Қадим замонда бир халқ яшаган экан, уларнинг қишлоқлари уч томондан ўтмас ўрмонлар билан ўралган бўлиб, тўртинчи томондан дашт билан чекланган эди. Бу халқ шод, кучли ва жасур одамлардан иборат бўлган. Бир куни оғир кунлар келган: қаердандир бошқа қабилалар келиб, уларни ўрмонлар ичига ҳайдаб юборишган. Ўша ерда ботқоқликлар ва зулмат ҳукмрон эди, чунки ўрмон жуда қадимий ва шундай қуюқ эдики, унинг шохлари осмонни тўсиб турган ва қуёш нурлари зўрға ботқоқликларга йўл топар эди. Қуёш нурлари сувга тушганида эса ёқимсиз ҳид кўтарилар ва бу одамларни бирма-бир ҳалок қилар эди. Шунда бу халқнинг аёллари ва болалари йиғлай бошлади, оталари эса дардга ботди. Уларга ўша ўрмондан чиқиш керак эди, лекин икки йўл бор эди: бири — орқага, у ерда қаттиқ ва ёвуз душманлар бор эди; иккинчиси — олдинга, у ерда эса улкан дарахтлар бир-бири билан чамбарчас қўлни узатиб, ботқоқнинг илдизларига чуқур ботган илдизларини тутиб туришар эди.
Бу одамлар ҳамон ўша ерда ўтириб, фикрлашар эди, атрофда олов соялари уларни қўрқувга солар эди. Улар ўтириб ўйлашда давом этарди, ва шунда қўрқув уларнинг қалбларида туғилди. Қўрқув уларнинг бақувват қўлларини зўрлик билан тутар, аёллар эса заҳарли ботқоқларда ҳалок бўлганларнинг жасадлари устида йиғлаб, қўрқувдан ҳаётини йўқотишни ўйлаётганларини кўрарди. Аммо шунда Данко пайдо бўлди ва ҳаммани ёлғиз ўзи қутқарди.
Данко — ўша одамлардан бир ёш йигит, кўркам ва гўзал. Гўзал одамлар ҳар доим жасур бўлади. У ўз дўстларига шундай деди:
— Биз фақат ўйлаб ўтирсак, йўлдан бирор нарсани силжита олмаймиз. Ҳеч нарса қилмаган одамга ҳеч нарса бўлмайди. Нимага биз кучларимизни ўйга ва дардга сарфлаймиз? Туринглар, ўрмонга кириб, уни кесиб ўтамиз. Ахир у ҳам тугайди, бу дунёнинг ҳамма нарсаси тугайди! Кетдик! Ура!
Улар унинг кўзида кўп куч ва ёруғликни кўриб, унга эргашдилар.

... Данко уларни бошлаб кетди. Ҳаммаси унга ишониб эргашдилар. Бу жуда қийин йўл эди! Қоронғи ва ҳар қадамда ботқоқ ўзини очиб, одамларни ютаётган эди. Уларнинг қўлларини босар эди, улар тўхтаб қолдилар ва Данкони танқид қила бошладилар, унинг ёш ва тажрибасизлигидан шикоят қилдилар. Аммо у олдинда кетар, тиниқ ва бамадор кўринар эди.

Бир куни бўрон ўрмон устида грозни олиб келди. Ушбу қийин йўл уларни руҳан ҳам, жисмонан ҳам чарчатди. Улар чарчаган ва ожизлигини тан олишдан уялар эди, шунинг учун зўрлик ва ғазаб билан Данкони айблашга тушишди. Улар уни уларни бошқара олмаганликда айбладилар.

Бу ўзига хос қиссани Максим Горький "Ёнаётган юрак" деб номлаган бўлиб, унда жасурлик ва қалбнинг ёнаётган чироғи билан қийинчиликлардан ўтиш ва умидсизликда ҳам қўрқмаслик мавзуси ёритилган.

Улар тўхтадилар ва ўрмоннинг ғалаба шовқини остида, титроқли зулмат ичида, чарчаган ва ғазабланган ҳолда, Данкони айблай бошладилар.

— Сен, — дейишди улар, — биз учун беҳуда ва зарарли одамсан. Бизга етакчилик қилдинг ва чарчатдинг, энди эса сен ҳалок бўласан!

— Сиз: "Йўл бошла!" — деб айтдингиз, мен бошладим! — деб бақирди Данко, уларнинг олдида қўли билан кўксини кўрсатиб. — Менда одамларга етакчилик қилиш учун жасорат бор, шунинг учун сизларни бошладим! Лекин сизлар нима қилдингиз ўзингизга ёрдам бериш учун? Фақат йўлда юрдиз ва кучларни авайлаб сақлай олмадингиз! Фақат юрдингиз, юрдингиз, худди қўйлардай!

Бу сўзлар уларни янада ғазаблантирди.

— Сен ўласан! Сен ўласан! — деб бақиришди улар.

Ўрмон шовқини янада кучайди ва чақмоқлар зулматни йиртиб, уларнинг юзини ёритди. Данко ўзини қурбон қилиб, меҳнат қилган одамларга қаради ва уларни ҳайвондай кўрди. Унинг атрофида кўплаб одамлар бор эди, аммо уларнинг юзларида ҳеч қандай асллик йўқ эди, ва у улардан раҳм-шавқат кутиши мумкин эмаслигини англади. Шунда унинг қалбида ғазаб қайнади, аммо инсонларга бўлган раҳм-шафқат туфайли бу ғазаб сўнди. У одамларни яхши кўрар ва улар ундан ёрдамсиз ҳалок бўлишини ўйларди. Шунда унинг қалбида уларни қутқариш истаги ёниб кетди, ва кўзлари ўша кучли оловнинг ёруғини чўғлантириб юборди.

Буни кўриб, улар унинг ғазабланганини ўйлаб, қўрқиб кетишди ва тўпланиб, уни ўраб олишди, шу тарзда уни тутиб ўлдиришга тайёрландилар. Данко уларнинг хаёлини англаб, қалбидаги олов янада ёрқин ёна бошлади.

Ўрмон ўзининг қайғули куйини куйлар, ёмғир ёғар ва чақмоқ чақар эди...

— Мен инсонлар учун нима қила оламан?! — Данко бақирди, чақмоқ гўё унга қарши жавоб бергандек.

У кутилмаганда кўкрагини қўли билан ёрди ва қалбини олиб чиқиб, боши устида кўтарди.

Унинг қалби қуёшдай, ҳатто ундан ёруғроқ ёнаётган эди. Бутун ўрмон гўё бу буюк муҳаббат чироғидан ёритилди ва атрофдаги қоронғулик ёруғликдан қочиб кетди. Одамлар ҳайратга тушиб, гўё тошга айландилар.

— Кетдик! — деб Данко бақирди ва олдинга йўл олди, юракни баланд кўтариб, одамларга йўлни ёритди.

Одамлар унга эргашиб кетдилар. Шундай қилиб, барчалари тез ва жасорат билан югуришди, ва энди улар ҳеч қандай қийинчиликсиз, кўнгиллари хотиржамлик билан ҳаракат қилишар эди. Данко доимо олдинда, ва унинг юраги ёнар эди.

Ниҳоят, ўрмон олдида чекинди, улар даштга чиқиб қолдилар, қуёшли нурда чўмган табиатга. Ёмғир ёққандан сўнг ҳаво тоза ва осойишта эди. Қуёш нури жарқирар, тоғлар, ўт-ўлан ва сув томчилари ёлтироқ каби ёнар эди... Кун ботиши ёритган дарё қонга ўхшар эди, худди Данконинг очиқ кўкрагидан чиққан қон каби.

Мақтанчоқ ва қўрқмас Данко даштга назар ташлади, эркин заминга ғурур билан қаради ва табассум қилди. Сўнг йиқилди ва — ҳалок бўлди.

Одамлар эса қувонч ва умид билан унинг ўлимига эътибор бермай, Данконинг ёнида ёнаётган жасур юракни ҳам кўрмадилар. Фақат эҳтиёткор одам буни кўриб қолди ва нимадандир қўрқиб, унинг юрагига оёғини босди... Шундай қилиб, у ғурурли юрак ёниб, искраларга айланиб, ўчиб кетди...

Ана шундай пайдо бўлади даштнинг олдидаги кўксимон учқунлар, улар ёмғир ёғишидан аввал кўринади!

Абу Муслим таржимаси