Арбаъин. Алишер Навоий |
Ҳамд ангаким, каломи хайрмаол
Қилди элга расулидин ирсол. Ул расулеки, ҳам каломи фасиҳ Элга тегурди, ҳам ҳадиси саҳиҳ, То улус жаҳлдин халос бўлуб, Илм хилватгаҳига хос бўлуб, Чун тамуқдин нажот топқайлар, Ужмоҳ ичра ҳаёт топқайлар. Жалла зикруҳ зиҳе илоҳи рафиъ, Азза кадруҳ зиҳе расули шафиъ. САБАБИ ТАЪЛИФИ МАНЗУМА
Ул сафо аҳли пок фаржоми,
Покфаржому покфар Жомий. Ул яқин сори дастгир манга, Қиблаву устоду пир манга Ки тутубдур жаҳонни таснифи, Назм девони, наср таълифи. Чунки ҳижратдин эл аросида сўз Сексан олти эди-ю секкиз юз, Ким яна туҳфае аён қилди, Туҳфа йўқ, турфае баён қилди. Ўқуғонда бухориу муслим Қирқ сўз борча шубҳадин солим. Наср ила назмни мураккаб этиб, Форсий лафз ила мураттаб этиб, «Арбаъин»е чиқардиким, жонлар Балки қирқ арбаъин чиқорғонлар. Топтилар анда нашъаи мақсуд, «Арбаъин»дин нечукки, аҳли шуҳуд, Форсийдонлар айлабон идрок, Орий эрди бу нафъдин атрок. Истадимки, бу халқ ҳам бори Бўлмағайлар бу нафъдин орий. Мен демакни чу муддао айлаб, Ул ижозат бериб дуо айлаб. Муддао чун бори савоб эрди, Ҳар дуо қилса, мустажоб эрди. Бир-ики кунки эҳтимом эттим, Кўз тутардин бурун тамом эттим. Бор умидимки, шоҳи шаръойин Ким, набий шаръиға берур тазйин, Улки авроқ ароки солғай кўз, Айлагай кўнглига асар бори сўз. Насридин дағи баҳравар бўлғай, Назмдин дағи бохабар бўлғай. Бу кун ўлса ҳадисларга мутиъ, Тонгла бўлғай муҳаддис анга шафиъ.
Мўъмин эрмастур, улки иймондин
Рўзгорида юз сафо кўргай, Токи қардошиға раво кўрмас – Ҳар неким ўзига раво кўргай.
Кимгаким ҳуббу буғзу манъу ато
Ҳақ учун бўлди жазм бил они, Ким эрур Тенгри лутфидин комил Аҳли иймон қошида иймони.
Ким мусулмонлиғ айласа даъво
Чин эмас гар фидо қилур жонлар. Ул мусулмондурурки, солимдур. Тилию илгидин мусулмонлар.
Мўъмин эрсанг қилиб дуррингни нисор,
Эл била равшан ўл нечукким шамъ. Негаким, Тенгри ҳеч мўъминда, Бухлу бадхўйлуқни қилмади жамъ.
Одамиға агарчи воқеъ эрур
Қариған сори барча ишда халал. Икки феъли вале йигитрак ўлур: Бири ҳирсу бириси тули амал.
Улки холиқға шукр дер, аввал
Шокир ўлмоқ керак халойиқдин. Кимки, махлуқ шукрини демагай, Демагай дағи шукр холиқдин.
Тенгридин раҳм агар тамаъ қилсанг,
Аввал ўлмоқ кераксен элга раҳим. Хар кишиким улусқа раҳм этмас, Анга раҳм айламас раҳими карим.
Дунёву ҳар не андадур мавжуд
Бўлди ҳақ лаънати гирифтори. Ғайри ҳақ зикриким, эрур зокир Тенгрининг раҳмати сазовори.
Раҳмат озодағаки ул олмос,
Даҳр динору дирҳамин ғамға. Лек лаънат ангаки қул бўлғай: Хоҳ динору хоҳ дирҳамға.
Гар ҳамиша таҳоратинг бўлса,
Ориғай фоқа чирки ул сувдин. Тоҳир ўл истасанг фузун рўзий, Хосир улким йитурди бул сувдин.
Эйки, бир неш етти музйидин
Кўнглунга неча узайса, ётла. Чунки мўъминни тишламас ҳаргиз, Бир тўшукдин йилон ики қатла.
Кимки ҳар кимга ваъдае қилди,
Шарт эрур ваъдаға вафо қилмоқ. Ваъдаким қилдинг уйладурким дайн, Фарздур қарзни адо қилмоқ.
Қайси мажлисдаким эшитсанг сўз,
Билгил ул сўз санга амонатдур. Гар ани ўзга ерда нақл этсанг, Ул амонатға бу хиёнатдур.
Ҳар кишиким бировни маҳрам этиб,
Машваратда амини роз этти, Гар яшурди билиб салоҳ сўзин, Ўзини қалбу ҳийласоз этти.
Мол базл ила суд агар тиласанг,
Оқибат чун ўлум эрур мавжуд. Асрағон қолур, улки базл эттинг Санга ҳамроҳ борурдин эттинг суд.
Аҳли дин ул дурурки қилғай адо,
Бот агар зиммасинда дайн ўлғай. Дайн адоси чу дин аломатидур, Беадолиқ динға шайн ўлғай.
Ҳирсдин кечгил ул ғамедурким,
Ҳадду ғоят эмас анга пайдо. Тут қаноатки, ул эрур моле Ки, ниҳоят эмас анга пайдо.
Субҳ уйқусин улки айлар тарк
Ризқу рўзин ўзига тўш кўргай. Улки ғафлатдин этти навми сабуҳ, Бу шарафни магарки туш кўргай.
Ҳар кишига риояте қилсанг,
Миннат ўткармагил гумонингға. Негаким ул кишига офат эрур, Юкла миннат ва лек жонингға.
Элга не келса айламас панд,
Улки кўнглини қилди ғафлат банд. Кимки панд олди элга тушгандин, Они билким, эрур саодатманд.
Бу ёзуқ бас кишигаким, элдин
Ҳар на сўзким эшитти фош этти. Тоғ эшитганни дер, гуноҳидин Гўиё Тенгри они тош этти.
Воизинг бас ато-ано ўлуми,
Ким аларча эрур санга носиҳ. Воизе ул ким айтуру қилмас, Эрур ул воизинг мунга рожиҳ.
Халқ аро яхшироқ, дединг, кимдур?
Эшитиб, айла шубҳа рафъ андин, Яхшироқ бил ани улус ароким, Етса кўпрак улусқа нафъ андин.
Ҳақ сени севгай эл била бўлсанг,
Тилу кўнглунгни қилиб якрўй, Нукта сурсанг шукуфтау хандон, Зист қилсанг кушодау хушрўй.
Дўстлашинглар ҳадиялар беришиб,
Баҳра топқон хирад атиясидин. Худ жаҳонда атияе борму, Яхшироқ дўстлиқ ҳадиясидин.
Эйки, бир ишда ҳожатинг бўлса,
Яхши юзлуқдин иста бахшойиш. Токи бахшойишидин аввалроқ Кўрмагидин етушгай осойиш.
Бир-бирин дўстлар агар гаҳ-гаҳ,
Кўрсалар, дўстлуқ ўлур ғолиб. Шавқдин ихтилот ўлур матлуб, Васл учун орзу ўлур толиб.
Эй хушо улки, айб кўрмамак ила
Юз ҳунарвар маротибин топқай. Яъни ўз айби пардаси кўзига Ўзга эл айби чеҳрасин ёпқай.
Бойлиғ истар эсанг эл илгидин
Ҳар на кўрсанг боридин ўл навмид, Бул ғино, баски, халқдин кечибон Тутсанг уммид ҳақдин-ўқ жовид.
Кимки ислом кўзгусида тилар
Ҳар замон ўзга бир сафо мавжуд, Кечсун ул навъ борча ишдинким, Тенгри рози эмас, улус-хушнуд.
Эмас ул паҳлавонки ўз қадрин
Бош уза элтибон нигун қилғай. Паҳлавон они билки етса ғазаб Нафси амморани забун қилғай.
Бой эмас улки, мол касратидин
Кўрмагай фоқау талаб ранжин. Они билким, худой бермиш анга Нафси аммора таркини ганжин.
Ҳазм боис дурур ангаки, мудом
Иши эл сори бадгумон ўлғай. Доимо эҳтиёт этар ангаким, Кайдлардин ҳама амон ўлған.
Эй хирадманд олимеки, санга
Илмдин рўзий айлади сонеъ. Киши ўрганса қилмағил маҳрум, Ёки нафъ олса бўлмағил монеъ.
Яхши сўз бирла ҳожат аҳлин сўр,
Бермасанг яхши тўъмадин нафақа. Не учунким расул қавли билан- Яхши сўз бордур уйлаким садақа.
Асру кўп кулмаким, ўлар эрмиш,
Зинда дил кўнгли кулгу касратидин. Муни ҳар кимки билди кўнгли била, Кулмагай ўлса кўнгли ҳасратидин.
Оналарнинг оёғи остидадур
Равзаи жаннату жинон боғи. Равза боғи висолин истар эсанг, Бўл онанинг оёғи туфроғи.
Деди кўп сўзлаган хато кўп этар,
Улки дерлар ани валиюллоҳ. Ҳар балоким етар-эрур сўздин, Буйла ҳукм айлади набиюллоҳ.
Солма кўз кимса бўлса номаҳрам,
Гарчи нафсинг топар назорада суд, Ки назарким ҳаром-шайтоннинг Новакидур ва лек заҳролуд.
Кимки мўъмин дурур қачон чидағай,
Ким ўзи тўқу қўшни бўлғай оч. Анга доғи керак етурса насиб, Хонида гар қулочу хоҳи умоч. Эйки, шахсингни холиқи фаттоҳ
Деди: «Хаммарту арбаъина сабоҳ», Эрур ул арбаъининг аввали ҳол, Айла бу «Арбаъин» била аъмол, Ки бу навъ икки «Арбаъин» мавжуд Бўлса, шоядки топқасен мақсуд. Етса мақсуд муддао бирла Мени ёд этгасен дуо бирла Ки, Навоийға ул дуо етгай, Булбули руҳиға наво етгай.
|
Навоийхонлик
- 0
- 1
Ишқни оловлантирган сув ёхуд “Қаро кўзим”Бир донишмандцан: дунёда энг кучли лаззат нима? — деб сўраганла... |
Илм ва олимлар ҳақидаОламнинг иши халқ билан душманлик экан, олим хор-у, жоқил (били... |
Қўрқутма мени тамуғдинҚўрқутма мени тамуғдин, эй зоҳиди ях, Жаннат манга бўлғуси дебо... |
Навоийнинг ваҳдат тушунчаси ва пантеизмШарқ мумтоз шеърияти, аслини олганда, тавҳид, яъни бирликка асо... |
«Аввалгиларга ўхшамас»Бу – ҳазрат Алишер Навоийнинг тушунилиши анча осон, луғатталаб ... |
Масжидқа неча аҳли риёдек етайин...Масжидқа неча аҳли риёдек етайин, Ё ринд киби азимати дайр этай... |
Бобом сўзин тушунгим келар...Мақоламиз қаҳрамони бир катта шаҳарда ҳоким бўлган, улкан мамла... |
Риёкoр шaйxлaр xусусидaXирқa кийгaн риёкoр шaйxлaр xусусидaким, улaрнинг oлдидa хaқиқи... |
МАҲБУБ УЛ—ҚУЛУББИСМИЛЛОҲИР—РАҲМОНИР—РАҲИМ Ҳамд ангаким, зотиға ҳамд ончаким, ... |
“Лисон ут-тайр” достонида келган тўрт халифа ҳақидаги ҳикоятларҲазрат Навоий бошқа достонларидан фарқли ўлароқ “Лисонут тайр” ... |
Адабиётшунослик
Бадий матн ва таҳлил муаммолариШоирлик аслида шеърни шеъриятга алоқаси йўқ нарсалардан тозалай... |
Улуғбек Ҳамдам. Қодирийнинг хизмати нимада?Қодирий ўзбек халқининг энг севимли адибларидан бири. Ёзувчи ва... |
Абдурауф Фитрат. Аҳмад Яссавий (1927)Аҳмад Яссавий тўғрисида матбуотимизда бир-икки йўла гаплар бўлу... |
СюжетСюжет (фр. sujet — предмет) — адабиёт, драматургия, театр, кино... |
Она фидоийлиги ҳақида бир асарXIX аср охири ўзбек маърифатпарварлик адабиётининг бир қисмини... |
Уйғониш даври
- 0
- 1
Чўлпоннинг «тонг сирлари» шеърий тўпламига сўзбошиБаъзи бир ўртоқлар Чўлпонни йиғлоқ, деб айбситадирлар. Балки ҳа... |
Калвак махзумданБухоройи Шариф билодида фақирнинг ота қадрдон бир ошнамиз бўлур... |
Биз ким ва нималардан қўрқамиз?Ҳар кимнинг ўзига яраша қўрқатурған нарсаси бўладир. «Иштонсизн... |
Самарқандда асари нажотЎтган замонларда Самарқандда мадрасалар дорул-улум(Илмлар уйи.)... |
ШаллақиХалқда бир мақол бор: «Ўғри кулиб енггар, ғар йиғлаб.» Шунга ўх... |
Шомий домланинг оқ салла ташвиқотчилари(Абдулла Қодирий)Саҳар ноғорасини қоқиш олдидан сурнай «Наво»ни эзиб бошлаған эд... |
Ай, Худай урғанлар (Абдулла Қодирий)— Бачимаъни ер ислоҳот?(Чиғанмоқ — тисланмоқ, қўрқмоқ.) — деб м... |
Эски шаҳар «чека»си атрофиндаИкки йил энди ярим ёрти ҳукумат ишлари ўз қўлимизга берилиб кел... |
Хонларга хитобБир-икки сўзда давлатли хонларга сўйламоқ истаймиз, афу буюрсин... |
Шодмарг. Абдулла ҚодирийМулла Карим ҳожининг ёши етмиш ёшларда эди. Ёшликда бошигакўб ж... |