Забардаст форс-тожик шоири Шавкат Бухорий XVII асрнинг 20-йилларида Бухорода ҳунарманд-сарроф оиласида дунёга келади. Шу ерда таҳсилини камолга етказиб, етук шоир сифатида танилади ва тирикчилик важидан ота касби саррофлик билан шуғулланади. Унинг исми Муҳаммадисҳоқ бўлиб, Шавкат адабий тахаллусидир. Манбаларда Мирзо Шавкат, Мулло Шавкат, Шоҳ Шавкат, Дарвеш, Қаландар каби номлар билан тилга олинади. Ҳалигача тўла ойдинлаштирилмаган сабабларга кўра Бухорони тарк этиб, Ҳиротга боради — шаҳар ҳокими Сафоқулихон Шомлу ва унинг вазири Мирзо Саъдуддин хизматида бўлади. Дастлаб Нозук тахаллуси билан шеърлар ёзган шоирга Мирзо Саъдуддин Шавкат тахаллусини беради. Лекин бу ҳукмдор билан оралари бузилгач, Исфаҳонга кетади. Бир муддат Машҳадда ҳам яшайди. Манбаларда шоирнинг Ҳиндистонга ҳам сафар қилгани айтилади. Умринииг охирида узлатга чекиниб, Исфаҳон яқинидаги шайх Али бинни Суҳайл мозорида истиқомат қилади.
Бухоронинг аштархонийлар сулоласидан бўлган ҳукмдори Абдулазизхон Исфаҳонга келганида довруқли шоирни сўроқлатади. Шавкатни бир харобазордан топиб келишади. Лекин у Абдулазизхоннинг бирга ҳаж қилиш ҳақидаги таклифига рози бўлиб, унинг ҳузуридан чиқади-ю, яна ғойиб бўлади. Дарвешлик йўлини тутиб, уч кунда бир марта оғзига бир бурда нон солади. Хуросондан кийиб келган жун хирқасини умрининг охиригача эгнидан ташламайди ва уни ўзига кафан қиладилар. Вафоти тахминан 1695—1699 йиллар орасида.
Шавкат Бухорий ўз даврининг етук шоири, ҳинд услубининг забардаст намояндаларидаи бўлган, нафақат замондош, балки ўзидан кейинги шоирларга ҳам кучли таъсир кўрсатган. Малеҳо Самарқандийнинг «Музаккир ул-асҳоб», Мирзо Муҳаммад Тоҳир Насрободийнинг «Тазкираи Насрободий», Муҳаммад Ҳазийнинг «Тазкират уш-шуаро», Ғуломалихон Озод Билгиромийнинг «Хизонаи Омира», Шамсиддин Сомийнинг «Қомус ул-аълом» тазкираларида шоир ҳақида маълумот берилиб, шеърларидан иамуналар келтирилган. Чунончи, Исфаҳонда у билан 7 ой давомида мулоқотда бўлган Малеҳо ўз тазкирасидан ўрин олган 202 пюир ичидан Шавкат Бухорийга батафсил ва юксак баҳо беради. Ҳар байти оҳорли маънолари туфайли фикр хаёлхонасининг тилсими, ҳар етук мисраси шоирлар тасбеҳининг зикридир, деб лутф этади. Шеърда маҳорати том ҳосил қилганлигини айтади. У анъанавий услубни янгилаган, оҳорли ва гўзал ташбеҳларни ўзига хос усулда бадиий юксак ифодалаган шоир сифатида форсий адабиётда баланд мақомга эга.
Шавкат Бухорий девонининг нусхалари Тошкент, Душанбе, Москва, Санкт-Петербургдаги қўлёзма фондларида сақланади. 1987 йилда Душанбеда шоир девонининг илмий-танқидий матни «Девони ашъор» номи билан нашр этилган. Маълум бўлишича, бизгача шоирнинг 810 ғазал, 12 қасида, 21 рубоий, 5 қитъа, 521 фард, 366 алоҳида байтлари етиб келган. Унинг ҳаёти ва ижодини тадқиқ этган филология фанлари номзоди Қаҳрамон Тўхсанов яна 50 га яқин янги шеърларини турли қўлёзма ва баёзлардан топган.
Шавкат Бухорий шеърияти ҳаётийлиги, реал инсоний туйғулар тасвирига бағишланганлиги, беқиёс самимияти билан ажралиб туради. Анъанавий ишқ мавзуи билан бирга, шоир ижодида таржимаи ҳол руҳидаги, ватандан ва дўстлардан жудолик, дунё, замон ва одамлардан шикоят оҳангидаги шеърлар етакчилик қилади. Ёт эллардаги сарсон-саргардонлик шоир шеърларига ўз муҳрини босган. Ҳаётсеварлик, қаноатмандлик, панду насиҳат ва бошқалар ҳам шоир ижодининг асосий хусусиятларидан ҳисобланади. Чунончи, қуйидаги рубоий инсоннинг ўз қадрини билиши, камтарлик, хоксорлик, қаноат хусусида:

Биншин ба замин, бар чархи гардон манишин,
Яъне, ки ба ғайри хоксорон манишин.
Базмест жаҳон, ки остонаш садр аст,
Боло манишин, аз ҳама поён манишин!

Самандар Воҳидов таржимаси:
Ерга ўлтир, қилмағил чархи гардунни ҳавас,
Яъни, бўлма хоксордан ўзга бирла ҳамнафас.
Кўп баланд остонали базм саналгай бу жаҳон,
Тўрга ўтма, ҳаммадан пасти ҳам жоиз эмас.

Маълумки, ҳинд услубининг асосий хусусияти келтирилган фикрни оҳорли ва кутилмаган рамзу ташбеҳлар билан далиллаш ҳисобланади. Бу борада шоир баланд мақомга эришган. Жумладан, мусофир бўлиб, қадри ошган, ўз юртида топмаган обрў-эътиборни бегона элларда топганини гавҳарнинг дарё бағрини тарк этганидан кейин қиммати ошганлиги билан қиёслайди:

Тарки ватан намудаму қадрам азим шуд,
Гавҳар зи фавти сўҳбати дарё ятим шуд.

Мазмуни: «Ватанни тарк этдиму қадрим улуғ бўлди — худди гавҳар дарё бағридан чиқиб, азиз бўлгани каби».
Шоир ўз шеърларида бадиий санъатлардан ҳам маҳорат билан фойдаланади. Мисол учун, бир байтида ёримни ахтариб, шунчалик кўп йўл босдимки, оёғим ости-дан чиққан ҳовурдан этагимга ўт туташди, деб муболаға санъатини ҳадди аълосига етказади:

Хостам дўш, ки аз худ ба сўроғи ту равам,
Пои ман гарм чунон гашт, ки домонро сўхт.

Анъанавий йўлдан чекиниб, шеъриятда янги усул ва воситалар қидиргани, ҳинд услубига эргашиб, мураккаб ва рамзу тимсолларга бой шеърлар ёзгани учун ўқувчилар унинг асарларини қабул қилишга қийналганлари, чунки у янгича мазмун ва ифода тарзини маъқул кўргани хусусида шундай ёзади:

Намегардад ба гўш ошно, каломи ман,
Зи бас нутқам зи жўши маънии бегона мазмун шуд.

Мазмуни: «Шавкат, менинг сўзларим қулоқларга ёқмайди, чунки нутқим бегона маънолар туфайли мазмунга эга бўлди».
Шавкат Бухорий ҳаёти ва ижодини ўзбек адабиётшунослигида 3. Ризаев, Қ. Тўхсанов, тожик адабиётшунослигида М. Аҳмадов, С. Саъдиев, Р. Ҳодизода, У. Каримовлар тадқиқ этгаилар. Шоир мероси Душанбеда уч марта — 1961, 1986, 1987 йилларда алоҳида китоб ҳолида босилиб чиққан. Истеъдодли шоир ва моҳир таржимон Самандар Воҳидов Шавкат Бухорий шеърларидан намуналар таржима қилган, улар «Бухорийлар бўстони» тўпламида эълон қилинган. Камина ҳам шоирнинг 24 та рубоийсини таржима қилганман.

Эргаш Очиловнинг
"Барҳаёт сиймолар" китобидан