(уч пардадан иборат қайғули кулгу)

Сиздайин меҳрибон отамга иқрор бỹлмасам бỹлмас.
Отажон, қиролни астойдил севиб қолишга журъат этдим.
У мени рад этажак, мен эсам шубҳасиз, ỹлажакман.
Йỹқ, йỹқ, ҳокими мутлақнинг бир бечора қизни  рад этмоғи фожиа эмас.
Биламан, оддий қизнинг подшоҳ муҳаббатига умид қилмоғи тиланчилик кабидир.
Фожиа эса мутлақ бошқадир – фожиа жондан азиз деб билинган азиз инсон томонидан севги гулининг топталишидадир. Бу топталиш – менинг ỹлимим демакдир!

Таржимондан:

Жаҳон мумтоз адабиёти хазинасида италиялик машҳур драматург Карло Гоцци (1720 - 1806) қаламига мансуб дурдоналарни ҳам учратамиз. Унинг номи ўзбек ўқувчилари ва театр мухлислари учун яхши таниш. Карло Гоццининг “Турандот” деб номланган асари устоз Абдулҳамид Чўлпон томонидан таржима қилиниб, “Маликаи Турандот” номи билан 1926 йилда ўзбек драма труппаси томонидан Москвада саҳналаштирилган. Орадан икки йил ўтиб, Маннон Уйғур таржимасида Самарқандда саҳналаштирилган.
Карло Гоцци асарларининг руҳи бизнинг ўқувчимиз ва томошабин учун яқин. Сабабки, драматург асарларида шарқ ҳикматларига кенг ўрин ажратади. Унинг “Бахтиёр гадолар” асаридаги воқеалар Самарқандда бўлиб ўтади. Адолат ва одил шоҳ, адолат ва хиёнат, вафосизлик ва хорлик... шу каби ғоялар ижодкорнинг барча асарларини занжир ҳалқалари каби бирлаштириб туради.
Театр саҳнасидаги эртакчилик (фьяблар) тарзига айнан шу ижодкор асос солган ва бу йўналиш ҳозирги кунда ҳам санъат оламида ўз ўрнига эга. Бир неча йил муқаддам Ёшлар театри драматургнинг “Буғуга айланган қирол” асарини саҳналаштиришга қарор қилганида, камина мамнуният билан асар таржимасига киришдим. (Адиб ижодига доир айрим манбаларда бу асар номи сўзма-сўз таржима қилиниб, “Қирол кийик” деб берилган. Асар мазмунига диққат қилсак, гап кийик эмас, буғу ҳақида боради ва қиролнинг буғуга айланиб қолиши тафсилоти ҳамда фожиасидан сўз юритади. Демак, “Қирол кийик” дейилиши тўғри эмас.) Драматург услубидаги мушкуллик таржима жараёнида ўз таъсирини  кўрсатди. Устозларнинг изидан бориб, таржима қилиш осон эмас. Журъат қилишнинг ўзи оғир. Кишини қандайдир масъулият юки босиб туради. Шунга қарамай, ёшларни бу мумтоз асар билан таништириш бурчи устунлик қилди. Ўтмиш давр саҳнасига доир баландпарвоз оҳангни бугунги ёшлар ҳазм қила олмаслиги аниқ. Шу боис асарнинг улуғворлигини сақлашга интилган ҳолда бугунги талаб ва хоҳишни ҳам инобатга олишга ҳаракат қилинди. Бунинг натижасида камчиликларга йўл қўйилган бўлинса, узр сўрайман.
Нима учун ўтмиш даври адабиётига мурожаат этиб турамиз? Агар асар умумбашарий муаммоларни ечишга уринган бўлса, демак, унинг умри узоқ бўлади. Асар қаҳрамонларидан бири, малъун Тарталья хиёнати учун жазо топганда “Мени ҳалок  қилди ҳасад, ҳирс, шуҳрат”, деган нола билан “Иснод мени қиймалар, пушаймон бағрим ёқадир.  Шу қадар куйдирарки,  қоронғу бỹлиб кỹринадир олам кўзимга”, деб тақдирига лаънатлар ўқийди. Пушаймонлар гирдобига чўкканлар озми дунёда? Ҳасад, ҳирс, шуҳрат қулига айланганлар бугун атрофимизда йўқми? Бундайлар барча замонларда бўлган ва адабиёт аҳли жамиятни бундай иллатлардан огоҳлантириб турган. Шубҳасиз, бу мавзу ўзбек мумтоз адабиётида ҳам мавжуд. Шунга қарамай, дунёни англашга интилувчи ўткир зеҳн эгаларига  жаҳон адабиёти тарихи билан танишишининг фойдаси кўпроқдир, деган қарорда мазкур таржимани ҳам китобга жамлашни лозим топдим.
Айни дамда муҳтарам китобхонлардан узрим ҳам бор. Гап шундаки, тарих асарларининг ёзилиш услуби ҳозиргиларга ўхшамайди. Жумла тузишда ўтмиш услубини қисман сақлашга уриндим. Асардаги шеърлар гарчи оқ шеър услубида берилган бўлса-да, уни кўпроқ саҳна нутқига мослашга тўғри келди. Шу сабабли айрим мухлисларимизга, айниқса, назмдан хабари бор китобхонларимизга бу услуб ғалат туюлиши, ҳатто кўнгилларини бир оз хира қилиши ҳам мумкин. Узримиз айнан шу нуқтага таалуқлидир.

Иштирок этувчилар:
ДЕРАМО  – Серендипп қироли, Анжеланинг мафтуни.
ТАРТАЛЬЯ  – Дерамонинг биринчи вазири ва шахсий котиби,
Анжеланинг мафтуни.
КЛАРИЧЕ   – Тартальянинг қизи, Леандронинг мафтуни.
ПАНТАЛОНЕ   – Дерамонинг иккинчи вазири.
АНЖЕЛА – Панталоненинг қизи.
ЛЕАНДРО – Панталоненинг ỹғли.
БРИГЕЛЛА – Қирол хизматкорларининг оғаси.
СМЕРАЛДИНА   – Бригелланинг синглиси.
ТРУФФАЛДИНО   – Қуш овловчи, Смералдинанинг мафтуни.
ЧИГАЛОТТИ – Эртакчи, томоша аввалида майдонда ҳикоя бошловчи.
ДУРАНДАРТЕ – сеҳргар.
Овчилар, соқчилар, ҳалойиқ.
Воқеалар Серендипп ва унинг мавзеларида бỹлиб ỹтади.