Мусулмон Шарқида машҳур нақшбандия силсиласининг асосчиси Хожа Абдулхолиқ Ғиждувоний 1103 йили Бухоро вилоятининг Ғиждувон туманида туғилган. Мусулмон Шарқида машҳур нақшбандия силсиласининг асосчиси Хожа Абдулхолиқ Ғиждувоний 1103 йили Бухоро вилоятининг Ғиждувон туманида туғилган.Абдулхолиқ бошланғич таълимни Ғиждувонда олиб, 9 ёшидаёқ Қуръони каримни ёд билган, 10 ёшидан бошлаб дарвишларнинг зикр тушишларида фаол иштирок этган. Кейин таҳсилни Бухоро шаҳрининг машҳур мадрасаларида давом эттиради. Бу ерда у Имом Садриддин деган замонасининг етук алломасидан тафсир илмини мукаммал ўрганади. Бир куни у ўз устозидан хуфия зикр (яширин зикр, дил зикри) ҳақида сўрайди. Устози унга бу илоҳий илм бўлиб, уни Худонинг ўзи хоҳлаган бандаларига ўргатишини айтади. Бу суҳбатдан бир неча муддат ўтгач, Хизр алайҳиссалом келиб, Абдулхолиқ Ғиждувонийга хуфия зикрдан таълим беради ва уни фарзандликка қабул қилади.Абдулхолиқ 22 ёшида Бухорога келган ўша даврнинг донгдор шайхи Хожа Юсуф Ҳамадоний (1048—1140) билан учрашиб, унга шогирд тушади. Абдулхолиқ Ғиждувоний устози Хожа Юсуф Ҳамадоний Хуросонга қайтиб кетгунига қадар у буюк зотнинг хизмат-мулозаматида бўлиб, хожагон тариқатининг усулларини мукаммал эгаллайди (хожагон тариқатини гарчанд Хожа Абдулхолиқ асослаган бўлса-да, унинг илк уруғлари Хожа Юсуф томонидан ташланган) ва кўп ўтмай ўзи ҳам йирик тасаввуф олимига айланади.Маълумки, ислом дунёга берилишни қораласа-да, лекин унда таркидунёчилик йўқ. Аксинча, у дунё неъматларидан меъёрида фойдаланишни буюради ҳамда нафс ботқоғига бутунлай ботиб кетиш ва дунёга этак силкишга қарши. Нақшбандия шайхларидан Саййид Сиғбатуллоҳ Эрвосий тўғри таъкидлагани каби нафсни ўлдириш дегани уни исломийлаштириш ва сажия (феъл-атвор)ни ижобий томонга ўзгартириш бўлиб, у нафсни бутунлай йўқ қилиш маъносини билдирмайди. Афсуски, ибтидода кўнгил тозалиги, зоҳир ва ботин бирлигини байроқ қилиб чиққан тасаввуф тобора кенгайиб ва ранг-баранглашиб борар экан, айрим тариқатларда ҳаддан зиёд чуқур кетиш, ҳатто таркидунёчиликка берилиш майллари авж олган. Ислом буюрмаган, Муҳаммад алайҳиссалом қоралаган риёзатлар, ўзини ҳар турли қийноққа солишлар ахлоқий покланишнинг асоси қилиб олинган. Фалсафа ва ҳикмат таъсирида инсонни илоҳийлаштириш тамойиллари пайдо бўлган. Тавҳид ва ваҳдатни англашда айрим шайхлар исломий тушунчалардан хийла узоқлашиб, фалсафий мушоҳадакорликни авж олдирган эдилар. Баъзи ботил тариқатларда валийликни набийлик билан тенг билиш, пайғамбарлик даъво қилиш ҳоллари юз берган. Самоъ мажлисларида, ҳол бехудлигида ғайри шаръий сўзларни айтиш ва халқ кўнглига шубҳа, ғулғула солиш ҳолатлари содир бўлган. Баъзи сўфийлар ўзларини Оллоҳнинг хос бандалари ҳисоблаб, халқдан ажратганлар. Айни жиҳатдан, бундай хилма-хиллик ва қарама-қаршиликларни бартараф этишга йўналтирилган хожагон силсиласи тасаввуф таълимотига янги нафас бағишлаб, тариқат тарихида муҳим бурилиш ясади.Хожа Абдулхолиқ Ғиждувонийнинг тасаввуф тарихидаги буюк хизмати янги бир тариқатга асос солгани билангина белгиланмайди. Хожагон тариқати воситасида у умуман тариқатни Муҳаммад пайғамбар суннатига мувофиқлаштирди, уни турли бидъатлар ва ботил қарашлардан тозалади. Шариатга амал қилиш, ундан чекинмасликни асосий қоидага айлантирди. Таркидунёчилик, хилватни рад этиб, жамоат билан бирга бўлишни шарт қилиб қўйди. Оллоҳ муҳаббати деб дунёдан кечмасликка даъват қилди. Луқма ҳалоллиги — ҳар ким ўз меҳнати билан кун кўриши зарурлигини тариқатнинг асосий талаби қилиб белгилади. Бу тариқат тақво деб ҳаддан ошишни маъқулламайди. Ахлоқ масаласи қатъий қилиб қўйилди. Буларнинг барчаси тасаввуф тараққиётида муҳим аҳамиятга эга бўлди. Баҳоуддин Нақшбандга нисбат бериб машҳур бўлган «Дил ба ёру даст ба кор!» — «Кўнглинг ёрда-ю, қўлинг ишда бўлмасин!» шоири ҳам ғоя сифатида дастлаб Абдулхолиқ Ғиждувоний томонидан илгари сурилганлиги бежиз эмас. Абдулхолиқ Ғиждувоний руҳидан тарбия топган ва нақшбандия силсиласига асос солган Хожа Баҳоуддин Нақшбанд бу шиорни ўз тариқатининг асосий қоидаси қилиб олган (Воқеан, нақшбандиянинг ўзи ҳам хожагон силсиласидан ўсиб чиққан бўлиб, хожагон-нақшбандия деб юритилади ва Абдулхолиқ Ғиждувоний унинг бошловчиси (сарҳалқаи силсила) ҳисобланади). Хожагон-нақшбандиянинг реал ҳаётий шарт-шароитлар, инсоннинг мавжуд имкониятларига асосланганлиги унинг ҳамма замонлар ва барча табақалар талабига жавоб берадиган замини мустаҳкам тариқат эканлигидан далолат беради. Шариат андозасига солинган, бидъат ва нуқсонлардан холи Абдулхолиқ Ғиждувоний йўлининг асрлар давомида тариқатда ҳужжат ва барча гуруҳларда мақбул, деб эътироф этиб келинаётгани ва Туркистон, Эрон, Афғонистон, Хиндистон, Туркия, Ироқ, ҳатто Шимолий Африкада кенг тарқалган нақшбандия тариқатининг ҳозирги кунда ҳам дунёнинг кўпгина мамлакатларида фаолият кўрсатаётганлигининг сабаблари шунда.Хожагон тариқатида, шунингдек, хуфия зикр асос қилиб олинган. Зеро, самоъ мажлисларида рақсу қўшиқ аралаш амалга ошириладиган жаҳрий зикр ту-шишлар, хонақоҳларни бошга кўтариб ғавғо қилишлар ислом аҳкомларига зид эди. Шунинг учун ҳам Хожа Абдулхолиқдан самоъга муносабатини сўраганларида биз уни инкор этмаймиз, шу билан бирга, бу ишни қилмаймиз ҳам, деб жавоб берган.Маълумки, шеър ва мусиқа инсон руҳиятига кучли таъсир этади. Буни пайқаган сўфийлар самоъ (арабча: эшитиш) мажлислари уюштириб, қўшиқ ва рақс базмини ташкил қилганлар. Бунда аввал нотиқ ўртага тушиб, тасаввуфий мазмундаги рубоийларни қироат билан ўқиган. Кейин хушовоз ҳофизлар ўша рубоийларни мусиқа жўрлигида қўшиқ қилиб куйлашган. Шундай жўшу хуруш ҳолатида самоъ жараёни бошланиб, секин-аста важду ҳол билан алмашган. Йиғилганлар бир неча соат давом этган жўшқин ва ҳаяжонли кайфиятда, жазава ва кўтаринки ҳолатда зикр тушганлар. Бу соликнинг руҳга кириши — ўзини унутиб, ҳол мақомини эгаллаш жараёнини тезлаштирган. Хусусан, сукра — бехудлик маслагининг тарафдори бўлган сўфийлар бунга катта эътибор берганлар. Орифлар султони номи билан машҳур Шайх Абу саид Абулхайр самоъ мажлисининг асосчиларидан бири ҳисобланади. Жалолиддин Румий асос солган мавлавия тариқатида ҳам зикру самоъ мавжуд. Яссавий издошларидан Қашқадарё воҳасида яшаб ўтган Ҳазрати Башир тариқатида ҳам самоъ асосий ўрин тутган. Лекин кўпгина тариқат пирлари, жумладан, Абдулхолиқ Ғиждувоний ҳам самоъни хуш кўришмаган. У ўз «Васиятнома»сида бу ҳақда шундай насиҳат қилади:«Самоъни кўп этмағилким, андин нифоқ пайдо бўлиб, ул вақтда самоъ дилни ўлдиради, магар сенга ани ҳис этиш салоҳияти берилмағон бўлса (самоъни асҳоби кўп туриб, алар орасидан самоъга амал қилғувчи одам топиладур, балки аларнинг эҳтироси бўлса, яъни итоат этмаса) зикр тингламоқ гуноҳдур. Мабодо юрагинг хотиржамлик тортса, сенинг нигоҳинг (маънавий) тарқаб кетмайдур»(Хожа Абдулхолиқ Ғиждувоний. Васиятнома. Тошкент, 1993 йил, 15-бет.).Тасаввуфга оид адабиётлар ва тазкираларда унииг самоъ билан боғлиқ қуйидаги икки рубоийси келтирилади:Эй пок сўфий, қилсанг агар майли самоъ,
Бил, келтиради самоъ нифоқ бирла низо.
Бас, пок бўлайин, десанг, самоъни тарк эт,
Ёинки, дилинг ҳаётига айла видоъ.Майл этма самоъга, қилмагин ҳам инкор, Сен танла шу йўлни, бўлса кўнглинг бедор. Нафсинг ҳали ўлмай, сени қилса безор, Қил рўза-намоз, бошқасидан кеч зинҳор(Шайх-шоир рубоийлари муаллиф таржимасида берилмоқда.).Абдулхолиқ Ғиждувоний устози Юсуф Ҳамадоний таълимотини ҳар томонлама кенгайтириб ва чуқурлаштириб, хожагон тариқатининг 8 рашҳа — қоидасини ишлаб чиқди (Кейинги тадқиқотларнинг гувоҳлик беришича, бу рашҳаларнинг дастлабки тўрттаси Юсуф Ҳамадонийга тегишли). Ўтган IX аср мобайнида бу рашҳалар шарҳида кўплаб катта-кичик тадқиқотлар яратилган. Биз бу ерда уларнинг мазмунини бир оғиз сўз билан айтиб ўтамиз, холос.

1. Хуш дар дам — ҳар бир нафас огоҳлик юзасидан бўлиб,. ғафлатга йўл қўймаслик. Бошқача айтганда, фикру хаёлни бир ерга тўплаб, ёлғиз Оллоҳга қаратиш. Шундагина у ҳузур бағишлайди.
2. Назар бар ҳадам — ўз хатти-ҳаракатини муттасил назорат қилиш, иотўғри қадам, ножўя назардан сақланиш.
3. Сафар дар ватан — ботинда сайр: ўзликни англаш, қусурлардан қутулиб, фазилатлар касб этиш.
4. Хилват дар анжуман — зоҳирда халқ, ботинда Ҳақ билап бирга бўлиш.
5. Ёдкард ёдлаш, зикр этиш: Оллоҳни ёд этиб, бошқа нарсалардан кўнгил узиш.
6. Бозгашт — янгидан бошлаш, такрорлаш. Калимаи таййиба тил ва дил билан айтилиб: «Худовандо, менинг мақсудим сенсан» жумласи зикр этилади. Бундан мақсад Оллоҳдан бошқа яхши-ёмон фикрлардан халос бўлиш.
7. Нигоҳдошт — фикрни Оллоҳ ёди билан муқим сақлаш, хаёлга ўзга нарсаларни келтирмай, ташқи муҳитдан узилишга интилиш.
8. Ёддошт — ҳар лаҳза Ҳақдан бохабар бўлиш. Бунда Оллоҳ муҳаббати кўнгилни батамом қамраб олиб, бошқа ҳеч нарсага ўрин қолдирмайди.
Юсуф Ҳамадоний ва Абдулхолиқ Ғиждувонийлар томонидан асослаб берилган бу 8 рашҳага Баҳоуддин Нақшбанд яна 3 рашҳа қўшиб, уларнинг ададини 11 тага етказади.
9. Вуқуфи замоний — муайян муддатда тўхтаб, ўзини ўзи текшириш, ўз ҳолидан огоҳ бўлиш.
10. Вуқуфи ададий — диққатни бир ерга жамлаш, па-ришон хаёллардан халос бўлиш мақсадида зикр ҳисобини аниқлаш учун тўхташ.
11. Вуқуфи қалбий — кўнгил огоҳлиги: қалб аҳволини билиш учун тўхташ. Бу зикрнинг энг юқори мақоми бўлиб, шуҳуд ва вусул мартабасига эришилади.

Бу 11 рашҳа хожагон-нақшбандия тариқатининг тамали бўлиб хизмат қилган.
Хожалар аҳлининг хожаси Абдулхолиқ Ғиждувоний 1179 йили 76 ёшида вафот этган. У волидаи муҳтарамасининг оёқ томонида дафн қилинган. Қабри Ғиждувон шаҳрида табаррук зиёратгоҳ ҳисобланади.
Абдулхолиқ Ғиждувоний ўз таълимотини ваъзлари орқали тарғиб қилиш билан кифояланмай, бир қатор рисолалар ҳам ёзган. «Одоби тариқат» («Тариқат одоби»), «Рисолаи соҳибия» («Дўстлик рисоласи»), «Аз гуфтори Хожа Абдулхолиқ Ғиждувоний» («Хожа Абдулхолиқ Ғиждувонийнинг баъзи сўзлари»), «Рисолаи шайх уш-шуюх Ҳазрати Юсуф Ҳамадоний» («Шайхлар шайхи Ҳазрати Юсуф Ҳамадоний») асарлари шулар жумласидандир.
Тасаввуф бошданоқ шеърият билан бақамти ривожланади. Шеърий усул фикрни тушунтириш ва тушуниш учун қулайлик туғдирибгина қолмай, балки унинг таъсир кучини ошириб, ёдда сақланишини осонлаштиради. Шунинг учун кўпгина Шарқ олимлари ўзларининг илмий ва фалсафий асарларини шеърий йўл билан ёзганлар. Тасаввуф ғоялари, тариқат асосларини қам омма онгига мавҳум илмий-назарий тушунчалардан кўра, образли тафаккур ёрдамида сингдириш самарали эканлигини англаган шайхлар ўз қарашларини тарғиб қилиш учун шеъриятдан дастлаб бир восита сифатида фойдаланган бўлсалар, бора-бора сўфиёна ғоялар, қоидалар ташвиқига бағишлаб махсус шеърлар ёзила бошлади. Натижада, тасаввуфнинг ўзига хос рамз-истилоҳлари вужудга келди, тимсоллар, яширин маъноларга асосланган адабиёт пайдо бўлди.
Абдулхолиқ Ғиждувоний тасаввуфий рисолаларидан ташқари, гўзал сўфиёна рубоийлар ижодкори сифатида маълум ва машҳур. Лекин авлиё шоирпинг бадиий ижод намуналари бизгача деярли етиб келмаган. Изланишлар натижасида Хожа Абдулхолиқ Ғиждувонийга нисбат берилган 25 та рубоийни аниқлашга муваффақ бўлдик. Улар мусулмон Шарқида машҳур тариқат шайхининг шеърий салоҳияти ҳам юксаклиги, манаман деган сўз санъаткорлари муқобилига қўядиган рубоийлар яратганлигини кўрсатади:

Гар дар дилат аз касе шикоят бошад,
Дарди дили ту аз ў бағоят бошад,
Зинҳор ба интиқом машғул машав,
Бадро бадии хеш кифоят бошад.

Таржимаси:
Гар бир кишидан дилда шикоят бўлгай,
Дил оғриғи ундан бениҳоят бўлгай;
Ҳеч ўйлама интиқом олишни, чунки
Ёмонга ёмонлиги кифоят бўлгай.

Бу рубоий ҳам нанд-насиҳат, ҳам фалсафий, ҳам диний, ҳам тасаввуфий, хуллас, бир неча маъно талқинига эга. Биринчидан, бирор киши сенинг кўнглингни оғритса, бундан беҳад изтироб чексанг-да, сира ундан ўч олишни ўйлама, зсро, ёмонга ёмонлигининг ўзи етарли жазо-дир, деб насиҳат қилинмоқда. Иккинчидан, ёмоннинг ёмои бўлиб яратилганлигининг ўзи унга бир умрлик жалодир. Ҳарчанд уринма, сен унга бундан ортиқ жазо беролмайсан, деб фалсафий хулоса чиқарилган. Учипчидан, яхшилик ҳам, ёмонлик ҳам Худодан. Ёмон ёмонлигига бориб, ўз ҳаддини билмай сени ранжитибдими, сен яхши бўлсанг, яхшилигингча қолда, унга тенг бўлма ёмонликка ёмонлик қайтаришни ўйлама. Бу икки жиҳатдан ўзини оқламайди: аввало, сен ҳам ёмонга тенг бўласан, қолаверса, илоҳий амрларга қарши борасан. Тўртинчидан, мўмин кишида кек-адоват бўлмаслиги керак, ўч олиш - шайтоннинг иши. Бинобарин, бировдан ўч олишга чоғланган одам бир лаҳза бўлса-да, шайтон васвасасига учган бўлади. Шайтон васвасасига учиш эга имониинг сустлигидан дарак беради. Бешинчидан, гасаввуфда бировга жабру жафо қилиш, бирор кимсани ранжитиш таомили йўқ. Сўфий ҳар қанча қайғу-азоб бўлса, ўзи чекиши, барча таънамалрматларга сабр этиши, қахру ғазабини ичига ютиб, одамларга очиқ чеҳра билан боқиши, мулойим муомала қилиши, яхши муносабатда бўлиши лозим. Бировдан ўч олиш уёқда турсин, ундан шикоят қилиш ҳам тариқат аҳлига ёт. Олтинчидан, халқ орасида яхшиликка яхшилик — ҳамманинг иши, ёмонликка яхшилик — мард кишининг иши деган улуғ бир ҳикмат асрлар давомида яшаб келади. Демак, ёмонликка ёмон-лик билан жавоб берган кишининг оддий одамлардан фарқи йўқ, у олий-ҳимматлиликни даъво қилмаса ҳам, ўзини баркамол инсон деб ҳисобламаса ҳам бўлади. Ва, ниҳоят, еттинчидан, рубоийнинг асл мазмун-моҳияти шун-даки, ёмонликка ёмонлик қайтаришни ўйлаган киши том маънодаги яхши одам эмас, унинг табиатида қайсидир даражада ёмонлик уруғлари мавжуд ва бировнинг ёмонлиги натижасида у юзага қалқиб чиқяпти.
Абдулхолиқ Ғиждувонийнинг қатор рубоийларида ўзи асос солган хожагон тариқати рашҳаларининг бадиий талқинини кўрамиз. Чунончи, қуйидаги рубоийсида шайх-шоир илоҳий илмларни — денгизга, бу дунёни — соҳилга ўхшатади. Тирикликнинг моҳияти, ҳаётнинг мазмуни, бутун лаззат-фароғат баҳр — денгизда бўлиб, соҳилда ўтирган бу неъматдан бебаҳра қолади:

Эй баҳри улумга ёт, макони — соҳил,
Баҳр ичра фароғат, соҳил — душмани дил.
Ҳар икки жаҳонни(нг) мавжидан маст ўлма,
Ҳар икки нафасда қолма баҳрдан ғофил.

Бу ерда «икки нафас» ибораси хожагон тариқатидаги нафас олиш ва чиқаришда илоҳий файздан бебаҳра қолмаслик маъносида келяпти. «Аҳли тариқатнинг ибодати кирган ва чиққан нафаслардан огоҳ бўлмоқликдир», — дейди бу ҳақда орифлар султони Боязид Бистомий. Хожа Баҳоуддин Нақшбанд фикрича эса, «икки нафас ўртасини ғоятда эҳтиёт қилиш зарур. Зеро, нафас ғофиллик билан чиқмасин». Сабаби: асосий мақсад — Унинг ўзи. Гоҳ у, гоҳ бу дунё жилвасига маст бўлиб, Яратувчининг ўзини унутма, демоқчи авлиё шоир.
Оллоҳни у берган илмлар воситасидагина билиш мумкин. Шунинг учун бу илмларни ўрганишга жаҳд қилиш — илм уммонига шўнғиш лозим. Соҳилда қолган киши эса дарёнинг чуқурлигидан чўчиб, унга киришга журъат этмаган қўрқоқ кимсага ўхшайди. Бинобарин, у сувнинг роҳату завқини билмайди. Шунга ўхшаб, илоҳий илмлардан сув ичмаган банда ҳам илоҳий файз-дан бебаҳра, Парвардигорни англашдан мосуво бўлади. Кофирлар бу дунё неъматларига алдансалар, зоҳидлар у дунёдаги мукофот — жаннат роҳат-фароғатини тама қиладилар. Сўфий эса на бу дунё, на у дунё — жаннату дўзахга парво қилади: унинг мақсади — Оллоҳ таолонинг ўзи!
Бу рубоийда Абдулхолиқ Ғиждувоний асослаган хожагон-нақшбандия тариқатининг ҳуш дар дам рашҳаси ўзининг бадиий талқинини топган.
Мана бу рубоийда хилват дар анжуман рашҳасининг мазмуни акс этган:

Очмай сира оғзингни кула олсанг соз!
Кўзсиз яна дунёни кўра олсанг соз!
Ўлтир-да, сафар айла, оёқ заҳматисиз —
Ер куррасини агар кеза олсанг соз!

Бу ерда шоир оёғингга азоб бермай, яъни қадам босмай ер куррасини кезиш деганда айни шу — сафар дар ватанни кўзда тутган. Бунда сафар қалб кўзи орқали бўлади. Рубоийдаги кўзсиз дунёни кўриш ҳақидаги мисра ҳам қалб кўзи билан дунёни кўриш, яъни ботинда сафар қилиш маъносини билдиради. Зеро, риёзатлар натижасида дунё ва нафс ташвишларидан қутулиб, кўзгудай шаффоф ҳолга келган кўнгилда Оллоҳ нури жилваланади. Бутун олам Оллоҳ жамолининг жилвасидан иборат экан, Аллоҳни ўз қалбидан топган зот учун дунё бўйлаб сафар ҳожат эмас.
Қуйидаги рубоийда эса тариқат талаблари билан халқона ҳикмат ажойиб бир тарзда уйғунлашиб кетган:

Умрингки, ўтар экан, мурувват айла,
Қўлингки, тутар экан, саховат айла.
Ўз ҳосилини ўзи ўрар ҳар кимса,
Бас, парвариши учун риёзат айла.

Маълумки, мурувват ва саховат — тасаввуфнинг икки асоси, устуни. Муаллиф кишиларни тасаввуф талабларини бажаришга даъват этар экан, айни пайтда, ҳар ким экканини ўради, деган халқона фалсафани ҳам ўз рубоийси қатига сингдириб юборади. Чунки ҳар кимнинг ажри — бу дунёда қилган ишларига боғлиқ. Мурувватни ҳаётининг мазмунига айлантирган, саховатни касб қилиб олган инсоннинг Ҳақ ва халқ олдидаги мавқе-мақоми ҳам юксак бўлади.
Шайх бир неча рубоийларида ишқ мавзуини ҳам ҳассослик билан қаламга олган. Бу рубоийлар ўз ба-диий қувватига кўра ишқу муҳаббат куйчилари бўлган оташнафас шоирларнинг шеърларидан қолишмайди. Унинг ишқий мавзудаги рубоийлари ўз-ўзидан илоҳий маҳбубага бағишланган. Оллоҳ шундай бир улуғ зотки, унинг номиданоқ кўнгилларда ишқ уйғонади. Ундан келган ҳар бир номаю хабар ишққа лиммо-лим. Ҳақ йўлига кирган киши борки, бир умрга ошиқ бўлиб қолади, зеро, илоҳий даргоҳга олиб борадиган кўчанинг ҳар бир эшигу томидан ишқ ёғилади:

Бир ёрки, унинг номидан ишқ ёғилади,
Ҳар номаю пайғомидан ишқ ёғилади.
Ким кўчасидан ўтса — у ошиқ бўлади,
Гўё эшигу томидан ишқ ёғилади.

Умуман, Абдулхолиқ Ғиждувоний рубоийлари ифода тарзининг ана шундай содда, шунинг баробарида, мазмунининг ниҳоятда теранлиги, услубининг енгил ва равонлиги, жозибали оҳанг ва жўшқин руҳи билан алоҳида ажралиб туради. Айни жиҳатдан, улар донгдор тариқат шайхининг эмас, балки истеъдодли шоирнинг қаламидан чиққандай таассурот қолдиради. Чунончи, илоҳий ишқ мавзуидаги мана бу рубоийда шоирона маҳорат қирралари — гўзал сўз ўйини, нозик қочиримни кўрамиз. Лирик қаҳрамон дастлаб шикоят қилади: «Эй ёр, токайгача ишқингда тоғдек ғамни чекаман?» Бир лаҳза ўтмай, ўзининг шикояти ножоиз эканлигини ўйлаб кўрадида, узр айтади: «Сен дил олувчи-ю, мен дил берувчи эканман, дилларни овлаб, шод бўлиш сенинг касбинг-у, дилни бой бериб, қайғу-алам чекиш менинг қисматим экан-да!»

Токайгача ишқингда, санам, ғам чекаман?
Тоғдек бу улуғ ғамни дамодам чекаман?
Дил олгучи гар сенсан-у, дил бергучи — ман,
Юз ғам чекаман кўйингда, минг ғам чекаман!

Шарқ сўз усталари ижодида ўз истеъдодию салоҳиятидан, шон-шуҳратидан ифтихор қилиб ёзилган шеърлар ва алоҳида байтлар кўпчиликни ташкил этади. Бундай шеърлар фахрия деб аталади. Буюк тариқат пирининг қуйидаги рубоийси ҳам ана шу фахрия усулида яратилган: туғилган жойимиз Ғиждувон деган бир тоғнинг этагида бўлса-да, бугуиги кунга келиб ҳатто Рум (ўрта асрларда ҳозирги Кичик Осиё (Византия) ва Греция ерлари шундай аталган) ҳам бизнинг қаламравимизда (яъни бизнинг истеъдод ва салоҳиятимизга тан бериб, қойил қолган):

Биз дўстга муборакмизу душманга-чи — шум,
Жанг чоғида темирмизу сулҳ онида мум.
Ғиждувон тоғи этаги бизга макон,
Лек ҳукмимиз остида эрур ҳаттоки Рум.

Бу фикрларда сира муболаға йўқ. Алишер Навоийнинг «Насойим ул-муҳаббат» асарида ёзилишича: «...аларнинг валояти ул ерга еттики, ҳар вақт намозда Каъбага борурлар эрди. Аларнинг валояти кўп эрди ва Шомда аларға кўп муридлар пайдо бўлдилар...».
Хожа Абдулхолиқ Ғиждувоний қаламига мансуб рубоийларни тасаввуф шайхининг ўз ғоялари талқинига бағишланган сўфиёна рубоийлари сифатидагина эмас, балки сўз санъатининг бадиий баркамол намуналари тарзида ҳам ўрганиш мумкин. Чунки бу рубоийларда тасаввуф таълимотининг назарий қоидалари ифодаси билан бир қаторда, ишқу инсонийлик тараннумини ҳам кўрамиз.

Эргаш Очиловнинг
"Барҳаёт сиймолар" китобидан