Home icon Бош саҳифа»Кутубхона»Назм»Яна олдим созимни. Чўлпон - “УЙҒОНИШ”
Facebook
Яна олдим созимни. Чўлпон - “УЙҒОНИШ” PDF Босма E-mail
Материал индекси
Яна олдим созимни. Чўлпон
“УЙҒОНИШ”
БУЛОҚЛАР
ТОНГ СИРЛАРИ
КЎКЛАМ ҚЎШУҚЛАРИдан
Ҳамма саҳифа
2 дан 5 сахифа

1-бўлим: ЮРТ ҚАЙҒУСИ

ОҒРИГАНДА

Бўғиқ, қисиқ, асабий бир кўнгил билан тун ва кун
Тўшакда, ўйлар орасинда инграб ётмак
Оғир… қийин…
Бу ётишнинг сўнги, сўнги келсун!
Ёзилмаганми бу тунлар сўнгида тонг отмак?

Кўзимда эрта ва кеч бир йиғин хиёл очилар,
Хаёл билан кўраман, кўк юзи булутли каби,
Бутун кўнгил ва юраклар оловли, ўтли каби;
Булут кўзидан эса ерга оғу –ёш сочилар.

Менинг ўйимми қора? Ёки юрт кўкида булут,
Қуюқ булут тўдаси қонли ёш тўкиб йиғлар?
Меним бу хаста дилимни яна нечун тиғлар?
Меним-да кўксима боқмоқчи истар ул бир ўт?

Бўғиқ , қисиқ бу кўнгил кучли ўт билан ёнадир,
У ўт орасида юртнинг хаёли жонланадир…
922 йил, 11 Феврал, Бухоро.

КУЗ

Кўм-кўк экан, сарғайдилар япроқлар –
Оғриқ, мағлуб, тутқун Шарқнинг юзидек.
Бўронларнинг кўзлари, ким ўйноқлар,
Ғолиб Ғарбнинг қонга тўлган кўзидек,

Қора булут тўдаси ким кўкларни –
Шарқни ёпган парда янглиғ ёпмушдир.
Куз қўшини – оғу тўлуғ ўқларни
Ёз бағрига ҳеч саноқсиз отмишдир!

Бало янглиғ қатор-қатор чизилиб,
Кўк юзидан қарғалар ҳам ўталар.
Шарқдек ичдан яширингина эзилиб,
Кўп жонлилар сўнгги тинни куталар.

Бутун борлиқ – чоғлик ўчиш олдида,
Совуқ… қора қишга кўчиш олдида.
921 йил, Ноябр 1, Бухоро.

ЮПАНМОҚ ИСТАГИ

Билмадим кўнглимни юпатгай кимлар:
Тоғларми, тошларми ё оқар сувлар.
Ёки кишанлардан бўшалган қуллар,
Ёки севилмасдан ташланган туллар?

Ёки ойдин тунда кўзимни олмай
Кўклардан юпатқич юлдуз ахтарай?!
Ёки тонг чоғида сабо юпатғай,
Ёки ойдан томган вафосиз нурлар?

Ёку кўз ёшидан йиғилган бир кўл
Бўйида эгилган толда бир булбул
Сайраса, йиғласа, маъшуқаси гул
Кулганда юпатгай кўлдаги хурлар?

Чарчаган йўловчи йўлдан адашса,
Текис йўл қолса-да, тоғларни ошса,
Йўлни кўрсатувчи юлдуз-да қочса,
Шунда юпатгайми яланғоч чўлллар?

Эркин далаларнинг эркин султони,
Сонсиз подаларнинг ёлғиз чўпони
Най чалиб тоғлардан истаса ёрни,
Балки юпатгуси “ёр” деган куйлар?

Турмушда, хаёлда… ҳар бир нарсада
Ёлғиз алданишни кўрган бир банда
Борлиққа қарғишлар ёғдирган танда
Балки юпатгуси у аччиқ сўзлар?

Денгизлар қайнаса, тошса сувлари,
Кесилса йўлчининг истак йўллари,
Денгизга айланса ўнг ва сўллари,
Балки юпатғуси ҳўлланган кўзлар?

Кўнгилда уйғонса енгил ҳаваслар,
Узилса, бузилса олтин қафаслар,
Бирга ичишсалар бир тўда мастлар,
Балки юпатгайлар ўйноқи қизлар?

Ўйланган ўйларга кўнгил юпанмас,
Кўнгилнинг истаги ўй билан қонмас,
Айтарлар бу тунда ёруғ шам ёнмас,
Чақмаса гугуртни асл ўғиллар….
922 йил, июн 9, Жумабозор станцияси (Ўрта Осиё Темирйўли).

2-бўлим: УМИД ва ИМОН:

ХАЛҚ

Халқ денгиздир, халқ тўлқиндир, халқ кучдир.
Халқ исёндир, халқ оловдир, халқ ўчдир…
Халқ қўзғалса куч йўқдир, ким тўхтатсин.
Қувват йўқ, ким халқ истагин йўқ этсин.
Халқ исёни салтанатни йўқ қилди.
Халқ истади, тож ва тахтлар йиқилди…

Халқ истаги: озод бўлсин бу ўлка,
Кетсун унинг бошидаги кўланка.
Бир қўзғалур, бир кўпирар, бир қайнар,
Бир интилур, бир ховлиқар, бир ўйнар,
Йўқликни-да, очликни-да йўқ этар,
Ўз юртини ҳар нарсага тўқ этар…

Бутун кучни халқ ичидан олайлик,
Қучоқ очиб халқ ичига борайлик!
921 йил, 7 Сентябр, Бухоро.

МЕН ҚОЧМАДИМ

(Тошкентдаги ўртоқларимға)

Мен қочмадим! Нега мени “қочди” деб,
Йўқға бунча шовқун-сурон қилдингиз?
Қучоғини “ўзлиг”ига очди деб,
Оқ исмимга қора занжир илдингиз?

Мен “ўзлик”дан кўпдан бери узилиб,
“Кўплик” ичра ботиб кеткан танамен.
У “кўплик”нинг қайғусида чўзилиб,
Қулоч отиб, сузиб юрган – яна мен.

Мен янгиликлар ўлкасидан синмаған
Бир қанотни тақиб олиб, қўзғалдим;
Шу йўлимда япроқлари сўлмаған
“Ёш яғоч”нинг соясида тўхталдим.

Икки кўзим ялт-юлт этиб кўкимдан
Тилагимнинг юлдузини қарайдир.
Чоғ-чоғ йиғлаб, ўтиб кетиб ўнгимдан
Қора булут, унинг юзин қоплайдир.

Бироқ яна унинг юзи кўриниб,
Кўзларимни қамаштириб қўядир.
Қилич ботиб, ханжар дилга уруниб,
Тунга яна қайси қараш тўядир?

Мен қочмадим! – мен тилакни излаймен,
Қанот кучлик, борган сари тезлаймен!
921 йил, Бухоро.

***

ЎТЛИ СУВ

Зўр денгизнинг тўлқинидир, бағримда
Юз йилларнинг қонли қўрқинч изи бор.
Юмшоқ сувдан бирикирган оғзида
Шафқат билмас исёнларнинг сўзи бор!

Қандай мағрур ахмоқлар, ким тинч ерда
Тот олурлар уни қарғаб, сўкмоқдан.
Йўлчи бўлиб, йўлга чиққач, бу ерда
Жон берарлар даҳшатидан, қўрқмоқдан.

Қора булут кўзларидан кўп чоқлар
Ҳовуч-ҳовуч янги кучлар оладир.
Эй тинч ерда кулар юзли ўйноқлар,
Сизга ёлғиз қовоғини соладир.

Саватингиз, хуржунингиз кўрди, ким
Кўз ёшлари қайғулар-ла тўлмишдир.
Учиб ўткан йўлчилардан сўрди, ким
Қўлингизда жон йигитлар ўлмишдир.

Кўпирар ул, ҳовлиқар ул, тошар ул,
Гўрингиздан наъра тортиб ошар ул!..
922 йил, Март 22, Тошкент.

***

КЕЛ БЕРИ

Кел менга, кел, кел менга,
Қучоғимни очганмен.
Турмуш – ҳақиқат бўлса,
Борлиғимни отганмен.

Мен кучли, менда исён,
Мен – тўлқин, менда туғён.
Кўпирурмен, тошармен,
Чегарамдан ошармен!

Тўфоним елни босар,
Турмуш тоғларин ошар
Ва ўлмас, мангу яшар!..
921 йил, Сентябр 21, Девонабоғ.

ВИЖДОН ЭРКИ

(Тутқунларға)

Эй тутқунлар, эй эзилган,
Эй қийналған йўқсул эллар!
Эй умидсиз, эҳ чизилған
Дор олдига… оппоқ диллар!

Эй бевалар, бечоралар,
Эй боғланған кишанларга,
Эй эрк учун оворалар,
Кўп ялинманг сиз уларға!

Бўрилардан омон кутмак
Тентакларнинг ишидир ул.
Ҳар маънини ҳатлаб ўтмак
Турмушда энг тўғри бир йўл.

Зулм олдида ҳар бир нарса,
Эҳтимол, ки бўйнин эгар.
Агар зулм авжга келса,
Кўк боши-да ерга тегар.

Ҳайвонларға, инсонларға
Золим эга бўлмай қолмас.
Фақат эркин виждонларға
Эга бўлмак мумкин эрмас!..
Июн 1922, Самарқанд.

КУРАШ

Бақирғувчи, ўкиргувчи бир товуш
Ботирларнинг жон сўраған товшидир.
Йиқитгувчи, ағдаргувчи қўзғалиш
Яқиндаги зўр курашнинг бошидир.

Тентаклардек борар ерин билолмай,
Унда-бунда ўзни урган душмандир.
Кенг юракда тура олмай, сиғолмай,
Тошиб кеткан йўқсилдаги имондир.

Улуғ, қаттиқ ағдаргувчи бир кураш,
Ё бор бўлиш, ё йўқ бўлиш,
Йўқ – яраш!
921 йил, Март 8, Тошкент.

ЮРТ ЙЎЛИ

Узоқ… оғир йўлға чиққан йўлчимен,
Бу йўлларда қилағузим юлдуздир.
Мен юртимнинг пок истакли кучимен,
У юлдузнинг тугалиши кундуздир.

Томирларим, олов каби қайнаған
Қонларини кечмишлардан олмишдир.
Билагимда ирғиб, чопиб ўйнаған
Унутма, ким оёқларинг толмишдир.

Узоқ йўлнинг йўлчисимен, борамен,
Истагимни бу йўллардан оламен.
922 йил, Декабр 12, Бухоро.

3-бўлим: ЧЎРИЛАР УЧУН

ШАРҚ ҚИЗИ

(Синглимга)

Айталар, ким совуқ, шумли қора қиш
Ўтиб кетиб, келмиш чиройли баҳор.
Гулга ошиқ бўлиб, сайрар эмиш қуш,
Гул ҳам ул қушларга нозланиб қарар.

Айталар, далада ер бети тамом
Кўм-кўк духобадан кўйлаклар киймиш.
Хўрозлар чақириб, юзин очса тонг,
Сабонинг лабини ошиқлар эммиш…

Ҳар кимда бир шодлик, ҳар кимда бир руҳ,
Ҳар ким кулиб қарар эмиш дунёға.
Ҳатто, чол-бобойлар айталармиш: “Уҳ
Чиқиб юрсанг эди ёзги ҳавоға!”

Фақат мен бир ўзим, Шарқнинг бир қизи
Баҳор келганини кўрмай қоламен.
Узун, қора қишнинг кетмасдан изи
Унинг дўсти – кузни кутиб оламен.

Меним учун ёруғ дунё роҳати –
Тўрт девор ичинда кўзлар ўйнатмак.
Меним учун улуғ шодлик соати –
Телба кўкрагимда ўйлар уйғотмак…

Мен бир Шарқ қизимен, Шарқнинг ўзидек
Бутун таним, жоним – хаёл уяси.
Меним қора кўзим кийик кўзидек
Белгисиз овчининг ўқин кўргуси….

Айталар, ким ёзда ҳар бир жонивор
Эркин нафас олар, шодланар, яйрар…
Айтмайлар, ким Шарқда борлиқ хотинлар
Ул ёруғ дунёга не замон кирар?
920 йил, Апрел 22, Тошкент.

МЕН ва БОШҚАЛАР

(Ўзбек Қизи Оғзидан)

Кулган бошқалардир, йиғлаған менмен,
Ўйнаған бошқалар, инграған менмен.
Эрк эртакларини эшиткан бошқа,
Қуллик қўшиғини тинглағон менмен.

Бошқада қанот бор, кўкка учадир,
Шохларға қўнадир, боғда яйрайдир.
Сўзлари садафдек, товуши найдек
Куйини ҳар ерда элга сайрайдир.

Менда-да қанот бор, лекин боғланғон…
Боғ йўқдир, шох йўқдир, қалин девор бор.
Сўзлари садафдек, товуши найдек.
Куйим бор. Уни-да деворлар тинглар…

Эркин бошқалардир, қамалғон менмен,
Ҳайвон қаторида саналғон менмен.
Апрел 1921 йил, Тошкент.

НАВРЎЗ КУНИДА

Хира, ўчкан, кирлик, кучсиз дилларга
Ёруғ ёғду турмуш сепган янги кун,
Сира севинч бермас ўзбек қизига,
Йўқса унға мангуликми қора тун?

Неча юз йил кишанларда энтиккан
Қашшоқ, йўқсил, тутқунларга эрк берар,
Ўзбек қизи: “Бошқаларга эрк берган
Менга қани эркинг?..” деса, не деяр?

Кўклардаги дона-дона сочилған
Юлдузларми эзгу кунни олқишлар?
Кимга тегар юлдуз кўздан отилған
Аччиқ гина, лаънатлару қарғишлар?

Гулой, Тўти, Қумри, Ойхон, Ёрқинлар
Наврўз куни деворларға қарайлар.
Кўчаларда эр-қизлардан оқинлар,
Тутқунларнинг ёнлариға кирмайлар.
Қаторларға уларни ҳам олмайлар,
Тутқунларни кишига ҳам санмайлар…

Тутқунларнинг кўз ёшлари баҳорнинг
Шудрингидек гўзалликни хўллайлар.
“Гўзалликни севдим ” деган эркинлар,
Кўриб туриб уялмайлар. Ўлмайлар!..

Наврўз куни эрксизларга эрк берар,
Ўзбек қизи эркли кунда бўшолмай,
Зиндон каби тор уйидан чиқолмай,
Қалин, оғир деворларни йиқолмай,
Борлиғини кенг дунёга отолмай,
Чин эрк кунни кута-кута телмирар…
921 йил, Апрел 27, Тошкент.

4-бўлим: СЕЗГИЛАР

БАРГ

Жонланди, яшарди, кўкарди қарашим,
Ўзимда бир турли эркинлик сезамен.
Кўнглимда қолмади шу тинда ғам-ғашим,
Умиднинг ипаклик қилини чўзамен.

Шу чоғда, шу боғда ҳар нарса юмшоқдир
Ҳар нарса кўкарган, ҳар нарса яшнайдир.
Шу боғда, шу чоғда ҳар нарса оппоқдир,
Қуёш-да нурини ҳовучлаб ташлайдир.

Ариқда сувларнинг ўйноқи қўшиғи
Шохларда ухлаган баргларни уйғотди.
Айниқса, шамолнинг у юмшоқ шўхлиги
Шохларда баргларни титратди, ўйнатди.

Қип-қизил қанотли капалак, йўлида
Учратди чиройли чизанак қизини,
Капалак тикилгач, у қизча қўлида
Ушлаган япроқ-ла беркитди юзини.

Олтинли қўнғизни болалар ушлашиб,
Ип билан кўкларга учириб ўйнайлар.
Қулликни севмаган йўқсилни кучлашиб,
Нимага ўзининг эркига қўймайлар.

Лабларим шу тунда чанқаған, қизарған.
Кавсарнинг сувидан шароблар истамас.
Фаришта қилиқли, малика қизлардан
Чанқоқни босувчи бир ўпич сўрамас.

Кўклардан малаклар қиз бўлиб тушсалар.
Яна мен ўтларни қўйнимга қўймаймен.
Қўйнимга тўлсалар, қўйнимдан тошсалар
Гулларнинг ҳидлари… Мен сира тўймаймен.

Ўпмаймен шу чоғда фаришта – малакни,
Ўпамен бутоқда титраган бир баргни…
1922 йил, Май 12, Бухоро.

НИМА?

Бир-икки яхши сўз айтдинг,
Ҳолимни англаганингми?
Кўзларни қайғили этдинг
Ҳолимға йиғлағанингми?

Ётликлар битдими энди,
Ортиқ мен сенга яқинми?
Қарғишлар битдими энди,
Олдимми эски ҳаққимни?

Тўйдиргич, қоп қора тунлар
Ёпқични олдими биздан?
Юргайми ёғдули кунлар
Сен боскан “севгили” издан?

Кўкламнинг олдини тўскан
Зулматлик қишми йиқилди?
Бўйниға лолалар оскан
Кўкламми ўрнига келди?

Кўнглимда сирли қоқилған
Кўнглумнинг сарпосидурми?
Ё кўкда янглиш отилған
Бир юлдуз куррасидирми?

Бир сўзла, биргина сўзла,
Қолдирма шубҳа кўнгилда!
922 йил, Июн 22, Тошкент.

5-бўлим: СЕВГИ

ҚИЗАРИШ

Нечун қизарди юзинг қип-қизил анор янглиғ,
Дилингда ўйноқи бир шарпа ўтдими шошилиш?
Кўзингда кучли ҳавасларнинг излари қолмиш…
Қизармоғинг, йўқ эса, сирли ипками боғлиғ?

Қизарғанингда лабингдан-да бир тилак учди,
Унинг қанотлари кўнглимга ғамли ел урди.
Ойимни ул тилагин бирла илгари сурди
Ва кўкда бир тўда алдамчи севгилар қучди…

Нечун, нечун яна кўзларда томчилар ўйнар?
Нечун, нечун бу аламларни кўммадик бирга?
Нечун, уларни ташийликми сўнг қўнуқ – гўрга?
Нечун юзинг яна сўлғун, нечун узун ўйлар?

Лабингда биргина сўз бор, фақат дея олмайсен,
Нечун уни демакка кечмишингми қўймайдир?
Нечун мени кўрганда энди сўзлай олмайсен?
Нечун сенинг қарашинг ўйга ҳеч тўёлмайдир?

Бир оз… бир оз сўзла. Англатиб бер сен,
Лабингда мангу ёпиқ қолмасун у биргина сўз.
Гўзал чечакдек очилсун сўнук ва сўлғин юз
Ва мен-да дардингга бир чора, бир шифо топайин.

Лабингда қолса у сўзлар яна ўшал қизариш,
Яна кўнглингда ҳароми ва ўйноқи шарпа,
Яна сўниш ва ўчиш… мангу, доимо қарғиш,
Битар, кетар шу балолар… лабингга жон кирса!

Нечун юзингда қизил чўғ каби ёниш, қизариш?
Ярарми менга-да билмак, нечун, нечун бу иш?
922 йил, Феврал 5, Бухоро (Ҳарбий Хастахона)

КУЛМАК ИСТАДИНГ

Не учун кулмак истадинг, гўзалим?
Йўқса сўлмоқди лабларингнинг иши…
Не учун тишларингнинг беркиниши
Бу йўли битмак истади, малагим?

Сен, ки кулмак билан вужудимни
Баъзида севгига кўтарардинг.
Сўнгра бирдан яна чўкар эрдинг
Эски, беҳуда, кенг хаёлларингга.
Ол қўлимни бир оз-да қўлларингга,
Кўкка беҳуда қўйма дудимни!

Севги – дард, севгувчи-да – бир тентак.
Сен-да тентакдан эътироз этасен.
Қочасен. Оҳ, фақат одош кетасен.
Истагинг борми, ким бориб етасен?
Қайда бўлсанг-да, ғирт бўғар севмак,
Севгидан кечмак истасанг, гўзалим,
Ташла, бехуда ўйдир ул, азалим.

Менга бир кулмак истадинг, малагим.
Кул, ки кулсун кулолмаган тилагим!
922 йил, Январ 4, Бухоро [Ҳарбий Хастахона].

ЗИЯ-ЙИ ҚАМАР

(Усмонлича)

Қамар зиясини докдукче далғали денгизе,
Гелир хаёлиме гечмиш о умр-и ишқ-и ҳевес.
Юзунг зиясини серпдикче бу солуқ бенгзе
Гўнгул телатуна башлар; фақат юзунде қафас.

Гўнгул қафесда теламла уғраширкен бен,
Заволли бен гине аваре ишқинг ардиндан
Қошар, гидер. Гине эмели булмаярақ
Дўнар, гелир, док’керим қатрлер…сефеф гиби ақ!

Денгиз мияб-и кебуд иле иште чалқанарақ
Телатумунда мудавим… бен иште алданарақ
Гўнгул телатум иле “ишқ гел, бириқма!” дерим,
Ве шўйле ишқ-и серабинг элинде жом верир идим.

Денгиз телатуми устунде бир йиғин перилер,
Беяз, хафиф сисе бензер зариф телбисле
Қамар зиясини ўқшар ве рақс эдер, севинир.
Денгиз қучағи – ўюн бақчаси гулер, ойнар.
Бен иште севгили умудлер … ве сонг тенеффусле
Нефес алир ве гине раҳима гирер, гидерим,
Бу йўлда жанум, ҳич шубҳасиз, феда эдерем….

Қамер зиясинин серпер о далғали денгизе
Юзунг зиясини серпер бу сопсолуқ бенгизе.
922 йил, Феврал 2.

СЕНДАН ЙИРОҚДА…

Йироқлашдим, узоқлашдим бир неча кун сендан,
Хол сўраб кўр мендан,
Нега мунча оғир келди бу йироқлиқ менга,
Англатайин сенга!
Чунки сенинг қарашингда мен айрилиқни ўйламай
Кўзларингга тикилдим.
Ўзлигимга, борлиғимға баҳо қўймай, санламай
Ерга қадар эгилдим.
У кўзларнинг тошқинида балиқ каби сузганмен.
Айрилиқни ўйлайми?
Бошқа дунё, босқа ўйдан боғланишни узганмен.
Сенга қараб тўяйми?
Мана энди бир нача кун сендан йироқ қолдим-да,
Қайғуларға кўмилдим,
Айрилиқда қайғу ичра улишимни олдим-да,
Кўзларингни хўб билдим.
Энди сенга кўнгил дардин буткул очиб берайми?
Истайсанми сен шуни?
Истамасанг, қистамаймен… Олдин сени кўрайми,
Сўнг айтайми мен уни?
Яхши,… энди қанотимни ростлайин,
Учиб бориб олдин сени топайин,
Сўнг дардимни очайин.
922 йил, Апрел 11, Тошкент.

КЕТКАНИНГДА

(Клеупатрага)

Кетдингми мангуга ташлаб,
Қолдимми қайғуларим-ла?
Ҳижроннинг куйини бошлаб
Йиғловчи чолғувларим-ла?

Севгимдан сўнгги малаклар
Тўп-тўғри кўкками учди?
Кўнглимдан тоза тилаклар
Ёвнингми бағриға тушди?

Ортиқ сен мендан узоқда
Кўзларни ўйнатасенми?
Ортиқ сен бошқа булоқда
Дилларни қайнатасенми?

Ортиқ сен ундаги боғда,
Ортиқ мен якками қолдим?
Фарёд йўқ… барча жаҳон жим,
Ер ютса яхши шу чоғда!…

Кетдингми сен мени ташлаб?
Қолдимми қайғумни бошлаб?
1922 йил.