“БОЙЧЕЧАК”

“Бойчечакнинг боласи”
Очди юзини:
Сувга чиққан холаси
Кўрди қизини!

“Бойчечакнинг боласи”
Етимча бир қиз…
Унинг ўгай онаси
Жуда ёмон, тез!

“Бойчечакнинг боласи”
Юлип олинди.
Юртнинг кўзи оласи
Жуда севинди!

“Бойчечакнинг боласи”
Ҳар уйда кулди.
Гўдакларнинг халтаси
Нон билан тўлди!
Андижон, 1925, Март 18.

САТАНГ

Қоп-қора сочидан иккита гажак
Буралиб-буралиб юзига тушмиш.
Қолғанлари яна бўлакма-бўлак
Белидан йилондек ерга чўзилмиш.

Унинг юзларида бошқа қизлардек
Кетсиз қайғуларнинг излару йўқдир.
Балки эркда ўсган эрка қизлардек
Тўлғин юзларида доим шўхликдир.

Кўзлари кулишдан бошқани билмас,
Ҳар доим оғзидан шакар тўкилур.
Севгидан бошқага бўйин эгилмас,
Олдида сўфининг аҳди бузилур…

Ихчам бармоқлари қилда югурса,
Жонсиз қиллардаги қуш каби сайрар.
Енгил оёқлари йўрғалаб кетса,
Сил бўлган кўнгил ҳам очилар, яйрар!

Қизил юзларида икки гажакча…
Айниқса, кўп кўркам бўлған шу кеча!..
Тошкент, 1922, Август 6.


***

ОДАМ ва ҚУШ
(Русчадан)

Гўзал қушлар! Менинг мунда борлиғим
Ҳеч сабабсиз қўрқитадир сизларни!
Сира қўрқманг! Сайрай беринг эркинлаб,
Кўнглингизда яширин ёткан сирларни!

Ҳам далада, ҳам боқчада тинч бўлинг!
Тутмоқ учун сизга тузоқ қўймаймен,
Эркинликда эркли бўлиб яшашнинг
Қимматини мен ўзим ҳам билмаймен!..
Ташкент, 1922, Август, 20.

ЎЗБЕК ЧИНОВЧИЛАРИҒА

Ерни ўлчанг, таноб тортинг, ҳандасага тўғриланг!
Ер экувчи деҳқонларнинг ҳолатини ҳам хўп ўйланг!

Таноб деган жонсиз нарса мўлжалгача чўзилур,
Аммо жонли дехқонлар-чи? –Унга етмай узилур!

Ер сизларга кўкрагини катта очиб кўрсатар,
Деҳқон бўлса, кўз ёшини ерга сочиб кўрсатар.

Рақам билган мия билан деҳқон ғамин англангиз!
Таноб тортган қўллар билан ярасини боғлангиз!

Ўзингизнинг ер экканнинг хизматига чоғлангиз,
Ер ва меҳнат ёвларининг юрагини доғлангиз!
Қўқон, 1925, Июн, 27.

КУЗ ГУЛИГА

Ранги ўчкан,
Умри кечкан,
Куз гули,
Бу йўли
Пастроқ эгил,
Менга бир ўпиш бергил!

Бурун ёз эди,
Тўла ноз эди,
Энди куз келди,
Қаддинг эгилди,
Рангинг сўлмоқда,
Ёшлар тўлмоқда
Ғамли кўзларга.
Сўлғун юзингга
Кимса қарамай,
“Узайин” демай,
Ўтиб кетмакда!
Куз етилмакда,
Қишдан чопар бор,
Ёмон хабар бор!

Энди ноз қилма,
Нозланиб кулма!
Кел, лабимга кел,
Бир озроқ эгил,
Бир яйраб ўпай!
Шунга эсириб,
Руҳингга кириб,
Кўкламга етай!..
Андижон, 1925, Март, 13.

20 АСР

(Усмонлича)

Бу эмиш: Билги – фан, ҳунар асри,
Бу эмиш: Юксалан башар асри,
Ҳадисат ўйла гўстерир ки, бу асир
Ялингиз: Шеър ве шеър ве шеър асри!…
Андижон, 1924, Март, 18.

БАЛАНДЛИКДА

Оқшом чоғи мунда кел-да сайр эт,
Қобуси ғадам билан фанони.
Интилма самога, тўхта, сабр эт,
Бу ерда таниб ол оқу қарони!..
Бухоро (Амир Саройи),1923, Май, 3,

ЧЕЧАК

(Бир кечанинг эсдалиги)

Янгигина япроқ ёриб чиққан чечак,
Беш-олти кун ҳар ким учун тансиқ бўлар.
“Битди иси” деб ташласа бирор тентак,
Ҳар ким тепса, ҳар ким эзса, у ҳақлидир!
Беш-олти кун кўкракларда улуғланиб,
“Мен гўзалмен, чиройликмен!” деган гулни,
Ерга тушкач, олиб кўринг… Сўлғинланиб,
Ўлим тусли ранги билан истар чўлни!
Ва айтар ки: “Агар чўлда, биёбонда,
Бир ёввойи, ҳидсиз чечак бўлса эдим,
Узиб олиб, ерга урмас ҳар инсон-да,
Кенг саҳрода ўзим яшнаб, сарғаярдим!
Ҳар хоин қўл мени ерга урмас эди,
Ҳар бир оёқ кўкрагимда юрмас эди!..”
Тошкент, 1923, Март, 3.

КЕЛИНЧАК

Бутун гуноҳи
“Кўк қарға шохи”
Кийиб юргани…

Дунё кўркини,
Ўйин-кулкини
Яхши кўргани.

Ҳар куни саҳар
Боқчага чиқар
Гуллар тергали.

Эрига эмас,
Чунки, ярамас,
Дилга бергали.

Бўйнига осиб,
Бағрига босиб,
Овунган бўлар.

Бир талай ғамдан,
Ҳасрат аламдан
Совунган бўлар…

Ойнакка қараб,
Сочини тараб,
Ўзига ошиқ…

“Шу ерга тегдим,
Қаддимни эгдим,
Ўлганим ортиқ!”

Ҳар кун эрталаб,
Бир талай ғазаб
Эр ўлгуридан.

Кундуз нағмаси
Қайинонаси –
Кўмилгуридан…

Қўшни келинчак,
Истаб “ҳалунчак”
Чиқиб қоладир.

Ўлтириб ерга,
Ўша келинга
Ҳасрат қиладир.

Шунда очилиб,
Хийла сочилиб,
Анча яйрайдир.

Қайғуга тўлса,
Ўзи жим бўлса,
Дутор сайрайдир!..
Андижон, 1925, Март, 25.

ЯНА ЗАРАФШОН

Фил миниб, ўт ёқиб ўтиб кетдим
Яна устингдан, эй чўзиқ дарё!
Яна қирғоқларингга ҳис септим.
Мунга сен берма бошқа хил маъно.

Ҳисни қирғоқларингға сепмаклик
Менда бир эски, тентак одатдир,
Ёш тўкиб тупроғини ўпмаклик
Кенг ҳаётимда бир саодатдир.

Тўрт ёғинг кўм-кўк ўт ва майса экан,
Қучоғим шул қадар очилди, ки мен
Танларимга ботиб кетиб-да тикан,
Сезмадим, “гул“ дедим… Йўқолдинг сен
Кўзларим олдидан… Қараб қолдим
Яна йўлларға оч назар солдим.

Бой табиат бутун гўзаллигини,
Биламен, кўкрагингдан олғандир.
Бой дала, мақтанувчи “менлиги”ни
Яшнатиб, кўксинға қадалғандир.

Шу гўзал чеҳраларга сув эмзиб,
Бурилиб, айланиб, оқиб ётасан;
Шу қадар жонлиларға ем егизиб,
Қора даштлар томон чочиб ётасен.

Шу гўзал чеҳралар кулиб ётсун;
Қора даштлар томон чочиб оқабер!
Товушинг йўқсул элни уйғотсун;
Кучли, лой сувларинг билан бирга.
У ўлим уйқуси оқи бусун!

Яна бир қатла хурматим сенга!
Самарқанд (Темирйўл Бекати), 1923, Апрел, 29.

ЯНА ЎТ

Яна теграмда ўт, олов, учқун,
Яна кўкларда сор ва бургутлар,
Яна қўзғалмоқ олдида тутқун,
Яна сарҳадда “Ур”, “йиқит”, “тут!” лар.

У оғир занжирингни шалдиратиб,
Қари Шарқ, сен-да қўзғалурсенму?
Уюшиқ қўлларингни қалтиратиб,
“Маданият”га шоп солурсенми?

Ёки ўткандаки эринчаклик
Яна йилларча тебратурму сени?
Ёки бир ҳовлиқар-да эркаклик,
Қонли майдонга тезлатурми сени?

Қўзғалиб кетганингни бир кўрсам,
“Қутулурман!” деган ишонч бўлса,
Кишанинг парча-парча тўғралса,
Қутулиш изларингга юз сурсам!

Руҳи йўқ бир “машина” олдинда
Нега ерлар қадар тубанландинг?
Нега жонсиз темирга боғландинг?
Хўрланиш шунчаларми инсонда?

Яна ҳар ёна ўт ва учқунлар,
Яна қўзғалди қонли тўлқинлар!
Тошкент, 1923, Май 26.

ИРФОН КЕЛАДИР
(Ўзбек Билим Юртини биринчи мартаба битириб чиққан 5 йигитга)

Шу йигитлар ки қўлга нурли нурли асо
Ушлашиб, йўлчилиқни кўзлайлар.
У улуғ йўл, ки бир улуғ саҳро.
Чин саодатни шундан излайлар.

У қуруқ, кимсасиз, ваҳим йўлдан
Чарчамай, сувсамай ўтиб кетмак!
Тугамай ўтли интилиш дилдан,
Бор тўсиқларни йўқ этиб кетмак!

Шу ёмон, зим-зиё узун кечлар
Бизни ютмак, битирмак истайлар.
Эскилар қутқаришка келмайлар,
Балки қонларни томчилаб ичалар…

Тоза қонларға иштаҳа сақлаб,
Кутадир йўлда: Оч ҳарис душман..
У улуғ йўлни нур билан тозалаб,
Етасен истагинга, эй, ирфон!

Чунки сен янги, тоза бир кучсен,
Билагинг бир темир, пўлат кабидир.
Чунки сен ёғду-нурға кўп ўчсен,
Тилагинг бир олов, бир ўт кабидир.

Сен учун йўқ: Ўлим, мозор, йўқолиш,
Сен учун бор: Ҳаёт – яшаш, уруниш;
Эзгу-истакка тўғрилаб йўл олиш
Ва у йўлларда чарчамай югуриш!

Шу тилакларга зўр, улуғ ҳурмат!
Шу юракларга сўнгги йўқ ҳиммат!..
Тошкент, 1923, Май, 12.

“КЎКЛАМ ҚЎШИҚЛАРИ”дан: 1.

КЎКЛАМ ЁҒМУРИ

Уч кунлик ёғмур,
Тўхтади базўр:
Булутлар қочди.

Кечкирган чоқда,
Тол шохлариға
Шўлалар тушди…

Хавонинг юзи,
Захарли кўзи
Мулойимлашди.

Шарқнинг малаги –
Ой камалаги
Кўкка улашди…

Толда “чочпопук”,
Қиз кўнгли “пук-пук”…
Тақмоқ истайдир!

Ўртоқ ёнини,
Хайри хонини
“Ха” деб қистайдир..

Лекин шуълалар
Синиб боралар…
Оқшом “тўр” солди.

“Чочпопук” тақиш,
Йигитка ёқиш
Ертага қолди!…
Андиён, Март, 2, 1925

ШУ КУНДА

Истагинга йетар екан, қанотларинг синдими,
Эй кўнглимнинг булбули?
Сенга қарши кулиб турган гўзал чечак тиндими,
Ташладими бир ёъли?
Хаво ёрған кўкрагингни севги йели тилдими,
Қон тўлами хар томон?
Кўзларингга айрилиқнинг ипларини илдими?..
Шу қилиғани кўп ёмон.
Ё еркинлаб хидлагали бермайларми гулингни,
Тўсаларми ёълингни?
Гул ўзими кўзларингдан кўзларини қочирди,
Ёъқликларга яширди?
Шу юлинган парларинг-ла учолмассан, ёъқсил қуш,
У умидлар хавосидан енди бир оз тубан туш!..
Тошкент, 1922, Август, 7.

АЛЕКСАНДИР БЛОКдан

Кўнгил жимдир, совуқ кўкда,
Қараб унға ёниб турған
Ҳануз-холо у юлдузлар.

Бутун атроф ва ҳар ёқда,
“Хан-олтин” деб фиғон қилған
Талашчи, ғалвачи эллер.

У жим, лекин фиғонларға
Қулоқ берган ва кўз тиккан
Узоқларға, йироқларға…
Тошкент, 1922, Август, 7.

3-4 та ЮЛДУЗ

Гўристон, қоронғи зим-зиё бўшлиқда
Адашкан бир йўлчи тасаввур қилингиз!
Қўрқарсиз! Қўрқарсиз!..
Ва лекин уфқда
Уч-тўртта юлдузнинг учмасдан ярқираб,
Нур сочиб турғани кўрулса… дилингиз
Қўрқишдан бир қадар тўхтар-да, парқираб
Кўзингиз олдида бир умид кўринур.

Шу умид: Қутилиш тонгининг нуридир!
Бухоро, 1923, Май, 1

КЎРУНГАН АЛАНГА
(Германия Воқеалари Тўғрисида)

Хунук, бузуқ, совуқ юзлар аланганинг бағрида-
Қон ўйнған кўзларини катта очиб туралар…
Тўп кишилар алангага ўзларини уралар,
Оналарнинг кўз ёшлари болаларнинг доғида.

Эй маданий, эй файласуф, эй аллома “кунботиш”!
Ер юзига кишан ёйиб, қуллик сепиб, охурда
Бу нима, бу – алангалар тўри билан ўралиш?
Ҳеч мумкинми қаҳр этилсун қахр этгувчи қаҳирда?

Ер юзининг бир бурчида сиз базмлар қурғанда,
Олам-олам бечоралар ботқоқларда сурунди.
Нима учун атрофингиз алангага бурунди,
Қон ноқуси сизнинг учун енгиш машқин урганда?

Ҳар тарафда сизнинг ғолиб қулларингиз юрганда,
Нима учун олов чиқди, алангалар кўрунди?
Андижон, 1923, Ноябр, 30.

“КЎКЛАМ ҚЎШУҚЛАРИ”дан: 2

КЎКЛАМДАН ХАБАР

Бақа сайраса,
“Ваққа-қа” деса,
“Кўклам қўзғалди!”
Деб, хабар берса,
Шунда ҳам кўнглим анча яйрайдир!

Не учун япроқ чойшаб ёймайдир-
Танларига қон
Тўлиб қолса ҳам,
Кўкрагига жон
Кириб қолса ҳам?
Эй гўзал кўклан,
Судралма сен ҳам!

Югуриб, елиб,
Тездароқ келиб,
Ўпуб ол баркни,
У эринчакни;
Очсун кўзини,
Алвон юзини.
Андижон, Март, 17, 1925.

БЕЗГАК ҚЎЙНИДА (38,2)

Уч кун бўлди, сув келмас,
Ариқлардан ғув келмас,
Шамоллардан “ҳув” келмас
Чанқаганимда…

Нега кулдим? –Билмадим.
Хурсанд бўлдим – билмадим,
Ёшқа тўлдим – билмадим,
Уйғонғанимда…

Сув керакмас, ёр керак,
Ёр эмас, диёр керак,
Диёрга “фанор” керак
Уйғоқ чоғимда…

“Фанор” топиб оқайин,
Қанотимни тақайин,
Диёр ичра оқайин
Соғалғанимда!..
Андижон, Март, 17, 1925.

ШАРАФЛИК ХИЗМАТ
(Ўзбек саҳнасининг қийматли санъаткори Саъдия Туташқа)

Эй, йўқсуллар саҳнасида энг қийматли санъаткор,
Эй, занг босқан кўнгилларни оқартқучи малика!
Бу кун сени кўнглум бутун борлиғила олқишлар;
Фақат, қанча олқиш, ҳурмат қилинса-да оз сенга!

Ўзбек қизи ўз оғзида айтолмаган сўзини,
Сенинг ўткир тилинг билан эшиттирди элига,
Ўзбек қизи сил оқартқан, сўлғун, ғамли юзини
Сен орқали кўрсатди-да, қутултириш йўлиға.

Бу кун юртнинг ҳар ерида ўзни тиккан йигитлар
У қоп – қора пардаларға: “Йиртил, энди бас!” дейилар.
Эй пардалар, чимматларнинг остидаги қайғуни
Тирик, жонли шакли билан эл кўзига кўрсаткан;

Эй, деворлар орқасида йиғлагувчи чолғини
Қулоқларга эшиттириб, шафқат ҳисси қўзғаткан,
Эй, санъатнинг энг ҳаваслик, энг берилган малаги,
Бу кун сенда саҳнамизнинг барча умид, тилаги!

Ўзбек қизи яна кўп йил кишанлардан қутулмас,
Кўз ёшлари яна кўп йил ўз юзига тўкилур.
Унинг юзи яна кўп йил шодлик кўрмас, очилмас,
Яна кўп йил товушлари қоронғида йўқ бўлур.

Шунинг учун мендан сенга энг самимий олқишлар,
Эй йўқсуллар саҳнасида энг қийматли санъаткор…
Тошкент, 1922, Июл, 7.

ТАШЛАМА
(…….(?) га )

Кўксингдан гулингни олиб ташлама!

Хаёлинг кўкларда учиб юрганда,
Ўйноқ истакларни қучиб юрганда…
Кўзларим кўксингга боғланиб турди;
Қарашим ўзимни у гулга урди.

Севганинг сен гулга боқмас бўлса-да,
Сен жафо расмини асло ушлама!
Кўксингда бир куни қуриб сўлса-да,
Гўзал қиз, у гулни олиб ташлама!..
Қўқон, 1925, Ноябр, 21.

“ИЧКИ ҲИСЛАР” ОСТИДА
(Танса кечасида қоғоздан гул сотиб юрган бир қизға)

Ҳай туташ, кўп чопдингиз… Бизлар туташдик сиз учун!
Бир кулиш, бир илмайиш ортиқми дерсиз биз учун?

Тўлди кўкракка бутун гуллар, чечаклар, лолалар;
Сиз қадаб қўймасангиз, бир пулга турмайдир улар…

Жингалак сочлар билан кўз ўйнатиб, гул санчдингиз,
Ах, фақат, дилда муҳаббатдан жароҳат очдингиз!

Гул-чечак ҳам лолалар бағримда сўлғай тезгина,
Кўп замон яшнаб юрарсиз кўп кўнгилда сизгина…

Биз фақир… кўп ақча йўқ… Топканни солдик халтага,
Ҳар ўтиш, ҳар кўриш чоғида аччиғ бу нега?

Тубда биз мундай ўйинлардан тақир тот олмадиқ,
Бошқалардай чочишиб, масрур бўлиб ўйнолмадик…

Бу кеча кўрдук фақат сизни.. Юрак бир ўйнади!
Ёзмас эрдим, афу этарсиз… Ички ҳислар қўймади…
Тошкент, 1923, Апрел, 13.

ЖАВОЛАШ

(Бир ўлимнинг изи)

Дедилар, ким: “Вафот этди Жаволаш.”
Танларимда чўзиқ, оғир бир титраш.
Бошланди-да япроқ каби чўзилдим,
Бир қанча чоғ тушунчада йўқ бўлдим…

Ҳай, қушлардек учиб юрган енгил жон,
Гавданг энди тупроқларға қўйилди,
Изларинг ҳам ер бетидан ювилди.
Фақат, руҳинг кетмас она бағридан!

Бошқа дунё тортқанида ўзига,
Унамоқдан бошқа йўлинг бўлмаған.
Оз бўлса-да бир марҳамат қилмаған,
Маъюс-маъюс қарасанг-да юзига…

Дедилар, ки “Вафот этди Жаволаш”
Қалб кўзимдан чиқиб кетди қатор ёш…
1924, 9 Май, Қўқон (Темирйўл Бекат).

СЕЗГИ

Боқчаларда сўлди гуллар, сўлди гуллар сезмадим,
Қип-қизариб, ботди кунлар – ботди кунлар сезмадим.
Қайда қолди қонли кунлар – қонли кунлар сезмадим.
Сочларинг боғлаб олиб, боғлаб олибдир сезгини!

Бир йироқ йўл, ким унинг йўқдир кети – йўқдир кети;
Чанг ва тупроқ бўлди, кетди, унда кўпларнинг бети,
Минг жаҳаннамдир – жаҳаннамдир унинг икки чети,
Бир куни ўлгай адашиб қон мухитининг келгини…

Кўзларимни мен тикиб қолдим – тикиб қолдим унга,
Лола гулларни экиб қолдим – экиб қолдим унга,
Тоза умидни тутиб қолдим, тутиб қолдим унга,
Чунки мен кўрдим, кўриб қолдим кераклик белгини!..
Қўқон, 1923, Декабр, 9.