ДИМНА ИШИНИНГ ТЕКШИРИЛИШИ

Рожа брахманга деди:
—    Мен сенинг хоин ва тухматчи душман хақида айтиб берган достонингни эшитдим. У қайси йўл билан хақни нохақ қилгани, шерни йўлдан чиқаргани, дўстликни душманлик билан, ахилликни адоват билан алмаштирганини билдим. Энди агар майлинг бўлса, мархамат қилиб, шер Димнанинг ишини қандай фош этганини, Димна ўзини оқлаш учун қандай бахоналар келтирганини сўзлаб берсанг.
Брахман деди:
—    Ноҳақ қон хеч вақт ерда қолмайди. Шер хўкизни ўлдиргач, бироз ховуридан тушди. Кейинчалик бу ишни шошилинч қилиб қўйганлигидан пушаймон бўлди... Шатраба берган ваъдалари ва унинг билан қурган ажойиб сухбатлари ёдига тушиб виждон азобида қийнала бошлади. Шатраба унинг яқинлари орасида энг мўътабари эди. У доимо хайвонлардан Шатраба хақида хикоя қилиб беришини илтимос қиладиган бўлди. Бир кеча қоплон билан сўзлашиб ўтириб тунни ярим қилди. Қоплон ижозат олиб ўз уйига кетди. Йўли Калила ва Димна уйлари ёнидан ўтар эди. Уларнинг уйлари ёнидан ўтиб кетаётганида Калила билан Димнанинг гаплашаётганларини эшитиб қолди. Қоплон секин-аста бориб қулоқ солди. Калила
дер эди:
—    Димна, сен зўр таҳликали иш қилдинг. Ҳийла ишлатиб шернинг Шатрабага берган аҳдини бузишга муваффақ бўлдинг, бу билан шерга зўр хиёнат қилдинг. Бу жиноятинг хар вақт очилиши мумкин. Унда нима қиласан? Ҳеч ким сени кечирмайди, вахший хайвонларнинг хеч бири мудофаа қилмайди, балки хаммалари иттифоқ бўлиб, сени қатл этишни талаб этарлар. Мен хам бундан кейин сен билан қўшни бўлишни истамайман, сен билан дўстликдан кечаман, энди мен билан кўришмай қўяқол. Сенинг қилиқларингдан нафратланаман. Висолинг хижронингдан кўра дахшатлироқ. Олимлар дебдурларки: «Ахмоқдан қанчалик узоқ бўлсанг, бошинг шунчалик саломат бўлади... »
Димна деди:
—    Эй азизим, ўтган ишга саловат! Бўлар иш бўлди, хадеб мени таъна қилаверишдан фойда йўқ. Кел, эски гапларни қўй, хурсандчилик қилайлик, душман йўқ бўлди. Мақсадга эришиш учун йўл очилди, орзу ғунчаларининг гуллаш пайти келди. Мен хиёнат ва жиноят яхши эмаслигини ўзим хам биламан. Лекин хасад ва молу мансаб иштиёқи, шухратпарастлик мени бу ишга мажбур қилди.
Қоплон бу сўзларни эшитиб, шернинг онаси ёнига борди ва деди:
—    Малика, бир сир бор, агар уни сақлашга сўз берсангиз, сизга айтиб бераман.
Шернинг онаси сўз берди. Қоплон бутун эшитганларини, Калила хижолат чекаётганини, Димна ўз жиноятларига иқрор эканлигини сўзлаб берди.
Эртаси куни эрталаб шернинг онаси ўғлининг хузурига келди. Шернинг жуда ғамгин эканини кўриб сўради:
—    Эй ўғлим, нега хаёл суриб ўтирибсан? Шер жавоб берди:
—    Қилган ишимдан жуда хафаман. Шатрабанинг менга қилган хизматини, кўрсатган садоқатини эслаганим сари юрагим ўртаниб кетади. У менга хайрихох маслахатчи ва самимий бир дўст эди. Минг уринсам хам Шатрабани ёдимдан чиқара олмайман, у кўз ўнгимдан нари кетмайди.
Шернинг онаси деди:
—    Шоҳнинг юраги Шатрабанинг гуноҳсиз ўлдирилганлигидан дарак бериб турганга ўхшайди. Афтидан, бу иш чуқур текширилмасдан хамда асосли далилларга суянмасдан амалга оширилган. Дўстлар орасини бузган бир хоин ўзини дўст қилиб кўргаза билибди.
Шатраба хақида уйдирма афсоналар тўқиб, шохни йўлдан оздиришга муваффақ бўлибди. Энди шохнинг ақл ва идроки ғазаб ўтини сўндирганга ўхшайди. Шак-шубхалар зулмати ичида ақл нуридан кўра эътиборли бир рахнамо бўлмайди. Сен ақл нури билан хақиқатни кўрганга ўхшайсан.
Димна ўлгудек шухратпараст, уччига чиққан фитначидир. Бу унинг юриш-туришидан, гапи ва харакатларидан хам очиқ кўриниб туради. Мен унинг хамиша ёлғончи эканлигини билардим, лекин шох мулозаматида бўлганлиги учун, бадном бўлмасин, деб индамасдим.
Айниқса, бу кейинги ходиса тўғрисида қизиқ нарсаларни гапирадилар.
Шох деди:
—    Мен Шатрабани ўлдирганлигим учун ўзимни оқлашга, бошқалар олдида ўзимни хақли кўргазишга уриндим, лекин бунга важ топа билмадим. Ўйлаганим сари Шатрабанинг гунохсиз эканлигига қаноат хосил қила бошладим. У бечора хасад қилиб, менга хужум этишгача етиб бориш даражасида ақлсиз эмас эди. Мен хам норозиликка, адоватга ва нафратга сабаб бўладиган биронта иш қилганим йўқ унга. Буларнинг хаммасини ўйлаганимдан кейин шундай бир қарорга келдим: бу ишни текшириш зарур, албатта, гарчи, уни текширишнинг Шатраба учун фойдаси бўлмаса-да, лекин хақиқат аён бўлсин, фитначи жазосини тортсин ва менинг халқ олдида юзим қора бўлмасин... Ростни ёлғондан ажратиш, ким дўст, ким душман эканлигини билиб олиш жуда фойдалидир. Агар бу хақда бирон нарса билсанг ё эшитган бўлсанг, айтиб бер.
Шернинг онаси деди:
—    Эшитганман, лекин айта олмайман. Чунки сенга яқин кимсалардан бири сирни ошкор этмаслик учун менга онт ичирган. Онтни бузиш ва сирни маълум қилиш номардликдир. Олимлар хам айтибдурларки: «Сирни бировга айтиб бўлмайди, айтилса, у сир бўлмайди».
Шер деди:
—    Одамларнинг бу бобда сўзлари хар хилдир... Агар сир сақлаш фойдали бўлса, унинг йўли бошқа. Аммо бу сирни сақламоқ одамлар учун зарарли бўлса, уни фош этмоқ керак. Хиёнатчининг сирини сақламоқ унга шерик бўлмоқдир. Балки ўша сирни сенга етказган одам масъулиятдан қочиб, гунохини бўйнидан соқит қилмоқчи, сени бу ишга аралаштирмоқчи бўлгандир. Менинг бу айтганларимни назарда тутиб, агар лозим топсанг, мени бу сирдан воқиф қил.
Шернинг онаси деди:
—    Айтганларинг тўғри ва ақлга мувофиқдир. Лекин сирни айтсам, икки ёмон нарсага йўл қўйган бўламан. Биринчидан, ишониб сирни айтган зот менга душман бўлиб қолади, иккинчидан, бундан кейин хеч ким менга ишонмай қўяди.
Шер деди:
—    Сўзларингнинг самимий ва мантиқийлигини рад этиб бўлмайди. Чунки омонатга хиёнат қилиш гунохдир... Ўша кимсанинг номини айтмасанг хам бўлади, хеч бўлмаса умумий тарзда гапириб бер.
Шернинг онаси деди:
—    Афв этишнинг фазилати, саховатнинг хислати хақида олимлар нималар дегани хаммага маълум. Олимлар инсонга зиён етказмайдиган ва фитна-фасод қўзғатмайдиган ишлар юзасидан қилинган афвни маъқуллаганлар. Халққа зиён, шохга зарар етказадиган жиноятчи ва фитначиларни, душманларнинг бош кўтаришларига ёрдам берадиган хоинларни афв этиш тўғри эмас. Бундай холларда интиқом ва қасос жоиздир... Сени бу балога дучор қилган Димна ёлғончи, фитначи ва хоиндир.
Шер деди:
—    Она, мени ёлғиз қўй, бу хақда ўйлаб олай.
Шернинг онаси уйига кетди. Шер ўйга чўмди. Бироз вақт ўтгач, аскарбошиларни, саркардаларни ва онасини чақиртирди. Димнани келтиришларини буюрди. Димна ичкари кирганда шер қовоғини солиб, юзини тескари қилиб ўтириб олди. Димна дархол балонинг эшиги очилганини, чора йўли бекилганини тушунди. Сўнгра ўз дўстларининг биридан шивирлаб сўради:
—    Нима бўлди? Шох нега ғамгин кўринади? Сизларни бу ерга тўплашининг боиси нимадир? Шернинг онаси деди:
—    Сенинг қилган ишларинг шерни ўйга солиб қўйди. Хиёнатинг очилди. Шернинг садоқатли маслахатчиси устидан қилган тухмат ва бўхтонларинг ошкор бўлди.
—    Дунё ходисалари х.ақида ота-боболаримиз айтмаган ва бизга маълум бўлмаган хикматли сўзлар йўқдир. Айтибдурларки, иши юришмаган одам қанчалик ақлли бўлмасин, қанчалик чуқур фикр қилиб ўзини фалокатдан қутқармоққа харакат этмасин, барибир, бало гирдобига тушади. Шохларга хизмат қилиб, саломат қолишни орзу қилмоқ, нияти бузуқ фитначи одамлар насихатини саодат калити деб хисобламоқ — сув юзига хат ёзиш билан баробардир. Шох хузурида тўғри сўзлаган одамнинг қўрқуви хам кўп бўлади, чунки шохнинг дўстлари хам, душманлари хам бундай одамнинг рақибига айланадилар. Шунинг учун хақиқатни билган одамлар вафосиз дунёдан юз ўгириб, унинг айшу ишратидан, кайфу сафосидан қўл тортадилар, танхоликни одамлар билан бирга бўлишдан, холиққа ибодат қилишни махлуққа хизмат қилишдан юқори қўядилар, чунки ибодатда адолатсизликка йўл қўйилмайди... Инсонларнинг қиладиган ишлари эса аксинчадир: улар хамма нарсани бир-бирига аралаштириб, қориштириб юборадилар. Баъзан нолойиқ хизматчиларни самимий деб кўкларга кўтарадилар, баъзан эса содиқ ва хайрихох одамларни жазолайдилар. Инсонлар янглишадилар, улар савоб билан гунохни фарқ қилмайдилар. Тадбирлари хақиқатга яқин бўлган, эхтиёт учун нохақ қон тўкмайдиган шох яхши ва саодатлидир. Ўз хизматида бўлган одамлар билан тўғрилиги ва самимийлигига қараб муомала қилиш шохларнинг энг яхши хосиятларидандир. Шохнинг ўзи яхши билади ва бу ерда ўтирганлар хам тасдиқлаши мумкинки, мен билан хўкизнинг орасида бундай бахтсизликка сабаб бўладиган келишмовчилик ва адоват йўқ эди. Шатраба мен хасад қиладиган вазифада эмасди, айни замонда, у менинг нафратимга сабаб бўладиган бирон иш хам қилмади. Мен эшитганларимни шохга етказиб уни огохлантирдим, бу билан шохнинг тузини оқлаб, ўз бурчимни адо этдим. Шох менинг кўнглим тўғрилигини, ниятим яхши эканлигини синаб кўриб, ўз ақли ва иродаси билан бу ишни қилди. Энди бир қанча фитначи ва хоинлар, шохнинг душманлари менинг бу самимийлигимдан ташвиш ва саросимага тушиб, жонимга қасд қилмоқдалар... Ҳар холда, мен тирик қолсам, шоҳнинг роҳати бузилади деб гумон қилмайман ва шох хизматларим эвазига мени ўлдиртиради, деб ўйламайман.
Димнанинг сўзларини тинглаб шер деди:
—    Ишини текшириб, хақиқатни барқарор қилиш учун Димнани қозига топширмоқ керак. Чунки, масалани тамомила ойдинлаштирмасдан, гунохни исботламасдан, эхтимолни хақиқат деб хисоблаб хукм чиқариш адолат ва инсофдан эмас.
Димна деди:
—    Қайси бир адолатли ва виждонли қози ақл ва фаросатда, адолатда подшоҳдан хам юқори бўла олади? Шубхаларни бартараф этмоқ ва хақиқатни юзага чиқармоқ учун жиддий текшириш ўтказиш энг тўғри йўлдир. Аминманки, агар текшириш тўғри ўтказилса, содиқлигим аниқланади, шох ғазабидан қутуламан... Хоҳишим шуки, менинг ишимни жиддий текширишни амр этсангиз. Чунки астойдил харакат қилинмаса, тошдан ўт чиқариб бўлмайди. Агар менда бирон гунох бор бўлса, ишимни бу даражада жиддий текширишни талаб қилмасдим. Ишончим комилки, натижада, нақадар содиқ эканлигим аён бўлади. Сассиқ ёки хушбўй нарсанинг хиди хар тарафга тез тарқалади. Менинг кичкина бир гунохим бўлсайди, фурсат борида қочиб кетардим, шох хизматида қолиб бу балони кутиб ўтирмасдим. Ишим адолат билан текширилади, бунда ғаразга йўл қўйилмайди, деб умид қиламан. Текширишнинг кетиши хақида шохга хар куни маълумот бериб турилишини илтимос қиламан. Шох ғалабалар кўзгуси, зафарлар ойнаси, дунёнинг безаги бўлган ўз ақли тарозисида уларни ўлчаб кўрсин. Шунда хўкизнинг ўлдирилишида хеч бир гунохим йўқлиги ойдинлашади...
Ахир мен нима учун шундай бир хиёнат қилишим керак эди? Мен юксак мавқе ва мансаб эгаси эмасманки, ундан хам юқори мавқе ва даражани хавас қилсам. Мен шох хизматида бўлиб, унинг адолати ва саховати соясида хамиша бир парча нонга қорним тўқ эди, нега энди унга
қарши бош кўтарайин? Гарчи, мен шохнинг қули бўлсам хам, мени у ўз адолатидан бебахра қилади, деб ўйламайман.
Ўша ердагилардан бири деди:
—    Димна бу сўзларни хоқоннинг улуғлигини кўрсатиш учун эмас, балки балони ўзидан даф қилиш учун гапиряпти.
Димна деди:
—    Менинг қалбимни мендан яхши ким билади? Ўз фойдасини хар ким ўзи билади. Зарур бўлган пайтда хар ким ўз хаққини химоя этмаса, биров уни химоя қилармиди? Сенинг бу сўзларинг ақлинг камлигидан ва нодонлигингдан далолат бериб турибди. Шох сенинг гапинг қуруқ тухмат эканлигини тушунмаяпти деб ўйлама. Шох бироз диққат қилса, бу сўзларни нима мақсадда гапираётганингни тушуниб олади, хайрихохликни бадхохликдан, яхшиликни ёмонликдан ажратиб олади. Шохнинг ақл ва закоси бир умрлик ишни бир кечада бажаришга қодир, бир боқиш ва назар ташлаш биланоқ катта бир қўшинни ўзига тобе эта олади.
Шернинг онаси деди:
—    Ҳар доим макр ва хийла ишлатиб келган, жиноят ва хиёнатни ўз хунари деб билган хоиннинг энди панд-насихат қилаётганига ғоят таажжуб қиламан. Эй мунофиқ! Сен хамон макр ва хийла билан ўзингни қутқармоқчисан.
Димна деди:
—    Яхшини ёмондан, фойдани зарардан ажрата оладиган одам кўриб турибдики, мен ваъдага вафо қилиб ўз бурчимни садоқат билан адо этдим. Шохнинг ўзи яхши биладики, хеч бир хоин унинг олдида бирон сўз айтишга журъат қила олмайди. Энди шох менга адолатсизлик қилса, зарари ўзига хам тегади.
Кимки ишни шошиб қилса, зарарли нарса билан фойдали нарсанинг фарқига бормаса, у ўз дўстини хизматкоридан ажрата олмай қолган хотин вазиятига тушади.
Шер сўради:
—    Хотинга нима бўпти?

Димнанинг хикояти
Айтибдурларки, Кашмир вилоятида Жамиз отли бир савдогарнинг ой юзли, сунбул сочли бир хотини бор эди. Бу хотин шу қадар гўзал эдики, хали фалак кўзи бундай жамолни кўрмаган, хатто инсон хаёли хам бунақа гўзални тасаввур этмаган эди. Уларга мохир бир рассом қўшни эди. У билан савдогар хотини ошиқ ва маъшуқ эдилар.
Бир куни хотин унга деди:
—    Сен хамиша гох овоз бериб, гох тош отиб келганингни билдириб, одамларда шубҳа уйғотасан. Энди келганингни билдириш учун бошқа бир йўл топ.
Рассом деди:
—    Мен икки рангли чодир тиктираман. Бир тарафининг оқлиги ой ёғдусидек, иккинчи тарафининг қоралиги ойдинсиз қоронғи кечадек. Сен уни кўришинг билан дархол чиқиб ёнимга келасан.
Савдогарнинг хизматкори бу сўзларни девор орқасида эшитиб турган эди. Бир неча кундан кейин чодир битди. Рассом бир иш билан кўчага чиқиб кетганда хизматкор чодирни рассом канизидан сўраб олиб ёпинди-да, хотиннинг ёнига кетди. Рассомнинг канизи унинг махбуби эди. Савдогарнинг хотини билмасдан шошилиб чиқди, хизматкор муродини хосил қилиб чиқиб кетди ва чодирни ўз жойига қўйди. Сал вақт ўтмай рассом уйига келди. Маъшуқасини соғиниб, чодирни ёпинганича савдогарнинг уйига келди. Хотин яна югуриб чиқди ва деди:
—    Хайрли бўлсин эй азизим, кетганингга бир соат бўлмай, яна келдингми?
Рассом масалани дарров тушунди. Уйига қайтиб келиб, канизининг адабини берди, чодирга ўт қўйди.
Мен бу масални шунинг учун келтирдимки, хоқон шошиб менинг масаламда нотўғри хукм чиқармасинлар. Мен бу сўзларни азоб беришларидан ташвишланаётганим ёки ўлимдан қўрққаним учун айтаётганим йўқ. Чунки ўлимдан қутулиб бўлмайди. Эртами-кечми, барибир у бошингга келади.
Агар менинг бир эмас, минг жоним бўлса хам уларни шох учун қурбон қилишга тайёрман, хаммасидан кечиб икки дунёнинг рохатига эга бўлган бўламан. Лекин шох ишнинг оқибатини ўйлаб, эҳтиёт билан харакат қилиши керак. Чунки у раиятсиз яшай олмайди. Туҳмат гапга ишониб, лаёқатли мулозимларни халок этишнинг зарари кўпдир, дўстларингни ўлдирсанг, яккаланиб қоласан. Лаё-қатли мансабдорлар ва ишбилармон қуллар хамиша топилавермайди. Садоқатли, ишбилармон одамларни етиштириш унчалик осон эмас... Бир тошнинг офтоб тоби билан лаълга айланиши учун озмунча йиллар керакми?!
Шернинг онаси қараса, Димнанинг сўзлари секин-секин ўтирганларга таъсир қиляпти. У шох Димнанинг усти ялтироқ, ичи қалтироқ далиллар ва бахоналарига инониб уни жазолашдан воз кечиб ўтирмасин, деб қўрқди. Чунки Димна сўзлашда мохир, тилёғламаликда уста эди. Шунинг учун хам шерга қараб деди:
—    Хомуш ўтиришингдан душманнинг гапларига ишонаётганга ўхшайсан? «Сукут — аломати ризо», дейдилар.
Шернинг онаси шуни деб ғазаб билан ўрнидан туриб чиқиб кетди. Шер, қозилар ишни текшириб хукм чиқаргунларича Димнани зиндонга солишни буюрди.
Шундан кейин шернинг онаси ўғлини хилватга чақириб деди:
—    Мен Димнанинг ниҳоятда хийлакор эканлигини илгари жуда кўп эшитган эдим. Лекин унча ишонмас эдим. Эндиликда эса унинг ёлғонни тўқишга, бахона топишга чечанлигини кўриб шубхаларим тарқалди.
Агар хоқон гапиришга озгина фурсат берса, у ўзини гирдобдан қутқариб оларди. Бу қаллобни тезлик билан йўқ қилиш керак, унга мухлат бериб бўлмайди.
Шер деди:
—    Шоҳлар саройига яқин одамларнинг иши хамиша фисқ-фасоддир. Улар бир-бирларини кўролмайдилар, бир-бирларига хасад қиладилар. Ҳасад шундай ўтдирки, агар тутаса, хўлу қуруқ баробар ёнади. Ҳасаднинг оқибати шундайки, бир-бирини кўрарга кўзи бўлмаган уч киши қиссасидагидек, хасадчи ўзига хам яхшиликни раво кўрмай қўяди.
Шернинг онаси сўради:
—    Уч хасадчи нима қилишибди? Шер деди:
—    Айтадиларки, уч киши бир-бирига хамрох бўлиб сафарга чиққан эди. Еши улуғи қолган иккисига деди:
—    Сиз нима сабабли ўз ватанларингиз роҳатидан кечиб, сафар қийинчиликларини ихтиёр этдингиз?
Бири деди:
—    Мен бир жойда яшар эдим. Иши юришган одамларга хасад қилиб, уларни хеч кўра олмас эдим. Ўйлаб-ўйлаб бир кун, оз вақтга бўлса хам ватандан чиқиб кетсам, кўра олмайдиган нарсаларни кўрмай қўя қолсам, деган қарорга келдим.
Бошқаси деди:
—    Мен хам шу сабабдан мусофирликни ихтиёр этдим.
Еши улуғ сайёх хам шу сабабдан даштга чиқиб кетганини айтиб берди.
Учала хасадчи топишганларидан хурсанд бўлиб йўлга равона бўлдилар. Бир куни биёбонда йўлдан бир хамён олтин топиб олдилар. Ҳамжихатлик билан олтинни бўлиб олишга қарор қилдилар. Лекин хар бирининг хасад олови ёниб, бошқасининг оладиган улушига кўз олайтира бошлади. Шундай қилиб, бир кеча-ю бир кундуз жазирама биёбонда оч, ташна ва уйқусиз холда жанжал қилдилар. Эртаси кун шу ернинг подшохи овга чиққан эди, махрамлари билан ўша ердан ўтиб қолди. Подшо уч хасадчини кўриб аҳвол сўради. Улар бор гапни айтиб бердилар:
—    Биз учовимиз хам хасад ўтида куйиб-ёнамиз, шу сабабдан ватандан жудо бўлиб эдик. Мана энди топиб олган олтинларни тақсимлашда ўртамизда низо чиқди. Бу олтинни тақсимлаб беришга қодир бир одамга мухтож бўлиб турганимизда, мана шохнинг ўзлари ғойибдан келиб қолдилар.
Подшо деди:
—    Ҳар бирингиз ўзларингизнинг қай даражада хасадчи эканлигингизни сўзлаб беринг, хасадингиз даражасига қараб олтинни тақсимлаб бераман.
Бири деди:
—    Менинг хасадим шу даражада кучлики, хеч вақт эҳсон ва шафқат қилишни ва бирон кишининг хушвақт бўлишини хохламайман.
Иккинчиси деди:
—    Сенда хасаднинг ўзи йўқ экан. Мен эса биров-бировга ўз молидан эҳсон қилса, жоним чиқиб кетади.
Учинчиси деди:
—    Сиз икковингиз хам хасаддан ва хавасдан бебахра экансиз. Мен бировга яхшилик қилса, ўзгаларга хам яхшилик қилар экан, деб куйиб кетаман.
Подшо буларнинг ичи қоралигига хайрон қолиб деди:
—    Сўзларингизга қараганда, бу олтин сизларга харом. Сизларнинг хар бирингизга лойиқ азоб-уқубат лозимдир. Бировга бир нарса эхсон қилишни хохламаганнинг жазоси шуки, уни бадном қилиб, дунё неъматларидан махрум этиш керак. Бировга биров эхсон қилганини кўра олмаган одамни ўлдириб, ундан қутулган яхши. Ўзгага хам, ўзига хам хасад қилувчи одамни дунёдаги барча азоб турлари билан қийнаб ўлдириш керак.
Шох буйруғига биноан биринчи хасадчининг бошини ерга қилиб осдилар. Иккинчисининг бошини кесдилар. Учинчисининг эса баданига захар суртиб офтобга қўйдилар. Шундай қилиб, хасад уч кишини жазога гирифтор қилди. Ҳасад давосиз дарддир. Ҳасадчи хамиша бировнинг шодлигидан ғамнок, рохатидан аламнок бўлади.
Ҳасад шундай ёмон хусусиятки, унинг касридан одам ўзига хам яхшиликни раво кўра олмай қолади. Шохлар саройига яқин одамларнинг иши иғво, хасад, адоват, чақимчилик ва бир-бирини ёмонлашдан иборатдир. Кеча-кундуз улар бир-бирларининг пайига тушиб, бир-бирларини ғийбат қилади. Ким истеъдодли бўлса, унинг хақида шунча кўп миш-мишлар тўқийдилар... Балки Димнанинг мавқеи ва менга яқинлиги саройдагиларга ёқмас. Билмадим, хаммаларининг Димна хақида тил бириктиргандай бир хил сўз айтишлари менга хайрихохлигиданми ёки Димнага бўлган адоват ва нафратданми? Мен хақиқатни юзага чиқармагунимча уни ўлдиришни ўзимга раво кўра олмайман, чунки хиссиёт ва нафсониятга берилиш ақл ва камолот ойнасига доғ туширади ва тўғри қарор чиқаришга моне бўлади. Агар хунар эгаларини ва ишбилармон одамларни ёлғиз шубха ва гумонга асосланиб хоин хисоблаб ўлдирсам, балки юрагим таскин топар, лекин менга хам, мамлакатга хам бунинг зарари катта.
Димнани зиндонга ташлаб, оёқларига оғир кишан солдилар. Калиланинг эски дўстига рахми келиб, кеч кириши билан Димна ёнига келди. Димнанинг ахволини кўриб, кўзларидан қонли ёшлар оқизди ва деди:
—    Эй биродар! Сени бундай мусибат ва азобда кўриб қандай чидай оламан. Сенсиз яшашнинг мен учун маъноси йўқдир, энди мен ким билан бирга улфатчилик қилиб, ким билан ўйнаб-куламан? Шодлигим ва ғамларимни ким билан бахам кўраман?
Энди иш бориб шу даражага етганда, мен сенга нима десам хам арзийди, чунки мен буларнинг хаммасини олдиндан кўрган, шунинг учун сенга насихат қилиб, кўзингни очишга харакат қилган эдим. Лекин сен сўзларимга қулоқ бермасдинг. Агар илгарилари сенга насихат қилмаган, огохлантирмаган бўлсам, бугун сенинг хиёнатингга шерик бўлиб ўтирар эдим. Лекин сенинг харислигинг, такаббурлигинг ақлингдан, билимингдан устунлик қилди. Мен сенга олимлар томонидан айтилган, «хоин ўз вақтидан олдин ўлади», деган масални эслатиб ўтган эдим. Бу билан олимлар инсоннинг ўлдирилишини эмас, сенинг тортаётган азоб-уқубатларингни, хозирги ахволингни назарда тутганлар, бу — ўлимдан хам оғирдир. Ҳар холда, бу ахволда яшашдан кўра ўлим афзал. «Тилингни сақласанг, бошинг омон қолади», деб жуда тўғри айтганлар.
Тил бўлсайди ўз қалбининг сирдоши, Кесилмасди тил эгасининг боши. Димна деди:
—    Эй биродар, сен хамиша хақ сўзни айтар ва тўғри маслаҳатлар берар эдинг. Лекин хасад, мансаб орзуси ақлимни олди, насихатларингни кўз олдимда беқадр қилди. Бу ишнинг зарари бағоят ва хатари бенихоя эканига ақлим етар эди, лекин нафсини тия олмай соғлиғига зарарли таомни еган касал каби ўзимни енга олмадим. Биламан, бу бало уруғини ўзим сепдим. Ким нима экса, шуни ўради. Инсон ўзи эккан дарахтнинг захарли эканини мевасини ўзига едирганларидан кейин билади. Кўриб турибманки, менга хам қилган ишларим хосилини йиғиш
ва айтган сўзларим жазосини тортиш вақти келди. Лекин дўстим бўлганинг учун сенга хам озор беришлари мумкинлиги мени ташвишга соляпти. Агар эскитдан дўст-сирдош эканимизни назарда тутиб, сени гувоҳликка чақирсалар ва сен, худо кўрсатмасин, ростгўйлигинг туфайли барча бўлган гапларни айтиб берсанг, у вақт мен икки хисса оғир азоб чекаман. Унда сен учун хам, мен учун хам нажот йўли беркилган бўлади, чунки сен менинг ишларимни билиб юрардинг. Сен бошқалар тўғрисида шаходат берсанг хам хеч кимда шак-шубха уйғонмайди, шундай самимий дўст бўлатуриб мен хақимда айтган сўзларинг инобатли бўлади. Энди менинг қай ахволда эканлигимни ўзинг кўриб турибсан. Мурувват ва мархамат пайти, гунохларни кечириш вақти етди.
Калила деди:
—    Нима демоқчи бўлганлигингни англадим. Олимлар дебдиларки, хар ким хам азобга бардош беролмайди, кулфатга тушган одам жонини азобдан қутқариш учун ёлғонми, ростми, хақми, нохақми, оғзига келганини қайтармайди. Мен сенга хозирги вазиятда нажот йўлини кўрсата олмайман. Энг яхшиси шуки, гунохингни бўйнингга ол ва бўлган ишни эътироф қилиб узр сўра. Шундай қилсанг хеч бўлмаганда нариги дунё азобидан қутулиб қоласан. Чунки барибир, сени қилган ишинг учун ўлдирадилар.
Димна деди:
—    Мен бу хақда ўйлаб кўрай, бирор қарорга келсам, сенга айтарман.
Калила бу сухбатдан юраги сиқилиб, паришон холда уйига қайтди. Кетма-кет рўй бериши мумкин бўлган мусибат ва балоларни кўз ўнгига келтирди, ғамдан кўрпа-тўшак қилиб ётиб олди, бироқ ўрнида илон чиққандек тўлғана бошлади. Нихоят, кечга бориб қорни шишиб кетди, тонг отмай, нафаси бўғилиб жон таслим қилди.
Калила билан Димна зиндонда гаплашаётган пайтда бир вахший хайвон улар яқинида биқиниб ётиб, бутун гапларни эшитиб олган эди... Эртасига у шернинг онаси ёнига келиб хаммасини айтиб берди. Шернинг онаси деди:
—    Хоин одамларни кечириш, содиқ одамларни ўлдириш демакдир. Фитначи ва риёкор одамларни саломат қолдириш, уларнинг ишига шерик бўлиш, демакдир.
Шер қозига Димнанинг ишини тезлатишни, уни биладиганларни сўроқ қилиб, эшитганларини хар куни шохга хабар қилиб туришни буюрди.
Эртасига хамма қозилар тўпландилар, жар солиб жамоатни хам йиғдилар. Қозининг вакили жамоатга юзланиб баланд овоз билан деди:
—    Шох Димнанинг иши тезликда текширилиб хақиқатни аниқлашни, шубҳаларни бартараф қилиб, Димна устидан хукм чиқаришни амр қилди. Лекин, шох бу хукм жуда одил бўлиши кераклигини, бунинг учун Димнани таниганлар унинг яхши-ёмон ишларини чиқиб гапиришлари лозимлигини уқтириб ўтди. Тоинки, хун нохақ кетмасин!
Қози вакили сўзини тугатди. Ҳамма сукутга кетди. Ҳеч ким чиқиб гапиришга ботинмас эди. Чунки ўтирганлар учун бу масала анча қоронғи эди. Улар тусмоллаб бир нарса дейишни ва шу туфайли бехуда қон тўкилишини хохламасдилар.
Бу холни кўриб Димнага жон кирди ва жамоатга қараб деди:
—    Агар гуноҳкор бўлсайдим, сизнинг индамаслигингизга севинар эдим. Лекин, мен бегуноҳман. Гуноҳкор бўлмаган одам хақида хеч ким ёмон сўз айтиши мумкин эмас. Ҳар бирингиз менинг тўғримда нима билсангиз гапиринг. Лекин эсингизда тутингки, хар бир сўзнинг бу дунёда хам, у дунёда хам ўзига яраша мукофоти бор. Оғзингиздан чиққан хар бир сўз бир одамга хаёт бағишлашга ва ёки бир инсонни йўқ қилиб юборишга қодир. Ҳақиқатни билмасдан, ёлғиз гумон ва тахминга асосланиб гувохлик берадиган ва бу билан мени халок қиладиган одам табобат илмини билмай табиблик даъво қилган киши кунига тушади.
Қозилар сўрадилар:
—    У қандай бўлган эди? Димнанинг хикояти
Ривоят қилибдурларки, бир шахарда тажрибали, беморга тўғри ва фойдали маслахат берадиган, ақлли, хизрнафас бир табиб яшар эди. Бу хаким хаста бўлиб, инсоннинг энг қимматли неъмати бўлган кўзидан ажралиб, кўр бўлиб қолди. Шундан фойдаланиб, бир хаёсиз нодон одам ўзини табиб қилиб кўрсатиб, ном чиқара бошлади.
Ушбу шахар подшохининг бир қизи бор эди. Шох уни ўз акасининг ўғлига узатган эди. У хомиладор бўлиб туғиш вақти яқинлашганда оғир касал бўлиб қолди. Шох тажриба ва муолажада шухрат топган кўр табибни чақиртириб келди. У аёлнинг касалини сўраб-суриштиргач, дардини дархол топди, унга «замахрон» дорисидан бир мисқолини тоза мушк ва долчинга қўшиб ичиришни буюрди. Унга дорини тайёрлашни таклиф қилганларида, у айтди:
—    Менинг кўзларим кўрмайди, ўзларингиз тайёрларсизлар. Шу орада нодон «табиб» келиб қолиб, гапга аралашди:
—    Бу менинг ишим, мен тайёрлай оламан, — деди.
Шох уни ўз ёнига чақириб, турли гиёхлар сақланадиган хонага кириб дорини тайёрлашни буюрди. У илмсиз ва нодон одам дарров ўша хонага кириб, хеч нарса билмагани холда ишга киришди: захар солинган бир идишни олди, унга дориларни аралаштирди ва олиб чиқиб аёлга берди. Шохнинг қизи уни ичиши биланоқ жон берди. Подшо ғазабланиб ўша доридан қолганини нодон хакимга ичирди, унинг бутун аъзойи бадани кўм-кўк бўлиб, шу жойнинг ўзида қотиб қол-ди.
Бу масални шунинг учун келтирдимки, масаладан хабардор бўлмай сўз айтганнинг, билмаган ишга киришганнинг анволи шундай бўлади.
Ўтирганлардан бири деди:
—    Жиноятини авом халқдан сўраб-суриштириб ўтиришга эҳтиёж бўлмаган, разиллиги ва риёкорлиги аъёну ашрафга ойдек равшан бўлган бадбахт Димна ўлимга сазовордир. Димнанинг лўттибозлиги, қалбининг қоралиги, унинг юзидаги аломатларидан хам кўриниб турибди.
Қози деди:
—    Қайси аломатлардан, уларни айтиб бер, халққа хам маълум бўлсин.
—    Олимлар дебдурларки, кимнинг қошлари оралиғи узоқ бўлса, ўнг кўзи чап кўзидан кичикроқ бўлса ва тез-тез юмиб очса, бурни чап томонга бироз қийшайган бўлса ва учида учта тук бўлса, ўзи хамиша ерга қараса, ундай одамга фисқ-фасод хамрох, хийла ва макр йўлдошдир. Бу аломатларнинг хаммаси Димнада бордир.
Димна деди:
—    Оллоҳнинг хукми хақдир, унда саҳв-хато бўлиши мумкин эмас. Агар сен санаб чиққан аломатлар хақиқатнинг мезони, адолатнинг ўлчови бўлса ва ёлғиз шуларга асосланиб тўғрини ёлғондан, хақни нохақдан ажратиш мумкин бўлса, у вақтда хеч бир кимсани хеч қандай масъулиятга тортиб бўлмайди. На яхшилиги учун унга мукофот бериб бўлади ва на ёмонлиги учун жазо. Чунки худо томонидан яратилган бу хусусиятларни хеч ким йўқ қилиш қудратига эга эмасдир... Агар менга тухмат юзасидан тўнкалган бу ишни қилган бўлсам (худо сақласин), демак, мени бунга шу аломатлар мажбур этибди. Бу аломатларни худо яратганлиги туфайли мен уларни йўқ қилишга қодир эмасман, бинобарин, жазога хам сазовор эмасман... Гар шундай экан, қандай қилиб сизлар мени бу аломатларга асосланиб балога дучор қила оласизлар? (Сизлар бу билан худони гунохкор хисоблаган бўласизлар-ку!) Сен бу бемаъни сўзларинг билан ўз нодонлигингни ва омилигинг-ни хаммага аён қилдинг. Сен ўзинг билмаган ишингга аралашиб юрибсан, оғзингдан чиққан гапнинг маъносига тушунмайсан.
Димнанинг бу сўзларидан кейин хамма оғзига толқон солгандек жим бўлиб қолди, хеч ким бирон нарса дейишга журъат эта олмади.
Қозининг буйруғи билан Димнани зиндонга олиб кетдилар.
Димна зиндонга келган эди хамки, Калиланинг Рузбех отли дўсти Калиланинг ўлганини унга хабар қилди. Димна буни эшитгач, юраги ғам-ғуссага тўлди, ох чекиб, кўзларидан селдек ёш тўкди ва марсия ўрнида шу шеърни ўқиди:

Ҳийла-найранг ожиздир ўлимнинг қаршисида, Ҳеч қутқарган бўлганми ёқасини ажалдан?! Агарда ўлмак учун туғилган бўлса инсон, Яна яхши бўларди, туғилмаса азалдан.

Димнанинг бу сўзларини эшитиб, ўша ерда хозир бўлганлар қонли кўз ёшларини оқизиб, унга тасалли бера бошладилар.
Димна деди:
— Алвидо, Калила! Бошимга оғир кунлар келганда, бахтсиз ходисалар рўй берганда у менинг хамдардим, маслахатдошим, панохим эди. У дўстларнинг сирларини сақловчи хазина эди. Фалак хам бу сирларни айтишга уни мажбур этолмасди. Энди мен учун тирикликнинг      нима лаззати бор?! Рузбех, агар бошимга тушган бу мусибатли кунда сен бу ерга келиб дўстлик қўлини менга узатмаганингда эди, дод-фарёд қилиб ўзимни ўлдирар эдим... Энди сен Калила ўрнига менга биродарсан. Сендан бошқа хеч кимим йўқ. Қўлингни бер, дўст бўлайлик.
Рузбех жуда хурсанд бўлиб деди:
—    Сенинг бу илтифотингдан кўп миннатдорман. Дўстлик қадрини билганлар сен билан хамсухбат ва сирдош бўлишни ўзларига шараф деб хисоблайдилар. Кошки, мен бирон ишингга яраб, сенга ёрдам кўрсатолсам.
Улар бир-бирларининг қўлларини сиқиб дўст бўлишга онт ичдилар. Сўнгра Димна деди:
—    Фалон жойда хазина яшириб қўйганмиз. Калила билан иккимизники эди, олиб кел, сен хам қуруқ қолмайсан.
Рузбех хазинани олиб келди. Димна ўз хиссасини олди, Калиланинг хиссасини Рузбехга берди ва хамиша шохнинг ёнида бўлиб, унинг хақида нимаики десалар, келиб айтиб беришни илтимос қилди.
Рузбех унинг таклифини мамнунлик билан қабул қилди.
Эртаси куни бош қози йиғилишда бўлган воқеаларни шохга айтиб берди. Шер унга жавоб бериб юборгач, онасини ўз ёнига чақиртирди. Онаси бўлган воқеаларни эшитгандан кейин жуда безовта бўлиб қолди.
—    Сенга қаттиқ гапириб, хафа қилиб қўяманми, деб қўрқаман. Лекин ўйлаганларимни айтмасам, шохга хиёнат қилган, уни ўз маслахатим ва насихатимдан бебахра этган бўламан.
Шер деди:
—    Маслаҳат берилиши керак бўлган вақтда қўрқиш яхши эмас. Сенинг айтадиганларинг беғараздир. Нима десанг, қабул этаман. Сўзлайвер.
Шернинг онаси деди:
—    Шох ёлғонни ростдан, фойдани зарардан ажрата олмаяпти. Димна ўзига берилган фурсатдан фойдаланиб, шундай фитна уюштириши мумкинки, шохнинг ақли унинг олдида ожиз қолади. Ҳар қандай ўткир қилич хам бу фитна тўрини кесолмай қолади... — Шу сўзларни айтди-да шернинг онаси жахл билан ўрнидан туриб кетди.
Эртаси кун Димнани келтирдилар, жамоат йиғилди, қозилар тўпланди ва мажлис бошланди. Қозихона вакили Димна хақидаги айбномани ўқиди.
Ўтирганлар бирон сўз айтмаганларидан кейин бош қози Димнага қараб деди:
—    Бу ерга йиғилганлар индамай ўтирган бўлсалар-да, кўнгилларида сенинг хоинлигингга аминдурлар. Шу ахволда жамоа ўртасида яшамоғингдан нима фойда бор? Энди сен учун энг тўғри йўл — гунохингни бўйнингга олиб тавба қилиш ва шу билан у дунё азобидан ўзингни сақлаб қолишдир. Хиёнатни эътироф этсанг, у дунёга ёруғ юз билан борган бўласан. Рост, сен сўроқ вақтида ўзингни химоя қилиш учун далиллар келтиришга устасан, лекин шуни билгинки, расво бўлиб яшамоқдан, мардлик билан ўлмоқ яхшидир.
Димна деди:
—    Қози аниқ далилларга эга бўлмаган холда, ўз эҳтимоли ва ўзгалар гумонига кўра хукм чиқармоқчи. Бу катта хатодир. Агар сизларда шубха бор бўлса-ю, мени гунохкор деган қарорга келган бўлсангиз, бу хали мен хақиқатан хам гунохкор эканлигимни билдирмайди. Мен ўзимни, нима қилган, нима қилмаганимни яхши биламан. Ўзинг билган хақиқатни бошқаларнинг гумони учун қурбон қилиш ақлсизликдир, бунга қонун хам, шариат хам йўл қўймайди. Сиз мени тухматчи, гунохкор деб гумон қилиб, шунча шовқин кўтаряпсизлар-у хеч
гунох иш қилмаган мен индамай ўтираверайми? Ҳолбуки, менинг назаримда, хеч кимнинг ўзимчалик қадри йўқдир, инсоннинг ўз жонидан хам азиз нарсаси бўларми? Менинг виждоним хатто хеч қандай қимматга эга бўлмаган одамга хам ўлимни раво кўрмайди-ю, уни ўзимга раво кўраманми?! Эй қози, бу даъволарингдан кеч, агар насихат қилмоқчи бўлсанг, унинг йўли бошқа. Авваллари сен одил эдинг, тўғри сўз эдинг, энди эса менинг бахтим қаролигиданми ёки шахсий ғаразданми, билмадим, бу ишда янглиш йўл тутиб, масалани бир тарафлама хал этмоқ, ўзингнинг шахсий гумонингга асосланиб нотўғри хукм ва нохақ қарор чиқармоқ фикрига тушиб қолибсан... Кимки билмаган иши юзасидан гувоҳлик берса, қарчиғайнинг бошига тушган нарса унинг хам бошига тушади.
Қози деди:
—    Унинг бошига нима иш тушибди? Димнанинг навбатдаги хикояти
Айтадиларки, бир машхур ва маъруф марзбон1 бор эди. Унинг Баҳория деган ой юзли, гул ёноқли, номусли ва иффатли бир хотини бор эди... Шу кишининг бир қарчиғайчиси бор эди. У жуда хаёсиз ва нопок одам эди. Бир куни бу бехаёнинг кўзи марзбоннинг хотинига тушиб қолди. Унга етишиш орзусида кўп харакатлар қилди, хеч бир иш чиқара олмади. Умиди узилгандан кейин, у хотинни беобрў қилиш ва шу йўл билан ундан қасос олиш фикрига тушди. Бир овчидан иккита тўтиқуш олди ва уларнинг бирига балх тилида: «Мен дарвозабоннинг хоним билан бир уйда ётганини кўрдим», деган жумлани, иккинчисига эса, «Мен энди хеч нарса айтмайман», деган жумлани ўргата бошлади. Етти ой ичида тўтилар бу гапларни такрорлаб айтадиган бўлдилар. Бир куни марзбон ўз дўстлари билан улфатлашиб шароб ичиб ўтирганларида, қарчиғайчиси икки тўтини олиб келиб уларнинг олдига қўйди. Тўтилар ўрганиб олган икки жумлани такрор айтар эдилар. Марзбон балх тилини билмагани учун тўтиларнинг гапини тушунмади, лекин қушларнинг овози ёқиб қолди — парвариш қилиб тур, деб уларни хотинига топширди. Орадан бир неча кун ўтгач, марзбон уйига Балхдан мехмонлар келди. Овқатдан кейин шароб ичиб ўтирган эди, марзбон тўтилар солинган қафасни ўртага олиб келиб қўйди. Тўтилар одатларига кўра, ўша икки жумлани такрор-такрор айтар эдилар. Мехмонлар тўтилар гапини эшитгач, бир-бирларига қараб хайрон бўлганларича, бошларини қуйи солиб узоқ сукут қилиб ўтирдилар. Нихоят, марзбондан сўрадилар:
—    Сен бу қушларнинг нима деяётганларини тушунасанми? Марзбон деди:
—    Йўқ, сўзларини тушунмайман, лекин овозлари жуда ёқади.
Мехмонлардан бири уй эгасига бу сўзларнинг маъносини айтиб берди ва қўлини дастурхондан тортиб, деди:
—    Бизнинг шаҳарда хотини ёмон уйдан таом емайдилар. Қарчиғайчи дархол сўзга аралашиб деди:
—    Қушларнинг сўзи тўғри, мен хам бир неча дафъа кўрганман, гувоҳлик беришим мумкин.
Марзбон дарғазаб бўлиб хотинини ўлдирмоқчи бўлди. Хотини бир одам орқали эрига айттирди:
—    Мени ўлдириш учун шошилмасин. Мен унинг қўлидаман, истаган вақтида ўлдириши мумкин. Ақл ва тажриба эгалари ҳукм чиқариш, айниқса, қон тўкишга шошилмасликлари, сабрли бўлишлари зарур. Менинг ҳақимдаги ишни текшириш керак, агар тўғри чиқса, ўлдириши мумкин. Балхлик меҳмонлардан сўрасин, ўша икки қуш шу икки жумладан бошқа нарса биладиларми? Агар билмасалар, демак, бу сўзларни тўтиларга ҳаёсиз, нонкўр хизматчи ўргатгани маълум бўлади. Чунки у менга сўз отган, мени ўйнаш қилиб олмоқчи бўлган, лекин ўқи тошга теккан эди. Шундан кейин у мендан қасос олиш ниятида бу ҳийлани ўйлаб чиқарган...
Марзбон хотинининг айтганига қулоқ солиб, тўтиларнинг иккита ўргатилган жумладан бошқа нарса билмаслигига қаноат ҳосил қилди, хотинининг гуноҳсизлиги маълум бўлди. Марзбон қарчиғайчини чақириб келишни буюрди. Қарчиғайчи мақсадга етдим, деб суюниб қўлида тўтиқуш билан кириб келди. Марзбоннинг хотини сўради:
—    Сен менинг ёмон ишлар қилганимни кўрган эдингми?
Қарчиғайчи: «Ҳа, кўрганман» демоқчи бўлиб оғзини очган ҳам эдики, қўлидаги қуш унинг икки кўзини ўйиб олди.
Хотин деди:
—    Кўрмаган нарсани кўрдим деган кўзнинг жазоси шу бўлади. Димна деди:
—    Мен бу масални шунинг учун келтирдимки, билмаган нарсани биламан деб бировга чоҳ қазиш, қоралаш — бу дунёда ҳам, у дунёда ҳам оғир гуноҳдир.
Димнанинг сўзи тугагач, бўлган гапларнинг ҳаммасини ёзиб шоҳга етказдилар. У тазкирани онасига кўрсатди.
Онаси деди:
—    Шоҳ соғ ва саломат бўлсин. Бу ҳийлакор энди бошқа усуллар қўлламоқчи. У макр ва ҳийла ишлатиб шоҳни маҳв этмоқ фикрига тушибди. Бўҳтон, таҳдид ва қўрқитиш йўлига ўтибди. У энди фитна қўзғатиб, бутун ишларни ост-уст қилмоқчи, шоҳнинг содиқ, журъатли ва эътиборли вазирининг бошига солган фалокатларни шоҳнинг бошига солмоқчи.
Бу сўзлар шерни ўйлатиб қўйди, бир лаҳза мулоҳазадан сўнг онасига қараб деди:
—    Эй она, Калила ва Димнанинг сўзлашиб турганини эшитган ким эди, ҳеч бўлмаса шуни айтсанг, Димнани ўлдиришга менинг қўлимда бир асос бўлар эди.
Шернинг онаси деди:
—    Ишониб сир айтган одамнинг номини билдиришим менга жуда оғир. Омонатга хиёнат қилиб гуноҳга ботишни хоҳламайман. Лекин бу сирни менга айтган кимсадан ижозат сўраб кўрай, агар кўнса, айтиб бераман.
Шернинг онаси ўз хонасига бориб қоплонни ёнига чақиртириб, деди:
—    Шоҳнинг сенга қилган яхшиликлари, лутф-карами ўзингга ҳам, ўзгаларга ҳам аён. Бунинг натижасида шуҳрат қозондинг, мартабанг ошди. Энди сен шоҳнинг тузини оқлаш учун Димна
ҳақида менга айтган сўзларингни шернинг олдига бориб такрорлайсан. Шундай қилсанг, золимнинг жазоланишига, ноҳақ ўлдирилган ҳўкизнинг оқланишига ёрдам берган бўласан.
Қоплон итоатгўйлик билан деди:
—    Агар менинг бир эмас, мингта жоним бўлиб, ҳаммасини шоҳга фидо қилсам ҳам, менга қилган яхшиликларини уза олмайман. Мен ким эдимки, узр сўраб шер олдида гувоҳлик беришдан бўйин товласам ва шоҳнинг ёмон гумонларига сабаб бўлсам. Модомики, иш шу даражага етибди, мен шоҳнинг хоҳишига амал қилиб, нима қилиш керак бўлса, шуни бажараман.
У шер ва бутун ҳайвонлар олдида Калила ва Димна орасида бўлиб ўтган гапларни батафсил айтиб берди. Бу сўз оғиздан-оғизга ўтиб, ҳар ерга ёйилди. Калила ҳамда Димнанинг суҳбатини эшитган ҳайвонга ҳам етиб борди. Шундан кейин бу ҳайвон, мен ҳам гувоҳлик бермоқчиман, деб шоҳга хабар юборди. Шер уни олиб келишни амр этди. У келиб зиндонда эшитганларининг барини шоҳга баён қилди. Ўтирганлар ундан сўрадилар:
—    Ахир нега ўша куни келиб, эшитганларингни айтиб бермадинг? У жавоб берди:
—    Мен ёлғиз бўлганим учун бир кишининг шоҳидлиги ҳукм чиқаришга етарли бўлмайди, деб ўйлаган эдим. Энди эса шоҳид иккита бўлди, бинобарин, Димна ҳақида ҳукм чиқармоқ мумкин.
Ўтирганлар ҳам, қозилар ҳам, шоҳид иккита бўлганлиги учун энди Димна ҳақида ҳукм чиқариш мумкин, деган қарорга келишди. Шоҳ Димнанинг қўл ва оёғини занжирбанд қилиб зиндонга солишларини буюрди. Димна зиндонда очлик ва ташналикдан азоб ва уқубат чекиб ўлди. Ҳийлакор ва хоин, ҳасадчи ва фитначиларнинг оқибати шундай бўлади...