Home icon Бош саҳифа»Кутубхона»Назм»Қалдирғочларга бер айвонларингни. Сирожиддин Саййид - СЎЗ ЙЎЛИ
Facebook
Қалдирғочларга бер айвонларингни. Сирожиддин Саййид - СЎЗ ЙЎЛИ PDF Босма E-mail
Материал индекси
Қалдирғочларга бер айвонларингни. Сирожиддин Саййид
МУҲАББАТНИ ТАШЛАБ КЕТМАНГ БОҒЛАРГА
СЎЗ ЙЎЛИ
ХОТИРА
ДАСТХАТ
Ҳамма саҳифа
3 дан 5 сахифа

СЎЗ ЙЎЛИ

ТО НАВОИЙ БОР...

Биз Навоий боғининг боғбонимиз,
Боғбондирмиз, вале меҳмонимиз.

Бул — “Насойим ул муҳаббат” боғидир,
Беш асрким биз бу боғ ҳайронимиз.

Қанча меҳмон ўтди, лек мезбон ўшал,
Барча меҳмон ичра биз нодонимиз.

Мир Низомиддин Алишер, яъниким
Сўз аро осмонимиз, уммонимиз.

Тил — “Хазойин ул маоний”дан келур,
Бошланур шундан адаб карвонимиз.

Паст эрурмиз билмасак ул зотни гар,
Қанча юксалган билан қўрғонимиз.

Не хавотир ичра эл шоирлари,
Гар савол этгай букун султонимиз.

То Навоий бор — муҳаббат дилдадир,
Сўлмагай ҳаргиз кўнгил бўстонимиз.

Шул исмдан юрт аро юз минг умид,
Шул исмдан нурланур давронимиз.

Қадр этайлик нону туздай ҳар сўзин,
То ризо бўлгай улуғ мезбонимиз.

2002

СЎЗ ЙЎЛИ

Зим-зиё кечалар — сиёҳдонларим,
Сомоним қайдаю қайда донларим?

Яшил адирларим тепа бўлдилар,
Қирларим энкайиб капа бўлдилар.

Кутиб қолаверди мени туш кўриб
Бир лойшувоқ уй ҳам бир ёғоч сўри.

Ўриклар баҳорда гулин тўккандай,
Ўтинлар ўчоқда кулин тўккандай,

Мен шундай тўкилиб, олислаб кетдим,
Бир сўз айтолмайин сўз излаб кетдим.

Бунда — бир муштипар, бир ғариб тандир,
Менинг ҳаётимга тополмай тадбир,

Қараб қолаверди йўлларимга зор,
Изимда синглимнинг қирқ баҳори бор!

Оламда энг оғир — Сўзнинг йўлидир,
Бу — тўкилиш йўли, кузнинг йўлидир.

Бу йўлда не ранжким кўрмиш жонларим,
Энг аввал тортмишлар қадрдонларим.

Бориб бағрим очай тандир қўрига,
Бошим қўйиб йиғлай ёғоч сўрига.

Қанча соғинчларни дилларим ичди,
Бир шеър ҳижронида йилларим кечди...

2001

* * *

Менинг шеърим нима?
Қалдирғоч оҳи.
Майсадек синглимнинг
Шабнам нигоҳи.

Отам қуриб кетган
Уй синчларидир.
Онамнинг қирқ йиллик
Соғинчларидир.

Қанча боғ дилимдан
Кўчар-да кетар.
Қалдирғоч ҳам бир кун
Учар-да кетар.

Шеърим балки севги
Сатрларидир.
Беор санамларнинг
Атирларидир.

Баланд пошналарга
Санчилган кабоб.
Ҳарир кўйлакларга
Ўралган сароб.

Она, бошим қўяй
Изларингизга.
Ажинлар экдим мен
Юзларингизга.

Не топдим дунёдан
Айтиб тарона?
Сўзга ўғил бўлдим,
Сизга бегона.

Айтинг, бу лолазор
Қирни не қилай?
Кўнгил — бу меҳрсиз
Ерни не қилай?

Ёмғирли кунларда
Сизга бир калиш,
Патак бўлолмаган
Шеърни не қилай?

2001

ШОИР БЎЛАМАН ДЕБ КЕЛГАН БОЛАЛАР

Дашту далаларда унган лолалар,
Яшил қирлардаги шабнам, жолалар.
Тоғларда яралган соф шалолалар —
Шоир бўламан деб келган болалар.

Оламча аламни бахт этгудайин,
Гулу чечаклардан тахт этгудайин,
Дунёни шеър билан забт этгудайин,
Шоир бўламан деб келган болалар.

Тиниқ булоқлардай пок бўлар бари,
Орзулари мўлу йўқ ҳунарлари,
Мовий осмонларнинг оқ турналари —
Шоир бўламан деб келган болалар.

Шарқираб оққувчи тоза ирмоқлар,
Ҳали гард қўнмаган майса, япроқлар,
Ўн етти, ўн саккиз ёшли чақмоқлар —
Шоир бўламан деб келган болалар.

Гўё ёлқинланган олов уюрлар,
Оҳ, улар беғараз, бекин куюрлар,
Гулдайин қизларни танлаб суюрлар
Шоир бўламан деб келган болалар.

Кейин йиллар ўтар варақлар бўлиб,
Бир дарахтдан кўчган япроқлар бўлиб,
Кетгайлар ҳар ёнга тўзғиб, тарқалиб,
Шоир бўламан деб келган болалар.

Энди синовларин бошлагай ҳаёт,
Энди тоблангуси бардош ва сабот,
Абдулла Орифни ёд билган авлод,
Шоир бўламан деб келган болалар.

Неки бор, қисматнинг ҳукмига кўра
Рўй берар: бирлари амалдор, тўра,
Бирлари ҳали ҳам пишмаган ғўра,
Шоир бўламан деб келган болалар.

Бирларин кўксига ин қуриб ҳасад,
Кўнгил ғунчаларин сўлдирар абад.
Юз жилд севинч эди, эҳ, юз жилд ҳайрат,
Шоир бўламан деб келган болалар!

Бирлари бек бўлиб майхоналарга,
Яна ҳайрон боқар ҳайроналарга,
Айлансалар экан тароналарга,
Шоир бўламан деб келган болалар.

Менинг бу ҳаётдан кўпдир қарзларим,
Ўзим не йўқотиб, нени асрадим?
Эсиз, сиз-ла кечган гулгун пайтларим,
Шоир бўламан деб келган болалар.

Ҳар бир сатр узра алвидо айта,
Дафтар очгандингиз у ёшлик пайтда.
У шараф қайда, у шеърият қайда,
Шоир бўламан деб келган болалар?

Шунча соф жилғадан исмсиз, изсиз,
Қолмиш йиллар ўтиб бир ё иккиси,
Қани у чаманзор кунларнинг иси,
Шоир бўламан деб келган болалар?

Фалак айланади ҳам давру замон,
Тақдир саралайди бизни беомон.
Шеъру қўшиқларсиз қолмагай жаҳон,
Шоир бўламан деб келган болалар.

Бир тонг поездлардан тушар кўп гуллар,
Жилғалар, гиёҳлар, насимлар, еллар,
Уларни асрагил, эй тақдир, улар —
Шоир бўламан деб келган болалар.

1998


ЭҲТИРОМ

Жаҳон бўлмас муҳорибсиз,
замон бўлмас мухолифсиз,
Яшаб бўлмас бу дунёда
вале шеъру маорифсиз,
Ким айтур энди яйрабсиз,
ким айтур энди ҳорибсиз,
Ҳамон Абдулла Орифсиз,
ҳамон Абдулла Орифсиз.

Туманлар, барча ёмғирлар,
фасллар суҳбати ичра,
Жунунлар, изтироблар ҳам
асрлар суҳбати ичра,
Қасрлар ҳайрати ичра,
вазирлар суҳбати ичра
Аён Абдулла Орифсиз,
ҳамон Абдулла Орифсиз.

Бу йўллардан неча устоз,
неча соҳибкалом ўтган,
Улуғ Шайхзода ҳам Ойбек,
улуғ Ғафур Ғулом ўтган,
Уларнинг ному ёдин ҳам
баётин бардавом этган,
Нишон Абдулла Орифсиз,
ҳамон Абдулла Орифсиз.

Ҳаволар, сарзаминларда
бу шеърий кайфият бордир,
Ватан бордир Ватанда то
бу янглиғ шеърият бордир.
Бу янглиғ шеърият то бор,
Ватанда қадрият бордир,
Макон Абдулла Орифсиз,
ҳамон Абдулла Орифсиз.

Тузумлар узра чақнаб,
кўкда чақмоқларни сўндирган,
Муҳит деворларига дил
билан чечаклар ундирган,
Кўмир дилларни куйдирган,
темир йилларни синдирган
Ōиғон Абдулла Орифсиз,
ҳамон Абдулла Орифсиз.

Бу шеърлар янграган уйлар
чироғида Ватан бўлгай,
Уларни ёдлаган авлод
сабоғида Ватан бўлгай,
Дилу жону қабоғи ҳам
қароғида Ватан бўлгай,
Ēамон Абдулла Орифсиз,
ҳамон Абдулла Орифсиз.

Улуғ кунлар баҳорида,
тирикликнинг наҳорида,
Улуғ эл бирла дардлашган
улуғ зотлар қаторида,
Жаҳон аҳлига юз тутган
бу ўзбеклар диёрида
Жаҳон Абдулла Орифсиз,
ҳамон Абдулла Орифсиз.

2001


ВОЗНЕСЕНСКИЙ БИЛАН УЧРАШУВ

Фасллар умумлашди,
Қайда ғам? Қайда севинч?
Ўн уч йил ўтиб кетди,
Андрей Андреевич!

Радиони титгандай
Роботлар мени титди.
Андрей Андреевич,
Ўн уч йил ўтиб кетди.

Ўн уч чинқириқ, ўн уч
Фарёд, ўн уч самолёт.
Туну кун гувлаб ётган
Аэропортдир хотирот.

Етмиш бешинчи йил. Қиш.
Тунлар узун, беохир.
Шеърингизни тушунмоқ
Сапроматдан ҳам оғир.

Менга у пайт керакди
Озроқ пул, озроқ меҳр.
Қарс этиб синди орзу,
Тошдай қаттиқ эди шеър!

Паргорнинг игнасидай
Санчилди тилга сатр.
Шеърият — қурбонликдир,
Шоирлик  — мангу сабр.

Сизнинг “Аксилдунёлар”
Дунёлар бўлди асил.
Андрей Андреевич,
Учиб кетди ўн уч йил!

Мана, Москва. Мени
Қучар мармар соҳиллар.
Бир-бирига ўхшайди
Сувлар, кўприклар, йиллар.

Ўн уч оқ тулпоримга
Яна ташбеҳ излайман:
Останкино минорини
Ундов белгиси янглиғ
Йилларга қўйсам дейман!

1988

* * *

Шеърият, сен абадий
Ранжу озор йўлимсан.
Дарду ҳижрон даштида
Узатилган қўлимсан.

Тиниқ осмон чоғимдан
Сўкилдим чок-чокимдан.
Ҳам севинч, ҳам оҳимдан
Яралган оқ гулимсан.

Вомиқ Узро фиғони,
Лайли Мажнун армони.
Не кўнгиллар хазони,
Сен барибир сўлимсан.

Яссавийдек қадимий,
Насимийнинг насими,
Гоҳ Машраб, гоҳ Ҳазиний,
Гоҳи Махтумқулимсан.

Ўтди шоҳлар, вазирлар,
Номсиз кетди нозирлар.
Қолди Усмон Носирлар,
Сен — барҳаёт ўлимсан!

Мен бор-йўғи бир товуш,
Турибман абгор, хомуш.
Сен менга балки бир туш,
Балки олов, кулимсан.

1994

ЁШ КЕТГАН ШОИРЛАР

Мен ҳам қайтиб келмасман,
Ўтгай баҳорим, ёзим.
Бечора мен эмасман,
Бечора Асқар Қосим.

Дўстим, гар хору хассан,
Бу дунёда овора.
Бечора сен эмассан,
Назар Шукур бечора.

Боқиб сўнг бор чор-ночор
Қизғанак орзу-ҳавас,
Ķеларни ўйлади зор
Бечора Қори Аваз?

Ķечун бунча ғарибмиз,
Эй мунгли дўст, эй жўра?
Биз-ку тирик юрибмиз,
Бечора Тилак Жўра.

1995

ШЕЪРИЯТ

Бунчалар улуғсан,
Оддий шеърият.
Сен илоҳийсан, биз
Моддий, шеърият.

Сен — муҳаббат кўшки,
Ишқнинг айвони.
Кўнгил билан руҳининг
Мовий осмони.

Сен — безавол гулшан,
Мангу яшил боғ.
Қанча шоир ўтди
Юраклари доғ.

Улар олам юзин
Ҳайрон этдилар.
Кўнгил қони бирлан
Алвон этдилар.

Кўкларни тўлдирган
Оҳларга қуллуқ.
Навоийни суйган
Шоҳларга қуллуқ.

Токи бу чаманзор
Гулдир, райҳондир,
Қанча Бобурларинг
Барги хазондир.

Куйди, куяверди
Юлдузлар куйди.
Усмон Носир кетди,
Гул сўзлар куйди.

Яшаб юрибдику
Қанча мурдорлар.
Кетди Шавкат Раҳмон,
Асқад Мухторлар.

Бир элнинг кўзини
Ёшлади кетди.
Муҳаммад Юсуф ҳам
Ташлади кетди.

Бу шеърни ёзмоққа
Бормади қўлим,
Эй сен, гўзал ҳаёт,
Эй гўзал ўлим!

Юлдузлардан келар
Дил уришлари.
Тингланг, бу дунёнинг
Сўзфурушлари:

Ким сўз деб нафсига
Нон берар фақат.
Ҳақиқий шоирлар
Жон берар фақат.

2001

МАРСИЯ

Муҳаммад Юсуф...
Муҳаммад Юсуф...
Лабимда қолди
Таронам менинг.
Ҳавода қолди
Қўлим гул узиб.
Энди керакмас
Баҳонам менинг.

Бунчалар қалин
Дунёнинг пўсти.
Буғдойдай хоксор
Бир шоир ўсди.
Ногоҳ бир хабар
Тонгимни тўсди.
Титради олам,
Йиғлади онам:
— Боламнинг дўсти...
— Боламнинг дўсти...

Сенми, шеърият,
Сенми жон қадар!
Дилдаги сўнгги
Томчи қон қадар.
Тупроқдай азиз
Ҳам осмон қадар.
Кўкни ўша кун
Қалдирғоч босди
Хоразмдан то
Андижон қадар.

Ҳаёт — гоҳ бир бахт,
Бир омадгача.
Ё мингта номард
Ё бир мардгача.
Тошкентдан токи
Марҳаматгача,
Кета кетгунча,
Қиёматгача —
Тераклар, толлар
Қолди бўй чўзиб,
Муҳаммад Юсуф...
Муҳаммад Юсуф...

Куйлари қолди
Тоғу тошида,
Ўйлари қолди
Ой — қуёшида,
Булоқ бошида,
Хирмон бошида,
Ўзбекнинг қора
Кўзу қошида.
Бир шоир кетди,
Бир шоир ўтди
Бобур ёшида,
Бобур ёшида.

Эй булбулларга
Куй-ғазал, Ватан.
Сен — абад Ватан,
Сен — азал Ватан.
Ким сендан юлди,
Ким — ўсал, Ватан.
Гул, асал Ватан,
Сен юксал, Ватан,
Сен юксал, Ватан,
Ўйлади боланг,
Куйлади боланг,
Эй, гўзал Ватан!
Эй, гўзал Ватан!

Биз уни — ёшу —
Тупроққа қўйдик.
Тупроқни қошу
Қабоққа қўйдик.
Тушми, деб аввал
Рўёга йўйдик.
Ўзи суйган шу
Тупроққа қўйдик
Сўнгги сабр бу,
Сўнгги сафар бу —
Кўпроққа қўйдик,
Кўпроққа қўйдик.

Чирқираб қўнмай
Маконларига —
Отадин ёдгор
Айвонларига.
Сингиллари ҳам
Райҳонларига.
Армонларига,
Ҳижронларига —
Қўшиб жўнатди
Руҳ, жонларига.
Олиб кетдилар
Қалдирғочлари
Осмонларига,
Осмонларига.

Айланар чархнинг
Чархпалаклари,
Алмашиб рангу
Камалаклари.
Қолди она уй
Сумалаклари,
Мажнунтолларнинг
Жамалаклари.
Нозима қолди,
Мадина қолди —
Капалаклари,
Ҳандалаклари.

Дўсту ёр йўли
Доим йироғдир.
Гоҳи дийдору
Гоҳи фироғдир.
Дилбандларига
Ватан қароғдир.
Чин фарзандлар ҳам
Ўчмас чироғдир.
Ҳозир ҳам балки
Жим ўйлаётир.
Юртига шаъну
Шавкатлар ёғдир,
Ё, қодир Оллоҳ,
Тупроқларига
Раҳматлар ёғдир,
Раҳматлар ёғдир.

2001, август

БУЮК ШОИРЛАР
Ҳазил

Буюк шоир бўлмоқ бу не жазодир?
Афзалмасми тирик юрган чумоли?
Лутфий бобо, Мир Алишер ва Бобур
Жавонларда туришибди қамалиб.

Боқаверсанг тириклик наҳоридан,
ўунчаларнинг очилмоғи бир зебо.
Маймунлару бойқушлар дийдоридан
Бебаҳрадир бунда Гулханий бобо.

Фурқат чекар айрилиқдан оҳ-фиғон,
Ҳануз айро қисматлари умумий:
Мавлоно деб сийласалар-да, ҳамон
Муқимгина бўлиб яшар Муқимий.

Мўлтирайди бечора Усмон Носир,
Чўлпон кўрмас кўкдаги чўлпонларни.
Барчалари зиндондан чиқиб охир
Банд этмишлар шу тиғиз жавонларни.

Нелар кўрди Ойбек ёруғ жаҳондан?
Бунда ҳам у ўз сукути, ўйида.
ўафур ўулом чиқиб кетиб жавондан,
Сайр этолмас анҳорларнинг бўйида.

Нима керак сенга бундоқ буюклик,
Қалам тафтин сезмаса гар бармоғинг?
Қандай яхши шон-шуҳратсиз тириклик,
Ялло қилиб шеърлар ёзиб юрмоғинг!

1998

КЕТИШ ҚЎШИҒИ
Усмон Азимга

Тоғлар қаён, сувлар қаён
Кетмоқдалар, кетмоқдалар?
Боғлар қаён, гувлаб қаён
Кетмоқдалар, кетмоқдалар?

Гир айланар чархи фалак,
Қанча куну тунлар ҳалак,
Ранг олмайин илк ҳандалак,
Ёзлар қаён, кузлар қаён
Кетмоқдалар, кетмоқдалар?

Кимларнидир армонлари
Шафақларнинг алвонлари.
Булутларнинг карвонлари
Бўзлаб қаён, бўзлаб қаён
Кетмоқдалар, кетмоқдалар?

Йиллар кетарлар зорланиб,
Диллар қолар озорланиб,
Гоҳ қорайиб, гоҳ қорланиб
Юзлар қаён, юзлар қаён
Кетмоқдалар, кетмоқдалар?

Мижгонларингда минг фиғон,
Қолгайму ҳуснингдин нишон?
Эй зори жон, эй, ёрижон,
Зулфлар қаён, кўзлар қаён
Кетмоқдалар, кетмоқдалар?

Очгил кўзинг, эй одами,
Умри равонинг ҳар дами,
Кўпи қани? Ози қани?
Излар қаён, излар қаён
Кетмоқдалар, кетмоқдалар?

Охир шукр қил борига,
Рағбатлари, рафторига,
Бегоналар қай сорига,
Дўстлар қаён, дўстлар қаён
Кетмоқдалар, кетмоқдалар?

Дил қонидан чоғирлари,
Ўтгай замин шоирлари.
Кўринмайин охирлари
Сўзлар қаён, сўзлар қаён
Кетмоқдалар, кетмоқдалар?

1998

ТАБИАТ
(болаларга)

Меванинг ширини бола бўлади,
Бола бўлмаса гар нола бўлади.

Қорамол аслида қоп-қора эмас,
Ярми қора, ярми ола бўлади.

Ёз кузга сингилдир, куз қишга амма,
Қиш эса баҳорга хола бўлади.

Баҳор ерга берган ҳар томчи ёмғир
Ё равоч бўлар, ё лола бўлади.

Буларнинг барчаси тириклик, бунга
Шоирнинг юраги вола бўлади.

Шоир юрагидан ер қилса агар,
Минг битта ҳўкизга дала бўлади.

1995

БОЗОР ИҚТИСОДИЁТИ ВА ШЕЪР

Бир шабнамга зор бўлиб турган пайтинг
Ёмғир бўлиб қирларингга ёғайми?
Бисотимда бор-йўғи бир қоп байтим,
Тўрт килоча қофиям бор, оғайни.

Таъм бермас балки кечки шўрвангга,
Тоза, тиниқ сатрлардан ўрайми?
Ёки ғариб, шалвираган тўрвангга
Ярим кило тўртлик солиб берайми?

Шоир яшар дард ютиб, юлдуз қусиб,
Ҳосил олмоқ учун бир бет, ярим бет.
ўунчадайин сўзларимдан сен узиб,
Атиргулдай қўшиқлардан харид эт.

Ҳеч ким хор ўлмаган ҳали оч қолиб,
Чорласалар олтин, зангор соҳиллар.
Менга ҳам унча хуш эмас, бош қолиб,
Қорин билан ўйласалар шоирлар.

Дўконим борми ё йўқми — қарамай,
Тонг еллари сўраб келса ҳолимни.
Ўз кўнглимни қоғозларга ўрамай,
Шамолларга ҳадя этгум молимни.

Қашқарбалдоқлардай тўрт ташбеҳим бор,
Билагузук янглиғ беш-олти ғазал.
Ошу нондан иборат эмас рўзғор,
Бул ҳақда ҳам топиб берай кўп масал.


Ажабланди аввал у мен хастадан,
У ён боқди, бу ёнга солди назар.
Аста ўтиб сўнгра қўшни растадан
Икки кило гўшт об кетди, баччағар!

1997

ИСТАСАНГ

Истасанг зўр бўлгин.
Менга нима ғам,
Мен — кеча қўйнида қолган бир чироқ.
Йўлимга кўз тикиб сарғайди онам,
Райҳондай синглимни куйдирди фироқ.

Сендан бир ишора, бир имо басдир,
Ариқдаги сув ҳам айланар зарга.
Дунёнг бошдин оёқ ғайру ғараздир,
Мен шеърлар ўқибман бу энағарга!

Умримни жизғанак этган қайғуни
Ўйласам, зирқирар манов ерларим.
Ўз кулимга кўмдим яшил орзуни,
Барги хазонимга ўхшар шеърларим.

Надир бу кўнгилнинг майлу матлаби?
Кўринмас кўнгил ҳам, гул ҳам кўзимга.
Рости гап, бир дўстим айтгани каби
Менинг шоирлигим бир пул ўзимга!

Сен қасрлар қургин. Бойвучаларинг
Яшасин тегрангда хушҳол, мастона.
Хипча белларига камарлар таққин,
Бергил ҳар бирига битта кошона.

Шоирлик шуҳрату шонидан кечдим,
Нечун энди менга бу байту ғазал?
Мен шайтон қўлидан шароблар ичдим,
Мен ҳурлар тилидан сипқордим асал.

Сира ўзгармади бу кўҳна олам,
Эсиз, увол бўлди покиза меҳрим.
Мен шоир эмасман, ростини айтсам,
Сариқ чақага ҳам арзимас шеърим!

1994

ШАМ
Шафоат Раҳматулло Термизийга

Менинг муҳаббатим — тупроғимдадир,
Тупроқ кўчмас бўлур, мен ҳам кўчмайман.
Бир жуфт қалдирғочим қароғимдадир,
Улар учиб юрар, мен-чи учмайман.

Асли мушкул ишга мен кўнгил қўйдим,
Умримни гоҳ хаёл, гоҳ тушга йўйдим.
Сўз ичра кўкариб, сўз ичра куйдим,
Ўздан кечдим, лекин сўздан кечмайман.

Ёшлик ўтди кетди — ул оппоқ тулпор,
Ундан қирлар аро қолмиш оқ ғубор.
Юзларинг лолага ўхшарди, эй ёр,
Гулгун шаробингдан энди ичмайман.

Гарчи хасдан баланд, касдан камдирман,
Дўстим, сенга ёндош қувонч, ғамдирман.
Термизий бободан қолган шамдирман,
Минг йил пуфласанг ҳам асло ўчмайман.

2002

* * *

Мен ўзбекнинг бир штатсиз шоириман,
Шеър айтмоққа гоҳ нўноқ, гоҳ моҳириман.
Берсин дейман ҳар кимнинг ҳам толеини,
Ҳаёт Зуҳро бўлса унинг Тоҳириман.

Мени қирдан топиб олган ул кун баҳор,
Бу дунёда менинг бор-йўқ юким баҳор,
Ҳовлингизга томингиздан тўккум баҳор,
Мен гуллар ва шамолларнинг шофириман.

Ёмғирларда ивиган оқ кўйлакларим,
Тикилсангиз, кўрингайдир юракларим.
Бир лоланинг доғи айтар даракларим,
Улку пинҳон, мен-чи шунинг зоҳириман.

Дардим ўхшар гоҳ қизим, гоҳ боламга ҳам,
Айвони кенг, саҳни баланд оламга ҳам,
Ўхшар гоҳи ўйчан, ёлғиз онамга ҳам,
Ўз онамнинг мен паришон хотириман.

Йигитликми ва ё умр хазонида
Тинчи бўлсин ҳар кимнинг ҳам маконида.
Бу ҳаётнинг ғала-ғовур дўконида
Бахтга навбат турганларнинг охириман.

1998

МАСЛАҲАТ

Менинг шеърим кўнгилнинг қони,
Лайли зори, Мажнун фиғони.
Ёзганимни боғлар хазони,
Даштлардаги лола ўқисин.

Билмам ошиқ бўлдим қай куни,
Унутдим сўз, гуфтор, кулгуни.
Менинг шеърим бир бола, уни
Бешикдаги бола ўқисин.

Ўйсам фақат ўз бағрим ўйдим,
Бир кечада кўкардим, куйдим.
Мушкул ишга мен кўнгил қўйдим,
Ҳар бир кўнгли вола ўқисин.

Майса унса, вужудим оғрир,
Гўёки у хокдир, тупроғдир.
Менинг шеърим баҳорги ёмғир,
Найсондаги жола ўқисин.

Изҳор истаб пайваста қошлар,
Ойлар куйиб, ботиб қуёшлар,
Ой чеҳралар узра ул сочлар
Бўлиб тола-тола, ўқисин.

Юлдузларга тутиб юзимни,
Қалам билан сўйдим ўзимни.
Менинг шеърим, менинг сўзимни
Диллардаги нола ўқисин.

1995

СОВҒА

Дунёнинг ярмиси — нур ва зиёдан,
Ярми — ёзув-чизув, ярмиси — ғавғо.
Қалам келтирдингиз Ёпониёдан,
Дедингиз: Бу мендан сизларга совға.

Олам мусофирлар билан бедордир,
Сайёҳлар ичра ҳам сиз мулло, ака.
Дунёнинг энг гўзал қисми дийдордир,
Дийдор қутлуғ бўлсин, Абдулло ака!

Бундай пайт кўргали дўсту ёрон ҳам
Ўғиллари келгай, қизлари келгай.
Сиздан, қучоқ очиб пешвоз олган дам,
Япон ёмғирларин ислари келгай.

Биз-чи, биз қаламни чўнтакка урдик,
Гўё бўй қўшилди қад, бўйимизга.
Олис эллар ҳақда суҳбатлар қурдик,
Сўнгра тарқаб кетдик уй-уйимизга.

Шоирлик нимадир?
Дард билан ҳижрон.
Қалам ҳам бир нени илғаса керак.
Биз ухлаб қолганда, тунлари пинҳон
Билдирмай японча йиғласа керак.

2003


СОҒИНЧ ТОРЛАРИ

ЁҒОЧ СЎРИ

Ёғоч сўри, бу дунёда нима кўрдинг?
Нима кўрдим бу дунёда, ёғоч сўри?
Кечалар сен ёлғизгина ўйлар сурдинг,
Менинг эса адо бўлди қалбим қўри.

Онам янглиғ мушфиқ ойлар ёруғида
Ўқимагай эди синглим ёзган хатим.
Қай бир азиз деворларнинг ёриғида
Хазон янглиғ қолиб кетди муҳаббатим.

Бошинг узра олтин тўккан ўрик қани?
Қани отам ўтқизган ул тойфи узум?
Мунғайтирмиш йиллар ёмғирлари сени,
Ариқларга кўмилмишдир менинг юзим.

Мана бу — мен онам билан тушган сурат,
Отам билан суратларга тушмабман ҳам.
Умр надир? Бир лаҳзалик суҳбат фақат,
Бу суҳбатга мен бир ҳикмат қўшмабман ҳам.

Куз келганда ҳовлимизга очиб эшик,
Не сўйладинг дийдираган чумчуқларга?
Мен кўнглимни ғоз-ғоз этиб, ипдай эшиб,
Топширмишман бир шафқатсиз урчуқларга.

Болалик йўқ. Йўқдир сирли қутичалар,
Қайда қолди баҳоримнинг жолалари?
Ҳовлидаги пасту баланд мусичалар
Мусичамас, бу — акамнинг болалари.


Бунда ўсган гуллар ҳар қайга сочилган,
Сен уларни маҳзун, хомуш ўйладингми?
Бир кечада ҳовлида оппоқ очилган
Олча гули опамнинг чит кўйлагими?

1995

ЁРУҒ ДУНЁ. СОЯЛАР

Чинорлар қулайди, одамлар, лекин
Йиллар сояларни йиқмайди.
Тупроқ ҳовлимизда болалигимда
Қолиб кетган соям менинг ҳеч эсимдан чиқмайди.
Олапар ўлмаган —
Сояси тирик!
Ҳовлимизни қўриқлайди ҳануз кечалар.
Тунлар хотирамда унинг занжири
Ипак ип сингари сассиз ечилар.
Яна бир жуфт яшил толу ток бўлар эди,
Ҳовлимизнинг фаввораси кеча ва кундуз.
Кесилмишлар,
Лекин улар жизғанак ёдим
Саҳросига соя ташлаб турибди ҳануз.
Бедазорда шитирламай юрибди отам,
Ҳанузгача ўроғида ярқирайди шудринглар.
Йилларим, сершовқин йилларим, келиб
Овоз чиқармасдан жим ўтиринглар.
Ана у сўрида ҳанузга қадар
Бир соя ўлтирар — юзлардан ошган:
— Э, сен Ойбибининг неварасими,
Шоир бўламан, деб шаҳарга қочган?..
Яхши-ёмонларнинг исканжасида
Одамзод тақдири гоҳ сув, гоҳ тупроқ.
Теграмга қарайман — нафаслар сийрак,
Одамлардан кўра соялар кўпроқ.
Қачонлардир шу феруза осмон остида
Сочларингнинг соясида ўтирган эдим.
Энди сочлар, қўллар, кўзлар ўрнига
Соянг келаверар куйдириб этим.

Шамол — кўйлагингнинг кўлкаси эрур,
Хонтахта кафтида қалқиб ўчар шам.
Бизлар учрашмаймиз энди ҳеч қачон,
Сояларимиз сўзсиз учрашар.

1988

БОЛАЛИКНИ ҚЎМСАШ

Дилсиз танларга ҳам
Диллар қайтадир.
Тилсиз жонларга ҳам
Тиллар қайтадир.
Фақат мен қайтолмам
Сенинг бағрингга,
Қайтмоққа ушбу кун
Илож қайдадир?

Сенинг уфқларинг,
Қирларинг чексиз,
Зангори, анвойи
Сирларинг чексиз,
Эсиз, сайҳонларинг,
Сойларинг, эсиз,
Букун қучай десам,
Қулоч қайдадир?

Ювсин деб бор дарду
Оғриқларимни,
Кеча сўроқладим
Ёмғирларингни.
Кўзга суртай десам
Томирларингни,
Исмалоқ қайдадир?
Равоч қайдадир?

Бир тоғ гиёҳ янглиғ
Биз бирга ўсдик,
Эй, бўйдош жўралар,
Тарқадик, тўздик.
Қайларда қолдинг,
Эй покиза дўстлик?
Букун сенга мендай
Муҳтож қайдадир?

Момомдан қолган,
Эй боғу баҳорим,
Отамдан ёдгор,
Эй тупроқ диёрим,
Сенинг соғинчингсиз
Бўлмас барорим,
Менинг муродимга
Ривож қайдадир?

Мен йиғиб кетганим
Сомон ўшандай,
Юлдузларинг ўша,
Осмон ўшандай,
Дашту далаларинг
Ҳамон ўшандай,
Фақат Сирож қайда,
Сирож қайдадир?

1998

СУРХОННИНГ ҚАНТАК ЎРИГИ

Барглар аро олтин-олтин
Ой томади.
Сўримизга кечалари
Бол томади.

Болалигим, соғинчларинг
Олдир сенинг.
Болишимда сўлакларим
Болдир менинг.

Мен шоҳ эдим бир боғ қизу
Ҳам арига.
Сени териб бердим Гулнор,
Гулпарига.

Етар эди уларга бир
Имогинам.
Меҳр эди бу дунё ҳам
Момогинам.

Тилло дейми сени ёки
Тилложонми?
Қантак ўрик, энди сен ҳам
Бир армонми?

Сўримизга кечалари
Ой томади.
Ортга боқсам юзларимни
Сой кўмади.

Қантак ўрик, қайда қолди
Қўнғизларинг,
Гулкезларинг, гулюзларинг,
Гулқизларинг?

Ўз боғидан кимки тонди,
Ўсал бўлди.
Сени тотган қизлар бари
Асал бўлди.

2001

БОЛАЛИК. ҚЎШНИ ҚИЗИ ГУЛПАРИ

Жангалзордай қуюқ боғ,
ўўнғиллаган қўнғизлар.
Девор устида туриб
Гилос терамиз бизлар.

Ол кўйлагинг — мисоли
Деворда унган лола.
Сен кичкина қиз эдинг,
Мен — бир кичкина бола.

Гилослар аросида
Илк бор илғаб кўрганим:
Ёшингга хос бўлмаган
Катта-катта кўзларинг.

Ёшимга хос бўлмаган
Сезги кечди кўнглимдан.
Гилосларинг тўкилди
Челак чиқиб қўлингдан.

Гўё силкинди девор,
Сен ҳам сескандинг нохос.
Лабларингда қонади
Катта, қоп-қора гилос...

Бор-йўғи шу. Сўнг йиллар
Фироғида мунг ютдим.
У гилослар кесилди,
Мен ҳам сени унутдим.

1988
* * *

Бизлардан бўлмади ҳеч ким чемпион,
Спортни тарк этди болалар кўпи.
Ҳануз мени қийнар у стадион,
Ҳануз мени қийнар у футбол тўпи.

Ҳануз мен қўмсайман йиллар кетида
Мендан айро тушган ул тетик ҳисни,
Ҳануз мен қўмсайман майдон четида
Чемпион бўлишим истаган қизни.

ўолиб келганимда турди олқишлаб,
Мағлуб келганимда эгилди боши,
Чемпион бўлмадинг барибир, мактаб,
Чемпион бўлмадинг, командадошим.

Ҳайқирди радио, телевизорлар,
Кўкларга кўтариб Пелеларини.
Таъзирин берарди ота-оналар
Футбол, деб югурган болаларини.

У пайтлар қуш каби учиб юрардим,
Кеталар — оёққа бойланган қанот,
Бугун: катта майдон, лолдир қудратим —
Оғир пойафзаллар кийгизди ҳаёт!

Мактаб, доим маъюс кўраман сени,
Қани олқишларинг, қутловчиларинг?
Чангларга беланган командам, қани
Чемпион бўлмаган футболчиларинг?

Футбол унутилди. Биров йўқолди
Яшашнинг бепоён майдонларида,
Биров илк севгим, деб йиғлади, толди,
Сўнг “чемпион” бўлди майхоналарда.

Футбол унутилди. Биров ташлади
Тақдирнинг тош каби елкасига қўл,
Биров пулдор бўлиб яшай бошлади,
Бировнинг бахтига етмай қолди пул.

Бўғзимга тиқилиб қолганда умрим,
Беғам кунларимни қўмсаган дамда,
Тизилиб келасан олдимга туриб
Йилларга сочилиб кетган командам!

Қарайман ҳайратни кўзимга йиғиб,
Қарайман, нимадир тирнар кўксимни:
Тизилиб келасан — ўн битта йигит,
Майдон чеккасида турган қиз, қани?!

1978

КОПТОКЛАР
Исматулла Комилов хотирасига
Хайр, Исмат ака!
Ўйин тугади.
Йиллар ўлим билан тугади.
Бу майдон ҳеч қачон энди тўлмайди,
Синфдошлар футбол деб келмайди.
Мактаб.
Сўнгги қўнғироқлар чинқирар,
Ойналар ҳеч қачон энди синмайди!
Энди умр бўйи кўз ўнгимдан кетмай
Оёқсиз кеталар мени қийнайди.
Хайр, Исмат ака!
Югурар ойлар,
Коптокларни олиб кунлар югурар.
Коптоклар.
Коптоклар.
Коптоклар қолар,
Коптоклардан юлқиб олар мени орзулар.
Сўнг бир кун,
ўам билан кўкка қарайман:
Узуқ-юлуқ юзиб юрган оёқлар — надир?
Англайман:
Самода булутлар эмас,
“Пахтакор”нинг портлаб кетган коптокларидир.
Теграмда нидолар, фарёдлар, ёдлар,
Видоларга тўлди ўсмир жаҳоним.
Мен ҳам коптогимни кўкларга тепдим,
Қайтариб бермади уни осмоним.
Сизни излаб юрар кўклам еллари,
Сизни кўрмоқ истаб гуллар бутоқлар.
Мени қалбда қолган сўзлардек қийнар
Йилларнинг тўрида қолган коптоклар.
1983

* * *

Тескарига оққан дарёлар қайтди,
Тоғларда йўқолган садолар қайтди.
Мени излаб кетган нидолар қайтди,
Болалик қайтмади. Қайтмади.

Сомонлар янчилмай қолган куз пайти
Адирлар заъфарон алвидо айтди.
Мени олиб кетган подалар қайтди,
Болалик қайтмади. Қайтмади.

Бу кўча, бу ҳовли, бу уй, бу тандир
Бир кун сесканади, сассиз сиқтайдир:
Ўн йил ғойиб бўлган олапар қайтди!
Болалик қайтмади. Қайтмади.

Қолдириб кетдимми уни даштларга?
Ёки топширдимми шиддат, шаштларга?
Бўзлаб чорласам-да битиб хатларга,
Болалик қайтмади. Қайтмади.

Қалдирғочлар қайтди. Тойлар от бўлди.
Юртнинг тоғу тоши менга ёд бўлди,
“Уҳ” деганим менинг хотирот бўлди,
Болалик қайтмади. Қайтмади.

Йилларни ағдарар бу кун сўроғим,
Қайдадир ул менинг эрка сўқмоғим?
Дилга жо бўлди бор яқин-йироғим,
Болалик қайтмади. Қайтмади.

1986

СОҒИНЧ ТОРЛАРИ
(Муаллимларга)

Боқсам йилларимнинг сардафтарига
Сиз мудом камтару хоксор тургансиз.
Менинг юрагимнинг кабутарига
Ватан деган сўзни хатлаб берган Сиз.

Қуёшдан заррин ҳам зарҳалларига,
Боқсам у йилларнинг саҳарларига:
Менинг энг мунаввар, гўзал онларим —
Она деган сўзни ёзган тонгларим.

Биз кетдик — севинчу қувончларингиз,
Фасллар, кечаю кундузлар бўлиб.
Қолмиш ортимиздан кўзёшларингиз
Мактаб томи узра юлдузлар бўлиб.

Шарҳлаб бермоқ учун меҳнатингизни —
Сизнинг бир соатлик заҳматингизни,
Қирқ минг чироғ билан кўп шамлар керак,
Қирқ баҳор яна қирқ кўкламлар керак.

Илму эзгуликдан зиналар тиклаб,
Ҳар ўғил — болангиз, ҳар қиз — қумрингиз,
Ўтдингиз дафтару китоб қўлтиқлаб,
Дарсу сабоқларда кечди умрингиз.

Боқсам у йилларнинг сарҳадларига,
Бирдан қайтгим келар саҳарларига.
Соғинч торларини чертар дилларим,
Муаллималарим, муаллимларим.


Бугун Жаҳонгирлар мактабга борар,
Меҳр чироғидир қароғларингиз.
Оламда энг улуғ, камтарин зотлар,
Ҳеч қачон ўчмасин чироғларингиз.

2001  


РЎЗИ ЧОРИЕВ. ҚУМҚЎРҒОН ОЛМАЛАРИ

Қумқўрғоннинг олмалари тилсим экан,
Оқинми ё қизилини олсаммикан?
Ва лекин у олмасини олдирмайди,
Бировларга зор қилдириб қолдирмайди.

Кўзни олиб жилвалари таралгандир,
Ярми ою, ярми кундан яралгандир.
Бу дунёда меҳр қолган бўлса агар
Шунда қолган, улар шундан яралгандир.

Бу олмалар боғин барбод келтирмаган,
Ўз номига ҳеч вақт иснод келтирмаган.
Мен шундайин бир олмага етолмадим,
Кўнгил боғин ҳаргиз обод этолмадим.

Ҳар бирининг ўз нақши, ўз ранг-туси бор,
Булғанмаган тиниқ кўнгил кўзгуси бор.
Деворлари пастаккина бўлса ҳамки,
Бировларга эгилмайди — номуси бор.

1991

ТУҒИЛГАН ЕР

Қуёш сиғмас ҳовлига,
Томлар узра йўли бор.
Зардолингнинг болида
Қизчаларнинг тили бор.

Ҳар бир сўринг, ҳар кўчанг
Момоларимдай ўйчан.
Бобомдайин букчайган
Токларингнинг бели бор.

Мен босганча манглайим,
Қўлим билан тингладим.
Дилим билан англадим:
Тошларингнинг дили бор.

Чўнтакларим — хаёллар,
Ичи тўла шамоллар.
Уларда алифболар,
Дарсликларим пули бор.

Мактаб боғи яйрайди,
Дафтаримга қарайди.
Ҳар бир барги сайрайди,
Боғининг булбули бор.

Дилда недир улғаяр.
Шоир бўлиб кетсам гар,
Бунга шу дашту қирлар,
Осмонларнинг қўли бор.

Ҳали қанчалар ҳижрон
Мени қилгайдир меҳмон.
Юзингизда, онажон,
Ёмғирлари, сели бор.

Мен юрсам-да йироқда,
Ҳар баҳор бир фироқда
Дилимнинг шу тупроқда
Очилгувчи гули бор.

2002


ТЎПОЛОНДАРЁ БИЛАН ХАЙРЛАШУВ
(Достон)

ТАВАЛЛО

Одамларни даъват этиб инсоф, имонга,
Гоҳида шодмону
Гоҳ мотамсаро,
Қуруқликда сурон солди менинг бонгларим,
Сенга ёлбораман энди, жон дарё!

Кимдан боғлар қолди.
Кимдандир доғлар...
Кимдан ҳасрат қолди — тап-тақир саҳро.
Ўзинг армонимга оби ҳаёт бер,
Сенга ёлбораман энди, жон дарё!

Тўлқинлар чўққилар пойини ювди,
Гиёҳлар юз очди тармалар аро.
Қотган юракларнинг музликларида
Ўзинг қўлла энди мени, жон дарё!

Мақсадим зар, шонга ўраниш эмас,
Инсон камол топсин еру кўк аро.
Йўлимда ястанган руҳий чўлларда
Ўзинг қўлла энди мени, жон дарё!

Одамлар кўрдим мен — хасдек бенишон,
Одамлар — замину замондан айро.
Ҳаёт дарёсидан четроқда қолсам,
Ўзинг қўшиб қўйгин мени, жон дарё!

Энди тирикликнинг ўзанларида,
Туғёнлар жонимга киргайдир оро.
Дардларнинг ғов босган тўғонларида
Ўзинг туғён бергил менга, жон дарё!

МУЛЛА ОҚИЛНИНГ БЕТОБ ЁТГАН
ВАҲОБ ШОИР БИЛАН СУҲБАТИ

(ХХ асрнинг ўттизинчи йиллари. Тўполондарё қирғоғидаги чайла)

— Биз қаридик, бу дарё тинмади, тинмади. Умр — дарё дегувчи эдилар, бу дарё
— Икки ўғлим бор эди, мулла. Қаторда турган нор эди, қизлар уларга зор эди. Кўксим тўла доғ эди. Ўғилларим тоғ эди. Ай, дунё! Нима қилдинг-а! Юрак-бағрим тилдинг-а! Тўнғичим ўн тўққиз ёшда эди, мулла! Бўйнига тош боғлаб шу дарёга чўктирдилар. Кўз ёшимни тўктирдилар. Ай, дунё!
— Биз эрта-индин ўтамиз. Бу дарё
— Бу дарё менинг ўғлим, мулла!
— Бу дарё туман йиллардан бери оқяптими-ей, биз унинг соҳилига келиб кетгич бир шамол эканмиз-да...
— Бу дарё ўн тўққиз ёшда, мулла!
— Биз яшадик, ували-жували бўлдик, бу дарё
— Бу дарё уйланмаган, мулла!
— Улларимиз ҳам улғайиб уйланиб, ували-жували бўляпти, бу дарё
— Бу дарёнинг фарзанди йўқ, мулла!
— Мен сизга айтсам, армоним кўп, дармоним йўқ, бу дарё
— Бу дарё менинг армоним, мулла!
— Мен сизга айтсам, қариликка даво йўқ экан, бу дарё
— Бу дарё менинг дармоним, мулла!
— Мен сизга айтсам, озми-кўпми гуноҳимиз бор. Элга нима деймиз? Элни нима дейсиз? Эл... Нима дейсиз?
— Ҳеч кимни элдайин етим қилмасин, мулла!

Давроннинг далғовини
Мен кўрдим десам бўлар.
Она юртим соғ бўлса,
Беармон кетсам бўлар.
Мен балки эрта-индин
Қилгайдирман жон таслим.
Она юртим соғ бўлса,
Ўлмагай менинг наслим!
Ўз юртин кўксига ўқ
Отганларни кўрганман.
Элдан чиқиб, элини
Сотганларни кўрганман.
Қолса мендан СЎЗ қолар,
Дондай сочиб юрганман.
Буюк халқ бирлан буюк
Муҳтожликни кўрганман.
Бунда менинг ўғлим йўқ.
Лекин менинг кўнглим тўқ:
Фарзандлари соғ бўлса,
Ватанимга ўлим йўқ!
Момо тандирларимга
Биздан салом айтгайсиз.
Мен қолдим энди чоғи,
Сиз манзилга етгайсиз.

...Тоғларда акс садо,
Зириллайди осмонлар,
Мен ётибман,
Кўксимда
От сурмоқда замонлар.

НИҲОНДАРА

Ниҳондара — сирлар дараси,
У очиқ сўзларни севмади.
Тарихдан яширди тарихларни у,
Ҳеч кимга айтмади. Бермади.

Йигирманчи йиллар. Узун чакмонлар,
Чакмонлар остида — милтиқлар.
Ўқ янграр. Тулпорлар кишнайди.
Кўзида замонлар — кимдир йиқилар.
Ким эди? Нимага? Аёл учунми
Ё Ватан учунми у бердими жон?
“Чакмонлар” ким эди? Дара биларди,
Аммо у сир сақлар. У гапирмайди.

Ўттизинчи йиллар. Ханжарлар.
Кимнидир сўйишар. Шариллаган қон.
Отларнинг қўрқинчли кишнаши. Тамом!
Не учун сўйишди? Аёл учунми
Ё Ватан учунми у бердими жон?
Ҳеч ким билмас. Нега? Кимларди?
Дара гапирмайди. Ҳеч ким билмайди.

Дарам, гапирмагин, сўйлама тизиб
Ўтган сотқинлигу ғирромликларни.
Мен бўш қўлларимни юзимга босиб,
Йиғлайман ёд этиб йироқ йилларни.

НИДО

“Мен сизга айтсам, елкамда болам, қўлимдаги тугунчада бир сиқим тутмайиз, дарё ёқалаб кетяпман, кетяпман. Дарёки, аждарҳодай тўлғонади, вишиллайди. Қўрқиб кетяпман денг, елкамдаги чирқиллаб “нон” дейди. Мен эса кетяпман, кетяпман. Ҳеч зоғ йўқ. Фақат дарё. Калима қайтариб йўл юраман, йўл юраману пичирлайман. Ўша маҳаллар йўллар ҳам узун экан-да. Дунёда мендан бошқа ҳеч ким йўқдай, гўёки дунёнинг ўзи ҳам йўқдай, кетяпман. Қаерга кетаман — билмайман, нимага кетяпман — билмайман, лекин кетяпман. Бир маҳал соҳилда нимадир ялт этди, яна қўрқаяпман денг, яқин бориб қарасам — бешик, олтин бешик! Сувда чайқалиб, қалқиб турибди. Карахт бўлиб қолибман. ўойибдан “Ол!” деган садо келгандай бўлди. Болани ерга қўйиб, довдираб қўл узатдим, етолмадим. Ҳар қанча уринсам ҳам қўлим етмади. Чайқалиб, чайқалиб оқиб кетди. Ҳай, аттанг-ай, аттанг!
Шундан кейин тўрт болам очликдан ўлиб кетди. Сизлар кўрмагансизлар-да, билмайсизлар...”
(Хумор амма хотираларидан)

* * *

Очликдан жон берган болалармиз биз.
Туршак шимиб,
Гоҳи атала ҳўплаб
Юрган бўлсак ҳамки барибир ўлдик.
Мана бу муштдайин тепа — Тошпўлат.

Мана бу — Роҳила.
Буниси — Қодир,
Очликдан жон берган болалармиз биз.
Ёғоч қошиқлардай қатор қўлчалар...
Дунёнинг энг ҳазин нолаларимиз.

Турдининг отаси ўлганда жангда,
Бунда укаси ҳам ўлди — қўнғир сочлиги.
Кўрдик:
Теграмизни қуршади бирдан
Улуғ Ватан уруши билан
Улуғ Ватан очлиги!
Жангда ярадорни қутқармоқ мумкин.
Бунда очлик “яраласа” ўлдирар эди.
Уввос солганида қартанг жувонлар,
Биз мўлтирар эдик.
Мўлтирар эдик.

Мўлтираб-мўлтираб ўтдик дунёдан.
Хайр, келажакнинг иссиқ нонлари!
Шамоллар уйғотар буғдойзорларни
Тонглари. Тонглари. Тонглари.

Фақат оқибатдан хавотирдамиз,
Бағрин кенг очаркан пурнеъмат ҳаёт,
Бизни ҳам ёдига келтирармикин
Ҳеч қачон оч қолмаган авлод?..

ХОТИРА

“Уруш экан-да, 43-йил, госпиталдан чиққанимда уйга бориб келишга рухсат беришди, келдим. Йўлхалтамда яримта нон. Вокзалда бир муштипарга кўзим тушди, ёнида боласи — иккови ҳам зор-зор термулади. Яраланган суякларим яна ўқ егандай зирқираб кетди. Нонимни бердим. Ўзим дарё ёқалаб тахтакунжара чайнаб кетдим. Йўловчилар берган тахтакунжарани. Айтсам ишонмайсизлар.
Итнинг бошига солмасин у кунларни, итнинг!”
(Отам айтиб берган)

* * *

Тинчликда кун кечирим,
Ҳаётим-чун бежирим,
Ота, мени кечиринг!
Мусаффо осмон учун,
Миллионлаб қурбон учун,
Яшолдимми Эътиқодни тирикликка кўчириб?
Ота, мени кечиринг!

Кўкрагимга санчилади аламларнинг ханжари,
Кўряпман:
Зор кетяпсиз — қўлингизда кунжара...
Ота, мени кечиринг!
Кечиринг, чун умрингизнинг
бори дарду ғам бўлди.
Нега бугун нон кўп,
бироқ меҳру хотир кам бўлди?

Ному мансаб, шону шуҳрат
жангларида қурбонлар
Бериб, нечун инсонлигин
йўқотар бу инсонлар?
Саҳро бўлиб ўтганларнинг ёди мени ўртайди,
Дарё бўлиб ўтганларнинг ёди мени ўртайди.
Шунинг учун кўз олдимда тўлиб-тошиб ҳозир ҳам
Ўтаверар Тўполондарё —
Ҳеч туганмас Хотира.

ДАРЁ

Булоқлар ёшидан пайдо бўлдим мен,
Чўққилар “тожи”дан пайдо бўлдим мен.
Туғилдим чақинлар тўполонидан,
Шунданми Тўполондарё бўлдим мен.

Кўклам селларининг хўйи мендадир,
Асл гиёҳларнинг бўйи мендадир.
Бағримга босдим мен қалдироқларни,
Тошқинларнинг “сайил-тўйи” мендадир.

Минг йиллик чинорлар фарзандим менинг,
Ҳайқирар ҳар тошу харсангим менинг:
Асрангиз балиқлар, ўсимликларни,
Табиат — энг сўнгги асрандим менинг.

Беиз йўқолмасин то оҳуларим,
Токи зангор қолсин бу соҳилларим.
Булғамай қолдиринг соф бир жилғамни,
Токи уруғ очсин гулмоҳиларим.

ҲАЙРОНБОҒ

Шундай боғ бор эди бу қирғоқларда,
Дарахтлар ўрнида юзлаб доғ энди.
Дунёда боғ бўлиб нима кўрдинг сен,
Ҳайронбоғ, нимага ҳайронбоғ эдинг?

Ваҳший қоялар ҳам анграйди қолди,
Қани ул заранглар, метин ирғайлар?
Ҳайронбоғ, дунёга ҳайрон боқма сен,
То дунё бор экан қирқиб, қиргайлар.

Бағрини тонеллар ўйган тоғ бир ён,
Бир ёнда ор-номус,
Бир ён — зинолар.
Асру замонларнинг устунларидай
Чинорлар йиқилди,
Буюк чинорлар!

Мана бу дили йўқ тошлар ҳам билди:
Ҳайронбоғ, инградинг.
Бунда доғман мен.
Илдизлар фиғони жонимда, кетгум —
Кезиб юргувчи бир ҳайронбоғман мен.

Дўстлар қушлар каби тарк этди мени,
Чинор туйғуларим хас бўлди, кўргин:
Руҳимда хазондай ёнмоқда номлар,
Ҳайронбоғ, мендан ҳам бир аҳвол сўргин!

Наҳот шовулламас кўнгил боғлари?
Ҳар ён боқ, ҳар он боқ, ҳайрон боқ.
Бир жуфт уя каби бўм-бўш кўзларим.
Шу ҳам гап бўлдими энди, Ҳайронбоғ?

ТЎҒОН

Тўғон қад кўтарар Ниҳондарада,
Ниҳон замонлардан хотира тўқиб,
Қоялар кўксида сирғалар шамол,
Ўнг томонда — чўққи,
Чап ёнда — чўққи.

Шамолим, неларни сўйлаётирсан,
Адашган қиз янглиғ тентираб сарсон?
Балки ҳув қорлардан пинҳон хатинг бор,
Уни ўқий олмас ҳеч ким ҳеч қачон.

Тўғон.
Менинг сирли дарам ошкор ларзада,
Харсанглар ағанар сувга, чанг-тўзон.
Экскаваторлар — темир динозаврлар
Тўрт ёндан ҳамлага шайланар,
Тўғон.

Тўғон, асрларим қум бўлиб оқди,
Боболарим чопди:
— Жон даштим, уйғон!
Қурғоқчил замонлар, камчил давронлар,
Қатма-қат армонлар ҳаммаси — тўғон.

Неки айтган бўлсам рост айтдим фақат,
Лекин англаб етдим:
Ҳар неки ёлғон,
Фосиқлик, дабдаба, сўзбозлик, ғараз —
Бари Ватан камолоти йўлида тўғон!

Тўғондир мунофиқ, худбин тўралар,
Юртдан фойда пойлаб юрганлар — тўғон.
Муқаддас сўзлардан шиорлар тузиб,
Ўзи виждон пуллаб турганлар — тўғон.

“КрАЗ”, “БелАЗ”ларнинг шовқини аро
Кўксимга урилди ногоҳ зўр туғён:
Ёмонликка қарши огоҳ, жонфидо
Инсонлар тўғондир,
Мен ҳам бир тўғон.

Гоҳи тинч дарёдай ҳайрон кетдим мен,
Ўнг томонда — ёлғон,
Чап ёнда — ёлғон.
Инсоний бир меҳр, бир кафт, бир калом
Билан сиз ёлғонга бўлдингиз тўғон.

Менинг умрим надир —
Тошқиндир, селдир,
Оққувчи кўнгиллар кўклами томон.
Ёмонлик ёмондир — кулфатлари бор,
Ундан ҳам бетуғён омонлик ёмон.


ФАРЗАНД

Сен дарё бўйида дунёга келдинг,
Дарёю замоннинг тўфонларида.
Исмингни ёзишди остоналарнинг
Ҳали қуримаган бетонларига.

Ҳайқириб турарди у пайт қоялар.
Осмонларда — чақмоқ, гулдурак.
Сен тошқин қўйнида дунёга келдинг.
Демак: Кўнглинг тошқин,
Ўзинг тошқин бўлмоғинг керак!

Сенинг бешигингни тебратди еллар,
Гиёҳлар безатди уйқуларингни.
Анов чўққилардан оҳулар тонгда
Кўрди лабингда илк кулгуларингни.

Буларнинг барчаси Ватандир, Ватан!
Товонинг ўпажак ҳар бир тош — Ватан.
Сен ҳали билмайсан — янги айвоннинг
Шифтини танлаган қалдирғоч — Ватан.

Тилларинг сувлардай равон бўлганда,
Бургутлар учганда тоғдай дилингдан,
Юракнинг энг юксак чўққиларида
Бир кун учрашасан сен Ватан билан.

Унинг бир кунига ярамоқ учун,
Оғир дамларида бўлмоқ-чун тирак,
Озлик қилар фақат жим севиб юрмоқ,
Ўзинг огоҳ,
Кўнглинг огоҳ бўлмоғи керак!

Ўзинг имон,
Кўксинг имон бўлмоғи керак!
Ватан, деб ўзини ёқлаб, алдаса,
Нопоклар алдаса,
Чапаклар алдаса,
Ҳамма ҳар йўсинда уни таласа,
Сен ўз юрагингни юлмоғинг керак!

Сен ўз юрагингни юлмоғинг керак!
Виждон тешасини уриб бефарёд,
Ватанни манзилга элтмоғинг керак.
Жуда қийин йўлдир бу йўллар, Фарҳод!

Шунданми, бу ерда улкан қояда,
Оппоқ ҳарфлар билан безаб жисмини,
Қурувчилар ўрнатишибди
Сенинг Навоийдан қолган исмингни.


УЙ

“Менга ҳам тинчлик керак. Танка миниб келсанг ҳам ҳеч қаерга кетмайман. Етти пуштим шу ерда кўмилган бўлса... Душох чўққисига чиқиб чодир тикиб ўтираманки, илло бу тоғлардан кетмайман. Урушда қатнашган бўлсам, индивалид бўлсам, катта ўғлим муаллим, кенжам ўқувчи бўлса. Яна бирови армияда юрибди. Эрта-индин кириб келса-ю “Ота, уйимиз қани?” деб сўраса, сенинг булдузўрингни кўрсатаманми?!.”
(Уруш қатнашчиси Нарзиқул Норовнинг
маҳалла йиғинида айтган сўзидан).

* * *
Сизнинг ҳаётингиз бус-бутун бўлсин,
Насиб этсин Сизга шодлик ила куй.
Кўз олдимдан кетмай мени ўртайди
Отам ярмисини қуриб кетган уй.

Отам ярмисини қуриб кетган уй
Тиззалаб келади сўзлари билан:
“Мендан шу уй қолар...”
Ва йиғлайди уй
Ойнасиз ромларнинг кўзлари билан.

Эшиклар ҳангу манг.
Кесакиларда
Болғасини кутиб михлари қолди.
Отам қайга кетди?
Битган дунёда
Битмаган ёлғиз уй йиғлади қолди!

Устивор устунлар,
Сиз нима дейсиз?
Нега жим турибсиз, битмаган шифтлар?
Чала хоналарда армоним менинг,
Бўғотларда эса дардларим қишлар.

Умрлар умидин сарф этди бунга,
Отам йиллаб қурди бу иморатни.
Ҳаёт ниҳояга етмаган ишлар,
Кемтик қувончлардан ё иборатми?

Отам ярмисини қуриб кетган уй...
Шул сабаб умримда соғинчлар ярим.
Елкадош бўламан устунларингга,
Остонангда эзилар бағрим.

Дил билан оқлайман деворларингни,
Отам ярмисини қурган уй — юртим.
Гарчи бир меҳрга зор бўлиб баъзан
Кўча-кўйларингда ҳайрона юрдим.

Кўнглимда фироғу аразим йўқдир,
Отам ярмисини қурган уй — юртим.
Мен ҳам бир меъморман.
Юксак тоғлардай
Юксак туйғулардан мен сени қургум.

Мен бир қурувчиман.
Бунёд этгайман
Сени кўксимдаги ёлқинларимдан.
Сўзма-сўз, қадма-қад, заррама-зарра
Кўрк бергум дилдаги тошқинларимдан.

Деворлар қургайман ишончларимдан,
Қувончларим билан кўчаларингни
Чироқлар сингари мунаввар этгум.
Нурларга тўлдиргум кечаларингни.

Сўнгра кириб боргум бунёдкор каби
Кўнгли яримларнинг кўнгилларига.
Сўнган умидларнинг чироқларини
Алмаштиргум янгиларига.

Токи ҳар бир уйда Бахт тўйи бўлсин.
Токи ҳар бир тўйда Бахт бўйи бўлсин.
Токи ҳар бир орзу Бахт куйи бўлсин.
Токи ҳар бир кўнгил Бахт уйи бўлсин!


ЭСДАЛИК

Қирғоқлар сўроғидан
Қароғимга ёш олдим.
Тўлқинларнинг кафтидан
Етти дона тош олдим.

Кўзу қошим шу дарё,
Мавжлардан қуёш олдим.
Балиқларни қўйвориб,
Етти дона тош олдим.

Мангу тўполонингга
Жон-дилим пайванд, дарё.
Фарзандлар қаторида
Мен ҳам бир фарзанд, дарё.

Қояларни қайрадинг,
Харсанглар — равон-равон.
Мени қайради йиллар,
Юрагимда — тўполон.

Сени бошқа кўрмайман!
Хотирам — сув, тош, қумлар.
Сен қолурсан,
Мени-чи,
Олиб кетгай тошқинлар!

Ҳув боққан оҳуларнинг
Руҳимдадир оҳлари.
Бир зум чайқалиб қолар
Боболарим боғлари.

Энди бу ерларда мен
Бургутхаёл юрмайман.
Учратолмайман сени,
Сени бошқа кўрмайман!

Энди уйғонсам керак
Кечалари салқинлаб.
Остонамга бош уриб
Келаверар тўлқинлар.

Тоғларни ўйлагайман
Бетонларда ўлтириб.
Харсанглар келаверар
Арслон янглиғ бўкириб.

Шамоллар кўчиб келар
Фариштадай уйимга,
Чинқириб сўқмоқларим
Осилади бўйнимга.

Ва ёзув столимдан
Мисли етти митти жон,
Етти дона тош боқар —
Етти дона тўполон.

ЗУЛМАТ ВА ЗИЁ

Мен чиқдим қоронғу ўйлар қаъридан,
Бир ёруғ шамол ҳам чиқди наридан.

Булутлар юзарди кўкларда йироқ,
Бир томони қаро, бир томони оқ.

Дарё кетар эди тун аро танҳо,
Бир соҳили ёруғ, бир соҳили қаро.

Узаниб ётарди узун йўл ҳориб,
Бир томони қаро, бир томони ёруғ.

Далалар чиқдилар олдинма-кетин,
Ярмиси зим-зиё, ярмиси ойдин.

Гувлаб чарх урарди теграмда дунё,
Бир томони зулмат, бир томони зиё.

Тинмай жанг қиларди икки зўр қудрат,
Бирови Қабоҳат, бири Адолат.

ўичирлаб айланди жафокаш Замин,
Бир томони шодмон, бир томони ҳазин.

Ва бу Замин узра турарди мангу
Уйлар — ярми ёруғ, ярми қоронғу.

Қанча хон, бекларни ўткизган элим,
Қанча Ойбекларни ютқизган элим,

Нима бўлганда ҳам ҳар он, ҳар замон,
Кўнглим деразаси очиқ сен томон.

Бугун бир шамоллар эсмоқдалар, боқ,
Термиздан то Тошкенту Хевоқ,

Шу жонбахш насимга қоришиб борар,
Мамлакатнинг юзи ёришиб борар.


Мен ҳам нур элтсин деб зулмат дилларга,
Ёруғ сўзларимни сочдим елларга.

ДАЪВАТ

Юракдаги туғёнлардан
Пайдо бўлдинг, пайдо бўлдинг,
Инсон учун, иқбол учун
Дарё бўлинг! Дарё бўлинг!

Ўзгалар-чун ўзингиздан
Айро бўлинг, айро бўлинг.
Куйиб, қақраб қолсангиз ҳам
Дарё бўлинг! Дарё бўлинг!

Бу дунёнинг ишларига
Майли лолу ҳайрон бўлинг.
Саҳро бўлса бошқалар, сиз
Дарё бўлинг! Дарё бўлинг!

Тўлиб-тошиб яшанг фақат,
Тўлиб-тошиб адо бўлинг.
Кўлмак эмас, не бўлса ҳам
Дарё бўлинг! Дарё бўлинг!

Ўзбекистон, ташна юртим!
Тупроқларинг нурга тўлиб
Тошганини кўрганман мен
Дарё бўлиб, дарё бўлиб.

Фақат Аму, Сирдарёмас,
Соҳилидан айроларинг —
Усмон Носир, Қодирийлар
Сенинг улуғ дарёларинг!

Улар ёди, номларидан
Онглар гулга бурканар.
Юрагини кўкрагида
Тошдай олиб юрганлар
Ҳали ҳам бор...
Бу сўзлар ҳам
Тошқин тўзонларидай.
Виждон отлиғ дарё бўлинг
Замон ўзанларида.

ХОТИМА

Дарё билан хайрлашаман,
Хайрлашгандай сурон билан.
Дарё билан хайрлашаман,
Хайрлашгандай тўфон билан,
Лекин қанча видо айтсам
лабларимда армон билан,
Ошно бўлиб бормоқдаман
туғён билан, туғён билан.
Туйғуларим жой талашур
замин билан, осмон билан,
Шиддатларнинг тилларида
дунё билан дардлашаман.
Мен дардлашиб дарё бўлдим.
Мен хайрлашиб дарё бўлдим,
Дарё билан хайрлашаман.
Йиллар билан ташлашаман.
Дарё билан хайрлашаман!
Пахса уйлар сўнгги марта
тўлқинларда қалқирлар.
Боболарим кулбасида сайр этмоқда балиқлар!
Йўллар билан аҳдлашаман.
Дарё билан хайрлашаман!
Барчасини айтолмадим,
Соҳилларим тор келди.
Қанча дарё бўлса кўнглим,
шунча ташна, зор келди.
Лекин кўрдим: юракларга
баҳор келди, баҳор келди!
Мен дилимни энди тинмас
селларга алмашаман.
Дарё билан хайрлашаман!
Хайрлашаман. Лекин бунда
қоялардай ёдим қолар.
Оҳуларга макон излаб
чўққиларда додим қолар.
Жарларда фарёдим қолар,
Менда бир дарёдил қолар.
Дарё билан хайрлашаман,
Дарё бўлиб хайрлашаман!

1985-86 й.й.