ТОНГ СИРЛАРИ

КЎНГИЛ

Кўнгил, сен мунчалар нега
Кишанлар бирла дўстлашдинг?
На фарёдинг, на додинг бор,
Нечун сен мунча сустлашдинг?

Хақорат дилни оғритмас,
Тубанлик мангу кетмасми?
Кишанлар парчаланмасми?
Қиличлар энди синмасми?

Тириксен, ўлмагансен,
Сен-да одам, сен-да инсонсен.
Кишан кийма,
Бўйин эгма,
Ки сен ҳам ҳур туғилғонсен!
Тошкент, 1922 йил, Август 7.

БАС ЭНДИ

Етар, бас, чекдан ошкандир
Бу қарғиш, бу ҳақоратлар!
Тўлиғдир, балки тошкандир
Тубанлик ҳам сафолатлар!

Қўлимда сўнгги тош қолди,
Кўнгилда сўнгги интилмак,
Кўзимда сўнгги ёш қолди,
Кучимда сўнгги талпинмак!

Бу қарғиш, бу ҳақоратлар
Кучимни тортмоқ истайлар,
Тубанлик ҳам сафолатлар
Ўзимни ютмоқ истайлар!

Кўнгилда сўнгги интилмак
Шу ҳолда кетмак истармен.
Кучимда сўнгги талпинмак,
Амалга етмак истармен!

Қўлимда сўнгги тош қолди,
Ёвимга отмоқ истармен!
Кўзимда сўнгги ёш қолди,
Амалга етмак истармен!..
Феврал 1923 йил, Тошкент.

КЛЕУПАТРА УЙҚУСИ

“Клеупатра” – Нилнинг бўйида
Ўз қўли бирлан нилуфар узди.
Гўзал чечакни, ёзуқсиз гулни
Ишдан чиқарди, турмушин бузди.

Бир тўплам қилди, бир ипак бирлан
Бошига осиб, уйқуга кетди.
Ул ухлаганда бутун Мисрда,
Бутун ўлкада уйғоқлик битди…

Жим тур, фаришта, қанотинг қоқма,
Фиръавннинг қизи тинчлаб ухласин!
Унинг юзидан, гўзаллигидан
Ошиқнинг кўнгли бир ором олсин!

Унинг ётиши – Куннинг ботиши!
Қоронғиликда юлдузлар ўйнар.
Бутун ошиқлар, кўнгли ёнуқлар
Гўзал ўйларни шул чоқда ўйлар.

Тубан қараб юр, Нилнинг сувин кўр:
Қандай чиройли, лимиллаб оқар.
Фиръавн қизидай, илон изидай
Буралиб оқар, қимирлаб оқар…

“Клеупатра” уйғонди нега?
Нега ул чоғсиз уйқусин очди?
Унинг кўзидан, гўзал юзидан
Уйқу, қизиллик, тўлиқлик қочди?

Ана, қўлини гулга узатди,
Боқ, ипни узди… гуллар қўлида!
Ож… ғижим қилди, ерга ташлади!,
Кўп йўқсил гуллар қурбон йўлида..

-Нега ташлади?
-Гул сўлган эди…
Шунинг-чун золим ерга ташлади!
Ўзини кўр бир: маст илон янглиғ
Жойида ётиб, тўлғоқ бошлади.

Бор, эй йигит сен, Нилнинг бўйидан
Золим қиз учун* нилуфар келтир!
Золим қизини бу сирли кечда
Кўп урунтир, тезроқ тинчлантир.

Бир тўплам гулни бошига осса,
Яна уйқуга очар қучоғин.
Йўқса бу золим ҳеч боса олмас
Юрагидаги севмаслик доғин,..

Қўй, сен қўзғалма… менинг кўксимда
Кўз ёшим бирлан ўскан чечак бор.
Шуни берармен, бир ҳидлаш бирлан
Севгига ботиб, бир умр ухлар!..
Бухоро, 1921, Август 17.

***

МЕН ШОИРМИ?

(Таржимаи ҳолимга)

Хаёлим бир учиб, кетиб қоладир,
Мен ҳам тизгинини қўйиб берамен.
Зотан, қандоқ қилиб тутиб турамен?!
Энг нозик қилимға тегиб қоладир.

Учадир… учадир… минг қабат кўкни,
Бир бошдан сийпалаб ўта берадир.
Зерикмай, эринмай кета берадир,
Баъзан ҳовлиқтириб жинни юракни…

Кўланка кабидир, ўткан еридан
Сўнгра қарасангиз, бир нишон қолмас,
Юрган ерларидан озиқ ҳам олмас,
Шунда зерикамен унинг сайридан…

Бир замон бир ширин жойга етканда,
Нарига ўтмасдан тўхтаб қоладир,
Ошиқдек ястаниб, ётиб оладир…
Шу чоқда қийналиш бошланар мена.

Чунки хаёлимнинг кўзлари булан
Бир гўзал ҳолатни кўриб турамен,
Лаззатга ғарқ бўлиб, ўлиб турамен
У ҳолни борлиқнинг сўзлари билан

Англатиш қўлимдан келмай қоладир,
Шул чоқда тилларим қалдираб кетиб,
Борлиғим йўқликка ғилдираб кетиб
Демак, ки “Бошқалар билмай қоладир.”

Шундай гўзалликни! Аттанг, агар мен
Рассом бўлсам эди, чизиб берардим,
Ўхшаш нусха билан ёзиб берардим.
Шу ожиз ҳолимда шоирменми мен?!.”

Шоирлик менда бир соями деймен,
Ҳар бир тушунчамни ёза олмағач,
Рассомдек хаёлни чиза олмағач,
Ҳақир борлиғимға кўп афсус еймен…

Хаёлим юксакдан тушиб кетадир,
Шоирлик чанг бўлиб, учиб кетадир…
Қўқон, 1923, Декабр 1.

СОЗИМ

Нафрат ўлкасидан ҳижрат қилғанмен,
Улфат диёрига маскан қурғанмен.
Юзимни ўт эмас, гулга бурғанмен,
Самовий завқларға тўлиб турғанмен
Булбуллар севгини мақтаған дамда!

Чечаклар ўсғуси кўз ёшларимдан,
Бўғинлар унғуси ўйлашларимдан,
Қалблар юмшағуси сайрашларимдан,
Севги чаманида яйрашларимдан
Жаннатлар яратгай ташланган жанда.

Тилинган тилларга қон югурғуси,
Бўшалған инларга жонлар киргуси,
Тиканли боқчалар чечак кўргуси,
Ҳақ йўли, албатта, бир ўтилгуси
Жандалар танимга теккан кунларда!..
Ош, 1924. Август 14.

ҚЎЗҒАЛИШ

Эй! Сен мени ҳақир кўрган, тубан деган афанди!
Эй! Устимда бир умрга хўжа бўлмоқ истаган,
Эй! Бўйнимға кишан солиб, ҳалокатка судраган,
Кўзларингни заҳарлатиб ўйнатмағил, бас энди!

Кишанларинг занг босгандир, сергак бўл, ким узилур,
Томиримда қўзғалишнинг ваҳший қони кўпурди.
Эски фикр, анъаналар энди буткул узилди,
Ё битармен, ёки сенинг салтанатинг бузилур!

Эй! Сен мени қул ўрнида ишлатгувчи афанди,
Титра, қўрқ, ким боғлиқ қулинг бош кўтарган куч энди!
Тошкент, 1922, Июл 15.

ДАМЛАР

Дам бўлар, ки қалбим тонгнинг шамоли
Қаршисида қалтираған япроқдек -
Аста-секин титраб кетар… мен ҳам тек,
Жим қоламен унга қулоқ солғали,
Бутун эсим, сезгим билан толғали…

Баъзан хаёл этагини тутқизмас.
Ёт ерларда ўз бошича йўқ бўлур.
Шунда эс ҳам қалб тилига тушунмас,
Боши қотар, қўполланур, тўнгланур.

Шунда бирдан ғайбдан товуш: “Эй шоир,
Қуруқ қолдинг саодатли дамдан! ” дер,
“дамдан!” дер…
Андижон, 1923, Декабр 14.

КИШАН

Кишан, гавдамдаги излар букун ҳам биткани йўқдир!
Темир бармоқларингнинг доғи буткул кеткани йўқдир!

На мудҳиш, на совуқ манхус, қизғанмас қучоғинг бор!
Башар тарихининг ҳар саҳфасида қонли доғинг бор!

Юмилмас кўзларингнинг ҳар бири бир элни қаҳр айлар,
Фақат бир борлиғингдир, ким бутун борлиқни заҳр айлар!

Қулф бирлан сенинг эркингда кўп йиллар қолиб кетдим…
Фақат ҳар тебранишдан қутулишликни умид этдим.

Кишан, гавдамдаги доғинг ҳануз ҳам биткани йўқдир,
Фақат буткул қутулмоққа умидим энди ортиқдир!..
Тошкент, 1922, Сентябр 15.

БАҲОР ва МЕН

Баҳор келди… лекин унинг даврида
Кетиб қолди баҳорларнинг султони.
Умид унди рақибимнинг бағрида,
Ортиб кетди келгусига имони.

Баҳор чоғи… рақибларим кетарлар,
Лекин меним ҳасратларим кетмайлар.
Бу рақиблар мени маълул эталар,
Фиғонларим султонимға етмайлар!..
Қўқон, 1924. Март 18.

ГУЛСАРА

Термак истаб бир-икки даста чечак,
Гулсара чиқди қўшни боқчасиға.
Илашиб бир “тикан-шох” орқасиға,
Йиртилиб қолди шунда шоҳи этак…

Гулни бермакчи бўлди севганига;
Севиниб, ҳовлиқиб, шошиб келди.
“Мана, бир арзимас ҳадия” деди,
Севиниб, гердайиб шу қилғаниға.

Севгани кўрди: Йиртилибдир этак!
Деди: “Кимлар билан қувушдинг сен?”
Деди: “Ёлғиз тиканни кўрдим мен…”
Деди: “Менмас, сен ўйлаған тентак!”

Ерга – тупроққа тушди гулдаста,
Синди қиз қалби шунда бирпаста.
Чимкент, 1924, Июн 13.

КАПТАР

(Семирамис)

Семирамис – Калданий ва Осурилар хурофотида “маъбуда” саналиб юрган бир қиз. Бош томони қиз, танаси балиқ бўлған эмиш. Онаси уни туққанидан кейин, бир қамишзорға ташлаған. Унда, уни каптарлар ўстириб, парвариш қилғанлар.
Шу учун исми “Каптар” маъносида “Семирамис” қўйилған.
Қалъалар фатҳ эткан, кўп урушлар кўрган. Ҳиндистонға қадар борған бир фотиҳ эмиш.
Мисрда бир парихонға фол очтирған. Ўша фол тўғри келиб, охирда сувға тушиб, йўқ бўлиб кеткан эмиш. Ўрниға ўғли подшок бўлған. Ўзи кечалари денгизга чўкар, кундузлари ҳукм сурар экан.
Бир ривоятда “Семирамис” Турк қизи бўлиб, Эрон подшоҳларидан машҳур “Кайхусров”ни ўлдирган эмиш.

Эй, денгизнинг сувларидан қудрат олған ботир қиз,
Кел, мундаги тутқун қизға ёлборайлик иккимиз!

Сен сувларнинг кўпигидан оқ чечаклар терганда,
Сен қиличдан илҳом олиб, кун чиқишда юрганда,
Сенинг билан бирга чопқан, бирга учкан оналар,
Нима учун бу тутқунлиқ оловида ёналар?

Сен кундузлар қизғин қуёш ёғдусида ёнаркан,
Тонг отканда танларингдан денгиз суви томаркан,
Кенг далада қушлар каби қанот қоққан оналар,
Нега, ёлғуз оғуларға-захарларга қоналар?

Сен эркаклар кийимида зўр қалъалар очқанда,
Отларингнинг чангларини бўйиға сочқанда,
Йўлларингда қон денгизи кўпурганда, тошканда
Сенинг каби истагига эга бўлған оналар,
Нега букун турмушдағи ҳар тилакдан тоналар?

Сен Мисрда гўзал Нилнинг уйқусини бузмасдан,
Нимагадир ҳовлиқмасдан, қутулмасдан, қиз(и)масдан,
Йўлингдаги жонсиз ётқан чўпларни-да эзмасдан
Қари коҳин маъбудага юрганингда сезмасдан
Кечаларнинг сирларини… Тўлиб ёткан оналар,
Нима учун тонга қадар қон – ёш тўкиб қолалар?

“Мен дунёда хотин бўлиб яратилған эдим-да,
Энг қахрамон эркаклардек муъжизалар кўрсатдим!”
Деб ёздирғон сўзларингни (бўзқирлар)да кўрдим-да,
Тутқун бўлған оналарни қутқармоққа аҳд этдим.
Бу аҳдимга етмак учун сендан кутамен.(1)
Кел, бу йўлда кўмаклашсанг, ҳар тўсиқни ўтамен!

Эй, денгизнинг тубларига қочиб кирган Каптар қиз,
Кел, мундаги оналарни уйғотайлик иккимиз!
Тошкент, 1922, Август 21.

ОЙ ҚЎЙНИДА

Шафтоли келинчак
Унинг қўйнида мен тентак…
“Мен боғингга кирмасдан,
Одоқ бўпти емасдан;
Мунча тўлиб йиғлайсен
Мен қўйнингга кирмасдан… “
(Халқ Қўшиғи).

Бир томчи тўкилган ёш учун шунча сўлишми?
Бу боқчада гул кўп эди сўлди амалимдек!
Кўнглингда бирор шарпани сезсам эди, гулдек,
Ўганда-да сен менда кўрардинг севишини!

Шафтолида ой нурини кўргач, яна руҳим
Ойлар каби ёш даврига суқлар каби боқди.
Ёшлик ўзи – севгинг каби тортилмади бир зум.
Бир зум ўзи, бир гул ўзи… Дўзах каби ёқди.

Кўп титрама, кўп ўйнма, кўп қайнама, эй барқ!
Ҳирс кўзлари соф кўксингга оғули тикандек
Бир ботса-да, йиғлатса-да, додлатса-да мендек
Ҳар кўзга бақирсанг, ки “Топилмас тоза истак!”

Мендан сўра, ёлғиз мана мен алданиб ўтдим,
Ҳар саҳфаси, ҳар япроғи “алдаш” бу китобнинг!
Бир ўққа илинмасми, тилинмасмиди жонинг?
Ой қўйнида тонг отгунча сенга шуни айтдим…

Бир томчи тўкилган ёш учун шунча сўлибсан,
Алдамчи фано кўзларга тентакча кулибсан!
Тошкент, 1923, Июн 3.

СИРЛАРДАН

Бир тутум сочларинг менинг қўлимда,
Ғижимлаб ўпайми ё тараб, очай?
“Сир” деб сақлаганинг менинг қўйнимда,
“Сир” деб сақлайинми ё елга сочай?

Сочилған сочингдай сочилса сирринг,
Анор юзларингни кимга тутасен?
Ўзинг-ку: “Уларда вафо йўқ! ” дединг,
Нимага уларни тағин кутасен?

Очилған қўйнимда тўлғанған танинг,
Кўнглингдан қилча ҳам ҳид еткизмаса [?],
Менга яқинлашма! Эй, тирик бўса!
“Севдим” деганларинг, ёлғондир сенинг!
Тошкент, 1925, Январ 19.

ҚИШ ОЛДИДА

Кўклам кетидан ёзни узатдик, у-да кетди,
Кузнинг-да булутли, қора даври келиб ўтди.

Барглар яна сарғайди, яна тўкилди, яна бўшлиқ…
Қушлар яна тўп-тўп қочалар… Қарға фақат шод!
Ҳар нарсада бир қайғи, кадар, ранги сўлишлиқ….
Ичдангина, тинсизгина ҳар нарсада бир “дод”…

Дунё… яратилганда хунук, чиркин эмиш-да,
Кўклам била ёз унга кийимлар кийгизармиш.
Куз… ҳеч кўра олмас, ичи тор, қизғин эмиш-да,
Ҳар нарсани сўлдиргувчи қўлни тегизармиш.

Куз даврида дунё кийими қолмас эмиш-да,
Қиш чоғида унга қарамоқлик-да ёмонмиш…
Бир қарға фақат кўзларини олмас эмиш-да,
Қарға шу учун қишда куярмиш-да, ёнармиш…

Холбуки, на куздан ва на қишдан юз ўгирмай,
Ҳар қайсисидан кўнглим учун топдим ўйинлар.
Ёзлар каби қишларда-да ғам рангини кўрмай,
Ўтмакда қуёш қўйнида кунлар каби тунлар!

Дунё кийими йиртиқ эса қайғи керакмас,
Куннинг бирида ерга тушар пахта каби қор.
Дунё танига қор кийими нега келишмас?
Оқлик ичида қоп-қора кўз… ўт каби чақнар!

Кўклам каби қишнинг-да гўзал гуллари бордир.
Ёзлар каби қишларда-да олтин кечалар бор.
Кўклам каби қишнинг-да гўзал тунлари бордир.
Қишларда-да ёзлар каби жон – муғбачалар бор!

Кўклам-да кетиб, ёз-да битиб, куз-да тугалди,
Эй, қиш бобо, чиқ ўртага, навбат сенга келди!
Тошкент, 1922, Октябр 5.

ЯНА КЎКЛАМ

Яна мен сенга қайтдим, эй кўклам,
Чунки борған сари юзинг очилиб,
Чунки борған сари ҳидинг сочилиб,
Сил кўнгилларга бахш этар малҳам!

Кечанинг сирли қўйниға бекиниб,
Кечага тотли бўсаларни бериб,
Юзидан пардаларни ирғитқан,
Дунёға бир келин каби чиққан.

Турли туслардаги чечакларни
Кўрсам, айниқса, тонг отар чоқда,
Сўнгра кун қон сочиб ботар чоқда,
Сўнгги нур ўйнаған теракларни –

Шунда шаббода-қиз билан бирга,
Қувлашиб ўйнағанда япроқлар,
Шу жувон толдаги қуруқ бир шох,
Қуп-қуруқ гавдасин тутиб елга –
Қайси кўкламни! Билмадим, йўқлар!
Кимга ҳасратини англатар?!
Эвоҳ!…
Тошкент, 1924 йил, Март 31.

ҚИЗ ҚЎШИҒИ

Ўксук кўнгил қуши
Тушди қафасга,
Сира етолмайдир
Эркин нафасга,
Қора кунлар тушди меним бошимға.

Сиқиқ қафасларда
Яйрай олмаймен.
Жаннат боғлар бор-ку,
Сайрай олмаймен.
Ёмон кунлар тушди меним бошимға.

Қип-қизил қон бўлиб
Кунлар ботадир…
Ёмон ҳидга тўлиб
Тонглар отадир.
Оғир кунлар тушди меним бошимға.

Жаннат каби боғлар
Булбулсиз қолған…
Осмон бўйи тоғлар
Қулунсиз қолган…
Қийин кунлар тушди меним бошимға.

Кўз ёшимда ювсам
Юртнинг бағрини,
Тилим билан сўрсам
Оққан қонини…
Қонли кунлар тушди меним бошимға.

Ҳасратим кўп, элга
Айта олмаймен.
Армоним кўп, дилга
Жойлай олмаймен.
Ўтли кунлар тушди меним бошимға.

Қафасларни бузиб
Учсам осмонға!
Кишанларни узиб
Етсам жононға!
Ёрсиз кунлар тушди меним бошимға!
Андижон, 1923, Июл 1.

ҒАФЛАТ

“Биз олам китобини янглиш оқиймиз-да
“У бизни алдайдир.” Деймиз”.
Р. Тагор.
Тонгларнинг сирлари тўрни кенг ёйганда,
Биз-ғофил уйқунинг қаърида қоламиз.
Тўлған ой кўкларда сузилиб борғанда,
Биз-қўпол, тонгликнинг қаҳрида қоламиз.

Ёлғонлар, алдашлар бошланған дамларда
Уйқумиз очилиб, борлиққа чиқамиз.
Бир замон қиличлар ҳеч турмас қинларда…
Шул замон биз ҳатто кўкларда учамиз!

Дерлар, ки “Ойларнинг нурида вафо йўқ!”
Демаслар улар, ки “Айб бизда, биз бузуқ!”
Андижон, 1923, Сенябр23.

КЕЧКИРИШ

Баланд-пастлик, катта-кичик бинолар;
Қизил, кўм – кўк, яшил томлар устида.
Ола-була, қуюқ-суюқ булутлар…
Кўкни қоплаб, бир томонда тўпланған!

Кун ботадур… тарқоқ, ёйиқ лолалар,
Унда-бунда булутларнинг юзида
Сил юзидек ранги кетиб сўлиблар…
Қоронғилик Шарқ томондан қўзғалған!

Шом азони… муаззиннинг ёсунсиз,
Кучсиз товши титрабгина чўзилған…
Ёмғир пича ёғиб ўткан, бузилған –
Қинғир кўча четидаги узун из…

Қисмат излаб хар томонға тарқалған
Катта-кичик, ёшу қари бўшашиб,
Ҳориб, чарчаб секингина қайтадир,
Маҳалланинг бир ерига тўпланған
Бир тўп бола… турлик ўйин ўйнашиб,
Кетганларни кутадир…
Белгисизлик қанотини кенг ёйиб,
Коиниотни қучоғиға тортадир.
Чироғлар ҳам жин кўзидек йилтиллаб,
Хира қараб мунғайиб
Кўринадилар.
Килкиллаб –
Ёмғир суви ер бағрида ётадир.
Тошкент, 1923, Май 5.

ШАФТОЛИГА

Ўн саккизга кирган қишлоқ қизларининг юзидек
Қип-қизарған юзларингдан бир ўпиш бер, шафтоли!
Сенга қараб турғанимда – бир озгина бўлса ҳам –
Бўлмас каби, йўқ кабидир … умидимнинг заволи!

Умидимнинг заволига қон йиғлаған кўзларим,
Ёшларимни юзларингга томчи-томчи тўкдими?
Ёки севги армонида шаҳид бўлған йигитнинг
Есир руҳи қони билан лабларингдан ўпдими?

Майли, севган ошиқларинг юзларингга тўймасун,
Лекин рақиб лабларингга лабларини қўймасун,
Заҳарини қўймасун!..
Қўқон, 1924, Апрел 2.

ЎШ КЕЧАСИ

Қоп-қоронғИ кеча…. Чироқлардан
Сўнгги нур кетди, у йироқлардан
Ўкириб, гувлаган товуш келадир,
Кечанинг кенг сукутини тиладир…

Нима?
Қандоқ товуш бу?
Билмаймен.

Қулоғимни сира ололмаймен.
Балки бир тўп ажинанинг қўшиғи
Ёки алвасти товушининг чўзиғи
Ёки тоғларда дев ботир ўйнар
Ёки саҳрода бўрилар тўйи бор…

Кечанинг балки йиғлаған доди,
Балки куннинг аламли фарёди!..
Ўш, 1924. Феврал 7.

ИККИ ЎТ ЎРТАСИДА

“Между Двух Огней”

(Русча бир асардан)

Бир тарафда сенинг кўзинг кулмактадир, эй юлдуз!
Бир тарафда жигаримни тилмактадир, гўзал қиз,
Сенинг ўткур кўзларинг!
Юксакдаги абадият қучоғини очадир,
Қуйидаги ёниб, ўчиш ҳидларини сочадир.
Тўғри экан сўзларинг.
Эй, ҳар замон одамларни юксалишга чақирған!
Ва бу қўпол мияларга сиғолмаған ҳур виждон!
Қўқон, Октябр 5, 1924.

ЖАР БЎЙЛАРИНДА

Яна жар бўйларинда ёнбошлаб,
Кўзни атрофга юргизип қолдим.
Яна “сабарга”ларга гап ташлаб,
Тилда қилларин тиризиб қолдим.

Яна дўстлар билан кулиб, ўйнаб,
Қайғуни кўммак истадим ерга.
Яна бор-йўқни мунгланиб, куйлаб
Яна товшимни қуладим қирға.

Яна жарларда сакрашиб, чочиб,
Яна қизларни қувлашиш кетди.
Яна гулларни ясташиб, янчиб,
Кўкат устинда ўнашиш кетди.

Яна юмшоқ шамол бошимдан учуб,
Яна сочларни тарқатиб кетди.
Яна ўйлар, баландга – кўкка қочиб,
Яна умидга йўл топиб кетди…

Қўрқа-қўрқа, секин кулиб гуллар,
Яна кун тиғини қучоқлайлар.
Йўқ фақат мунда тоза сунбуллар,
“Шу” учун чин амаллар ағлайлар…

Қуйида сув оқар қўшуқ айтиб,
Жимгина тингламоқда бир тўп тол…
“Мен ўроз*ахтарай тубанга кетиб,
Сен бу жар бўйларинда яшнаб қол!”

Бу қўшуқлар меним-да кўнглимда,
Эски ўйларни қўзғатиб қўядир.
Гул емас, шох-тикон-ку қўйнимда,
Ҳар баҳор бир ботиб, эзиб қўядир.

Яна жар бўйларинда… Қайғу фақат,
Яна ястанди, сўлди… Майса, кўкат…
Тошкент, 1923, Апрел 8.

ЕР АСИРАЛАРИ

Ер асиралари, ер асиралари!
Олтин билакузуклар, ёқут маржонлар,
Садаф доналарми тасаллилари,
Қўрғонми, деворми насибалари,
Кун санаб ўтарми ой-йиллари,
Тилга келмасларми шу қадар жонлар?

Ер асиралари, гўзал тонгларнинг
Сочидан кўнгилга қувват олингиз!
Ўзингиз тиришиб, бевиждонларнинг
Кўнглига эрк учун илҳом солингиз!

Ер асиралари, ер асиралари,
Ёш тўкиб йиғлашми насибалари?!
Андижон, 1924, Сентябр, 24.

ЯНГЛИШАСИЗ!

Сиз дейсиз, ким мен кўкларни ўйлаймен,
Ер бетига сира назар солмаймен!
Янглишасиз: Мен кўкларга беркинган
Ер қизидан хаёлимни олмаймен!
Қўқон, 1924, Сентябр, 28.

ЭЙ БУЛУТ!

Далалар – қирларда, адирнинг ёнида,
Ҳар турли ёввойи кўкатлар қўйнида
Ухлаган йўлчини нимага уйғотдинг,
Не учун кўзингдан садафдек ёш тўкдинг?

Бевафо бир этак* қўлингдан чиқдими
Ё гўзал масканинг илонға ин бўлди.
Ё эркин кўнглингни тириклик сиқдими
Ё севган гўдагинг бўрига ем бўлди?..

Ҳар ҳолда мен каби бир саёқ телбасен,
Юзингга ҳеч қайда бир эшик очилмас.
Сен қочқан йўл билан одатда қочилмас;
У йўл ҳам бошқадек маҳв этар… билгайсен!..

Адирнинг тепаси бир озроқ жой берди,
Кирпикну кирпикка қўйдим-да ёйилдим.
Шу чоқда кўкларда кўланканг кўринди,
Туш билан кўришар-кўришмас айрилдим…

Кўзимда сен каби уйқу йўқ, эй булут!
Истаймен ўлимдек бир сукут!..
Чимкент, 1924, Июн, 2.

ТАН БЕРДИМ

(“Умид Учқунлари” шоирига)

Тан бердим мен, унадим мен сенга, сенга эй ёш куч!
Хақиқатан бу келишинг зўр исён!
Умид билан зич тўлибдир ҳамийён.
Қанотларинг қарши елни сезмайдилар, юксал! Уч!
Ер кунини кўкка бер!
“Юнкерс” “Марс”ға бормоқчи,
Бошлиқларни олмоқчи,
Қанотингни кенгроқ кер!
Томирингда исёнчи қон, тўхтамасдан югуриб,
Сени доим бир талваса қучоғида сақлайдир;
Алангали тили билан “келгуси”ни хақлайдир.
Сен хам букун, юзларингни келгусига ўгуриб,
Уни мақтаб-алқайсен.
Ўтканларга ёмон “гина” сақлайсен…
Бизлар фақат ўтканларга боғланиб,
Ўтканлардек аста-секин йўқ бўлдик.
“Кўнгил” дедик, кўнгилларда “кул” бўлдик…
Ўтканларнинг кафанига чулғаниб,
У оловли кўзларингга қарасам,
Ҳамийёнда учиб чиққан учқунларни санасам,
Исён ўқи ўлик танга кирмасин,
Отқучиси ёш –
Ватандош бўлмасин!..
Андижон, Март 27, 1925.

КЎКЛАМ КЕЛАДИР

Кўклам ойим йўлға чиққан, кўклам ойим қўзғалған;
Кўк кўйлакнинг битишига унча кўп ҳам қолмаған!

Тиниқ хаво… кўк юзида оппоқ, ҳарир пардадек
Оқ булутлар, унда-мунда ёйилғанлар паришон.
Шуълаларнинг акси билан йилтиллаган игнадек,
Кун тиғлари, қарашларға ўткур-ўткур санчилған…

Қип яланғоч дарахтлар хам қучоқ очип, кўз тутиб,
Кўк кўйлакнинг битишини чидамасдан куталар.
Қарғалар ҳам қишда қилған гуноҳларни унутиб,
Узр айтмасдан, индмасдан, учиб-учиб кеталар.

Сезгиларни уйғотгувчи ҳидли гуллар тўпланиб,
“Биз ҳам йўлға чиқдик!” дея юборғанлар бир чопар.
Гул ҳидидан рисқ эмгучи жониворлар уйғониб,
Эрта-индин боқчаларға, чаманларга тарқалар.

Кўклам ойнинг ипак кўйлак этаклари судралиб,
Қора ернинг бошларини силаб-сийпаб келадир.
У силашдан, у сийпашдан қувват олиб, куч олиб,
Қора ер ҳам кўксидаги олтинларни берадир.

Кўклам билан юртимизга ҳам бир кўкариш келсайди;
Кўнгиллар ҳам ҳаволардек кўклам ҳиди берсайди,
Ҳидларга ҳам ҳаволардек кўклам руҳи кирсайди!..
Андижон, 1924, Феврал-18.

МЕН ХАМ СЕВАМЕН!

Ойдин кечаларда кўкка кўз тикиб,
Ёруғ юлдузлардан севги кутдим мен.
Ҳар юлдуз тиғига руҳ билан тегиб,
Узун тунлар бўйи кутиб ўтдим мен.

Юрғанда, турганда ҳар гўзал нарса,
Меним кўзларимга севги кўринди.
Севгига ёт бўлган ҳақиқий шуъла,
Ўтлар, оловлар-чи,
пирпираб сўнди!

Йигитлик кўкариб яшарған дамда,
Ҳар юмшоқ товушқа тутқун бўлдим мен…
Ҳар гўзал чеҳрага кўнгил берганда,
Борлиқни у учун қурбон қилдим мен…

Энди у кунларим ўтиб кетдилар….
Энди турмушимда ойдин кечлар йўқ.
Вафосиз севгилар учиб битдилар…
Англадим севгида ҳар кўнгил бузуқ!

Кўнглим қуруқ эмас, яна севги бор.
Фақат бу севгида алданиш йўқдир.
Ҳорган кўзларимда хаёл яна бор,
Фақат у хаёллар нурдан тиниқдир.

Энди ҳар нафасда яна куямен,
Фақат мажнун бўлиб элни севамен,
Унға ҳурмат билан бўйин эгамен,
Бошимни у учун дорга қўямен !..
Тошкент, 1923, . Июл, 3.

“ЭРКИН СИНГИЛ”ГА

1

Бурун-ҳаммадан
Тубан тутилған.
“Чиркин пардадан
Энди қутилған” –
Эркин синглимиз,
Биздан ҳам эшит!
Биз ҳам “ўз” йигит,
“Бошқа” эмасмиз!

2

Кун чиқмай қўзғал,
Ўрағингни ол,
Далаларға бор,
Экинларни ёр,
Буғдойларға сол!
Йўқса, тонг увол…

Қаршингдаги чол,
Хайли қариған,
Яшаб ҳориған,
Соқоли оппоқ…
Шундоқ бўлса-да,
Сендан бурунроқ
Далага чиқиб,
Ғарамлар йиғиб,
Қанча боғлаған!
Ҳеч чарчамаған,
Оёқ-қўл илдам!
Яқин бориб кўр,
Гул юзингни бур.
Ўйноқлаб туриб,
Шарақлаб кулиб,
“-Ота, ҳорманг!” де,
“Чарчаб қолманг!” де,
Кўнглини кўтар!
Ёшариб ёши,
Қариган боши
Кўкларга етар!

3

Кучинг кетадир,
Ҳолинг битадир.
Чарчаб қоласан,
Ҳориб-толасан.
Қишлоққа қараб,
Экин оралап,
Йўлни соласан…
Йўлингда дала,
Далада “лола”.
Қип-қизил бўлиб,
Ҳаётга тўлиб,
Кулиб турадир…
Сенга тикилиб,
“Опажон, ол!” деб;
Агар олмасанг,
Назар солманг.
“Қул”дек ялиниб,
“Қуш”дек талпиниб,
Ўлиб турадир…
Чидай олмайсен.
Тек қололмайсен;
Ҳавас қўзғалур,
Қўлинг узилур,
Узиб олурсен…
Кўкат ипларга
Бир мунчасини
Чизиб олурсен…
Кулиб боқарсен,
Сўнгра тақарсен…
Энг кенжасини
Ахтариб топиб,
Қулоққа тақиб;
Лаъли сепларга
Ўпкалар ёшлаб,
Пичинлар ташлаб,
Дашном берарсен,
Йўлға кирарсен…

4

Бир дехқон йигит,
Шаҳарга келиб,
Йиғинға кириб,
Аҳволни билиб,
Қарор ўқилғач,
Йиғин ёпилғач,
Аста… пиёда
Қайтиб борадир.
Қўшуқ: “Ёр, доде…”
Айтиб борадир.
Йўлида тала,
Талада ”хола”.
Холада “лола”…
Хуштор бўладир,
Ҳавас тўладир.
“Ҳорма, қиз!” дейдир.
”Ҳорманг, сиз!” дейсан,
Юмшоқ куясен
Баттар эрийдир…

5

Буғдой оралаб,
Қишлоққа қараб
Кеткан вақтингда,
Оёқ остингда
Сомон парчалар
Албат, янчалар…
Фақат уларнинг,
У мискинларнинг
Улуғ хирмондан
Озуқдан-дондан,
Энг зарур “нон”дан
Увалиб тушкан
Ерда увишкан
Улуғ зарралар,
Милён карралар
Бўлғанлиғини
Унутма, синглим!
Чўпсиз ерларнинг,
Донсиз елларнинг,
Ўлимлар билан
Тўлғанлиғин
Унутма, синглим!

6

Кун тугал ботқач,
Даладан қайтқач,
“Лола”дан чамбар
Тақиб оласен,
Гуллардан камар
Топиб оласен.
Бир туп толинг бор:
Юмшоқ қимирлар.
Ёш навдалари
Кечки еллардан.
Ёз савдолари
Йироқ эллардан.
Мунда қувлаған,
Дарбадар қилған
Кечки елларни,
Қаландарларни…
Тол шохи пастак;
Чўзилиб жиндак,
Узиб оласен
Тол навдаларни,
У соддаларни
Сочингга илиб,
“Чочпопук” қилиб,
Юриб қаласен.
Шунда ой чиқар,
Зулматни сиқар,
Сути тўкилур…
Бутун ерюзи
“Оппоқ кўл” бўлур…
Юлдузнинг кўзи,
“Ҳафиф” жимиллаб
Сенга тикилар.
-Қандай ойдинлик!”
Гўзал шу борлиқ!
Кечалар қутлуқ!
Деган сўз билан,
Ёнған кўз билан
Аста лимиллаб,
У … йигит келар!
“Ҳафиф ойдинлик!”
Қишлоқда тинлиқ..
Кўкда ой-юлдуз,
Ерда йигит-қиз
Тунга чўмарсиз,
Ҳаёт эмарсиз…

7

Иш, куч… кунларда!
Шундоқ тунларда
“Ҳафиф ойдинлик!”
Пуч нарса эмас!
“Асил жонлилик
Йигит қонлилик”
Шунда! “демаса”,
Шуни сезмаса…
Сени танимас,
Ҳеч нарса билмас!..

Синглим!
Шундоқ тунлардан,
Лола-гуллардан
Тортинма, безма,
Бағримни эзма!..
Қўқон, 1925, Июл, 15.

СОМОН ПАРЧА
(“Кундалик Дафтарим”дан)

“…Дахр бир сейлобдир мулхак фано дарёсина
Биз ки сергираниз ул сейлаҳа душмуш хору хас.
Чизгинур хар у хас ул сейлаба олдуқча реван
Етмеден даряя роҳат мумкин олмаз бир нафас…”
[“Фузулий”]

Топширдим ўзимни муҳитнинг эркига…

Муҳит гирдобида бир сомон парча,
Бир похол чўпидек оқиб борамен.
Ҳар амал, ҳар ишни “ҳақ” деб бораман,
Вазминим қолмади бир узуқ қилча…

Муҳит кучли экан, эгдим бўйнимни,
Чақмоқдек ялтираб учиш йўқ энди.
Ёлғон хаёлларга кўчиш йўқ энди,
Оқишнинг йўлига солдим кунимни.*.

На исён, на тўлқин, на тўфон, на ўт!
Кўзимда оғир бир таслим нури бор.
Ай ўтли кечмишим, юзингни беркит,
Сенда шайтонларнинг ҳақсиз зўри бор.

Мен энди худди бир сомон парчаси…
Лекин зўр денгизнинг чексиз қўйнида,
Жимгина борадир кирсиз қўйнимда,
Эркин кўпикларнинг алла қанчаси!

Кирмаймен кўчанинг боши беркига,
Чунки таслим бўлдим муҳит эркига…
Андижон, 1923, Октябр

ЎЗИМНИКИГА

Кўп кўркам чечаклар ўраб олғанда,
Беҳуда хисларим хийла қийнади.
Бутун кўркамликни сен менга сақла,
Сендан бошқа гуллар “ўз эмас” энди.
Тошкент, 1923, Август, 13.

НЕ АРИЁР?
(Усмонлича)

Гўнглум бошлуқлардан бир шей ариёр,
Теъмин едерим ки, гунаш оламаз.
Недир арадиғи, кимсе билмиёр,
Гунеш, кендисине бир эш оламаз!…
Ташкент, 1923, Август, 13.

ҚУШНИНГ ҲАДИГИ

1

Қуш бечора қўрдадир, ким уясидан айирғайлар,
Уясидан айирмоқ-ла қанотини қайирғайлар.

Майда симдан силлиқ қилиб, моҳирона тўқилган бир
Қафас топиб, дарчасини очип дерлар: “Масканга кир!”

2

Мискин қуш ҳам янги маскан “чеккаси”га қўниб олар,
Масканига кўз югуртирар, теграсига назар солар.

Ва кўрар, ким маскан ўзи машинада қуйилмишдир,
Уни ҳозир қилмоқ учун, кўп зеҳният сарф бўлмишдир.

Дарчалари маҳкамгина, пухтагина, хотиржамлик,
Сув ичкали, дон егали тешиклар бор кичик-кичик…

3

Симлар билан иши йўқдир, чиқмоқ учун очиб кўрар,
Ўрмонларнинг ҳаёлида ҳар томонга ўзни урар.

Томни тешиб чиқмоқ учун шипларга ҳам кўп илинар,
Ундай қилиб, бир интилар – мундай қилиб, бир интилар.

4

Фақат ,заъиф вужудини қанча урсун деворларға,
Балки унинг юмшоқ тани тўлиб кетсун ол қонларға,

Деворларнинг сезгиси йўқ, туйғуси йўқ, товуш бермас;
Тегра бутун руҳсиз гавда, “Нечун мундоқ бўлдинг?”демас.

5

Унинг бутун тасаллиси – тўлиб-тошиб сайрамоқдир,
Кўм-кўк дала ўрмонларни эслаб-эслаб йиғламакдир,
Йиғламакдир!.
Ўш, 1924, Феврал, 3.