НУҚУЛ РЕЖАЛАР, РЕЖАЛАР

Ỹшанда ким биринчи бỹлиб бошлади?

Ҳеч ким. Биринчи қадамданоқ ỹзи бошланди. Мен уни қаттиққỹллик билан уйга етаклаб кирдим, девдим, аммо қаттиққỹлликни илк одимдаёқ ỹзим юмшатдим, қаллиқлик чоғидаёқ, гаровга буюм олиб қолиб, пул бериш билан шуғулланиши тушунтирилган, у эса индамаган эди (Буни эслаб қолинг). Энг қизиғи, бу ишга астойдил киришувди. Албатта, уй, жиҳозлар ỹша-ỹша эди. Уйим икки хонали: бири катта зал, озгина қисминигина касса эгаллаган: иккинчиси ҳам кенг-мỹл, ётар-турар жойимиз шу ерда. Жиҳозларимнинг мазаси йỹқ, ҳатто холалариникидан ҳам хароброқ. Шамчироқли иконам залда, касса ёнида: хонамдаги жавонда (калити менда туради) бир  неча китоб ва гаровларнинг шартлари: яна тỹшак, стол, стуллар… Емоқ-ичмоғимиз учун Лукерья учовимизга, мен уни оғдириб олган эдим, кунда кỹпи билан бир сỹм ажратажагимни айтиб, «Уч йилда ỹттиз минг жамғаришим керак, тежаб-тергашга мажбурман», деб тушунтиргандим. У қаршилик билдирмаган эди, шунда ҳам мен кунлик ҳаражатни кỹпайтириб, бир сỹму ỹттиз тийин деб  белгиладим. Бунинг ёнига театр кỹшилди. Қаллиқлик даврида театр деган гап йỹқ деган эдим, бироқ қароримни ỹзгартириб, ойда бир марта борадиган, борганда ҳам юмшоқ ỹриндиқлардан жой  оладиган бỹлдим. Уч марта бирга бордик, «Муҳаббат изидан қувиш», назаримда яна – «Сайроқи қушлар»ни кỹрдик шекилли (о, тупуриш керак бунга, тупуриш!) жимгина бориб, жимгина қайтардик. Нима учун, нима учун илк қадамимиздаёқ сукутни раво кỹрдик. Ахир дастлаб орамизда низо бỹлмаганди-ку? Сукут нимаси эди! Эсимда, у менга тез-тез кỹз қири билан қараб қỹярди, мен уни сезардим, сеза туриб баттар сукутга берилардим. Тỹғри, сукутга у эмас, мен жон-жаҳдим билан ёпишдим. У бир-икки марта ỹзини тутолмай қучоқлашга ташланганда ҳам совуқ муомаламни ỹзгартирмадим. Чунки унда уйғонган тỹлқин дардчил, жазавали эди: менга эса унинг астойдил эъзозидан келиб чиқадиган чинакам бахт лозим эди. Мен ҳақ эдим: ҳар бир тỹлқиндан кейин эртасигаёқ орада низо чиқарди.

Тỹғрироғи буни низо дейиш ҳам қийин. Чунки жанжалимиз ҳам сукутда ỹтарди – унинг қарашларида борган сайин «Исён ва мустақиллик»ка мойиллик кучаярди, аммо қарашларини амалга оширишга ожиз эди. Ҳа, бу маъсума чеҳра кундан-кунга дағаллашарди. Ишонсангиз, ишонмасангиз, у мендан жиркана бошларди – мен буни  яққол ҳис қилиб турардим. Баъзан ички тỹлқинларини жиловлай олмай ỹзидан кетишига шубҳа йỹқ эди.  Мисол учун айтсам, кечагина пол ювишдан боши чиқмаган ойимтилла ночорлик ботқоғидан қутулиб, бугун камбағаллигимдан бурнини жийирадиган бỹлиб қолди! Туриш-турмушимиз покиза, керак жойда ҳашамга ҳам ỹрин бор, айтмоқчиманки, менинг уйимда қашшоқлик эмас, тежамкорлик  хукмрон эди. Мен илгарилари ҳам эрнинг саришталиги хотиннинг кỹнглини банд этади деб ҳисоблар эдим. У  қашшоқлигимни лаънатламас, балки тежамкорлигимни бахиллик ҳисоблаб, «аниқ мақсади борлигини, қатъий иродасини кỹрсатмоқчи», деб мендан нафратланарди. Театрдан кутилмаганда ỹзи воз кечди. Мазахли чимирилишлари бешбаттар кỹпайди… Мен эса сукутни кучайтирдим, сукутга зỹр бердим.

Ахир ỹзимни оқламайман-ку! Бу ерда энг муҳими қарз кассаси. Илтифот қилинг: мен аёлнинг, айниқса ỹн олти ёшида, эркакка бутунлай бỹйсунмаслиги мумкин эмаслигини билардим. Аёлларда оригиналлик йỹқ – бу исбот талаб этмайдиган ҳақиқат, ҳатто ҳозир ҳам бу мен учун исботсиз ҳақиқат! Залда ётган бỹлса нима қилибди: ҳақиқатни ҳақиқат дейиш керак, бу ерда Милль* ҳам ожиз. Севучи аёл эса, о, севучи аёл эса, кỹнгли майлини олган кимсанинг барча камчиликларини, ҳатто ёвузликларини илоҳийлаштиради.

Ỹша кимса ёвузликларини ювиш учун арзирли баҳона топа олмайди. Аммо севучи аёл унга фатво топиб беради. Бу олийҳимматлик, аммо оригиналлик эмас. Аёлни фақат нооригиналлик бадном этади. Қайтарсам нима бỹлибди, стол устини нимага имлаб кỹрсатяпсиз? Стол устидаги оригинал демоқчимисиз? О-о?..

Билиб қỹйинг: унинг муҳаббатига ỹшанда амин эдим. Ахир бỹйнимга осилиб олган эди-ку. Демак, севарди, аниқроғи севишни истарди. Ҳа, шундай эди: севишни истарди, муҳаббатини изларди.  Энг муҳими шундаки, бу ерда у фатво топиб бериши лозим бỹлган ёвузликнинг ỹзи йỹқ эди. Гаровчилигимни айтяпсизми? Буни ҳамма гапиради. Гаровчи бỹлсам нима! Олижанобларнинг олижаноби шу ишни ỹзига лозим кỹрган экан, демак сабаби бор. Биласизми, жаноблар, ғоялар бор… Яъни биласизми, агар ỹзга ғоя айтилса, сỹз билан ифода қилинса жуда аҳмоқона чиқади. Ỹзимдан-ỹзим уялиб кетаман. Нимага? Ҳеч нимага. Чунки биз ярамас одамлармиз, ҳақиқатга чидолмаймиз, агар гапимни ёлғон десангиз, билмадим, қандай одам эканмиз. Мен ҳозир «олижанобларнинг олижаноби» дедим. Кулгилими, лекин гапнинг чини шу! Ахир бу ҳақиқат, яъни ҳакиқатлар ичра энг олий ҳақиқат-ку! Мен бу кассани очиш, ỹзимни-ỹзим таъминлаш истагига тỹла ҳақли эдим: «Сиз мени четга суриб чиқардингиз, сиз одамлар, ҳа, сиз мени жирканч сукутингиз билан ораларингиздан ҳайдадингиз. Сиз томонга эҳтирос ва шиддат билан интилишимга жавобан бир умрга ранж-алам қайтардингиз. Шундай экан, энди мен қалин девордан тỹсиқ қилиб олишга, ỹша ỹттиз мингни тỹплаб, Қримданми, жанубий соҳилданми ер-мулк сотиб олиб, умримнинг қолган қисмини тоғларда, узумзорларда, энг муҳими – сизлардан узоқроқда, аммо сизларга кек сақламасдан, кỹнглимдаги олий мақсадим билан, юракдан севучи аёлим билан, худо берса оилам билан, ён қỹшнилардан ёрдамимни аямасдан яшашга тỹла ҳаққим бор». Яхши ҳамки бу гапларни энди овоз чиқариб ỹзимга-ỹзим айтяпман, агар илгарироқ унинг қулоғига қуйганимдами, бундан бемаънироқ иш бỹлмасди. Менинг мағрурона сукутим ҳам, жимгина ỹтиришларимиз ҳам айнан шундан. Ахир у тушуна олармиди? Ỹн олти ёш – ёшликнинг биринчи поғонаси – у менинг важ-карсонларимни, азоб-уқубатларимни англашга қодир эмасди. Тỹғрилик, ҳаётни билмаслик, болаларча арзон имон, «гỹзал қалблар» хусусидаги кỹр-кỹрона тушунча, энг муҳими гаров кассаси (Ҳолбуки мижозларимга нисбатан ёвузлик қилмас эдим! Меъёридан ошиқча олиб қолмаслигимни ỹзи яхши биларди, кỹрган эди!) уни ҳақиқатга олиб борувчи йỹлларни тақа-тақ беркитиб ташлаган эди. О, бу ёруғ оламдаги ҳақиқат нақадар даҳшатли! Бу малак, бу маъсума, бу осмон – мустабид эди, қалбимнинг чидаб  бỹлмас даражадаги шафқатсиз мустабиди, ситамгири эди! Агар  буларни айтмасам, ỹзимга-ỹзим туҳмат қилган бỹламан! Сиз менинг севгимга ишонмаяпсизми? Шундай деб ким айта олади? О, бу шỹри-ғавғо, тақдир ва табиатнинг истеҳзога тỹла шỹри-ғавғоси эди! Бизга қарғиш теккан, одамзотнинг ҳаёти (жумладан меники ҳам) қарғиш остида қолган. Мен қаердадир янглишганимни тушуниб турибман-ку! Қаердадир мỹлжални тỹғри  ололмадим. Ҳаммаси аниқ-равшан эди, режаларим ҳам осмон каби покиза эди: «Қаттиққỹл ва мағрур, бировнинг руҳий таскинига муҳтожлик йỹқ, сукут билан азоб чекиш». Шундай эди, алдамадим, сира алдамадим! Бунга кейинроқ ỹзи гувоҳ бỹлади, бунинг олижанобликдан эканини ỹзи  кỹради (аммо, сезолмади),  қачондир билса, олижаноблигимни ỹн чандон ошириб баҳолайди ва қỹлларини кỹксига қỹйиб худонинг зорини қилади». Режам шу эди. Лекин мен бу ерда ниманидир унутдим ёки ниманидир тушириб қолдирдим. Ниманидир амалга оширолмадим. Бас, етар бас! Энди кимдан узр сỹрайман? Тамом бỹлди, тамом бỹлди – тан олиш керак. Э, одам, қаддингни тут, ерпарчин бỹлма! Айбдор сен эмассан.

- Хỹп, яхши, мен рост гапни айтаман. Ҳақиқат билан юзма-юз бỹлишдан чỹчимайман: У айбдор эди, айбдор У эди!..