ҚОРА ҚАТЛАМ ТỸСАТДАН ЙỸҚОЛДИ

Мақсадга ỹтишдан аввал эътиборингизни бошқа нарсага тортаман. Бир ой муқаддам унда ғалати ỹйчанлик пайдо бỹлганини, ҳа, ҳа, сукут сақлаш эмас, айнан ỹйчанликни тỹсатдан сездим. У тикиш билан машғул бỹлиб, бошини эгиб ỹтирар, тикилиб турганимни билмасди. Ана шу дамда унинг беҳад озиб, чỹп бỹлиб қолгани, рангида ранг қолмагани, лабларидан қон қочгани – буларнинг бари ỹйчанлигига қỹшилиб мени фавқулодда саросимага солди. Аввал эътибор бермаганим, айниқса, тунлари енгил йỹталиб қỹйиши  энди  кỹнглимда ғулғула уйғотди. Унга ҳеч нима демай, доктор Шредерни чақиргани кетдим.

Шредер эртасига келди. У докторни кỹриб, бир менга бир Шредерга ҳайрон бỹлиб қаради.

- Мен соппа-соғман, - деди жилмайишга ҳаракат қилиб.

Шредер уни дурустроқ ҳам кỹрмади (умуман бу доктор зоти баъзан ҳаддан ташқари беэътибор бỹлади), қỹшни хонага чиққанимизда буларнинг ҳаммаси касаллик оқибати экани, баҳорда имкон туғилса денгиз томонга борилса, йỹқса, чорбоққа чиқилса дуруст бỹлажагини айтди. Хуллас, ҳали бемадорликдан қутулмаганини айтгани дейилмаса, дори-дармон тугул тайинли маслаҳат бермади. Шредер кетгач, у менга қаттиқ тикилиб туриб, ỹша гапини яна такрорлади:

-Мен соппа-соғман.

Шундай деди-ю, уятданми, қизариб кетди. О, буни энди фаҳм этяпман: у ҳали ҳам эри эканимдан, ҳақиқий эри каби парвона бỹлаётганимдан уялган. Мен галварс ỹшанда буни тушунмаганман, ройишга йỹйганман. (Қора қатлам!)

Ниҳоят, орадан ой ỹтгач, апрелнинг қуёшли кунларида, соат бешларда, ҳисоб-китоб билан ỹтирган чоғимда, қỹшни хонадан унинг овози келди… У… шикаста овозда хиргойи қиларди. Бу янгилик мени ларзага солди – ҳали-ҳали ỹзимга келолмайман. Шу пайтгача, уйга янги бошлаб келган кунларим, тỹппонча отиб шỹхлик қилган дамларимизни ҳисобга олмаганда, унинг ашула айтганини эшитмаганман. Унда овози асабийроқ туюлса ҳам, жуда ёқимли, соғлом, қаттиқ жарангдор эди. Эндиги қỹшиқ жонсиз эди, о, йỹқ, буни мунгли қỹшиқ деб бỹлмасди қандайдир романс эди у, аммо унинг овози алланечук дарз кетган, синган, гỹё у эмас, балки ашуланинг ỹзи хаста-ю, овози унга жон киритишга ожиз эди. У хиргойи қиларди, бирдан овози кỹтарилди-ю, узилди – хаста овози – ачинарли тарзда узилди, йỹталиб олиб, яна секин-секин, аста-аста хиргойисини бошлади.

Ҳаяжонимдан куладилар, барибир ҳеч қачон, ҳеч ким ҳаяжонланишим боисини тушуна олмайди. Йỹқ, ҳали унга ачинмас эдим. Мендаги туйғу мутлақо бỹлакча эди. Дастлаб, аниқроғи, дастлабки дақиқаларда даҳшатли ва ғалати, оғриқли ва ҳатто қасосга мойил туйғу, таажжуб ва ҳайратда қотдим: Нима бу: «Менинг борлигимни унутдими? Менга эътиборсиз куйлаши нимаси!».

Вужудимни изтироб исканжасига топшириб, жойимдан жилмай ỹтирдим, кейин бирдан ỹрнимдан туриб, нима қилаётганимни ỹзим ҳам билмаган ҳолда, шляпамни олиб ташқарига йỹналдим. Қаёққа, нима учун отланганим ỹзимга ҳам номаълум эди. Лукерья пальтомни узатди.

- Ашула айтяптими? – сỹрадим Лукерьядан беихтиёр. Лукерья тушунмади, ажабланиб қаради: шу тобда менга тушуниш чиндан ҳам мушкул эди.

- Биринчи марта ашула айтяптими?

- Биринчи эмас, сиз йỹқлигингизда баъзан айтарди, - деб жавоб берди Лукерья.

Ҳаммаси аниқ эсимда. Зинадан пастга тушдим, кỹчага чиқдим, кейин бошим оққан томонга юрдим. Муюлишгача бориб, тỹхтадим, атрофга алангладим. Одамлар оқими орасида қолган эдим, туртиб ỹтсалар ҳам сезмасдим. Извошчини чақириб, Полиция кỹпригига ҳайда, дедим. Сỹнг, бирдан фикримдан қайтиб унинг қỹлига бир танга тутқаздим.

- Сени безовта қилганим учун, - дедим извошчига маъносиз кулиб. Бироқ юрагимда тỹсатдан қандайдир завқ уйғонди.

Қадамимни тезлатиб, уйга қайтдим. Қалбимдаги дарз кетган, узилай-узилай деб турган бечора торлар бирдан созланиб, жаранглади. Энтикиб, кетдим: кỹз олдимдаги қора қатлам йỹқоларди, йỹқоларди! Мен боримда мени унутиб куйлабдими – энг қỹрқинчли ва аниқ-равшан ҳақиқат шу эди. Буни юрагим сезиб турарди.  Қалбимдаги шавқ тобора ỹт олиб, қỹрқинчни сиқиб чиқарарди.

О, тақдирнинг шỹри-ғавғоси! Ахир бутун қиш бỹйи вужудимда шу шавқдан ỹзга ҳеч нима йỹқ эди, бỹлиши ҳам мумкин эмасди-ку, мен қаерда эдим? Мана шу қалбим билан яшар эдим-ми? Зиналардан шошилиб, югуриб чиқдим, бироқ ичкарига журъат билан кирдим-ми, билмайман. Оёқларим ости тỹлқин ургани, ỹзимни гỹё дарё узра енгил сузиб юрганимнигина эслайман. Хонага кирдим: у ỹша жойида бир нимани тикиб ỹтирарди, қỹшиқ айтмасди. Мен томон қизиқишсиз югурук қараб олди, буни ҳатто қараш деб ҳам бỹлмайди, одатда хонага бирор кимса кирса мана шундай одатий, эътиборсиз ҳаракат қилинади.

Мен мияси айниган одамдай тỹғри келиб унинг ёнига ỹтирдим. У қỹрқиб кетгандай менга тезгина қаради: мен эса унинг қỹлини олиб нимадир дедим, нималиги эсимда йỹқ, тỹғрироғи нимадир демоқчи эдим, аммо ỹша аҳволда бир сỹзни эплаб айтишга қурбим етмасди. Овозим ỹзимга бỹйсунмай, сỹзлар чала ярим отилиб чиқарди. Ҳа, нима дейишни билмас эдим, нуқул энтикардим.

- Гаплашиб… олайлик… биласанми… нимадир дегин… - тỹсатдан отилиб чиққан бу сỹзлар тентакнамо эди, тан оламан, бироқ ỹша топда ақлли гап айтадиган аҳволда эмасдим.

У юзимга қаради, сесканди, кучли бир қỹрқинч билан ỹзини четга олди кỹзларида қатъий ажабланиш зоҳир бỹлди. Ҳа, ажабланишида қатъийлик бор эди, у менга катта-катта кỹзлари билан боқарди. Бу қатъийлик, бу қатъий ажабланиш мени бир ҳамладаёқ буткул мажақлаб ташлади. У индамаган бỹлса-да, бу ажабланишида «Ҳали сен муҳаббат истаяпсанми? Муҳаббат керакми сенга?» деган савол жарангларди. Йỹқ, мен бу сỹзларни ỹқиб олдим, ҳаммасини ỹқидим. Аъзойи баданимга титроқ югурди, ỹзимни тутолмай оёқлари остига шилқ этиб тушдим. Ҳа, мен оёқлари остига қуладим. У ỹша заҳоти сапчиб тушди, аммо мен бор кучим билан қỹлларидан ушлаб қолдим.

Руҳий тушкунлигимни мен яхши англаб турардим, жуда яхши англардим. Хоҳ ишонинг, хоҳ ишонманг, юрагимдаги шавқ шу қадар қайнардики, ҳатто ỹлиб қоламанми деб ҳам ỹйлардим. Мен – бахтдан маст бỹлган, лаззатдан ҳушини йỹқотган одам унинг оёқларини ỹпдим.  Ҳа, ҳа, бу беҳисоб: беҳудуд бахт эди, руҳий тушкунлигимни англаган ҳолда бахтга йỹғрилган эдим. Мен йиғлардим, нималардир дердим, аммо гапира олмасдим. Ундаги қỹрқув ва ҳайронлик ỹрнини бирдан қандайдир ташвишли фикр, фавқулодда савол эгаллади: энди менга ғалати, ҳатто ёввойи қараш қилди, у ниманидир тезроқ тушуниб етиш истагида кулимсиради. Оёқларини ỹпаётганимдан ҳаддан ташқари уяларди, оёқларини тортиб оларди, аммо мен ҳозиргина оёғи турган ерни ỹпардим. Аҳволимни кỹриб уятдан кула бошлади. (Уятдан қандай кулишларини кỹрганмисиз?) Асабдан қỹллари титради. Буни кỹрдим. Аммо мулоҳазага чоғим келмади, довдираб, нуқул севишимни, ỹрнимдан турмай «бир умр тиз чỹкиб унинг ҳақига ибодат қилишимни» айтардим… «кел, кỹйлакларингдан бир ỹпай…» Билмадим, эсимда йỹқ…  бирдан у титраб кетди, уввос тортиб йиғлай бошлади; мен уни қỹрқитиб юборган эдим, тутқаноғи тутди.

Уни кỹтариб тỹшакка олдим. Хуруж қỹйиб юборгач, қаддини кỹтариб эзгин бир аҳволда тỹшакка ỹтирди-да, қỹлларимни ушлаб, тинчланишимни сỹради: «Ỹзингизни қийнаманг, бас, етар, тинчланинг» - менга “тинчланинг” деб, ỹзи йиғини бошлади. Кечаси билан ёнидан жилмадим. Овози хаста эканини, буни яқингинада ỹзим эшитганимни икки ҳафтадан сỹнг Булонга, денгиз соҳилига олиб кетажагимни, кассани ёпиб, Добронравовга сотажагимни, ҳаммаси янгитдан бошланажагини, энг муҳими Булон, Булонга кетажагимизни гапириб чиқдим. У индамай, аммо ҳадик билан эшитиб ётди. Гапирганим сари ҳадиги остида ётиш, оёқларини ỹпиш, оёқлари турган ерни ỹпиш, унинг қаршисида тиз чỹкиб, ибодат қилиш истаги бутун қудрати билан вужудимга ҳукм ỹтказарди. «Сендан бошқа ҳеч нимани, ҳеч нимани сỹрамайман, менга жавоб берма, бор-йỹқлигимни билмасанг ҳам майли, фақат бурчакдан ỹғринча қарашимга изн бер, мени бирон бир буюмингга, майли, кучукчангга айлантириб ол»… бу гапни неча қайта такрорладим. У эса йиғи билан жавоб қайтарди.

-Мени  шу ҳолда ташлаб қỹясиз деб ỹйлабман, - бу гап унинг бỹғзидан бирданига ва беихтиёр отилиб чиқди. Ҳатто қандай айтиб юборганини ỹзи ҳам сезмай қолди. О, унинг бу сỹзлари – мен учун ҳал қилувчи, энг муҳим, ỹша тун айтилган сỹзлар ичра энг тушунарлиси – юрагимни пичоқ янглиғ тилиб юборди. У ҳаммасини тушунтириб берди, ỹшанда ёнимда, кỹз олдимда эди, бундан умидим уфқи ёришиб турарди, бахтим ҳам беҳад эди. О, ỹша кеч уни жуда толиқтирдим, буни билиб турсам-да, ҳаммасини қайта қуришни бетỹхтов ỹйлардим. Тун оққанда бутунлай ҳолдан тойди, ухлашга кỹндирдим, у тезда, қаттиқ уйқуга кетди.  Алаҳсирармикин деб кутдим, енгилгина алаҳсиради. Тун бỹйи дам-бадам туриб, унга қараш учун шиппакда овоз чиқармай юриб келардим. Ỹшанда уч сỹмга сотиб олган темир каравотга, ундаги тỹшакка, тỹшакдаги бу бечора, хаста зотга қараб юзларимни юлиш даражасида афсус-надомат чекардим. Тиз чỹкардим, аммо (унинг рухсатисиз!) ухлаб ётган чоғида оёқларини ỹпишга журъат этолмасдим. Худога ибодат қилгали тиз чỹкардим, аммо тез орада туриб кетардим. Лукерья ошхонадан чиқиб, мендан тез-тез хабар оларди, мен унга кириб ётавериши мумкинлигини, эртага бутунлай ỹзга ҳаёт бошланишини айтдим.

Мен шундай бỹлишига кỹр-кỹрона, телбаларча, ашаддий ишонар эдим. О, шавқ, фақат шавқ бодасидан лаззатланардим мен! Мен фақат эртанги кунни кутардим. Энг муҳими, баъзи бир белгиларга қарамай, фалокатга ишонмас эдим. Кỹз олдимдаги қора қатлам йỹқолган бỹлса-да, идроким тиниқлашмаган. Идроким узоқ вақт, жуда узоқ, то бугунги кунгача тиниқлашмади. Қандай тиниқлашсин, ахир унда у тирик эди, у менинг рỹпарамда, мен эсам унинг қаршисида эдим. «Эрталаб уйғонганда ҳаммасини айтаман, у ҳаммасига ỹзи шоҳид бỹлади». Менинг ỹша топдаги  фикр-ỹйларим шу – оддий ва равшан эди, шавқим ҳам шундан ỹт оларди! Муҳими – Булон, нимагадир, Булон бор-йỹғимизни ҳал қилади, Булонда тақдиримиз ỹзгача чирой очади, деб ỹйлардим. «Булонга, Булонга», юрагим шундай тепарди. Мен тонгни телбаларча орзиқиб кутардим.