Рожий Хоразмий (XIX аср) |
Рожий (тахаллуси; асл исм-шарифи Муҳаммад Юсуф Маҳзум ибн Хўжамберди; 19-аср 30-йиллари — Хива — 20-аср боши) — шоир, таржимон ва хаттот. Шеърларининг етакчи мавзуи — ишқ-муҳаббат. Мумтоз адабиёт анъаналарини ижодий давом эттирган, унга янги мавзу ва образлар олиб кирган. Ғазалларида маърифатпарварлик ғояларини тарғиб қилган, кишиларни саховатпешаликка, камтаринликка ундаган («Чой», «Бел оғриқ», «Келур», «Боис» ва б.). Навоий, Фузулий, Ҳусайний, Комил Хоразмий, Зийрак ва б. ғазалларига мухаммаслар боғлаган. Хоразм хони Сайд Муҳаммадхон (1856—65), Муҳаммад Раҳимхон II (1865—1910) га бағишлаб қасидалар битган. «Равзат уссафо» (Мирхонд)нинг 4—5-бобларини ва бир қанча адабий асарларни форс тилидан ўзбек тилига таржима қилган. 200 мисрадан ортиқ шеърлари 3 девонида бизгача етиб келган. Хаттотлик қилган, танбурни яхши чалган. Девони қўлёзмалари Ўзбекистон Фанлар Академияси Шарқшунослик институти қўлёзмалар фондида сақланади (инв. №922, 1119, 1271). ҒАЗАЛЛАР Ҳушо, улким жаҳон аҳлиға майли имтизож этмас, Алойиқ риштасин тажрид тийғи бирла қатъ айдаб, Ҳаводис зулматистонида қолса чарх зулмидин, Бошиға ёғса борони алам меҳнат саҳобидин, Фано хокистаридан маскан этган фақр кўйида, Шаҳаншоҳеки қилмас зрса ройиж нақди эҳсонин, Кел эй, Рожий, ғанимат тут қаноат кунжи оромин, * * * Айлаб сипеҳр зулмини мен мубталоға хос, Даврон жафоси бормудурур барча элга ком, Топди бир ишға ҳар киши оламда хослиқ, Махсус бўлди риндға дайр ичра жоми май, Кўпдур собаҳат ичра париваш нигорлар, Ҳар кимса англай олмади анжоми корини, Қуллуқ тарийқи бими умид ўлди, Рожиё, * * * Бўлмиш манго ул ёри вафодор мухолиф, Ашк ўрниға қон тўксам эмас айбки, бўлмиш — Даврон ситаму чарх жафо, эл қиладур зулм, Беҳудман ул ой фурқати андуҳида ғам еб, Ул ёр манга бўлса мувофиқ, не ғамим бор, Бир ёри мувофиқ санго ҳақ айласа рўзи, Рожийга мувофиқ гар эмас даҳр эли, тонг йўқ, * * * Оҳким, умр ўтти топмай ранжу кулфатин фароғ, Дер эдилар ҳар машаққат кейнидин роҳат дурур, Ҳар балият ичра қолғонлар фароғат топтилар, Гоҳ даврондин етар заҳмат, гаҳи давр аҳлидин, Етса аъдадин ситам, аҳбоб қилмас ёрлиғ, Эй кўнгул, майл этма дунё бирла мофиҳо сари Соқиё, ҳар лаҳза Рожийга тараб жомини тут, * * * Ул париким, барча бўлмиш ошнолар ёт анга, Ўзгаларга ёру олмас тилга ушшоқ отини, Оразин очғон паривашлар бошидин эврулур, Кўрган ул лўливашимнинг қомати рафторини, Айланиб ул ҳусн шоҳи чиқса майдон ичра маст, Меҳри рухсориға кун боқса уётдин сув бўлур. Ҳусн даврони ғаниматдур, нигоро, раҳм қил, Ул пари кўйи дурур ишқ элиға дорил-амон, Ваҳки Рожий кулбасиға келмас ул ой бир кеча, * * * Эй ҳаё маъдани кони адаб, Адаб эрмаски отинг зикр этмак, Оразингдин ҳаё бўлур зоҳир, Лаби лаълинг такаллумин кўрсун, Киприкинг новаки отарға ниҳон, Адаб эрмас дами фаромушинг, Рожий ашъорин айласун такрор, * * * Букун ул дилрабо дилдорлиғ расмин аён айлаб Хиромон айлабон зебо қадин нозу адо бирла, Келиб бошим уза сўрди тағофул бирла аҳволим, Гаҳи беҳуд ётарсан, бехўрду бехоб ўлик янглиғ, Бўлиб гирён анго ман хаста изҳор этмадим чун сўз, Бошим ердин канориға олиб лаъли равонбахшин, Сўрубман лаълинию ул сўриб ҳолимни оҳиста, Қилиб ўлғон танимға бу сифат жонбахшлиғ зоҳир, Кел, эй Рожий, бу янглиғ ҳарза гўйлиқ таркини эткил * * * Эй маъдани жуди кони ҳиммат, Бу хастаки коми ҳимматингдин, Айлар бу сифат мақол бирла, Ким чой эдики бир тасалли. Ул ҳам кўзидин учубдур андоқ, Асру буюк эрмиш ошёни, Рожий, караминга кўз тутубдур, * * * Ҳайфким они дедим маъдани эҳсону саховат, Ўзи васфини дер эркан, уки доим қилур эрди, Санар эрдим они фаҳм аҳлидину, дониш элидин, Тилабон чой юбордим анга ул навъ кишиким, Рутбаси паст эса ҳам эрди таманнойи буюклик, Қилибон бўйла киши ранжа қадам чой юбормиш, Рожийё, ўз тамаин элдину қил ҳаққа таваккул, * * * Жон берурда лаълиға қилмиш оби ҳайвон баҳс, Ой узориға не юз бирла баҳс этак олғой, Сарв қомати бирла дер эмишки, баҳоим бор, Баҳс айлагандекдур боғи жаннату дўзах. Ғунча баҳс қилғондин оғзининг ичи қондур, Турфа вақт бўлмишдур сифла иртифоидин, Баҳри назми Рожийнинг дарға уйла бўлмишиким, * * * Еткурур кўнглимга олам ранжу озор, алғиёс, Гоҳ ҳазину, гоҳи маломат, гоҳ кулфат, гоҳи ғам, Бир киши етмас мани дил хастанинг фарёдиға, Бир ғамимға чора топмоқ истасам юз сайъ ила, Рози эрдим ҳар жафо етса манга ағёрдин, Алғиёс, эй қозийюл-ҳожат, ўзинг қил ёрлиғ, Юкланур бошиға Рожийнинг дамодам бори ғам, * * * Менинг заъфимға сўрса ёр боис, Туну кун оҳу афғон этмакимга, Дамодам буки чашмимдин оқар қон, Висол айёми йиғлаб нола қилсам, Гулистон ичра булбул ноласидин, Дедим ул ойға, недин жавр этарсан, Ажабдур лутфиға боис топилмас, Фано даврида гар лояъқил эрсам, Деманг Рожий надиндур банди ғамда, * * * Билмон ул ойға нечун ўлубдур хаёл каж, Каж дер жавоб, итоб этибон, туз саволима, Бордур рақибларнинг анга каж мақоли туз, Ҳар кимса долдек каж эрур туздур оллида, Мумкин эмас жаҳон аро тузларга эътибор, Тузларгадур жаҳон аро ҳар навъ дарду ранж Десанг спеҳр авжима айлай маконингни, Ёшликда пеша тузлик этса асло туз ўлмағай, Зебо қадрини сарв деса Рожий, ул пари— * * * Олмиш ўтлиғ оразидин бурқаъ ул дилдор субҳ, Еткурур жон муждасин гулзордин ҳар дам сабо, Бир қуёш ҳажрида ҳар тун бордурур мандек ҳазин, Демагилким кун тулуъ айлаб бўлур ғойиб нужум, Ҳажр номи зулматиға сабр қил ҳар ҳол ила, Гар десонг заҳмат зилолидин топай шодоблиғ, Сорғориб рухсори ғамдин чок эрур кўкси агар, * * * Эй вужудинг келибон маъдани эҳсони саховат, Хотиринг кўзгусини айламасун даҳр муқаддар, Матаки даргоҳи фалак жоҳи дуогўйдурурман, Бор эди бир кишига беражак икки тиллоким, Келадур ҳар кун олурға ҳаққини қаҳрлар айлаб, Мани бекас қилибон ҳар кун анга ўзгача ҳийла, Кўргач онинг юзини титрашадур жон ила кўнглум, Агар иҳсонинг онинг дафъиға айлар эса чора, Арзи ҳол айлади хома тилидин Рожийи маҳзун, Мустазод Эй киприки ўқ, қошлари ёй, ғамзаси жаллод, Навоий ғазалига мухаммас Кўнгул даврон элин тутма ўзингға ошно асру, Фалакдин тбпмоғунг жуз ранжу меҳнат бил муайянким, Таманно қилма олам ичра ўзни айламак хушнуд, Кими кўрсам жаҳон аҳлидин, они ошно билдим, Кел, эй Рожий, санга жаҳл ила ғафлат мунча басдур, |
Навоийхонлик
- 0
- 1
Ишқни оловлантирган сув ёхуд “Қаро кўзим”Бир донишмандцан: дунёда энг кучли лаззат нима? — деб сўраганла... |
Илм ва олимлар ҳақидаОламнинг иши халқ билан душманлик экан, олим хор-у, жоқил (били... |
Қўрқутма мени тамуғдинҚўрқутма мени тамуғдин, эй зоҳиди ях, Жаннат манга бўлғуси дебо... |
Навоийнинг ваҳдат тушунчаси ва пантеизмШарқ мумтоз шеърияти, аслини олганда, тавҳид, яъни бирликка асо... |
«Аввалгиларга ўхшамас»Бу – ҳазрат Алишер Навоийнинг тушунилиши анча осон, луғатталаб ... |
Масжидқа неча аҳли риёдек етайин...Масжидқа неча аҳли риёдек етайин, Ё ринд киби азимати дайр этай... |
Бобом сўзин тушунгим келар...Мақоламиз қаҳрамони бир катта шаҳарда ҳоким бўлган, улкан мамла... |
Риёкoр шaйxлaр xусусидaXирқa кийгaн риёкoр шaйxлaр xусусидaким, улaрнинг oлдидa хaқиқи... |
МАҲБУБ УЛ—ҚУЛУББИСМИЛЛОҲИР—РАҲМОНИР—РАҲИМ Ҳамд ангаким, зотиға ҳамд ончаким, ... |
“Лисон ут-тайр” достонида келган тўрт халифа ҳақидаги ҳикоятларҲазрат Навоий бошқа достонларидан фарқли ўлароқ “Лисонут тайр” ... |
Адабиётшунослик
Бадий матн ва таҳлил муаммолариШоирлик аслида шеърни шеъриятга алоқаси йўқ нарсалардан тозалай... |
Улуғбек Ҳамдам. Қодирийнинг хизмати нимада?Қодирий ўзбек халқининг энг севимли адибларидан бири. Ёзувчи ва... |
Абдурауф Фитрат. Аҳмад Яссавий (1927)Аҳмад Яссавий тўғрисида матбуотимизда бир-икки йўла гаплар бўлу... |
СюжетСюжет (фр. sujet — предмет) — адабиёт, драматургия, театр, кино... |
Она фидоийлиги ҳақида бир асарXIX аср охири ўзбек маърифатпарварлик адабиётининг бир қисмини... |
Уйғониш даври
- 0
- 1
Чўлпоннинг «тонг сирлари» шеърий тўпламига сўзбошиБаъзи бир ўртоқлар Чўлпонни йиғлоқ, деб айбситадирлар. Балки ҳа... |
Калвак махзумданБухоройи Шариф билодида фақирнинг ота қадрдон бир ошнамиз бўлур... |
Биз ким ва нималардан қўрқамиз?Ҳар кимнинг ўзига яраша қўрқатурған нарсаси бўладир. «Иштонсизн... |
Самарқандда асари нажотЎтган замонларда Самарқандда мадрасалар дорул-улум(Илмлар уйи.)... |
ШаллақиХалқда бир мақол бор: «Ўғри кулиб енггар, ғар йиғлаб.» Шунга ўх... |
Шомий домланинг оқ салла ташвиқотчилари(Абдулла Қодирий)Саҳар ноғорасини қоқиш олдидан сурнай «Наво»ни эзиб бошлаған эд... |
Ай, Худай урғанлар (Абдулла Қодирий)— Бачимаъни ер ислоҳот?(Чиғанмоқ — тисланмоқ, қўрқмоқ.) — деб м... |
Эски шаҳар «чека»си атрофиндаИкки йил энди ярим ёрти ҳукумат ишлари ўз қўлимизга берилиб кел... |
Хонларга хитобБир-икки сўзда давлатли хонларга сўйламоқ истаймиз, афу буюрсин... |
Шодмарг. Абдулла ҚодирийМулла Карим ҳожининг ёши етмиш ёшларда эди. Ёшликда бошигакўб ж... |