Абдулла Қодирийнинг "Ўткан кунлар" асаридаги Отабек образи марказий ва идеал қаҳрамон сифатида тасвирланган. У XIX аср охирларидаги Ўзбекистон жамиятидаги инсонларнинг орзулари, интилишлари ва муаммоларини ўзида мужассам этган образ ҳисобланади. Абдулла Қодирий уни теран фикрловчи, ватанпарвар, ота-онасининг муҳаббатли фарзанди ва севги йўлида жон фидо қилишга тайёр, жасур инсон сифатида тасвирлайди.  

Отабекнинг шахсий хусусиятлари

1. Ақлли ва иродали
Отабек билимли, оқил ва замонавий фикрлайдиган инсон. Унинг фикрлари теран ва ўз даври учун олдинга интилган. Шунинг учун у кўп ҳолларда жамиятнинг хурофий ва эски қарашларига қарши туради.  

2. Оилапарвар ва ватанпарвар
Отабек оиласи учун сидқидилдан қайғуради. У ота-онасини ҳурмат қилади ва уларнинг розилигини олишни муҳим деб ҳисоблайди. Шу билан бирга, у юртининг тараққиёти ва обод бўлишига ташвиш чекади.  

3. Жасур ва адолатпарвар
Отабек қўрқмас ва ўз ҳақиқатини ҳимоя қилишда қатъиятли. Бу хусусияти уни жамиятдаги айрим зулмларга қарши курашчи сифатида кўрсатади.  

4. Севгида вафодор
Отабекнинг образи севги йўлида садоқатли ёр сифатида янада чуқур акс этади. У Кумушхонга бўлган муҳаббати билан асарда романтик ва руҳий қаҳрамонга айланади. Камолахон билан бўлган муносабати, уларнинг муҳаббати асарнинг ўзагини ташкил қилади.  

Отабек ва жамият
Отабек XIX асрнинг мураккаб ижтимоий муҳитида яшайди. У эски ва янги қарашлар ўртасида қолган инсонларнинг тимсоли. Жамиятдаги анъанавийлик ва замонавийлик ўртасидаги тўқнашув Отабекнинг руҳий қийноқларини янада кучайтиради. У барибир замонавий тараққиёт тарафдори бўлиб, ўзининг тафаккури билан ўз давридан устун туради.  

Отабек – идеал инсон
Абдулла Қодирий Отабек орқали ўз орзу қилган ёшларнинг тимсолини яратади. Отабек на фақат ақлли ва жасур, балки севги, садоқат ва оилапарварликни ҳам бирлаштирган юксак инсон сифатида намоён бўлади. У жамиятдаги адолатсизликка қарши чидамлилик ва донолик билан курашади.  

Абдулла Қодирийнинг "Ўткан кунлар" асарида Отабекнинг ота-онаси уни қайтадан уйлантиришга қарор қиладилар, чунки бу қарор ортида бир неча ижтимоий ва шахсий сабаблар ётади:

Анъанавий жамият қарашлари
Ўша даврдаги ўзбек жамиятида оилавий муносабатлар ва никоҳлар кўпинча ота-оналар томонидан ҳал қилинган. Боланинг шахсий хоҳиши ва танлови кўп ҳолларда иккинчи ўринда турар эди. Отабекнинг ота-онаси ҳам ўғилларини ўзларининг танловига кўра уйлантиришни маъқул деб биладилар.

Сиёсий ва иқтисодий манфаатлар
Юсуфбек (Отабекнинг отаси) ва Ўзбекойим мақсади ўғиллари орқали ўзлари яхши кўрган ёки таниш қавмлар билан қуда-анда бўлиш орқали оилавий обрўсини мустаҳкамлаш ва иқтисодий манфаатларни кўзлаш ҳам бўлиши мумкин.

Отабекнинг муҳаббатига ишончсизлик
Отабекнинг Кумушонга бўлган муҳаббати ота-онаси учун бегона ва тушунарсиз ҳолат эди. Улар бу муҳаббатни бир ҳис-туйғу деб билишлари ва уни жиддий қабул қилмасликлари мумкин. Шунинг учун улар ўғиллари учун бошқа муносиб, "одатий" келин топишга интилганлар.  

Отабекнинг бахти учун ташвиш
Ота-оналар ҳар доим фарзандлари бахти ва келажагини ўйлайдилар. Отабекнинг муҳаббати ва танлови тўғри йўлми ёки йўқми, бу уларда шубҳа уйғотган. Улар ўзлари танлаган қиз билан уйланса, оила мустаҳкам бўлишига ишонишган.

Отабекнинг ота-онаси уни қайтадан уйлантиришга қарор қилиш орқали ўзларининг ижтимоий вазифасини адо этади, деб ҳисоблайдилар. Бу қарор жамиятдаги анъанавий қарашлар, оила обрўси ва келажак учун қилинган қадам сифатида тасвирланади. Бироқ бу ҳолат Отабекнинг севгиси ва шахсий бахти йўлида жиддий тўсиқ бўлиб, уни руҳий изтиробларга солади.  

Бу воқеа орқали Абдулла Қодирий жамиятдаги қадимий анъаналар ва инсон эркинлиги ўртасидаги зиддиятни кўрсатади.

Отабек – Абдулла Қодирий томонидан яратилган идеал қаҳрамон бўлиб, у нафақат XIX асрнинг, балки бугунги кунда ҳам инсоний фазилатлар ва мукаммаллик тимсоли сифатида баҳоланади. Унинг образи орқали Қодирий жамиятдаги ижтимоий ва маънавий масалаларни ўртага қўйган ва инсонни ҳақиқат ва севги йўлида курашчи сифатида кўрсатган.

277-нчи йилнинг куз кезларида бўлса керак, Юсуф-бек ҳожи Қаноатшодан бир хат олди. Қаноатшо Авлиё отадан ёзар эди. «Ўғлингиз Отабек яна бир киши билан бизнинг қўшунда эди. Олмаота устидаги ўрус билан тўқунишмамизда биринчи сафимизни шу икки йигит олди ва қаҳрамонона урушиб шаҳид бўлди. Мен ўз қўлим билан иккисини дафн этдим...» Юсуфбек ҳожи хатми Қуръон қилиб юртка ош берди, Ўзбек ойим қора кийиб таъзия очди. :((

Абу Муслим