Ўша манзара. Кечқурун. Олимжоннинг ҳужрасида чироқ ёниқ, у ишлаб ўтирибди. Кўча томондан тракторнинг келиб тўхтагани эшитилади. Кўп ўтмай бир қоп нарсани орқалаб Қўчқор кириб келади.
ҚЎЧҚОР. Олимтой!..
ОЛИМЖОН (деразадан). Ассалому алайкум, Қўчқор ака.
ҚЎЧҚОР. Э, ҳар соатда салом бераверадими! Ушласанг-чи, ташлавораман ҳозир!..
ОЛИМЖОН, И-и, кетдим, кетдим!.. (Югуриб келиб қарашади.) Вой-бў, нима кўтариб юрибсиз, Қўчқор ака?
ҚЎЧҚОР. Кунжара-да, нима бўларди... (Терини артиб.) Вой, жоним-ей!.. Олимтой, шу, ем емайдиган мол ихтиро қилсанг-чи, а?
ОЛИМЖОН. Унақаси бор-ку.
ҚЎЧҚОР (чиппа-чин ишониб). Қаерда?
ОЛИМЖОН . Табиат музейида. Ичига сомон тиқиб қотириб қўйишибди. Ем ҳам емайди, сут ҳам бермайди. (Ичкарига кириб кетади.)
ҚЎЧҚОР (ҳафсаласи пир бўлиб). А-а, сенлар ем емайдиган мол эмас, мол емайдиган ем ўйлаб топишга устасанлар!..
АЛОМАТ (чиқиб). Ассалому алайкум, Қўчқор ака. Яхши келдингизми?
ҚЎЧҚОР (кўнгли кўтарилиб). Шукур, шукур... Ўзингиз тинчгина ўтирибсизми, Аломатхон?
АЛОМАТ . Раҳмат. Ювиниб олинг, овқат сузаман.
ҚЎЧҚОР. Хўп, хўп... (Ювингани чиқиб кетади.)
Бу орада Аломат дастурхон ёзиб, иқки косада овқат олиб келиб қўяди.
АЛОМАТ . Олимжон ака, чиқинг, овқатингиз совиб қола-ди.
Олнмжон қандайдир қоғозга тикилганича келиб каравотга ўтиради. Аломат ичкаридан тоза кўйлак олиб чиқиб, артиниб келаётган Қўчқорга узатади.
Мана, тозасини кийиб олинг.
ҚЎЧҚОР (яйраб). Шунақа қиламизми?.. Ҳай, майли, май-ли...  (Кийиб.)  Ракатопинг, Аломатхон.  (Каравотга чиқади.)
Аломат уй юмушлари билан банд. Олимжон ҳамон қоғоздан кўз узмаган кўйи пайпасланиб гоҳ қошиқни қидиради, гоҳ нон-ни.
Э, Олимтой, овқат вақтида олимликни қўйингда энди. Эсим-да йўқ, Ибн Синомикан, қайси биридир айтган экан: уйқу, ов-қат, физкультура жа керакли нарса-а, деб. Мана, биз шу гапга амал қилиб келамиз-да, Олимтой. Уйқу яхши, овқатдан ҳам ўзимизни хафа қилдириб қўймаймиз. Энди, физкультурасига келсак, нима деймиз... телевизорга қараб оёқ кўтариш йўғ-у, лекин қимирлаб турамиз. Азондан то ярим кечагача трактор минганингдан кейин ўзи оёғинг кўтарилиб қолар экан.
Бир неча сония жимгина овқатланишади.
Бай-бай-бай, қўлгинанг дард кўрмасин-да! (Косани нари су-риб қўйиб) Олимтой-да, гап-да... Шу, Аломатхонни айтаман, далага чиқариб нима қиласан шундай... нарсани? Битта аёлга уйнинг ташвиши ҳам етиб ортади.
ОЛИМЖОН . Масалага бунақа тор қарамаслик керак, Қўчқор ака. Бу ерда гап фақат сизнинг хотинингизнинг усти-да эмас, бутун ўзбек хотин-қизларининг устида кетяпти.
ҚЎЧҚОР. Энди, майли-да, кимнинг устида кетсаям. Ахир, бунақасидан ҳали минг-минглаб яратилади, дединг-ку. Шулар-дан биттаси юрса юрибди-да.
ОЛИМЖОН. Э-э, ҳали «минг-минг»гача гап кўп. Ҳозир-ча Аломат битта. Ягона, тажриба нусхаси.
ҚЎЧҚОР. Энди, шу нусхага тегмасанг бўларди-да...
ОЛИМЖОН . Қўяверинг, вақти келиб, ажабмас, магазинларга ҳам чиқарилса. Ана ўшанда сизга ўхшаган сўққабошлар магазиндан хотин олаверади.
ҚЎЧҚОР. Эй, тинчгина овқат еймизми, йўқми?! Нуқул пичинг қиласан! Ҳали «табиат музейи» дединг — индамадим! Энди «магазиндан хотин оласиз» дейсан! Нима сенга у, тўққизин-чи калишмиди магазиндан оладиган?!
ОЛИМЖОН. Нега жаҳлингиз чиқади, Қўчқор ака? Вақти келиб, роботлар магазиндаям сотилади-да. Мана, шахсий томорқа учун кичкина тракторчалар сотиляпти-ку. Ўн-ўн беш йил олдин «магазинда трактор сотиларкан» десангиз, ҳеч ким ишонмасди. Буям шунга ўхшаган гап.
АЛОМАТ (қопни кўрсатиб). Қўчқор ака, манавини уйга олиб кирайми, молхонагами?
ҚЎЧҚОР. Э, қўяверинг, кейин ўзим тинчитаман.
АЛОМАТ . Вой, мен турганда сиз қоп кўтариб юрсангиз уят бўлмайдими? (Қопни бир қўлда енгил кўтариб кетади.)
ҚЎЧҚОР (ўрнидан сапчиб туриб). Ие, ие... Ало... Аломат-хон!.. Қўйинг, қўйсангиз-чи!.. Э, худо, бу нима кўргулик!.. Олимтой, синиб-пиниб қолмасмикан?
ОЛИМЖОН. Ҳеч нима қилмайди, корпуси пухта ишланган.
ҚУЧҚОР . Нима-пуси?
О Л И МЖ О Н . Корпуси.
ҚЎЧҚОР (ҳайратда). Хотинмас — эксковатор! (Ўтиради.)
ОЛИМЖОН (зерикиб). Қўчқор ака, телевизор-пелевизор ҳам олиб қўймагансиз-а?
ҚЎЧҚОР. Телевизорнинг нима кераги бор? Шуниси яхши, эртароқ ётилади. (Дастурхонга фотиҳа қилиб.) Аломатхон, жой солинганми?
АЛОМАТ (иш билан бўлиб). Ҳа, солиб қўйганман.
Сукут.
ҚЎЧҚОР. Бу, рангинг чатоқ, Олимтой, чарчабсан-ку. Йўл азоби — гўр азоби, шаҳардай жойдан шунча юк билан келишнинг ўзи бўладими! Майли, бориб дамингни ол...
ОЛИМЖОН (туриб). Қорин тўйди — ғам кетди, раҳмат.
Энди бир оз ишласак ҳам бўлади. (Кетади.).
ҚЎЧҚОР (унинг кетидан). Одам деган мундоқ дам ҳам олиши керак-да, Олимтой. Кундузни ишлагани чиқарган, оқ-шомни ухлагани...
Аломат дастурхонни йиғиштира бошлайди.
Аломатхон, қўяверинг, қолганини эртага қиларсиз, кеч бўп қолди...
АЛОМАТ . Ҳозир, ҳозир.
Қўчқор ичкарига кириб кетади. Аломат анча вақт у-бу юмуш билан куймаланиб юриб, у ҳам Қўчқор кирган уйга йўл олади. Ҳовли бирпас бўш қолади. Деразадан Олимжоннинг столга энгашиб олиб ишлаётгани кўриниб турибди. Қўчқорнинг хонасида чироқ ўчади. Чигирткаларнинг овози эшитилади. Бир оз-дан сўнг оқ кўйлак, оқ иштонда Қўчқор чиқади, у ёқ-бу ёққа аланглаб, Олимжоннинг ҳужраси томон юради, дераза олди-да огоҳлантириш маъносида йўталиб қўяди.
ОЛИМЖОН (деразадан бошини чиқариб). Ким?
ҚЎЧҚОР. Олимтой, шу, Қора денгизнинг суви чиндан ҳам қора бўладими?
ОЛИМЖОН. Шуни сўрагани чиқдингизми?
ҚЎЧҚОР. Йўқ, ўйладим-да... Мана, бизнинг ариқни «Оқ ариқ» дейишади, лекин суви қоп-қора. Номига қарамас экан-да, а?
ОЛИМЖОН (ишга уннаб). Йўқ, қарамайди.
ҚЎЧҚОР (бир оз тараддудланиб). Олимтой, бу, Аломатхонни айтаман... шунақа тикка тураверадими?
ОЛИМЖОН (хавотирланиб). Нима, бирон ножўя иш қилиб қўйдими?
ҚЎЧҚОР. Йўқ, ножўя-ку иш қилгани йўғ-а, шу, эрталабга-ча тикка турса... оёғи оғриб қолмасмикан, демоқчиман-да.
ОЛИМЖОН . Қўчқор ака, ўн йил тикка турсаям ҳеч нима қилмайди! Ишлагани қўясизми, йўқми?
ҚЎЧҚОР. Майли, майли, ишла... Ишлаган яхши-да... (Ик-киланиброқ уйга кириб кетади.)
Қўчқорнинг хонасида чироқ ёнади, у ёқдан-бу ёққа ўтган соялар кўринади. Чироқ ўчади. Жимлик. Кўп ўтмай Қўчқор яна чиқади. (Асабийроқ, лекин ўзини қўлга олишга уриниб.) Олим-той!..
ОЛИМЖОН . Ҳа?
ҚЎЧҚОР. Шу, десанг, сира ухлаб бўлмаяпти-да, ука!..
ОЛИМЖОН. Нега?
ҚЎЧҚОР. Ўзинг ўйлагин, чироқни ўчириб ётсанг-у, тепанг-да биттаси кўзини бақрайтириб турса! Бунақада уйқу келади-ми?
ОЛИМЖОН. Аломатни айтаяпсизми? Ўчириб қўйиб ухлайверсангиз-чи, ёш боламисиз?
ҚЎЧҚОР. Ўчириб қўйсам ҳам турибди-да ахир, келисопга ўхшаб! Кечаси уйғониб кетиб, қўрққанимдан бир нима бўп қолсам нима бўлади?
ОЛИМЖОН. Унда менинг хонамга олиб чиқиб қўйинг.
ҚЎЧҚОР. Ие, эси борми ўзи бу боланинг?! Нимага сенинг хонангга олиб чиқиб қўяр эканман?!
ОЛИМЖОН. Бўлмаса, нима қил, дейсиз?
ҚЎЧҚОР. Биров сенга, бир нима қил, деяптими? Шундоқ, яқин олиб, айтдим-қўйдим-да... (Бир оздан сўнг.) Лекин, Олим-той, шу, машинангнинг битта камчилиги бор-да.
ОЛИМЖОН. Масалан?
ҚЎЧҚОР. Масалан... Масалан, ўта кетган... тартибли!
ОЛИМЖОН. Нима бўпти?
ҚЎЧҚОР. Ие, нима бўпти, дейди-я манави бола! Бунақасига уйланиб кўрмагансан-да, билмайсан. Масалан, кечаси ҳалигига турсам... нимага... қўл ювгани турсам, қайтиб келгу-нимча ўрнимни йиғиштириб қўяди! (Олимжоннинг бепарволигидан жаҳли чиқиб.) Шу, одам бир ишни қилганидан кейин пухта қилса-да! Мана, биз бир марта культивация қилдикми — тамом, қайтиб трактор кирмайди! Бир марта жўяк олдикми — тўппа-тўғри, милтиқнинг ўқидай чиқади, кўрган одам «э, рака-топ» дейди! Чала иш — чала-да!
ОЛИМЖОН (асабийлашиб). Бунақа нарса яратиш осон эмас, Қўчқор ака! Оламшумул кашфиётлар юз йилда битта бўлади! Икки юз йилда битта бўлади!
ҚУЧҚОР. Э, минг йилда битта бўлсаям қойил қилиб қўйиш керак-да, мулла!
ОЛИМЖОН. Тушунсангиз-чи, мен пахта терадиган машина яратдим, ма-ши-на!
ҚЎЧҚОР (қизишиб). Машина бўлса, машинага ўхшасин-да! Солярка есин, гаражда турсин! Нима қиласан, одамларнинг бошини қотириб?!
ОЛИМЖОН. Айтаяпман-ку, Қўчқор ака, масаланинг эстетик томонини ўйлаб одамга ўхшатдим, деб!
ҚЎЧҚОР (тутақиб). Э, ўхшатсанг ҳамма ёғини ўхшатмай-санми, қон қивординг-ку одамни!!! Э, эстетикангдан ўргилай!
ОЛИМЖОН. Қўчқор ака, сизни қанчалик ҳурмат қилишимни биласиз. Лекин ҳамма нарсанинг ҳам чегараси бўлади. Агар шунақа қилаверсангиз, ҳозир кириб Аломатингизни бузиб ташлайман!
ҚЎЧҚОР (ғазабдан кўкариб). Кимни бузасан?.. Нимани бузасан?!
ОЛИМЖОН. Хотинингизни... э, тфу! Аломатни! Бузиб, запчаст қилиб ташлайман! ҚЎЧҚОР. Нима-част?
ОЛИМЖОН.  Запчаст.  Тамом,  менга  бунақа  машина керак эмас!
ҚЎЧҚОР. Ҳў, бола! Биринчидан, сенга керак бўлмаса, мана, бизга керак! Иккинчидан, ҳозир ўзингни запчаст қилиб ташлайман, савоб бўлади! (Олимжоннинг ёқасидан тутиб, деразадан суғириб олади.)
ОЛИМЖОН. Ёқани қўйворинг!.. Қўйворинг, деяпман!.. (Силтаниб.) Олинг қўлингизни-е! Уялмайсизми, кап-катта одам?!
ҚЎЧҚОР. Ўзинг уялмайсанми, аёл кишини ҳақорат қилгани?! Ким айтади сени ўқиган, тушунган одам, деб?!
ОЛИМЖОН. Шу жанжалимизни биров кўрса нима дейди, а? Битта роботни, темирни талашиб ётишибди, дейди! Мен-ку, уни яратганман, етти йил умримни бағишлаганман, сизга нима?
ҚЎЧҚОР. Сен етти йил бағишлаган бўлсанг, мен қолган умримнинг ҳаммасини бағишлайман!
ОЛИМЖОН (хафа бўлиб). Бунақалигини билганимда одам эмас, бир эшак шаклида яратардим. Номиям «Эшак-1», «Эшак-2» бўларди...
ҚЎЧҚОР (ҳамон бўш келмай). Нима қипти, эшак ҳам... хўжаликка керак нарса.
ОЛИМЖОН. Ие, ундан ҳам қуруқ қолардинг, демоқчи-мисиз? Маймун шаклида яратсам-чи? Барибир уйланаверармидингиз?
ҚЎЧҚОР. Йўқ, ЗАГСдан ўтказмайди... Лекин, битта қафас-га солиб қўйиб, бола-чақа билан томоша қилиб ётаверардик. Телевизорнинг ўрнига-да.
ОЛИМЖОН (бутунлай руҳи тушиб). Йўқ, ўша машинани машина шаклида яратаётганлар тўғри қилаётган экан. Беташзиш, беғалва... Ҳеч ким ёқасигаям ёпишмайди...
ҚЎЧҚОР (паст тушиб, аразли). Ўзинг ҳам унақа эркак кишининг ҳамиятига тегма-да бўлмасам.. (Қовоғини солганича ччкарига кириб кетади.)
ОЛИМЖОН. Ҳа-а, одам-робот яратишнинг бунақа томонлари ҳам бор экан. Шунинг учун ҳам худо лак-лак одам яратиб қўйиб, ҳеч кимнинг кўзига кўринмай кетган экан-да. Кўринса борми, бу беш ярим миллиард одам унинг ўзини запчаст қилиб юбораркан!..