам,
Гар лабидин бўсае ул нақд ила савдо қйлур.
Ҳажр зулмун кўрки, сабр айлай десам, айлар ҳалок,
Айласам бесабрлиқ олам аро расво қилур.
Меним аҳволум кўруб ибрат олунг, эй аҳли ишқ,
Кимки бир бадмеҳр ишқида узун шайдо қилур.
Эй Ҳусайний, чун ул ўтлуқ чеҳрадин олсам назар,
Кўзларимға дарди ҳижрон кочидин ўт чоқилур.
Шоҳ ғазални тугатиб, шароб симиради. Улфатлари эса бир-бйрига гал беришмай мадҳу санога ўтишади:
— Э, яшанг, шоҳим, жовидон яшангиз!!.
— Тасанно, олампаноҳ, сиз назмда-да мумтоздурсиз!
— Бундаюн аъло ашъорни камина умри бино бўлубки, ҳаргиз эшитмағон эрди, офарин, минг офарин!!.
МАЖДИДДИН (салмоқлаб). Шоҳим, сизнинг бундаюн комил суханлиғинғизға наинким биз, ҳатто шоири замон Навоийда тан бериб қуллуқ қилса арзийдур! Зероким, онинг энг сара назмлари ҳам сизнинг бул ашъорингиз оллида хийра тортуб, биайниҳ...
ҲУСАЙНИЙ (хушомадларни илжайган кўйи эшитишдан тўхтаб, эътироз билдиради). Ҳай-ҳай, шоир Навоийни бундаюн баҳоламангиз — ҳар не муболағада-да ҳад бўлмағи жоиздур.
Улфатлар қизғин эътироз билдира бошлайдилар:
— Биз зинҳор муболаға этмадик, олампаноҳ!
—Филҳақиқат рост — назмда-да сизға тараф йўқтур!!
— Бул таърифда — яъниким биз эшутмак шарафиға ноил ўлғонимуз сизнинг беназир ғазалингиз Навоийнинг айтконларидин аъло ва...
ҲУСАЙНИЙ (уларни босиб). Ҳей, сизлар ҳозир каминани шоирлик рутбасинда ҳатто Навоийдин-да ошируб мадҳ этурсиз. (Маъноли бош чайқаб). Вале бунинг-ла менда ўзларинғизға марҳамат эрмас, балким ҳайрат ҳисларин пайдо қилурсиз. Зеро камина ўзга бобларда қандоғлигим билмасмен-у, вале назмда не нав иқтидор касб этғоним яхши билурмен.
Улфатлар яна ким ўзарга тушишади:
— Бале! Сизнинг назмда камол-иқтидорингиз беададдур!
— Одам атодин то шу кунгачаюн умргузаронлик этмуш шуаро ичра ҳам мумтозу ягонадурсиз!!.
ҲЎСАЙНИЙ (ранжиганнамо). Эҳ, сиз аркони давлат... шеър ўқумассиз, шул боиски пўчоқ ила мағизнинг тафовутин ажратолмассиз!.. Қани, менга айтингиз-чи, сизлар Навоийдин бирор байт билурмусиз?
Улфатлар жавоб беришолмай, кўзларини яширишгач, шоҳ ўзи завқ билан шарҳ этади.
Эҳ, анинг нашъу намосини нега тенг деса бўлур!
Дилни — ғам-ташвишдин форуғ этуб, бамисли яшартирур!
Ул парнваш ҳурнинг мен телбадек шайдоси чўх,
Не ажаб гар тўлса олам мулкида ғавғоси чўх.
Эй кангул, мумкин эмастур васли невчун ким эрур
Сабру ҳушум озу онинг нозу истиғноси чўх.
Мен гадо найлаб сочи мушки харидори бўлай,
Ким эрур шаҳлар димоғида анинг савдоси чўх...
Лаълидин ком истарам, не чора етса канглума
Кипригининг найзасидин захм ипа ийзоси чўх.
Бас баҳодирваш эрур, лекин мулойим ҳам эрур,
Ким Навоий канглуға тушмиш анинг васвоси чўх.
Шоҳ улфатларига қараркан, уларнинг ўзи кутганчалик таъсирланиш ўрнига, сассиз-ноқулай вазиятда ўтиришганларини кўриб энсаси қотади ва дашном беришга тушади:
Ҳей, сиз бечоралар... бунингдек шавқдин мудом бенасибдурсиз — на тонг отмаги фараҳин билурсиз ва нада тўлун ой тароватин. Сизлар чун алафдин гулнинг ва зоғдин булбулнинг фарқи йўқтур. Сизнинг энг юксак севинчингиз ногаҳ олтун тўлуқ ҳамён топуб олғонда яким эрса ялтоқ-хушомадингиз чун мендин садақа-илтифот кўрғонда барқ урғай, холос! (Гуноҳ устида қўлга тушгандек ноқулай аҳволда қолган улфатларини яна бир кўздан кечиргач, ўсмоқчилаб сўрайди). Қани, эмди бир рост сўзлангиз-чи, ушбу айтқонларим ҳақиқатму йўқ?! (Улфатлардан садо бўлмагач, овозини анча кўтаради). Эй, мум тишлағонлар, бийронлиғингиз қаён кетмуш — мен ўз суолимға жавоб истармен!
МАЖДИДДИН (тилёғламалик қилиб). Шоҳим, сиз доимо ва фақат ҳақ сўзлар айтурсиз.
СОНИЙ. Ҳа, олампаноҳ, бунга асло шак йўқтур.
ҲУСАЙНИЙ (юмшаб). Ундоғ эрса уқуб олингиз: магарким мен салтанат Шоҳи эрсам, Навоий — шеър мулкининг султонидур. Сизлар... эмди... назм дурларин тизмакни-ку эплолмассиз, лоақал ани эшутғон ёким ўқиғонда баҳра олмакни билингиз-чи.
МОРБОЗ. Бул ўгитингиз бош устиға, шоҳим, айни сиз айтқондек иш тутмак бизчун фарзу вожиб дурур!
ТАРЛОНБЕК. Айни шундоғ бўлур, давлатпаноҳ!
ҲУСАЙНИЙ (атрофга ишора этаркан). Мана, биз айёми Наврўз гаштин сурурмиз. Бул хиСлат одамға хосдур. Яъниким, кечмуш йил манзилин янгиси олмаги киши канглуда ажиб ҳислар пайдо қилур. Эмди шул ўзгармушларни шоир тавсиф этса — бул бамисли узукка қўюлмуш кўз янглиғ тағида мажозиб бўлғай!
СОНИЙ. Филҳақиқат рост, айни шундоғ бўлур!
ҲУСАЙНИЙ. Камина ҳар кўклам Адиб Собир Термизий ҳазратларин камоли завқ-ла ёдға олурмен. Боисики, Хуросон шуаросин сардафтари бўлмуш ул зотнинг бундин уч юз йил муқаддам айтқон таърифлари ҳар галги Наврўз ташрифин-да — бамисли баҳор такрор гул очғони киби ўз тароватин янгидин манзур этур:
Боғу саҳрода кўруб наврўзи олам нашъасин
Жону дил шайдойи ҳусни боғу саҳро бўлдулар.
Борди ҳутнинг ортидин — етди ҳамалга офитоб,
Дашт аро навраста шоҳу барг пайдо бўлдулар.
Ҳар кангулни боғ ила бўстон ҳавоси маст этур,
Бул ҳаводин қумри, булбул масту гўё бўлдулар.
Бўлмаса соқий булут, май бўлмаса ёмғур магар,
Лолалар нечун қадаҳ янглиғ мусаффо бўлдулар!!
(Қўлига қадаҳ олиб). Қани, эмди шул мусаффо қадаҳларда лолагун майдин сипқорайлик, токим омонлик ва шодумонлик мудом йўлдошимиз бўлғай!!. (Май қуйилади).
ТАРЛОНБЕК. О, офарин шоҳим, минг офарин! Бағоят зўр лутф ирод эттунгиз!!
ҚОЛГАНЛАР:
— Бале, айни дил муддаосин баён эттунгиз!!
— Илоҳо, ушмундоқ шоҳона лутфлар тингламак бизга бир умр насиб ўлғай!
— Шоҳимизнинг шавқлари то рўзи қиёматға қадар булоқдек жўшиб турғай!!!
Ичишади. Шу асно мулозим киради.
МУЛОЗИМ, Шоҳим, саройдин чопар.
ҲУСАЙНИЙ (мўйловини артаркан). А? Чопар? Кирсун.
Мулозим чиқади. Чопар киради.
Ҳм, сўйла-чи, бизга не муждалар келтурубсен?
ЧОПАР (қироат билан).
Ул сарвнинг соясинда сўлди гул, нетмоқ керак?
ҲУСАЙНИЙ (сергакланиб). А? Не дединг — такрор эт.
ЧОПАР (бироз ҳадик олиб).
Ул сарвнинг соясинда сўлди гул нетмоқ керак?..
ҲУСАЙНИЙ (ўша оҳангда).
Сарвдин тобут ясаб, гулдин кафан этмоқ керак.
ЧОПАР. Амрингиз вожиб, шоҳим, сиз айтқонча бўлур.
Чопар тез кетади. Шоҳнинг авзойи ўзгариб, жимиб қолади,
МОРБОЗ (қадаҳларга май қуяркан, шоҳдаги ўзгаришни сезмай). О, тасанно тақсири олам, минг бор тасанно!! Сиз киби ҳозиржавобу нуктадон шоҳ шоиримиз борлигидин бошларимиз... (Соний туртгач, шоҳга қараб бақа бўлиб қолади.)
ХУСАЙНИЙ (ҳеч кимга қарамай, тураркан). Зудлик ила тадорик кўрилсун — ҳозироқ боргоҳга қайтурмиз!
Шоҳ кетади. Улфатлар ҳангу манг.
МАЖДИДДИН (афсусланиб). Ҳей аттанг. Мажлисимиз ширин, шоҳнинг кайфияти ҳам аъло эрди — муҳим ишларни битириб олмоқнинг айни мавриди келғонда ов қўлдан кетди!..
ТАРЛОНБЕК (ғижиниб). Аммо лекин давлатдин ҳам путур кетғонму дермон — косиби ҳам шоир, мирзоси ҳам ва ёким чопари ҳам!..
СОНИЙ (кесатиб). Сиз аларнинг шоир бўлғонига эрмас, балким султонимизнинг сулукбардори —- шоири замон Навоий нафас олғон ҳаводин нафас олатуруб аксунча бўлғонида ажаблансангуз дурустдур.
МАЖДИДДИН (маъноли бош чайқаб). Ҳар не бўлмасун, минбаъд бизнингда худди Навоийдек иш тутмагимиз жоиз эркон.
МОРБОЗ (кўзи чақчайиб). А?! Чамаси сиз ул ножинснинг «Одами эрсанг демагил одами, ониким. йўқ халқ ғамидин ғами!» дебон мудом бизни ҳажв ва қаҳр ўқиға нишон этиш-ларин унутғон кўринурсиз, а?!
МАЖДИДДИН. Асло! Гар имкони тополмасам, лаҳза кечик-турмасдин они бори мухлислари-ла Кўҳи Қофнинг ортиға йиборур эрдум! Бас, тағи невчун. Навоийдек иш тутмак лозим демагим боиси буким, акс ҳолда биз шоҳнинг эътибо-риндин буткул қолурмиз.
ТАРЛОНБЕК. Хўп, анда Навоийни мақтаб эришатурғон мав-қени не қилурмиз — наинки биз ҳам онингдек таркидунёчилик тариқатиға ўтсак?!
МАЖДИДДИН. йўқ, бул тадбир зоҳиран, холос. Шоҳки шуни мақбул кўрибдурму, бизнинг ҳам онинг таъби ройишига пайравлашмакдин ўзга мақомимиз йўқтур. Башарти Навоийни ошкор ерга уратурғон бўлсак, таёқ айланиб ўз бошимизға тегур эркон. Хулоса шуким, минбаъд онинг ёзғон-ларин ўқуб, тилда кўкларга кўтармак, зимдин эрса чоҳга итар-мак самаранок бўлуркан.
Бирга маъқуллашиб чиқишади.

<< Аввалги - Кейинги >>