|
Шайтоний шиша. Роберт Луис Стивенсон |
 |
 |
 |
|
28.10.2013 16:31 |
|
Гавайи оролларидан бирида бир одам яшарди, уни Кеаве деб атай қолайлик, чунки, очиғини айтганда, у ҳанузгача ҳаёт ва ҳақиқий исми сир бўлиб қолиши керак. У ғорда Буюк Кеавенинг хоки ётган Хонаунау деган жой яқинида дунёга келган. Бу одам қашшоқ, аммо серғайрат ва довюрак бўлиб, саводи мактаб ўқитувчисиникидан кам эмасди. Бунинг устига у ажойиб денгизчи сифатида ном чиқарган, яқин масофаларга қатновчи кемаларда сузган, Хамакуа соҳиллари ёқалаб пароходларни бошқарган. Шу десангиз, бир куни унинг кўнглига бу ёруғ дунёни кезиш, бегона шаҳарларни кўриш орзуси тушиб қолди-ю, Сан-Францискога йўл олаётган кемага ёлланди.
Сан-Франциско – ажойиб бандаргоҳи бўлган ҳашаматли шаҳар, у ерда бадавлат одамлар беҳисоб, ҳатто бир тепалик борки, нуқул дабдабали қасрлардан иборат. Бир куни Кеаве чўнтагидаги тангаларини жаранглатган кўйи ана шу тепаликда сайр қилиб юрар, кўчанинг ҳар икки томонидаги саройларга суқланиб боқарди.
“Қандай чиройли уйлар-а! – деб ўйларди у. – Уларда эртанги кун ташвишини билмайдиган бахтли одамлар яшаса керак, ҳойнаҳой!”
Шу хаёллар билан бораётганида бир уйга дуч келиб қолди, у бош-қа уйлардан сал кичикроқ бўлса ҳам муҳташам ва худди қўғирчоқдек чиройли эди. Пиллапоялари баайни нуқрадек ярақлар, бута-тўсиқлар чамандек яшнаб турар, дераза ойналари олмосдек жилоланарди. Кеаве кўз ўнгида намоён бўлган бу қадар мукаммалликдан ҳайратланиб, беихтиёр тўхтаб қолди.
У шу алфозда уй рўпарасида турар экан, ичкаридан қандайдир бир одам унга қараётганини пайқади, дераза ойнаси шунчалик шаффоф эдики, Кеаве уни сув қайтишидан сўнг тошлар устидаги кўлмакда қоладиган балиқни кўргандек яққол кўриб турарди. Бу одам ёши қайт-ган, тепакал, қора соқолли, чеҳраси серташвиш ва ғамгин бўлиб, оғир-оғир хўрсиниб қўярди. Хуллас, Кеаве у одамга, у эса Кеавега дераза орқали қараб туришар ва ишонасизми, йўқми, ҳар иккови ҳам бир-бирига ҳавас қиларди.
Нотаниш одам бирданига жилмайди ва Кеавени ичкари киришга имлаб, остонада кутиб олди.
– Менинг уйим жуда чиройли, – деди мезбон яна уф тортиб. – Уни бир кўриб чиқишни хоҳламайсанми?
Шундай деб у Кеавени ичкарига бошлади ва бутун уйни – ертўласидан тортиб чордоғигача таништириб чиқди, бу ердаги ҳамма нарса шу қадар мукаммал эдики, Кеаве ларзага тушди.
– Чиндан ҳам ажойиб уй экан, – деди у. – Мен шундай жойда яшаганимда эртадан-кечгача шод-хандон юрардим балки. Лекин нега энди сен ҳадеганда уф тортаверасан, бунинг сабаби нима?
– Агар истасанг, – деди мезбон, – сен ҳам шу заҳотиёқ худди шунга ўхшаган уйга эга бўлишинг мумкин. Ёнингда пулинг бордир, ҳойнаҳой?
– Эллик долларим бор, холос, – жавоб қилди Кеаве. – Аммо бунақа уй анча қиммат турса керак.
Мезбон хаёлан нималарнидир чамалаб чиқди.
– Пулинг бунча кам, – деди у кейин. – Бу сенга келгусида ортиқча ташвиш келтиради, бироқ шунга қарамай, эллик долларга ҳам олаверишинг мумкин.
– Шу уйни-я? – ажабланиб сўради Кеаве.
– Йўқ, уйни эмас, – дея жавоб қилди мезбон, – аниқроғи, шишани Сенинг назарингда ниҳоятда омадли ва ўта бадавлат одам сифатида кўринаётган бўлсам бордир. Лекин, агар билсанг, очиғини айтганимда, бутун мол-мулким – шу уй ҳам, боғ-роғ ҳам – бари-бари бир пинтадан* унчалик катта бўлмаган бир шиша орқали топилган. Мана у.
Мезбон шундай деб аллақандай жавонни очди ва ичидан узун бўйинли ва қорни бақалоқ бир шишани олди. Шиша сутдек оқиш ойнадан ясалган бўлиб, камалакнинг жамики рангларида ёлқинланиб-товланиб турарди. Унинг ичида эса соячами, аланга тилигами ўхшаш алламбало бир нарса тўхтовсиз ёғдуланиб-ўйноқлаб ётибди.
– Сенга айтган шишам шу, – деди уй эгаси ва Кеаве кулиб қўйганини кўриб, қўшимча қилди: – Гапимга ишонмаётганга ўхшайсан-а? Унақада ўзинг синай қол. Уни синдиришга, қани бир уриниб кўр-чи.
Шунда Кеаве шишани қўлига олиб, то ҳолдан тойгунича полга ура бошлади, бироқ шиша ҳар гал худди коптокдек сакраб кетаверарди, бирон ери ҳатто қирилмади ҳам.
– Ғалати нарса экан, – деди Кеаве. – Бундай қараганда ва ушлаб кўрганда шишадан ясалгандек туюлади-я.
– Аслида ҳам шундай, – янада оғирроқ хўрсинди уй эгаси, – фақат бу шиша жаҳаннам оловида тобланган. Унинг ичида шайтон яшайди – сояга ўхшаш бир нима липиллаб турганини кўраётгандирсан. Ана ўша шайтон бўлади, ҳар қалай мен шундай деб ўйлайман. Шу шишага эга бўлган одам эса шайтонга буйруқ бера олади. Ўша лаҳзадан бошлаб ниманики хоҳласа, ўшанга эришади. Ишқ-муҳаббат, шон-шуҳрат, бойлик, шунга ўхшаш уйлар, ҳатто шунга ўхшаш шаҳарлар – ҳамма-ҳаммаси кўз очиб-юмгунича муҳайё бўлади. Наполеон шу шишага эгалик қилиб, дунёни қўлга киритди, кейин эса уни сотиб юборгач, маҳв этилди. Капитан Кук шу шишага эга бўлиб, унинг орқасида кўплаб оролларни кашф этди, бироқ у ҳам шишани сотиб юборганди, Гавайида ўлим топди. Чунки шишани сотган заҳоти унинг қудратли ҳимоясидан маҳрум бўласан, бироқ, иккинчи томондан, у қўлингдалик пайтида топган нарсаларингдан қаноат қилмасанг, охири фалокатга учрайсан.
– У ҳолда нега энди шишани сотмоқчи бўлаяпсан? – деб сўради Кеаве.
– Кўнглим тилаган нимаики бўлса, барига эришдим, бу ёқда эса умр поёнига етиб қолди, – деди уй эгаси. – Шиша ичидаги шайтоннинг ёлғиз бир нарсага – инсон умрини узайтиришга қурби етмайди, холос. Яна бир жиҳатни сендан яшириб қолсам, инсофдан бўлмайди. Бу шишанинг бир нуқсони бор: агар эгаси уни сотишга улгурмай туриб ўлса, жаҳаннамда абадий ёнишга маҳкумдир.
– Ҳа, нуқсон бўлгандаям жуда зўр нуқсон экан, гап йўқ! – хитоб қилди Кеаве. – Мен бунақа шайтоний нарсаларга умуман аралашмаган бўлардим. Парвардигорга шукур, уйсиз ҳам яшашим мумкин. Аммо билатуриб ўз бошимга жаҳаннам азобларини сотиб олиш – бу, энди, бориб турган аҳмоқликнинг ўзгинаси.
– Ўпкангни бос, бу ишнинг энг охирини ўйлашга шошмасанг ҳам бўлади, – дея эътироз билдирди уй эгаси. – Бу ўринда энг муҳими – шайтоннинг ёрдамидан фойдаланиб, бу дунёда нима хоҳласанг, барига эга бўлиш. Кейин эса шишани ҳозир мен сенга сотаётгандек яна бирон одамга сотиб юбориш. Ана ундан сўнг қолган умрингни тинчлик-хотиржамлик, ҳузур-ҳаловатда ўтказаверасан.
– Мени яна бир нарса ўйлантираяпти, – деди Кеаве. – Авваламбор, оғир-оғир хўрсинаяпсан ва айни пайтда шишани сувтекинга сотмоқчисан. Бунинг сири нимада?
– Нега уф тортишларим сабабини ҳозиргина айтиб ўтдим, – жавоб қилди у одам. – Соғлиғим заифлашаётганини сезиб турибман ва бу мени қўрқувга солаяпти. Чунки, ўзинг айтиб ўтганингдек, ўлганидан кейин дўзахга равона бўлишни ҳеч ким истамайди. Энди шишани бунчалик арзон сотишимга келсак, унинг яна бир хусусиятини тушунтиришим керак. Иблис бу шишани ер юзига олиб келган жуда қадим замонларда уни биринчи бўлиб Пресвитер Иоанн сотиб олган ва эвазига бир неча миллион доллар тўлаган. Бироқ ҳамма гап шундаки, бу шишани фақат зарарига сотиш мумкин, холос. Агар сен уни харид қилган нархингнинг ўзига сотсанг, худди кабутар уясига қайтганидек, ёнингга қайтиб келаверади. Шишанинг баҳоси асрлар мобайнида пасайиб келавериб, мана ҳозир ҳайратомуз даражада арзимас пулга тенг бўлиб турганининг сабаби ҳам шу. Мен ўзим уни бадавлат қўшниларимнинг биридан сотиб олиб, бор-йўғи тўқсон доллар тўлаганман. Энди уни саксон тўққиз доллару тўқсон тўққиз цент-га сота оламан, лекин бир цент ҳам қимматига эмас, акс ҳолда у ўша заҳотиёқ ёнимга қайтиб келади... Ана шу туфайли ҳам иккита мушкуллик мавжуд: биринчидан, шундай ғаройиб шишани арзимас саксон долларга сотмоқчи бўлсанг, одамлар сени шунчаки ҳазиллашаяпти деб ўйлашади. Иккинчидан эса... У ёғи кейин энди... Очиғини айтганда, ҳамма нарсани миридан-сиригача айтиб беришга мажбур эмасман. Фақат бир нарсани қулоғингга қуйиб ол – шиша муомалада юрган пулга сотилади, холос.
– Шу гапларнинг бари ҳақиқат эканига қандай қилиб ишонишим керак? – деб сўради Кеаве.
– Баъзи нарсаларни ҳозироқ текшириб кўришинг мумкин, – деди у одам. – Менга эллик доллар бергин-да, шишани олиб, шу пулинг ёнингга қайтишини хоҳла. Агар шундай бўлмаса, қасам ичиб айтаманки, савдоимиз пишмади дейман-у, пулингни қайтараман.
– Мени алдамаяпсанми мабодо? – сўради Кеаве.
Уй эгаси ҳақиқатни айтаётганига қасам ичди.
– Таваккал-да, бўлмаса, – деди Кеаве. – Бунинг зарари йўқ-ку, ахир.
Шундай деб, пулини уй эгасига берди, у эса шишани узатди.
– Қани, шиша ичидаги шайтон, – деди Кеаве, – эллик доллар пулимни қайтар-чи.
У гапини тугатиб улгурар-улгурмас, киссаси яна аввалгидек тўлиб қолганини сезди.
– Бу чиндан ҳам ажойиб шиша экан, – деди Кеаве.
– Мана энди хайрлашамиз, ошна, – деди уй эгаси. – Қани, бир жўнаб қол-чи, бу ердан!
– Э, шошма! – деди Кеаве. – Йиғиштир бунақа ҳазилингни. Ма, шишангни қайтиб ол.
– Сен унинг учун менга нархига нисбатан камроқ пул тўладинг, – деди у одам мамнунликдан қўлларини бир-бирига ишқар экан, – энди шиша сеники. Менга эса битта нарса керак: бу ердан тезроқ қорангни ўчирсанг бўлгани. – У шундай деб хитой хизматкорини чақиришга қўнғироқ қилди, хизматкор эса Кеавени уйдан чиқариб юборди.
Қўлтиғида шиша билан кўчага чиқиб қолган Кеаве ўйлай бошлади:
“Агар бу одам айтганларининг бари хақиқат бўлса, роса чув тушган кўринаман. Лекин у шунчаки лақиллатган бўлса-чи?”
Шунда у авваламбор ёнидаги пулини ҳисоблаб чиқди: роппа-роса қирқ тўққиз америка доллари ва битта чили тангаси экан.
“Ҳаммаси тўғрига ўхшайди, – деб ўйлади Кеаве. – Қани, энди уни бошқачасига бир синаб кўрайлик-чи”.
Шаҳарнинг бу қисмидаги кўчалар худди кема саҳнидек топ-тоза, устига-устак, пешин пайти бўлишига қарамай, биронта ҳам йўловчининг қораси кўринмасди. Кеаве шишани йўл чеккасидаги ариққа улоқтириб, индамай кетаверди. Икки марта ўгирилиб қараганида қориндор, сутдек оқиш шиша у ташлаган жойда ётганини кўрди. Кеаве ортига учинчи бор назар ташлаб, муюлишда бурилди, лекин ҳали бир қадам ҳам ташлаб улгурмагандики, нимадир тирсагига келиб урилганини сезди. Не кўз билан кўрсинки, бақалоқ шиша бушлати** чўнтагини эгаллаган, узун тумшуғи ташқарига чиқиб турарди.
“Бунисиям ростга ўхшайди”, – деб ўйлади Кеаве.
Шундан кейин у нима қилди, деб сўрарсиз. Дўкончадан штопор*** сотиб олиб, шаҳар ташқарисига, кимсасиз далага йўл олди. Ана шу ерда шишанинг пўкагини чиқариб олмоқчи бўлди. Аммо у штопорни пўкакка бураб киритишга қанчалик уринмасин, штопор шу заҳоти ўз-ўзидан қайтиб чиқар, пўкак эса бус-бутун турарди.
“Пўкакнинг қандайдир янги тури”, – деб ўйлади Кеаве ва шу лаҳзадаёқ бутун борлиғи худди безгак тутгандек қалтираб кетди, баданини муздек тер қоплади: унда қўрқув уйғонганди.
Кеаве бандаргоҳга қайтар экан бир дўкончага дуч келди, унда аллақандай бир киши чиғаноқлар, оролларда яшовчи ёввойи одамларнинг сўйиллари, қадимий тангалар, кўҳна маъжусий маъбудаларнинг ҳайкалчалари, хитой ва япон суратларини, қисқаси, денгизчи дунёнинг турли чеккаларидан сандиқчаларида олиб келадиган хилма-хил лаш-лушларни сотиб ўтирарди.
Шу ўринда Кеавенинг хаёлига янги фикр келди. У дўкончага кириб, эгасига ундаги шишани юз долларга сотиб олишни таклиф этди. Дўкондор аввалига кулиб қўйди, кейин беш доллар бермоқчи бўлди. Бироқ бу чиндан ҳам ғаройиб шиша эди – ер юзида ҳали биронта шишапаз бунақанги шиша тайёрламаган, унинг сутдек оқиш туси камалакнинг жамики рангларида шунақанги чиройли товланар, ичида шунақанги бир сирли соя рақс тушардики, асти қўяверасиз... Хуллас, таомилга кўра савдолашгач, дўкондор Кеавега олтмиш кумуш доллар берди ва шишани пештахтасининг қоқ Марказидаги жавон токчасига жойлаштириб қўйди.
“Энди нима бўларкин? – деган фикр ўтди Кеавенинг хаёлидан. – Мен уни олтмиш долларга сотдим, ҳолбуки ўзим эллик долларга, очиғини айтганда, ундан ҳам арзонга сотиб олгандим, чунки битта тангам чили доллари эди-да. Энди бу ёғини яна бир бор текшириб кўрамиз”.
Шу хаёлларда Кеаве кемага қайтди, сандиқчасини очиб қараганида эса шиша шу ерда эканлигини кўрди: ундан аввалроқ етиб келибди. Кемада Кеавенинг Лопака деган бир дўсти бор эди.
– Ҳа, нима гап? – деб сўради у. – Сандиқчангга намунча тикилиб қолмасанг!
Улар кубрикда*** икковлон эдилар, Кеаве ўртоғини сир сақлашга қасам ичириб, бор гапни айтиб берди.
– Ақлга сиғмас ҳодиса, – деди Лопака. – Назаримда, бу шиша сенинг бошингга балою кулфатлар ёғдирадиган кўринади-ёв. Жуда бўлмаганда битта нарса аниқ: сенга қандай фалокат таҳдид солаётганини ўзинг биласан. Модомики, шундай экан, бу ишдан бирон фойда чиқариб олишни ўйлаш керак. Нимани хоҳлашингни яхшилаб фикрлаб кўргин-да, шишага уни амалга оширишни буюр. Агар шиша айтганингни бажарса, уни сендан ўзим сотиб оламан. Чунки кўпдан бери бир нарсани ўйлаб юрибман – шхунага***** эга бўлиб, ороллар бўйлаб савдо билан шуғулланиш орзуим бор.
– Бу менга тўғри келмайди, – деди Кеаве. – Мен ўзим туғилиб ўсган Кон соҳилида чиройли уйим ва боғим бўлишини истайман. Қуёшнинг чароғон нурлари деразалардан тўкилиб турса, боғда гуллар чаман бўлиб очилиб ётса, деразаларда ойналару деворларда суратлар, стол устида анвойи дастурхонлар ва ўйинчоқлар бўлса – хуллас, ҳамма-ҳаммаси мен бугун кўрган уйдагидек ярақлаб турса... Ҳатто менинг уйим ундан бир қават баландроқ ва ҳар томонидан худди қирол қасри каби айвонлар билан ўралган бўлишини хоҳлайман. Ана шундай уйда беғам-беташвиш, дўстларим ва қариндошларим билан шод-хуррам ҳаёт кечирсам дейман.
– Бундай қиламиз бўлмаса, – деди Лопака. – Шишани Гавайига ўзимиз билан олиб кетайлик, агар орзуларингнинг бари амалга ошса, боя айтганимдек, шишани сендан сотиб оламан ва ўзимга шхуна сўрайман.
Улар шунга қарор қилишди ва тез орада кема Гонолулуга қайтиб, Кеаве ҳамда Лопака билан бирга шишани ҳам келтирди.
Дўстлар соҳилга тушиб улгурмагандилар ҳамки, бандаргоҳда бир таниш одамни учратиб қолишди, у эса салом-алик тугар-тугамас, Кеаведан кўнгил сўрай бошлади.
– Ҳеч балони тушунолмаяпман, – деди Кеаве, – нима учун менга бунчалик ҳамдардлик билдираяпсан?
– Ие, хабаринг йўқми ҳали? – ажабланди таниш одам. – Ахир, амакинг... муҳтарам қария... вафот этди... Кейин эса... кўркамгина бир жиянинг бўларди-ку... ана ўша денгизда чўкиб кетди.
Кеаве ногаҳонда бошига тушган мусибатдан шу заҳотиёқ ғамга ботди, оҳ-воҳ қилишга тушиб, шишани ҳам унутиб юборди. Бироқ Лопака унутмаганди, Кеаве бироз ўзига келганида ундан сўради:
– Шу тобда хаёлимга бир фикр келди – Гавайида, Каю ҳудудида амакингнинг ер-мулки йўқмиди мабодо?
– Йўқ, – деди Кеаве, – Каюда йўқ. Хоокенадан сал жануброқда, тоғлик соҳилда ер майдони бор эди.
– Энди бу ер сенга мерос қоладими? – сўради Лопака.
– Ҳа, менга, – деди Кеаве ва яна марҳум қариндошларини эслаб, йиғи-сиғига тушди.
– Шошма, – деди Лопака. – Бирпасга оҳ-воҳ қилмай тур, хаёлимга бир фикр келди. Балки буларнинг бари шишанинг ишидир-а? Чунки сен истаган уй учун жой тайёр бўлиб турибди!
– Агар шундай бўлса, шишанинг бунақанги ёрдамини бошимга ураманми?! – дея қизишиб кетди Кеаве. – Мен ундан қариндошларимни ўлдиришини сўраганмидим, ахир! Аммо-лекин бу тахминингда жон бор – уйим худди ўша ерда бўлишини орзу қилгандим.
– Бироқ уй ҳали қурилмаган-ку? – деди Лопака.
– Э, нимасини айтасан! – уф тортди Кеаве. – Бирор кун келиб қурилиши ҳам даргумон ҳали. Тўғри, амакимнинг бироз қаҳва, ава, банан дарахтлари бор эди, аммо уларнинг ҳосили тирикчилигимга учма-уч етади, холос. Ер майдонининг қолган қисми эса қоп-қора лавадан иборат.
– Қани, юр-чи, саркор ёнига бориб кўрайлик, – деди Лопака. – Ҳар қалай, бу фикр менга тинчлик бермаяпти.
Улар Саркор ёнига боришганда эса бирдан маълум бўлдики, Кеавенинг амакиси ўлими олдидан баногоҳ жуда бойиб кетибди ва ўзидан катта давлат қолдирибди.
– Мана сенга уй қуриш учун маблағ! – хитоб қилди Лопака.
– Агар уй қурмоқчи бўлсангиз, – деди саркор, – менда янги меъморнинг ташрифномаси бор, уни роса мақташаяпти.
– Жуда соз! – деди Лопака. – Кўраяпсанми, ҳамма нарса олдиндан тайёрлаб қўйилган экан. Шишанинг айтганини қилиш керак, холос.
Улар меъморнинг уйига йўл олишди, у эса хилма-хил уйларнинг чизмаларини аллақачоноқ стол устига ёйиб қўйган экан.
– Сиз бошқаларига ўхшамайдиган ғаройиб бир уй бўлишини хоҳлаяпсиз-а? – деб сўради меъмор. – У ҳолда мана буни бир кўринг-чи.
Кеаве у узатган чизмага бир қарашдаёқ ўзини тутолмай баланд овозда оҳ уриб юборди, чунки чизмада тасвирланган бино унинг орзуларида намоён бўлган уйнинг айнан ўзгинаси эди.
“Шу уй меники бўлиши керак, – деб ўйлади у. – Биламан, бу қийин иш, ўзимнинг ҳам кўнглим чопмаяпти. Лекин не чораки, шайтоний кучга боғланиб қолган эканман, ақалли бирон нафи тегсин”.
Шунда Кеаве меъморга нималарни истаётганини, уйни қай тарзда жиҳозлаш кераклигини тушунтира бошлади, деворга осиладиган суратларни, стол устида ётиши керак бўлган ўйинчоқларни ҳам унутмади. Кейин эса ундан бу ишларнинг бари қанчага тушади, деб дангалига сўради.
Меъмор Кеавега кўплаб хилма-хил саволлар берди, сўнгра қўлига қалам олиб, ҳисоб-китоб қилишга тушди. Ҳисоблаб бўлганидан ке-йин у Кеавега мерос қолган маблағнинг айнан ўзини айтди.
Лопака билан Кеаве бир-бирларига қараб қўйиб, бош ирғашди.
“Ҳаммаси аён энди, – деб ўйлади Кеаве. – Хоҳлайманми, йўқми, шу уй энди меники бўлади. Уни менга Иблис совға қилди ва бу ишнинг охири яхшиликка олиб бормаслиги аниқ. Бироқ мен ҳам қатъий аҳд қиламан: шу шиша қўлимда экан, бундан бу ёғига ундан бошқа ҳеч нарса сўрамайман. Шу уй менинг бўйнимга тушди, уни ҳеч нарса қилолмайман энди. Шайтоний кучга боғланиб қолган эканман, жуда бўлмаганда шунга фойдаси тегсин, ахир”.
У меъмор билан шартнома тузди ва уни икковлари имзолашди. Шундан кейин Кеаве билан Лопака яна кемага ёлланиб, Австралияга йўл олишди. Чунки қурилишга аралашмаслик, уйни қандай барпо қилиш ва безатишни меъмор билан шишадаги шайтонга қўйиб бериш тўғрисида ўзаро қарор қилишганди.
Уларнинг сафари осойишта кечди, фақатгина Кеаве беихтиёр бирон тилак-истак билдириб қўймаслик учун доимо сергак туришига тўғри келди, зотан, у бундан буён иблиснинг бирон-бир марҳаматини қабул қилмасликка қасам ичганди. Икки дўст уйга ўз муддатида қайтишди. Меъмор уй тайёр бўлганини айтди ва Кеаве билан Лопака “Нуҳ кемаси”га чиқиб, Кон соҳиллари бўйлаб сузиб кетишди. Қани, янги уй қандай экан, Кеаве орзуларида тасаввур қилган уйга ўхшармикан?
Уй баланд соҳилда қурилган бўлиб, денгиздан ўтувчи кемаларга жуда яхши кўриниб турарди. Чор атрофда ўрмонлар нақ булутларга бўй чўзган, пастда – ғорларда қадимги ҳукмдорларнинг хоки ётган дарада қора лава оқимлари қотган эди. Уй тевараги гулзор бўлиб, камалакнинг барча рангларида жилоланиб турибди. Мевали дарахтлар ҳам бор – уйнинг бир томонига нон дарахтлари, бошқа томонига папайя экилган. Бино олдида, денгиз соҳилида эса кема мачтаси ўрнатилган бўлиб, тепасида байроқ ҳилпираб турибди.
Уй уч қаватли, хоналари ва ҳар бир қаватдаги айвонлари кенг-мўлгина. Деразалардаги ойналар сувдек тиниқ ва чароғон кундек ёруғ. Хоналарга чиройли жиҳозлар қўйилган. Деворларга олтин ҳалли гардишларда суратлар осилган бўлиб, уларда кемалар, денгиз жанглари, ер юзининг турли чеккаларидаги ғаройиб манзаралар акс эттирилган ёки дунёдаги энг соҳибжамол аёллар тасвирланган. Кеавенинг янги уйидаги деворларга қилган бу суратлар шунақанги ёрқин бўёқлар билан ишланганки, бунақаси етти иқлимда ҳам топилмайди.
Беҳисоб ўйинчоқлару ғаройиб буюмларнинг таърифига эса умуман сўз йўқ. Оҳангдор занг чалувчи соатлар, мусиқали қутичалар, бош чайқатувчи митти одамчалар, нафис ва ажойиб бошқотирмалар бир киши вақтини кўнгилчоғлик билан ўтказиши учун етарли эди.
Бироқ қаср нечоғли улуғвор ва ҳашаматли бўлмасин, унда яшовчи одам хонама-хона кезиб, ажойибот-ғаройиботларни томоша қилавериб зерикади барибир. Ана шу боис ҳам уй ҳамма томонидан бутун бошли шаҳарнинг аҳолиси бемалол ва қулайгина жойлаша олиши мумкин бўлган ниҳоятда кенг-мўл айвон билан ўраб олинган ва ундан чор-атрофни яйраб томоша қилиш мумкин эди.
Кеаве қайси томондаги айвонни афзал кўришни билмасди. Негаки, уйнинг орқасидаги айвондан мевазор боғлар ва гулзорларни кўриб кўзи қувнаса, тоғдан эсаётган майин шабададан кўнгли яйрайди. Уйнинг олд томонини безаб турган айвонда турганида эса у денгизнинг тоза шимолидан баҳраманд бўлар, тепаликдан уммонга қараганида тахминан ҳафтада бир марта Хоокенадан Пеле адирларига йўл олувчи “Нуҳ кемаси”ни ёки ёғоч, ава ҳамда банан ташувчи шхуналар соҳилбўйи сувларида сузиб юрганини томоша қилар эди.
Кеаве билан Лопака ҳамма нарсани кўздан кечириб чиққач, орқа айвонга ўтиб ўтиришди.
– Хўш, қалай? – деб сўради Лопака. – Орзуларингга мос келдими?
– Лолу ҳайронман, – дея жавоб қилди Кеаве. – Бу ҳатто орзуларимдагидан ҳам зиёда бўлибди, шу қадар хурсандманки, нақ бошим айланиб кетаяпти.
– Мени эса бир нарса ўйлантираяпти, – деди Лопака. – Шуларнинг бари ўз-ўзидан келиши ҳам мумкин эди, балки бу ўринда шишадаги иблиснинг ҳеч қандай дахли йўқдир. У ҳолда мен шишани сотиб олганим билан шхунани етти ухлаб тушимда ҳам кўрмайман, икки ўртада жаҳаннам азобини ўз ихтиёрим билан бўйнимга олганим қолади, холос. Тўғри, шишани сотиб оламан, деб сенга сўз берганман, аммо сен ҳам аҳволимни тушунишга урин ва мен учун яна битта синов ўтказиб бер.
– Лекин шишадан энди ҳеч қандай совға олмайман, деб қасам ичганман-ку, ахир! Ўзи шундоғам қулоғимгача гуноҳга ботиб кетганман.
– Э, мен совғаларни мутлақо ўйлаётганим йўқ, – жавоб қилди Лопака. – Шайтоннинг ўзини бир зумгина кўрсам кифоя. Бунинг сенга ҳеч қандай фойдаси тегмайди, демакки, хавотир олишингга ҳам ўрин йўқ. Шунчаки, унга бирровгина кўз қиримни ташласам, бу ишга бўлган ишончим ортади дейман-да. Кел энди, оғайни, шайтонни бир кўрсата қол. Кейин ўша заҳотиёқ сендан шишани сотиб оламан, мана, пулим ҳам тайёр.
– Мен бошқа нарсадан хавотирман, – деди Кеаве. – Шайтоннинг қиёфаси балки ниҳоятда даҳшатлидир, унга шундоққина қараганинг-даёқ шишани сотиб олишдан воз кечиб қолишинг ҳеч гап эмас.
– Сўзим – сўз! – дея жавоб қилди Лопака қатъийлик билан. – Мана пулим ҳам тайёр деяпман-ку, ахир.
– Бўпти унақада, – деди Кеаве. – Унга бир назар ташлашга ўзимам қизиқаяпман. Шайтон жаноблари, сизни бирровгина кўришимизга ижозат этсангиз!
У шундай дейиши билан шайтон шиша ичидан бир қаради-ю, шу заҳотиёқ яна ғойиб бўлди. Кеаве билан Лопака эса тош қотганча қолишди. Ҳатто кеч кирди ҳамки, улар ўзларига келишолмас, тиллари айланмасди. Ва ниҳоят, Лопака пулни ўртоғининг ёнига суриб қўйиб, шишани олди.
– Мен ҳалол одамман, сўзимда туришим керак, – деди у. – Акс ҳолда мана бу нарсага қўлимни ҳам теккизмаган бўлардим. Майли, начора, бошга тушганни кўз кўрар экан. Шхуна билан озроқ пулга эга бўлсам бас, ўша заҳотиёқ манави лаънатини ўзимдан соқит қиламан. Чунки, очиғини айтганда, уни кўрган замоним тепа сочим типпа-тик бўлиб кетди.
– Лопака, – деди Кеаве, – кўнглингга оғир олмагин-у, аммо битта гапни айтмасам бўлмайди сираям. Ҳозир тун, йўл ёмон, устига-устак, бемаҳалда қабристон ёнидан ўтиш бехосият ҳисобланади – буларнинг барини мен жуда яхши тушуниб турибман. Бироқ анавининг мараз турқи-тароватини кўрганимдан кейин токи бу шиша шу ерда экан, на еган-ичганимда ҳаловат бўлади, на ором топаман ва на Парвардигорга илтижо қила оламан. Йўлингга фонус, шиша солиб олишинг учун сават берай, боз устига шу уйда кўнглингга ёққан нима бўлса – ҳар қандай суратни, ҳар қандай энг ажойиб буюмни олишинг мумкин, фақат, Худо ҳаққи, бу ердан тезроқ жўнаб кетгин-у, Хоокенада Нахинанинг уйида тунай қол!
– Кеаве, – деди Лопака, – менинг ўрнимда ҳар қандай одам бу гапингдан кейин сендан қаттиқ ранжиган бўларди. Негаки, мен сенга нисбатан садоқатли дўстнинг ишини қилдим – сўзимда туриб, шишани сотиб олдим. Бу ёғи ярим кеча, ҳаммаёқ зим-зиё, қабристон ёқалаб ўтувчи йўл эса гарданида гуноҳи ва қўлтиғида шайтонли шишаси бўлган мендек одам учун юз карра, минг карра даҳшатлироқ. Аммо ўзим ҳам қўрқувдан дағ-дағ титраётганим учун сени айблай олмайман. Кетар эканман, Парвардигордан илтижо қиламанки, сен шу уйда бахтли ҳаёт кечиргин, менинг шхунадан омадим чопсин ва ҳар икковимиз ҳам умримизни яшаб бўлганимиздан кейин жамики жинлару шишаларга қасдма-қасд ўлароқ жаннатга тушайлик.
Лопака шундай дегач, отини тоғдан пастга қараб чоптириб кетди, Кеаве эса айвонда туёқлар дупурига қулоқ тутганича, қадимги ҳукм-дорлар хоки ётган қоя остида фонус ёғдуси милтиллаб бораётганини кузатиб турарди. Кейин, шу турганича, япроқдек титраган кўйи кафтларини жипслаштириб, шундай балои азимдан қутулгани учун Парвардигорга ҳамду санолар айта бошлади.
Бироқ эртасига чароғон, беғубор тонг отди ва Кеаве янги уйидан ҳануз ҳайратланганча, қўрқувларини унутиб ҳам юборди. Шундан сўнг кун кетидан кун ўта бошлади, Кеаве янги уйида яшар, шодлигининг чеки йўқ эди. Орқа томондаги айвон унинг севимли жойига айланди: у шу ерда овқатланар, бутун вақтини ўтказарди. Гонолулу газеталарини ўқиб, турли воқеа-ҳодисалардан хабар топарди.
Уни кўргани кимлардир келиб қолса, уларни айлантириб, бутун уйни, суратларни кўрсатарди. Кеаве уйининг овозаси олис-олисларга етиб борди ва Кон оролининг барча аҳолиси унинг қасрини Ка-Хале-Нуи, яъни “Машҳур Уй” деб атай бошлашди, баъзан эса яна “Ярқироқ Уй” деб ҳам аташарди.
Кейинги номнинг сабаби шундаки, Кеаве хитой хизматкор ёллаган, у эса Худонинг берган куни уйнинг ҳамма еридаги чанг-чунгларни артиб, барча нарсани кўз олгудек ярақлатиб чиқарди. Чиройли ўйинчоқлару суратлар ҳам, дераза ойналарию олтин ҳаллар ҳам – бари-бари баайни тонг нурларидек чарақлаб турарди. Кеавенинг ўзи эса хонама-хона айланиб юрар экан, қувонч-шодлиги юрагига сиғмай, беихтиёр қўшиқ куйлаб юборарди. Уйи ёнидан кемалар сузиб ўтаётганида эса у ўз мачтасидаги байроғини кўтарар эди.
Вақт шундай ўтиб борар экан, бир куни Кеаве узоққа ҳам эмас, яқинга ҳам эмас, балки Камлуага ёр-биродарларини кўриб келиш учун йўлга отланди. У ерда Кеавени яхшилаб меҳмон қилишди, аммо шунга қарамай, у эрталаб турган заҳотиёқ орқага қайтиб, отини елдек учириб кетди – ўзининг ажойиб уйини яна бир кўриш учун шунчалик ошиқарди. Аксига олиб ўша кун, қадимги ривоятларда айтилишича, аждодларнинг арвоҳлари қабрлардан чиқиб, Кон соҳилларида дайдиб юрадиган туннинг арафаси эди. Бир гал шайтонга айланишиб қолган Кеаве эса бу гал марҳумлар даврасига тушиб қолишни асло-асло истамасди.
У мана шу тариқа, Хонауануни ҳам ортда қолдириб от чоптириб борар экан, тўсатдан олисда – денгизда, шундоққина соҳил ёқасида қандайдир бир аёл чўмилаётганига кўзи тушди. Назарида у ёш, аммо етилган қиз бўлиб туюлди, Кеаве шундан бошқа нарсани ўйлагани йўқ. Шу зайлда от уни учириб борар экан, аввал оқ кўйлак, кейин қизил юбка – холоку кўзга чалинди: қиз сувдан чиқиб кийинаётган эди.
Кеаве етиб борганида у чўмилишдан кейин гулдек очилиб, қизил юбкасида йўл чеккасида турар, кўзлари кулиб, нигоҳидан бокиралик, нафосат таралар эди. Кеаве қизга кўзи тушган заҳоти от жиловини тортди.
– Бу атрофда яшовчиларнинг ҳаммасини биламан, деб ўйлардим, – деди у. – Аммо сени танимас эканман, кимсан ўзинг?
– Мен Кианонинг қизи Кокуа бўламан, – дея жавоб қилди қиз. – Оахудан уйга энди келиб туришим. Ўзинг кимсан?
– Мен кимлигимни айтаман, – деди Кеаве отдан сакраб тушиб, – фақат ҳозир эмас, сал кейинроқ. Чунки кўнглимга бир фикр келди, агар кимлигимни айтсам, тўғри жавоб бермайсан, деган хавотирдаман. Сабаби – балки мен ҳақимда эшитган чиқарсан. Бироқ авваламбор шуни айтгин-чи: турмуш қилганмисан?
Кокуа бу гапни эшитиб, кулиб юборди.
– Ҳамма нарсани билгинг келаяпти, – деди у. – Ўзинг-чи – уйланмаганмисан?
– Йўқ, Кокуа, уйланмаганман, – деб жавоб берди Кеаве. – Очиғини айтганда, уйланиш ҳақида то шу дақиқагача ҳеч қачон ўйлаб кўрмаган эканман. Аммо сенга асл ҳақиқатни айтаман: сени шу ерда, йўл ёқасида учратдим, юлдуз кўзларингни кўрдим-у, юрагим қафасдаги қушдек потирлаб сен томон интилди. Мана энди, агар сенга маъқул тушмаган бўлсам, дангалини айтавер, мен индамай ўз йўлимга кетаман. Лекин, агар сенинг назарингда бошқа йигитлардан кам жо-йим йўқ бўлса – уни билдир. Мен йўлимдан бурилиб, бу кеча отангнинг меҳмони бўлай, кейин эрталаб туриб, муҳтарам падари бузрукворингдан сенинг қўлингни сўрай.
Кокуа унинг бу гапларига ҳеч нима демади, фақат денгизга, олис-олисларга тикилганча, жилмайиб қўйди.
– Сукут аломати ризо, – деди Кеаве. – Унақада, Кокуа, уйингга йўл бошла, отангнинг ҳузурига биргалашиб кирайлик.
Қиз ҳануз сукут сақлаганича олдинга ўтиб йўл бошлади, кейин икки марта ўгирилиб, йигитга бир зум кўз ташлади ва яна ўз йўлига қараганча, шляпасининг боғичини тишлаган кўйи кетаверди. Улар уйга яқинлашганларида Киано айвонга чиқиб, Кокуа Кеавенинг номини айтиб, баланд овозда сўрашди. Ана шунда Кокуа Кеавега кўзларини катта-катта очганича қараб қолди, чунки унинг ажойиб уйи ҳақидаги овозалар қизга ҳам етиб келганди. Қарамасинми яна!
Улар бутун оқшомни биргаликда ниҳоятда шод-ҳуррамлик билан ўтказишди. Ота-онасининг олдида қизнинг тили очилиб кетиб, Кеавега ҳазил-ҳузул қила бошлади, ақли ўткир, тийраккина, зийраккина экан. Эртасига эса Кеаве Киано билан гаплашиб олди, кейин қизни излаб, ёлғиз ҳолда топди.
– Кокуа, – деди у, – кеча бутун оқшом устимдан кулиб ўтирдинг. “Мени тинч қўйгин-у, ўз йўлингга кетавер”, демоқчи бўлсанг, ҳали ҳам кеч эмас. Кеча кимлигимни айтгим келмади, чунки чиройли уйим бор ва у сенинг хаёлингни мендан – сени севадиган одамдан ҳам кўпроқ эгаллаб қўйишидан хавфсирадим. Мана энди сенга ҳаммаси маълум, агар қорамни ўчиришимни истасанг, очиғини айтиб қўя қол.
– Йўқ, – деди Кокуа.
Бу гал у кулмади, Кеаве ҳам бошқа ҳеч нимани сўрамади.
Икковлари ана шу тариқа унаштирилди. Ҳамма нарса жуда тез рўй берди, лекин ёй ўқи ҳам тез учади, милтиқ ўқи эса янада учқурроқ, бироқ ҳар иккаласи нишонга тегиши мумкин. Ҳа, барчаси жуда шитоб билан юз берди, бироқ айни пайтда жуда кўп нарса амалга ошди.
Энди қизнинг қалбини Кеаве ҳақидаги ўй-фикрлар асир этганди, қора лава устига бостириб келувчи денгиз тўлқинлари гулдуроси ичра шу йигитнинг овози эшитиларди. Энди Кокуа ҳаётида бор-йўғи икки марта кўргани шу одам учун ота-онасини, туғилиб ўсган уйини ҳам тарк этишга тайёр эди.
Хўш, Кеавенинг ўзи-чи?! У қадимги дахмалар ёнидан ўтган тоғ сўқмоғида от йўрттириб борар экан, шодон қўшиғи марҳумлар хоки ётган ғорларда акс-садо берарди. Кеаве ўзининг “Ярқироқ Уй”ига қанот чиқаргандек учиб келганида ҳам қўшиқ айтишдан тўхтагани йўқ.
Кенг-мўл айвонда кечки овқатни тановул қилаётганида ҳам шундай бўлди, хитой хизматкор хўжайини ҳар икки луқма орасида қўшиқ айтаётганидан ажабланарди. Қуёш денгизга ботиб, тун ҳам кирди, Кеаве эса баланд соҳилдаги уйининг айвонларида фонуслар ёғдусида ҳануз айланиб юрар экан, қўшиғининг садолари шу яқин орадан сузиб ўтаётган кемалардаги денгизчилар кўнглига ғулғула соларди.
“Мен юксак-юксакликларга кўтарилдим, – дерди Кеаве ўзига-ўзи. – Ҳаёт бундан ҳам гўзалроқ бўлиши мумкин эмас; мен тоғ чўққисида турибман, бу ердан юқорига йўл йўқ – фақат пастга йўл бор, холос. Бугун илк бора барча хоналарни чироқ ёқиб чароғон қилишни буюраман, иссиқ-совуқ сувли чиройли ҳовузимда чўмиламан ва ётоқхонамдаги никоҳ тўшагига ёлғиз ўзим ётаман”.
У хитой хизматкорини уйғотиб, ҳаммомни тайёрлашни буюрди, хизматкор пастда қозонга ўт қалар экан, хўжайини юқорида, чароғон хоналарда бахтдан энтикиб қўшиқ айтаётганини эшитиб турарди. Сув исиганида хизматкор хўжайинни чақирди ва Кеаве чўмилишга ўтди. Хизматкор хўжайини мармар ҳовузга сув тўлдираётиб ҳам қўшиқ айтаётганини эшитиб турарди. Кейин қўшиқ бирдан узилди.
Хизматкор у яна янграшини бутун вужуди қулоққа айланиб кутиб тураверди ва охири, пастда турган жойидан хўжайинни чақириб, ҳамма нарса жойидами, деб сўради. Кеаве “ҳа” деди-да, хизматкорга ухлашни буюрди. Бироқ энди “Ярқироқ Уй”да қўшиқ бошқа эшитилмади. Хитой хизматкор унинг хўжайини бутун тунни бедор ўтказиб нақ тонгга қадар айвонларни кезиб юрганини сезиб турарди.
Ана энди нима гаплигини эшитинг. Кеаве чўмилиш учун ечинганида қояда йўсин пайдо бўлганидек танасида бир доғ пайдо бўлганини кўриб қолди. Ана шунда у қўшиқ айтишдан тўхтади. Негаки у йўсинга ўхшаш бу доғ нималигини биларди; “хитойча касал”га, оддийроқ қилиб айтганда, мохов дардига йўлиққанини англаб етганди.
Нимаям дердик, бундай хасталик – ҳар қандай одам учун катта бахтсизлик. Бундай аччиқ қисматга учраганлар ўзининг чиройли ва шинам уйини тарк этиши, барча ёр-дўстларидан айрилиши ҳамда Молокаи оролининг денгиз тўлқинлари яланг қояларга гулдурос билан урилиб ётган шимолий соҳилига кўчиб бориши керак.
Шўринг қурғур Кеаве бояқиш! Пешонасига битилган қайлиғини куни кечагина топган, унинг муҳаббатига шу бугун эрталаб сазовор бўлганди-я! Мана энди жамики орзу-умидлари, ширин хаёллари шишадек чилпарчин бўлиб турибди!
У мармар ҳовуз лабида узоқ ўтирди, кейин фарёд билан оҳ уриб сакраб турди ва ташқарига отилди; ғам-ташвишлардан эзилган кўйи айвонларда яна узоқ вақт гирён кезинди.
“Аждодларимнинг ватани бўлган Гавайини тақдирга нола қилмай тарк этишим мумкин, – деб ўйларди Кеаве. – Қисматимга лом-мим демай бўйсунишим, шу уйни, баланд соҳилда қад кўтарган кўп деразали шу ажойиб уйимни ҳам ташлаб кетишим мумкин. Заррача ношукурчилик қилмай, Молокаига, яланг қоялар орасида йўқолиб кетган ўша Клаупапуга йўл олишим, ўша ерда даҳшатли дардга мубтало бўлганлар орасида қолган умримни бир амаллаб яшаб ўтишим ва ўша ерда, ота-боболаримнинг еридан йироқ-йироқларда абадий уйқуга кетишим ҳам мумкин.
Бироқ қайси ёвуз ишларим учун, қайси гуноҳларим учун куни кечагина Кокуани, денгизда чўмилиб, сувдан гул-гул яшнаб чиқиб келаётган шу қизни учратишим лозим эди? Оҳ, Кокуа, ҳаловатимни олган қиз! Ҳаётимнинг мазмунига айланган малак! Энди мен сени ҳеч қачон кўра олмайман, меникисан деб ҳеч қачон айта олмайман, энди ҳеч қачон бағримга босиб эркалата олмайман! Энди фақатгина сени деб, сени ўйлаб, куйиб-ёниб ўтаман, о, Кокуа!”
Кеаве қандай одамлигини энди тушуниб олгандирсиз. У ўзининг “Ярқироқ Уй”ида бир умр беғам-беташвиш яшаши мумкин эди, бедаво дардга чалинганидан ҳеч ким хабар топмасди. Аммо Кокуадан айрилганидан кейин бу ҳаётнинг нима қизиғи бор унга! У яна, касаллигини яшириб, Кокуага уйланиши ҳам мумкин эди, кўпчилик шундай қилган бўларди ҳам, чунки улар чиркин қалб эгаларидир. Бироқ Кеаве қизни мард эркакларга хос фидойилик билан севади, унинг ҳаётини хатарга қўйишни, дилига озор етказишни ҳатто ха-ёлига ҳам келтиролмайди.
Шу зайлда ўтирар экан, вақт ярим тундан ошган пайтида Кеаве бирданига шишани эслаб қолди. Кейин уйнинг орқа айвонига ўтиб, унинг сўрови билан шиша ичидаги шайтон ўзини кўрсатган кунни хотирасида тиклашга урина бошлади. Кеаве ўша кунни кўз олдига келтирди ва айни пайтда томирларида югураётган қон музлаб қолгандек туюлди.
“Бу шиша – даҳшатли нарса, – деб ўйларди у, – шайтон ҳам, жаҳаннам алангасида абадий ёниш ҳам даҳшат. Бироқ, бу дарди бедаводан фориғ бўлишим ва Кокуага уйланишим учун бошқа қандай йўл бор, ахир? Начора, модомики, шу уй учунгина шайтонга боғланиб қолишдан чўчимаган эканман, Кокуага етиш йўлида унинг хизматидан яна бир бор фойдалансам нима бўлибди?”
Шу лаҳзада Кеаве “Нуҳ кемаси” айнан эртага Гонолулуга қайтишини эслаб қолди.
“Дарҳол Гонолулуга йўл олишим ва Локакани излаб топишим керак, – деб ўйлади у. – Энди бор-йўқ умидим ана шу шишадан. Бир вақтлари ундан қутулишни қанчалик хоҳлаган бўлсам, уни яна қўлга олишни шунчалик хоҳлайман”.
Кеаве шу кеча мижжа қоқмай чиқди, эрталаб томоғидан бирон луқма ўтмади. У шоша-пиша Кианога мактуб ёзди ва отга миниб, тоғ сўқмоғи бўйлаб, аждодлар хоки ётган қояни айланиб ўтиб, пастга – кема келадиган жойга тушиб борди. Ёмғир ёғар, от йўртиб борар, Кеаве эса ғорларнинг қоп-қоронғи оғзига тикилар экан, ичкарида қайғу-алам нималигини билмай, абадий уйқуга кетган марҳумларга ҳавас қиларди. Атиги бир кунгина аввал шу ердан шод-масрур ҳолда от чоптириб ўтганини эслар ва бунга ишонгиси келмасди.
Кеаве ана шу хаёллар билан Хоокенага етиб борди, у ерда эса одатдагидек, пароход келишини кутиб олгани ҳар томондан одам тўпланган эди. Ҳамма дўкон олдидаги бостирма остига жойлашган, ўзаро ҳазил-ҳузул қилиб, янгиликлардан гаплашиб ўтиришарди. Юрагини ит тирнаётган Кеавегина гап-сўзларга аралашмас, бошқалар қатори ўтирган кўйи томларни юваётган ёмғирга, қоялар оралиғида қайнаб ётган тўлқинларга тикилар, аҳён-аҳёнда оғир-оғир хўрсиниб қўярди.
– “Ярқироқ Уй”да яшовчи Кеавенинг бугун машқи пастроқ, – дея ўзаро шивирлашарди одамлар. Начора, чиндан ҳам шундай, бошқача бўлиши мумкин ҳам эмасди.
Шундан сўнг пароход келди ва Кеаве қайиқда унга етиб олди. Кеманинг қуйруқ қисми хаоле – оқ танлиларга тўла, улар ўз одатлари бўйича вулқон отилишини томоша қилгани келишган. Палубанинг ўрта қисмига канаклар****** тиқилиб кетган, тумшуқ қисми эса Хилодан келтирилаётган ёввойи буқалар ва Каюдан олинган отлар билан банд.
Ғам-ғуссадан эзилган Кеаве ҳеч кимга аралашмай бир чеккада ўтирар, соҳилда Кианонинг уйи қачон кўринишини кутарди. Мана, шундоққина денгиз қирғоғида, қоп-қора қоялар оралиғида, кокос палмалари соясидаги уй кўринди. Эшик олдида эса узоқдан худди капалакдек бўлиб қизил юбка кўзга ташланар, у баайни ҳақиқий капалакдек учиб қўнар, тинмай парвоз қилар эди.
– О, қалбим соҳибаси! – дея хитоб қилди Кеаве. – Сенга етишиш йўлида мен иймонимни сотишга ҳам тайёрман!
Тез орада кеч кирди, каюталарда чироқлар ёқилиб, хаоле******* ўз одатларига кўра виски ичиб, қарта ўйнашга киришди. Кеаве эса бутун тунни ва эртасига пароход Маун ва Молокаини айланиб ўтар экан, бутун кунни ҳам палубани кезиб ўтказди. Бир ерда тинч ўтиролмас, қафасга тушиб қолган қоплон мисоли безовталаниб, ўзини қаерга қўйишни билмасди.
Қош қорайган маҳалда улар Олмос Бурундан ўтиб, Гонолулу гаванига кириб боришди. Кеаве йўловчилар оломони билан биргаликда соҳилга тушди ва шу заҳотиёқ Лопакани излашга киришди. Бироқ маълум бўлишича, Лопака шхуна сотиб олиб – бунақа чиройлиси бутун оролларда йўқ эмиш! – қаергадир олис сафарга: Пола-полагами ёки Кахникигами, жўнаб кетибди. Энди уни топиш амримаҳол эди.
Шу ўринда Кеаве Лопаканинг бир дўсти – шу шаҳарда яшовчи саркорни (исмини айтмай қўя қолай) эслаб қолиб, ўшани суриштира бошлади. Унга айтишларича, бу одам бирданига ниҳоятда бойиб кетибди ва ўзига Вайкини соҳилидан чиройли бир янги уй сотиб олибди. Бу хабар Кеавени ўйлантириб қўйди ва у извош ёллаб, ўша уйни излаб кетди.
Уй ҳам, боғ ҳам яп-янги, эндигина барпо қилингани яққол кўриниб турар, уй эгаси ҳам мамнун-шод қиёфада эди.
– Хўш, хизмат? – деб сўради у.
– Сиз Лопаканинг дўстисиз, – деди Кеаве, – у эса мендан бир нарсани сотиб олганди. Ўша нарсани излаб топишимда менга ёрдам берарсиз, деган умидда келувдим.
Уй эгасининг чеҳраси шу заҳотиёқ тундлашди.
– Мистер Кеаве, – деди у. – Ўзимни овсарликка солиб, гап нима ҳақида бораётганини билмаётгандек кўрсатмай қўя қолай. Бу иш ғоят шубҳали ва охири бахайр бўлмаслиги аниқ, фақат, ишонинг, мен аниқ бир нарса айтолмайман, лекин айрим нарсаларни тахмин қилишим мумкин. Менимча, баъзи жойлардан сўраб-суриштириб, қўшимча нарсаларни билиб олишингиз мумкин, деб ўйлайман.
У шундай деб Кеавега бир одамнинг номини айтди, келинг, уни ҳам ошкор этмай қўя қолайлик. У ёғига шу зайлда кетаверди, Кеаве Худонинг берган куни бир одамдан иккинчисига борар, у эса ўз навбатида яна бошқасига йўллар эди. У ҳамма жойда янги либосларни ва янги экипажларни, чиройли янги уйларни ва бағоят бахтли одамларни учратарди. Бироқ Кеаве нима иш билан келганини айтган заҳотиёқ бу одамларнинг шодон чеҳрасини гўё кўланка қоплаб олгандек бўларди.
“Шишанинг изига тушганим аниқ, – деб ўйларди Кеаве. – Мана шу бойликларнинг бари – шайтоннинг туҳфаси, бу одамларнинг мамнун қиёфаси эса улар хоҳлаган нарсаларини қўлга киритгач, лаънати шишадан эсон-омон қутулиб олганларидан далолат беради. Қачонки рангпар чеҳрани учратсам ва оғир хўрсинишларни эшитсам, ана ўшандагина мақсадимга яқинлашган бўламан”.
Ва ниҳоят, Кеавени Беритания-стритда яшовчи оқ танли бир одамнинг уйига йўллашди. Кеаве у ерга етиб борганида кечки овқат маҳали бўлиб қолганди. Бу жойда ҳам у одатдагидек янги уйни, янги боғни, электр чироқларидан чароғон деразаларни кўрди. Бироқ уй эгаси чиқиб келганида Кеавенинг юраги орқасига тортиб кетди, чунки унинг қаршисида кўзлари киртайиб, ич-ичига тушган, сочлари паришон, ранги мурданикидек оппоқ бир ўсмир турарди. Унинг қиёфаси бошдан-оёқ худди ўлимга ҳукм қилинган одамнинг қиёфасини эслатарди.
“Шиша шу ердалиги аниқ”, – деб ўйлади Кеаве ва бу одамнинг олдида ўз ниятини яшириб ўтирмади.
– Мен шишани сотиб олгани келдим, – деди у.
Беритания-стритда яшовчи оқ танли ўсмир бу гапни эшитиб, каловланиб қолди ва беихтиёр деворга суянди.
– Шиша дейсизми? – шивирлади у. – Сотиб олмоқчимисиз? – У бўғилиб овози чиқмай қолди, кейин Кеавенинг қўлидан маҳкам чангаллаганича ичкарига судраб кирди, сўнгра иккита стаканни олиб, шаробга тўлдирди.
Ўз вақтида оқ танлилар билан кўп ош-қатиқ бўлиб кўникиб қолган Кеаве тортиниб ўтирмади.
– Саломат бўлсинлар! – деб ичиб юборди ва кейин қўшиб қўйди: – Ҳа, мен шишани сотиб олгани келдим. Баҳоси қанча ҳозир?
Ўсмир бу гапни эшитиб, қўлидаги стаканни тушириб юборди, сўнгра Кеавега худди арвоҳни кўраётгандек қараб қолди.
– Баҳоси? – аранг хитоб қилди у. – Қанча дейсизми? Нима, унинг нархини билмайсизми ҳали?
– Билганимда сўраб ўтирармидим, – эътироз қилди Кеаве. – Лекин бунинг нимаси сизни хавотирга солаяпти? Шишанинг нархига бир бало бўлгани йўқми, ишқилиб?
– Унинг нархи жудаям тушиб кетган, мистер Кеаве, – йигитга тутила-тутила аранг сўзларди.
– Нима бўпти, камроқ тўлар эканман-да, – деди Кеаве. – Уни қанчага олгандингиз ўзи?
Ўсмирнинг ранги докадек оқариб кетганди.
– Икки центга, – пичирлади у.
– Нима? – деди қичқириб юборди Кеаве. – Икки центга дейсизми? Шошманг, бундан чиқди, сиз энди шишани фақат бир центга сота оласиз, тўғрими? Уни сотиб олган одам эса... – Кеавенинг нафаси ичига тушиб кетди. – Демакки, бу шишани сотиб олган одам уни ҳеч қачон бошқа бировга сота олмайди! Шиша ҳам, ичидаги шайтон ўша бадбахтнинг қўлида ўла-ўлгунича қолади, бояқиш омонатини топшириши биланоқ уни дўзахга судраб кетишади!
Беритания-стритда яшовчи оқ танли ўсмир Кеавенинг олдида тиз чўкди.
– Худо ҳақи ўтинаман, уни сотиб олинг! – деб ёлворарди у. – Унинг ёнига қўшиб бор бойлигимни ҳам берай. Шишани шу нархда сотиб олганимда телбанинг ўзи эдим. Давлатнинг пулини ўзлаштириб қўйгандим ўшанда, агар шу шишани сотиб олмаганимда турмага қамалишим тайин эди.
– Оҳ, бечора-я! – деди Кеаве. – Қинғир ишинг учун қонуний жазо олишдан қочиб, шу даҳшатли ишга қўл ургансан, иймонингни сотгансан! Шундай экан, муҳаббат кутиб турган пайтда мен иккиланиб ўтирайми? Қани, ол шишани, қайтимни ҳам бер – уни тайёр қилиб қўйганингни биламан. Мана сенга беш центлик танга!
Кеаве тўғри топган, ўсмир стол тортмасида қайтимни тайёрлаб қўйган экан. Шиша қўлдан-қўлга ўтди ва бармоқлари унинг ингичка бўйнидан тутган заҳотиёқ Кеаве шайтонга шипшиб, даҳшатли касалликдан халос бўлиш истагини билдирди. У ёғига нима бўлди, деб ўйлайсиз? У меҳмонхонадаги хонасига қайтиши биланоқ ечиниб, баданини кўзгуга тутди: териси худди чақалоқникидек топ-тоза эди.
Бироқ ғалати ҳол юз берди, шу мўъжиза амалга ошган заҳотиёқ Кеавенинг қалбида ҳамма нарса остин-устун бўлиб кетди. Энди унинг назарида моховлик дарди ҳам арзимагандек туюлар, ҳатто Кокуани ҳам деярли эсламай қўйганди. Энди яккаю ягона бир фикр унга тинчлик бермас – иблис ва шиша билан умрининг охиригача боғланиб қолганини, жаҳаннамнинг абадий алангаси ҳамда оташ чўғларидан энди уни ҳеч нима қутқара олмаслигини ўйлагани-ўйлаган эди. Унинг кўз ўнгида дўзах олови ловуллагани-ловуллаган, қалби карахт ҳолга келиб, бутун ёруғ дунё зимзиё зулмат бўлиб кўринарди.
Кеаве бирмунча ўзига келганида кеч кирган, меҳмонхонада оркестр куй-қўшиқ ижро этишни бошлаган эди. У мусиқа оҳанглари томон юрди, чунки ўзининг ғам-ташвишлари билан ёлғиз қолишдан чўчирди. Ўша ерда, шодон чеҳрали одамлар орасида ҳаловат билмай дайдиб юрар экан, мусиқа садолари гоҳ баландлашиб, гоҳ пасайишини эшитар, дирижёр қўлидаги таёқчасини садоларга монанд ҳолда ўйнатишини кўрарди. Аммо доимо қулоқларига дўзах алангасининг гувиллаши эшитилар, кўзларига жаҳаннамнинг қоп-қора қаъридан отилиб чиқаётган олов тиллари кўринарди, холос.
Шу пайт оркестр “Ки-ки-ао-ао” қўшиғини бошлаб юборди. Бу қўшиқни Кеаве Кокуа билан биргаликда кўп бора куйлаганди, мана энди таниш оҳанглар унга далда бераётгандек бўлди.
“Ўтган ишга саловат, – деб ўйлади у, – шу ишга жазм этибманми, лоақал бирон фойдаси тегсин”.
Кеаве биринчи пороходда Гавайига қайтди ва пайсалга солиб ўтирмай Кокуа билан тўйини ўтказди, кейин уни тоғлар чўққисида қад кўтарган “Ярқироқ Уй”ига олиб келди.
Хулласи калом, Кеаве билан Кокуа бирга яшай бошлашди. Икковлари биргалик пайтларида Кеавенинг дард-ғамлари бироз пасайгандек бўлар, аммо ёлғиз ўзи қолди дегунча, яна даҳшатли фикрлар унинг бутун борлиғини исканжага олиб тилкалай бошлар, яна қулоқларига дўзах алангасининг гувиллаши эшитилар, кўзларига жаҳаннам қаъридан отилиб чиқаётган аланга тиллари кўринаверарди.
Қиз эса бутун борлиғи билан Кеавега боғланиб қолди, уни кўрди дегунча қалби ўз-ўзидан куйлаб кетар, қўллари унинг қўлларига интиларди. Кокуа бошдан-оёқ шу қадар очилиб-яшнаб кетган эдики, бу беқиёс гўзалликка кўзи тушган одам шодон табассум қилмай туролмасди. Қиз ниҳоятда мулойим, очиқкўнгил, ҳар қандай одам учун бир оғиз ширин сўз топа оларди.
Кокуа кўплаб қўшиқларни билар, “Ярқироқ Уй”нинг уччала қавати бўйлаб қушчадек учиб-қўниб куйлар, шу ердаги ҳамма нарсадан ҳам ўзи кўпроқ ярақлаб кўринарди. Кеаве унга қараб, қўшиқларини эшитиб, бахтидан энтикар, кейин эса бироқ пастқам, кўздан пана жой топиб, яна изтиробларга берилар, бу бахт унга қанчалик қимматга тушганини ўйлаб, юрак-бағри пора-пора бўлар, оҳ уриб, фарёд чекарди.
Кейин яна кўз ёшларини қуритиб, юзларини чайиб, Кокуанинг ёнига келар, кенг-мўл айвонда унинг ёнида ўтириб, қўшиғига жўр бўлар, ичини ит тирнаб турган бўлса ҳам унинг табассумига табассум билан жавоб қайтарар эди.
Бироқ аста-секин вақт ўтиб, шундай кунлар келдики, Кокуа уй бўйлаб авваллари каби капалакдек парвоз қилмай қўйди. Қўшиқ айтишлари ҳам анча камайиб қолди. Эндиликда Кеавенинг ўзигина бирон бурчакда оҳ-воҳ қилмас, икковлари ҳам бир-бирларидан узоқлашишга уринишар, шундоқ маҳобатли “Ярқироқ Уй”нинг қарама-қарши икки чеккасидаги айвонларда ўтиришар эди.
Кеаве ўзининг дарди дунёсига шу қадар шўнғиб кетгандики, бу ўзгаришларни деярли сезмас, ва аксинча, ёлғиз ўзи қолишига ва аччиқ қисматини ўйлаб эзилишига имкон кўпроқ қолаётганидан хурсанд ҳам эди. Негаки, юрак-бағри лов-лов ёнаётган пайтда ҳам ҳадеганда ўзини мажбурлаб кулишига ҳожат йўқ-да, энди!
Бироқ бир гал у уй бўйлаб оҳиста кезиниб юрганида худди бола йиғлаётгандек бўлиб туюлди. Бориб қарасаки – Кокуа юзтубан тушиб, айвоннинг тош саҳнига бош уриб, зор-зор йиғлаб ётибди.
– Тўғри қиласан, Кокуа, бу уй ғурбатхонанинг ўзи, – деди Кеаве. – Лекин ҳар қалай, лоақал сен бахтли бўлишинг учун умримнинг ярмидан бажонидил воз кечган бўлардим.
– Бахт эмиш-а! – хитоб қилди Кокуа. – “Ярқироқ Уй”ингда ёлғиз ўзинг яшаётган маҳалларинг ҳамма сени оролдаги энг бахтли одам деб биларди. Чунки чеҳрангдан табассум аримас, тилингдан қўшиқ тушмас, қиёфанг бошдан-оёқ тонг шафағидай чароғон эди. Кейин сен бечора Кокуага уйландинг-у – у сенга нимаси билан ёқмай қолгани ёлғиз Худога аён! – ўшандан буён шод-хуррамлик сени тарк этди. О, Парвардигор! – дея қичқириб юборди Кокуа. – Нима ёмон иш қилдим, ахир?! Мен гўзалман ва ўзимнинг Кеавемни қаттиқ севаман, деб ўйлардим. Хўш, айбим нима? Эримнинг ҳаётига қандай ташвиш-андуҳ келтирдим?
– Кокуа бояқиш, – деди Кеаве. Кейин унинг ёнига ўтириб, қўлини олмоқчи бўлувди, қиз қўлини тортиб олди. – Кокуа бояқиш, – дея такрорлади у яна. – Бечорагинам... Тенгсиз гўзалим. Ҳолбуки, мен сени ғам-қайғудан асраб қолишни ўйлагандим. Начора, мана энди ҳамма нарсани биласан-қўясан. Балки ўшанда шўрпешана Кеавега лоақал ачинарсан; балки ўшанда у сени қанчалик қаттиқ севганини, сенга етишиш учун ҳатто дўзахдан ҳам қўрқмаганини тушуниб етарсан. Шу бахтсиз, абадий азобга маҳкум одам сени ҳали-ҳануз қаттиқ севишини, сени кўрганида кулишга ҳамон ҳоли келишини балки ўшанда англай оларсан.
Кеаве шундай дегач, бор гапнинг ҳаммасини, ҳеч нарсани яширмай айтиб берди.
– О Худо, шу ишларни сен ҳали мен учун қилдингми?! – дея оҳ уриб юборди Кокуа. – У ҳолда хавотирланишга менда ҳеч қандай асос йўқ экан! – У шундай деб эрининг бўйнига осилди ва қувонч-шодлик ёшларини тўка бошлади.
– О фариштагинам-а! – хитоб қилди Кеаве. – Дўзах алангасини ўйлаганимда хавотирланиш учун менда асос бор-да!
– Бундай дема, – деди қиз. – Айбинг бўлмай туриб, садоқатли Кокуангга муҳаббатингнинг ўзи учунгина охиратинг куйиши мумкин эмас. Менга қара, Кеаве: сени мана шу қўлларим билан қутқараман ёки сен билан биргаликда ҳалок бўламан. О Кеаве! Сен мени шу қадар севар экансанми, бу йўлда ҳатто иймонингни сотибсан, шундай экан, сени халос қилиш учун мен ўз ҳаётимни қурбон қилсам арзимайдими?
– Эҳ, менинг қушчагинам-а, сен ўз ҳаётингни юз марта қурбон қилишинг мумкин, аммо бу бирон нимани ўзгартира олармиди? – дея оҳ урди Кеаве. – То ҳисоб-китоб пайти келмагунча мен қолган умримни ёлғизликда ўтказишга маҳкумман, ахир!
– Сен ҳеч балони тушунмаяпсан, – эътироз билдирди Кокуа. – Мен оддий, бесавод қиз эмасман – Гонолулудаги мактабда ўқиганман. Сенга айтаяпман-ку, мен севимли эримни қутқариб қоламан. Сен бир цент дедингми? Бироқ дунёда муомалада бўлган пуллар фақат Американики эмас-ку! Англияда, масалан, фартинг деб аталувчи танга бор, қийматига кўра бир центнинг деярли ярмига тенг келади.
– Йўқ, йўқ, буям тўғри келмасакан! – дея хитоб қилди Кокуа. – Бу бизга ёрдам беролмайди: чунки шишани бир фартингга сотиб олган одам тамом бўлди деявер, сабаби – менинг Кеавеимга ўхшаган яна бир довюрак одам топилиши даргумон!
Лекин яна Франция ҳам бор, у ерда сантим деб аталувчи чақа танга муомалада юради, бир центга улардан беш-олтитасини беради. Бундан яхшироқ усулни ўйлаб тополмаймиз. Сафарга отлан, Кеаве, француз оролларига йўл оламиз. Кемага чиқсак, тез орада Таитига етиб борамиз. У ерда эса шишани тўрт сантимга, уч, икки, бир сантимга сотиш ҳам мумкин. Бир ўйлаб кўргин-а, шишани яна тўрт марта сотиш имконияти бор, бу иш билан шуғулланиш учун эса биз энди бир киши эмас, икки кишимиз! Кеавегинам, энди мени бир ўпиб қўйгин-да, ғам-ғуссаларингни йиғиштир. Кокуанг сени кулфатда ташлаб қўймайди.
– Сени менга Худонинг ўзи етказди! – дея хитоб қилди Кеаве. – Сендек хазинага етишишни орзу қилганим учунгина Худо мени жазолаши мумкинлигига ишонмайман! Ҳаммаси сен айтганча бўла қолсин: қаерга десанг кетавераман, ўз ҳаётимни ҳам, иймон-охиратим тақдирини ҳам ўзингга ишониб топширдим.
Эртасига эрталабданоқ Кокуа сафарга тараддуд кўра бошлади; Кеаве денгиз сафарларида ўзи билан олиб юрадиган сандиқчани топиб, авваламбор унинг энг тубига, бир бурчагига шишани тиқди, устидан эса энг қимматбаҳо кийимларни, уйда бўлган энг ғаройиб ўйинчоқларни жойлаштирди.
– Ҳамма бизни бой-бадавлат деб ҳисоблаши керак, – деди у, – акс ҳолда сирли шишага ким ҳам ишонарди, ахир!
Кокуа йўлга отланар экан, ҳамиша қушдек шод-хандон эди, фақат баъзида эрига киши билмас кўз қирини ташлаганида беихтиёр кўзларига ёш қуйилиб келар, кейин югургилаб ёнига бориб, уни меҳр билан ўпиб қўярди.
Кеавенинг эса елкасидан тоғ ағдарилгандек эди; энди, сирини Кокуага очганидан кейин унинг олдида умид учқунлари милтиллагандек бўлди; у гўё қайта туғилгандек яна шахдам қадам ташлар, хўрсинишлари ҳам қолган эди. Бироқ барибир қўрқув уни бутунлай тарк этмаган; вақти-вақти билан, шамнинг заиф алангаси шамол эпкинида ўтаётгандек, унинг умидлари ҳам ўча бошлар, шунда яна кўз ўнгида дўзах алангаси гувиллар, олов тиллари лопиллаб турарди.
Улар шу заҳотиёқ кўнгил ёзиш учун Штатлар бўйлаб саёҳатга йўл олаётганлари ҳақида овоза тарқатишди ва ҳамма бундан жудаям ажабланди, лекин кимдир асл ҳақиқатдан хабар топганида ҳайрати янада ортиши турган гап эди. Хуллас, Кеаве билан Кокуа “Нуҳ кемаси”да Гонолулуга, у ердан эса оқ танли йўловчилар оломони билан биргаликда “Уматилла”да Сан-Францискога йўл олишди.
У ердан “Тропиклар қуши” номли почта бригантинасига чиқиб, французларнинг Жанубий ороллардаги бош қароргоҳи бўлган Папеэтсга етиб келишди. Саёҳат кўнгилдагидек кетди ва улар йўлакай пассат ёрдамида қуёшли бир кунда кўзлаган манзилларига келиб тушишди.
Бу ерда тўлқинлар Маржон оролларига бош уриб ётар; Мотпутининг юксак палмалари; соҳил ёқалаб оҳиста сузаётган шхуна; денгизнинг шундоққина ёқасида, ям-яшил дарахтлар соясида ястаниб ётган шаҳарнинг оппоқ-оппоқ уйлари кўзга ташланар; уларнинг ортида эса Донишмандлар ороллари – Таитининг пурвиқор тоғлари кўкка бўй чўзган, булутлар савлат тўкиб сузиб юришарди.
Икковлари маслаҳатлашиб, биронта уйни ижарага олган маъқулроқ, деган тўхтамга келишди. Улар шундай қилишди ва пулларини ҳаммага кўз-кўз қилиш, отлари ва экипажлари билан бошқаларнинг диққатини тортиш учун Англия консулхонасининг рўпарасидан бир уй олиб жойлашишди.
Буларнинг бари осон кечди, чунки уларда шиша бор, Кокуа эса Кеаведан анча дадилроқ бўлиб, ҳали у сабаб, ҳали бу сабаб шайтондан гоҳ йигирма доллар, гоҳ юз доллар талаб қилаверарди. Шу тариқа улар тез орада бутун шаҳарга ном чиқаришди, келгинди гавайиликлар, уларнинг отлари ва экипажлари, Кокуанинг анвойи либослари-ю қимматбаҳо тақинчоқлари ҳақидаги гап-сўзлар кўпайгандан-кўпа-йиб бораверди.
Улар танти тилини анча тез ўрганиб олишди, чунки у моҳиятан гавайи тилига бағоят ўхшаб кетар, фақат айрим товушлари билангина фарқланарди. Тил ўрганиб олишгач эса шу заҳотиёқ одамларга ўз шишаларини таклиф эта бошлашди. Лекин ўзингиз, албатта, тушуниб тургандирсиз, бунақа ишга ҳатто киришишнинг ўзи ҳам унчалик осон эмасди.
Ниятингиз жиддий эканига – ёшлик соғломлиги ва битмас-туганмас бойлик манбаини атиги тўрт сантимга сотишга тайёр эканлигингизга одамларни ишонтириш бағоят машаққатли экан. Айни пайт-да шиша ичига яширинган хавф-хатарлар тўғрисида ҳам гапиришга тўғри келар, шундан кейин одамлар ё уларнинг сўзларига мутлақо ишонмай қўйиб, очиқчасига кулишар, ёки бунақанги шубҳали битимдан қўрқиб, чеҳралари тундлашар ва Шайтон билан боғланиб қолган Кеаве ҳамда Кокуанинг ёнидан тезроқ нари кетишга ошиқишарди.
Шишани сотиш йўлида заррача омадлари келмаётган эр-хотин кўп ўтмай шаҳар аҳолиси улардан ўзини олиб қочаётганини пайқаб қолишди. Болалар уларни кўрганда чинқириб, ҳар томонга қочишар, бу эса Кокуанинг юрагига ўткир ханжардек санчиларди. Эр-хотинга дуч келган католиклар худди шайтонга учрагандек чўқиниб олишарди. Бора-бора каттаю кичик барча ўзаро келишиб олгандек улардан иложи борича нарироқ юрадиган бўлди.
Эр-хотиннинг руҳи тушиб кетди. Улар кунни ғам-ташвишдан эзилиб ўтказишар, тунлари эса ўзларининг янги уйларида мижжа қоқмай, бир-бирларига ҳатто бир оғиз сўз қотмай чиқишарди. Бу сукунатни гоҳ-гоҳида Кокуанинг тўсатдан ўкраб-ўкраб йиғлаб юборишлари бузарди, холос.
Баъзан улар Парвардигорга ибодат қилишар; айрим ҳолларда шишани олиб ўртага қўйишар ва унинг ичидаги бешакл соя бетиним липиллашига қараганча, бутун оқшомни шу алфозда ўтказишарди. Шундай лаҳзаларда қўрқув уларни дам олишга қўймас; киприкларига уйқу илинмасди. Мабодо биронтаси мудраб кетса ҳам уйғонганида қоронғулик бағридан келаётган бўғиқ йиғи товушини эшитар ёки ўзи ёлғиз қолганини кўрарди.
Зотан, уларнинг ҳар бири уйдан қочиб чиқишга, шишадан имкон қадар йироқроқ бўлишга интиларди. Мўъжазгина боғдаги бананлар остида ёки ойдин кечада денгиз соҳилида айланиб юришни маъқул кўрарди.
Бир куни тунда ана шундай бўлди – Кокуа уйғонганида Кеаве кўринмасди. У ёнини пайпаслаб чиқди, ўрни совиб улгурганига қараганда эри чиқиб кетганига анча бўлганга ўхшарди. Кокуани қўрқув босди, у ўрнидан туриб ўтирди. Дераза қопқоғининг тирқишларидан ичкарига Ойнинг заиф нури тушаяпти. Унинг хонани ёритган ёғдусида Кокуа полда турган шишани кўрди.
Ташқарида бўрон гувиллар, уй олдидаги баланд дарахтлар кучли шамол остида аянчли ғичирлар, шохлардан узилиб тушаётган япроқлар айвон саҳнида шитирларди. Бироқ шу шовқин ичида Кокуа бош-қа товушларни ҳам илғай олди.
Боғ тарафдан одамнингми, ҳайвоннингми, баайни ўлим олдидаги даҳшатли ингроқлари эшитилардики, бу товушлар Кокуанинг нақ юрак-бағрига тиғ бўлиб санчилди. У оҳиста ўрнидан туриб эшикни очди ва Ой нурига чўмилган боғга назар ташлади. У ерда, банан дарахти тагида Кеаве юзтубан тушиб ётар, кўксидан фарёд, ингроқ отилиб чиқарди.
Кокуа эрининг ёнига югуриб бориб овутгиси келди, аммо ногаҳоний бир янги фикр уни тўхтатиб қолди. Кеаве унинг назарида доимо мард ва жасур кўринишга уриниб келганди, бинобарин, энди Кокуа унинг заифлик, ожизлик лаҳзаларига, уят-номусига гувоҳ бўлиб қолиши умуман тўғри келмайди. Ана шу фикр уни уйга қайтарди.
“Эй, Парвардигор! – деб ўйлади Кокуа. – Намунча беғам, намунча тубан кимса бўлмасам-а! Ахир, жаҳаннам азоби менга эмас, унга таҳдид солаяпти-ку; иймонидан айрилиб, абадий қарғишга мубтало бўлган мен эмас, у-ку, ахир! Мени деб, мендек бир аянчли, ожиз аёлга бўлган муҳаббатини деб у энди кўз ўнгида жаҳаннамнинг ўтли қопқаларини кўраяпти; ойдин кечада, ғир-ғир шамоллар қўйнида ётган жойида дўзахнинг бадбўй, қўланса тутунларини симираяпти!
Мен эса – мен! – ҳафтафаҳм ва тошбағир аёл бурчим нимада эканлигини шу пайтгача англаб етолмасам-а! Балки англаб ета олгандирман-у, ундан ўзимни олиб қочгандирман? Бироқ мана энди, фурсатни бой бермай туриб, муҳаббат йўлида мен ўз иймонимни ўз қўлим билан қурбон қиламан! Жаннатга элтувчи оппоқ пиллапояларга, у ерда мени кутиб турган қадрдон ёр-дўстларимга энди мен “Алвидо!” дейман! Муҳаббатга муҳаббат билан жавоб қайтариш керак, менинг муҳаббатим ҳам унинг муҳаббатига тенг келсин илоё! У мени деб охиратидан кечибдими, унинг ўрнига менинг охиратим куя қолсин!”
Кокуа чаққон-эпчил аёл эди, бир зумда кийиниб бўлди. Кейин чақа тангаларни олди – бу бебаҳо сантимларни улар доимо тайёр ҳолда сақлашарди. Бу тангалар муомалада кам юргани учун уларни банкдан захира қилиб олишганди. Кокуа кўчага чиққанида осмонда шамол булутларни ҳайдаб юрар, улар эса Ой юзини тўсиб қўйишган эди. Бутун шаҳар уйқуда, аёл қаерга боришни билмасди, шу пайт дарахтлар остидаги қоронғиликда кимдир йўталаётганини эшитиб қолди.
– Қария, – деди Кокуа, – ҳаво айниган шундай кечада сиз бу ерда нима қилаяпсиз ўзи?
Чол бетиним йўталар, қийинчилик билан сўзларди, лекин ҳар қалай Кокуа у қашшоқ ва кексалигини, бу ерларда мусофир эканлигини тушуна олди.
– Менга бир ёрдам кўрсата олмайсизми? – деб сўради Кокуа. – Бу ерларга иккаламиз ҳам бегона эканмиз. Гавайи қизидан кўмагингни дариғ тутманг...
– Э, бу сенмидинг – саккизта оролдан келган жодугар? – деди қария. – Ҳатто мендек бир кекса одамни ҳам тузоғингга илинтиришни хоҳлаб қолдингми ҳали? Бироқ мен сен ҳақингда аллақачонлар эшитганман ва ёвуз жодуларингдан қўрқадиган жойим йўқ.
– Кел, бирпас ўтирайлик ва мен сенга бир воқеани ҳикоя қилиб берай, – деди Кокуа ва Кеавенинг бошига тушган балою кулфатларни бошдан-оёқ айтиб берди.
– Хуллас, мен унинг хотиниман ва у бечора менга етишиш учунгина абадий барҳаёт руҳини шайтонга сотишга мажбур бўлган. Хўш, энди мен нима қилишим керак? Шишани менга сотишини ўзим сўрагудек бўлсам, у албатта рози бўлмайди. Лекин шу таклифни агар сен айтсанг, у жон-жон деб кўнади. Мен эса сени шу ерда кутиб тураман. Сен шишани тўрт сантимга сотиб оласан, мен уни сендан уч сантимга сотиб оламан. Мен бахтиқарога Парвардигорнинг ўзи мадад берсин!
– Мабодо мени алдагудек бўлсанг, Худо жонингни олсин, – деди қария.
– Майли, ола қолсин! – дея қичқирди Кокуа. – Ваъдамдан асло шубҳаланма, қария! Сени алдашимга Парвардигорнинг ўзи йўл қўймайди.
– У ҳолда менга тўрт сантим бергин-да, шу ерда кутиб тур.
Бироқ кўчада ёлғиз ўзи қолганидан кейин Кокуани қўрқув босди. Шамол дарахтлар тепасида увиллар, бу эса аёлга дўзах алангасининг гувиллаши бўлиб эшитиларди. Кўча фонуси ёғдусида соялар тебранар, бу эса аёл назарида шайтоннинг даҳшатли чангаллари у томонга чўзилаётгандек бўлиб туюларди.
Кокуанинг мадори етганида дод солиб қочиб қолган бўларди, аммо нафаси қайтиб кетди. На қичқиришга ва на жойидан қўзғалишга мажоли бор, кўча ўртасида худди қўрқиб кетган гўдакдек дағ-дағ қалтираганича турарди.
Шу пайтда у қария қайтиб келаётганини ва қўлида шиша борлигини кўрди.
– Мен илтимосингни бажардим, – деди чол. – Уйдан чиқиб кетаётганимда эринг азбаройи қувонганидан ёш боладек йиғлаб юборди. Бу кеча у энди хотиржам ухлайди. – Қария шундай деб шишани Кокуага узатди.
– Шошмай тур, – аёл нафаси бўғилиб, аранг гапирарди. – Модомики шайтоний кучга боғланиб қолибсанми, бу ишинг беҳуда кетмаслиги учун сенам бирон фойда ол. Шишани менга беришингдан аввал унга сени йўталдан қутқаришини буюр.
– Мен бир кекса одам бўлсам, – деди чол, – бир оёғим гўрда турган пайтда иблиснинг марҳаматига муҳтож эмасман. Хўш, сенга нима бўлди? Шишани нега олмаяпсан? Ё фикрингдан қайтиб қолдингми?
– Йўқ-йўқ, қайтганим йўқ! – дея хитоб этди Кокуа. – Шунчаки бир заифа аёлман. Андак сабр қилгин. Шу лаънати шиша қаршисида бошдан-оёқ қўрқувдан титраяпман, уни олгани қўлим бормаяпти асло. Яна бироз кутиб тургин, мен ўзимга келиб олай.
Қария Кокуага ачиниш билан қаради.
– Ҳа бечорагина-я! Бутун борлиғингни даҳшат қамраб олган, юрагинг балою кулфатларни сезаяпти чоғи. Бўпти, шиша менда қолаверсин. Ошимни ошаб, ёшимни яшаб бўлдим, бу дунёдан кутадиган қувончларим ҳам қолмаган, энди у дунёга келсак...
– Бер менга уни! – деб қичқириб юборди Кокуа. – Ол пулингни. Мени шунчалик пасткашликка боради, деб ўйлаганимидинг ҳали? Шишани узат менга.
– Сени Парвардигор ўз паноҳида сақласин! – деди қария.
Кокуа шишани холокуси остига яшириб, чол билан хайрлашгач, боши оққан томонга қараб кетди. Чунки энди унга ҳамма йўллар барибир – бари дўзахга олиб борарди. Аёл гоҳ юриб, гоҳ югурар, баъзан мусибатга тўлуғ фарёди тун бағрини тилкалаб ўтар, баъзан эса йўл ёқасида ерга юзтубан тушиб ётганча оҳиста йиғларди.
Жаҳаннам ҳақида шу пайтгача нималарники эшитган бўлса, ҳамма-ҳаммаси кўз ўнгида гавдаланарди. У аланганинг олов тилларини кўрар, олтингугурт ҳидини сезар, чўғлар оташи гулдек баданини жизғанак қилаётганини ҳис этарди.
Фақат тонг саҳарга борибгина у ҳушини йиғиштириб олди ва уйига қайтди. Бу ерда барча нарса қария айтганидек экан: Кеаве худди бешикдаги чақалоқдек ширингина ухлаб ётарди. Кокуа унга қараганича туриб қолди.
“Мана энди, эржоним, хотиржам ухлаш учун сенинг галинг келди, – деб ўйлади у. – Уйғонганингда эса истаганингча ўйнаб-кулишинг мумкин. Бироқ бояқиш Кокуа учун – гарчи у ҳеч кимга ёмонлик қилмаган бўлса ҳам! – энди на ҳаловат, на фароғат бор. Энди у ерда ҳам, осмонда ҳам рўшнолик кўрмайди”.
Кокуа шу ўй-хаёллар билан эрининг ёнига чўзилди ва ғам-ташвиш эзиб ташлаган чоғи, шу лаҳзадаёқ чуқур уйқуга кетди.
Эр хотинини уйғотиб, ажойиб янгиликдан хабар берганида кун пешинга яқинлашиб қолган эди. Кеаве қувонч-шодликдан нақ телбаланиб қолгандек эди. Кокуанинг тили айланмас, аммо бунинг аҳамияти йўқ: эри ҳар икковлари учун ҳам бетиним сўзларди. Аёлнинг томоғидан бир луқма ҳам ўтмади, лекин буни ким ҳам пайқарди дейсиз! Кеаве ёлғиз ўзи барча таомни паққос тушириб қўйди.
Кокуа унга қараб турар, гапларини гўё тушида эшитаётгандек эди. Қандай даҳшатли ҳодиса юз берганини аёл баъзан бир сонияга унутиб қўяр, баъзан эса ҳеч нарса содир бўлмагандек туюла бошлар ва у қўлини пешанасига олиб борарди. Кокуа абадий азоб-қийноқларга маҳкум этилганини билар, бу ҳам етмагандек, эри худди ёш боладек бўлар-бўлмас гапларни валдирашига тоқат қилиши кераклигини ҳам тушунар ва булардан дарди-дунёси тамом қоронғи бўлиб кетарди.
Кеаве эса шодон еб-ичар, тинмай валақлар, уйга тезроқ қайтиш орзусида режалар тузарди. Уни қутқариб қолгани учун Кокуага миннатдорчилик билдирар, уни суйиб-эркалаб, халоскорим деб атарди. Кейин эса азбаройи аҳмоқлигидан шишани сотиб олган чол устидан кула бошларди.
– Аввалига менга туппа-тузук қариядек кўринувди, – дерди у. – Аммо ҳеч қачон одамнинг ташқи кўринишига қараб баҳо бериб бўлмас экан. Бу қари бадбахтга шиша нима учун керак бўлиб қолганикан-а?
– Балки унинг ниятлари яхши бўлгандир, – оҳиста эътироз билдирди Кокуа.
Бироқ Кеаве заҳарханда кулиб қўйди:
– Бемаъни гап! Сенга айтаяпман-ку, у нафақат қари тулки, балки ғирт эшак ҳам экан! Шишани тўрт сантимга сотишнинг ўзи қанчалик азоб бўлди, уни уч сантимга оладиган телба умуман топилмаса керак. Негаки хавф-хатар ниҳоятда катта! Ундан у ёғига эса жаҳаннам оташи уфуриб турибди! – деб қичқириб юборди у ва кейин елкаларини қисиб қўйди. – Тўғри, мен ўзим уни бир центга сотиб олганман, лекин ўшанда бундан ҳам майдароқ тангалар борлигини хаёлимга келтирмагандим. Кейин эса тентакдек қийналиб юрдим. Аммо энди бошқа аҳмоқ топилмаслиги аниқ, чунки шиша кимнинг қўлига тушса, уни тўғридан-тўғри дўзахга судраб кетиши шак-шубҳасиз!
– О, эржоним! – деди Кокуа. – Одам ўзини қутқариб, бошқа бировни абадий азоб-уқубатларга дучор қилиши даҳшатли эмасми, ахир? Назаримда, мен бу ҳолдан кула олмасдим, уялган бўлардим. Ғам-ташвишга тушиб, шу шиша қўлида қолган шўрпешананинг ҳақига дуои илтижолар қилардим.
Унинг сўзлари ҳақиқат эканлигини сезган Кеаве янада жаҳлланиб кетди.
– Ҳали сен шунақамисан? – деб бақирди у. – Агар кўнглинг тусаётган бўлса, майли, хоҳлаганинг учун ғам-ташвиш чекавер. Лекин ҳар қалай, эрига меҳрибон аёл учун шу иш ярашадими, муносибми? Менга салгина бўлса ҳам жонинг ачиганида шу сўзларингдан ўзинг хижолатга тушардинг!
У шундай деб уйдан чиқиб кетди ва Кокуа ёлғиз ўзи қолди.
Шишани икки сантимга сота олишдан у қандай ҳам умид қилсин энди? Бунинг ҳеч қанақа иложи йўқлигини ўзи яхши тушунади. Ҳатто шундай умид-илинжи бўлган тақдирда ҳам бунга фурсат қани? Эри бу ердан тезроқ жўнаб кетиш пайида, борадиган жойларида эса цент-дан майдароқ тангалар муомалада йўқ. Аёл-ку ўзини қурбон қилди, лекин шундан нима наф бўлди? Мана, эртасига эрталабоқ эри уни силтаб ташлаб, уйдан чиқди кетди.
Кокуа унинг ихтиёрида қолган вақтдан фойдаланиб қолишга ҳатто уриниб ҳам кўрмади. Уйда ёлғиз ўзи ўтирган кўйи гоҳ шишани олиб, унга даҳшат-ваҳима билан қарар, гоҳ яна титраб-қақшаб кўздан пана жойга олиб қўярди.
Ниҳоят, Кеаве уйга қайтиб, хотинига сайр қилиб келишни таклиф этди.
– Ҳозир тобим қочиб турибди, – дея жавоб берди Кокуа. – Мени кечирасан-у, лекин юрагимга қил ҳам сиғмайди, ўйин-кулгуга ҳушим йўқ.
Бу гапдан Кеавенинг баттар жаҳли чиқиб кетди. Хотиним қарияга ачинаяпти деган хаёлда унга заҳрини сочди, аммо у тўғри гапираётганини кўриб тургани, ўзининг ноўрин шодлигидан уялаётгани учун ўз-ўзидан ҳам нафратланиб кетди.
– Ҳали шуми сенинг вафо-садоқатинг! – дея ҳайқирди у. – Ҳали шуми сенинг муҳаббатинг! Эринг сенга бўлган муҳаббати учун ўзини абадий азоб-уқубатларга гирифтор қилган эди, улардан аранг қутулиб қолганида эса сен ҳатто эрингнинг қувончига шерик бўлишга ҳам ярамаяпсан! Бебурд, бевафо экансан, Кокуа!
Кеаве яна қаҳр-ғазабда уйдан отилиб чиқди ва кун бўйи шаҳарда дайдиб юрди. Дўстларини учратиб, улар билан бирга кайф-сафо қилди. Кейин улар экипаж ёллаб, шаҳар ташқарисига йўл олишди ва у ерда зиёфатни яна давом эттиришди. Бироқ Кеаве хотини уйда ғам-ташвишда эзилиб ўтирган бир пайтда ўзи ялло қилиб юрганини унута олмас, бундан беҳад изтироб чекарди. У хотини ҳақлигини юрак-юрагидан ҳис этиб турар, лекин шуни тушунгани учун ҳам бор аламини ичкиликдан олишга уринарди.
Уларнинг даврасида бир кекса хаоле, ниҳоятда пасткаш ва қўпол бир одам ҳам бор эди. Бир пайтлари у кит овловчи кемада боцман бўлиб хизмат қилган, кейин дайди-саёқлик билан кун кечирган, сўнгра олтин конларида омадини синаб кўрган, турмада ҳам ўтириб чиққан эди. Юраги қора, оғзи шалоқ бу кимса ичкиликка муккасидан кетган, бошқаларни ҳам ичиришга уринар, Кеавени ҳадеб ичишга қистайверарди. Тез орада даврадагиларнинг биронтасида ҳам сариқ чақа қолмади.
– Менга қара! – деди у шунда Кеавега. – Сен ахир бой-бадавлатсан-ку, ўзинг доим мақтаниб юрасан. Ҳар хил ҳунар кўрсатадиган шишанг бор, ахир!
– Ҳа, – деди Кеаве, – мен бой-бадавлатман. Ҳозир уйга бориб хотинимдан пул оламан, негаки пул унинг қўлида туради.
– Ғирт аҳмоқ экансан-у, ошна, – деди боцман. – Қайси тентак пулни хотин кишига ишониб бериб қўяди! Уларнинг бари хиёнаткор, маккор, оқар сувдек беқарор-ку, ахир. Сен ҳам хотинингга доимо кўз-қулоқ бўлиб юришинг керак.
Бу сўзлар Кеавенинг юрагига заҳарли нишдек санчилди, мастлигида боши ғувиллаб, ҳамма нарса айқаш-уйқаш бўлиб кетди.
“Балки у чинданам менга хиёнат қилар, қаердан билиб ўтирибман? – деб ўйлади у. – Мен нажот топганимда суюниш ўрнига ку-юнишига бало борми бўлмаса? Бироқ бунақа қилиқ-найранглари менга ўтмайди, унга кўрсатиб қўяман ҳали. Ҳозир тўғри бораман-да, нақ жиноят устида қўлга тушираман!”
Кеаве мана шу гумон-шубҳаларда шаҳарга қайтди, боцманга уни муюлишда, қадимги қўрғон ёнида кутиб туришни буюрди ва ўзи уйига қараб йўл олди. Бу орада кеч кирган, деразаларда чироқлар кўринар, аммо уйдан тиқ этган товуг эшитилмасди. Кеаве бинони айланиб ўтиб, орқа эшикка биқиниб борди ва уни оҳиста очиб, ичкарига назар ташлади.
Хона ўртасида, ёниб турган лампа ёнида Кокуа ўтирар, унинг олдида эса сутранг-оқиш тусли ва узун бўйинли бақалоқ шиша турар, аёл унга қараб юм-юм йиғлар эди.
Кеаве бу манзарани кўриб остонада михлангандек туриб қолди, узоқ вақтгача жойидан силжий олмади. Аввалига у ҳайкалдек тош қотди, ҳеч нарсани ўйлаёлмай тураверди, кейин эса уни қўрқув қамраб олди. У нима учундир битим амалга ошмай қолган-у, шиша худди Сан-Францискода бўлганидек яна ёнимга қайтиб келган, деган хаёлга борди. Шу лаҳзадаёқ тиззаларидан мадор кетиб, кайфи ҳам баайни дарё тепасидаги туман тонг саҳарда эриб кетганидек, бир зумда тарқади қолди. Лекин бирданига хаёлига янги, жуда ғалати бир фикр келди-ю, уят-номусдан юзларига қон тепди.
“Буни текшириб кўриш керак”, – деб ўйлади у.
Кеаве эшикни оҳиста ёпди, уйни яна астагина айланиб ўтди, кейин эса гўё эндигина қайтиб келаётгандек тапир-тупур қилиб ортига юрди. Хўш, нима бўлди у ёғига? У катта эшикни очиб ичкари кирганида шишанинг қораси ҳам кўринмасди, Кокуа эса оромкурсида ўтирган кўйи уни кўрганида бир сесканди ва гўё уйқудан уйғонгандек бўлди.
– Мен бутун кунни кайф-сафо билан ўтказдим, – деди Кеаве. – Ажойиб дўстларим даврасида эдим, ҳозир эса пул олгани келдим – зиёфатимизни яна давом эттирмоқчимиз.
Унинг чеҳраси ҳам, овози ҳам мудҳиш тусда эди, аммо ўз ёғига қовурилиб ўтирган Кокуа ҳеч нимани пайқамади.
– Тўғри қиласан, эржоним, чунки бу ердаги ҳамма нарса сеники, – деди у синиқ овозда.
– Ҳа, мен доимо тўғри иш қиламан, – деди Кеаве ва тўғри сандиқча ёнига бориб, ичидан пул олди. Айни пайтда у сандиқчанинг шиша турадиган бурчагига кўз ташлашга улгурди, аммо у кўринмасди.
Шу аснода Кеавенинг бирдан кўзи тиниб, боши айланиб кетди, назарида бутун олам остин-устун бўлаётгандек эди. Чунки у энди ҳамма нарса барбод бўлганини, бу ёғига ҳеч қандай нажот йўқлигини англаб етган эди.
“Айнан ана шундан қўрққандим, – деб ўйлади. – Демак, шишани хотиним сотиб олгани шубҳасиз”.
Ниҳоят, у ўзига келиб, чиқиб кетмоқчи бўлди, аммо ёмғирдек сероб ва булоқ сувидек совуқ тер томчилари юзларидан қуйилиб келарди.
– Кокуа, – деди Кеаве. – Бугун сенинг кўнглингни оғритиб қўйганим чакки бўлди. Ҳозир дўстларимнинг қувноқ-шодон даврасига қайтаман ва базми жамшидни яна давом эттирамиз. – Шу ўринда у сал кулгандек бўлиб, қўшимча қилди. – Лекин агар сен мени кечирсанг, кўнгилхушлигим ҳам сал татирмиди.
Кокуа унга отилиб, тиззаларини қучоқлаб олди, бош уриб, кўз ёшлари тўкди.
– О! – деёлди у оғриқли оҳангда. – Менга сенинг ширин сўзларингдан бошқа ҳеч нарса керак эмас!
– Бундан бу ёғига бир-биримиз ҳақимизда ёмон хаёлга бормайлик асло, – деди Кеаве ва уйдан чиқиб кетди.
Ана энди кейин нима бўлганини эшитинг. Аслида Кеаве улар бу ерга келишган заҳотиёқ захира қилиб қўйишган пулдан атиги бир неча сантим олганди, холос. Кайф-сафо қилиш шу тобда унинг ха-ёлига ҳам келмасди. Хотиники уни деб ўзини дўзахга тутиб берибдими, энди уни деб Кеаве ўзини жаҳаннамга отиши керак. Шу лаҳзаларда у бундан бўлак ҳеч нарсани ўйлай олмасди.
Боцман уни муюлишда, қадимги қўрғон ёнида кутиб турарди.
– Шишани хотиним эгаллаб олибди, – деди унга Кеаве. – Агар уни қайтариб олишимга сен ёрдам бермасанг, бугун иккаламиз учун пул ҳам, ичкилик ҳам йўқ.
– Шиша ҳақидаги гапларинг ростми, ҳазиллашмаяпсанми мабодо?
– Қани, фонус остига юр-чи, – деди Кеаве. – Энди менга бир қара: ҳазиллашаётганга ўхшайманми, йўқми?
– Гапинг рост, – деди боцман. – Арвоҳнинг қиёфаси ҳам сеникичалик жиддий бўлмаса керак.
– Унақада қулоқ сол, – деди Кеаве. – Мана сенга икки сантим. Ҳозир хотинимнинг ёнига борасан-да, шишани шу пулга сотиб оламан дейсан. Агар мен тўғри тушунган бўлсам, у ўша заҳотиёқ беради. Шишани бу ерга олиб келасан ва мен уни сендан бир сантимга сотиб оламан. Чунки қонун-қоидаси шунақа: бу шишани фақат зарарига сотиш мумкин. Ҳа, энди бир гап: сени мен юборганимни хотинимга айтиб қўймагин-а, яна!
– Мени лақиллатмаяпсанми ишқилиб, ошна? – деб сўради боцман.
– Мабодо алдаган тақдиримда ҳам сен нима йўқотардинг? – эътироз билдирди Кеаве.
– Бу гапинг ҳам тўғри, – маъқуллади боцман.
– Агар менга ишонмаётган бўлсанг, текшириб кўришинг жуда осон, – деди Кеаве. – Уйдан чиққан заҳотинг чўнтагинг пулга тўлишини ёки энг яхши бир шиша ром пайдо бўлиб қолишини сўра. Ёинки, ўзингга маъқул келган, кўнглинг тусаган исталган нарсани тилайвер. Бу шишада қандай куч-қудрат борлигини ана ўшанда кўрасан.
– Бўпти, дўстим, – деди боцман. – Синаб кўрсам кўрибман-да. Аммо-лекин бир нарсани билиб қўй. Мабодо устимдан кулишни ўйлаган бўлсанг, мен оғзини очиб қараб турадиган анойилардан эмасман. Боплаб адабингни бериб қўйиш қўлимдан келади.
Кит овловчи кекса боцман шундай деб, уй томон кетди, Кеаве эса уни кутиб қолди. Бу жой ўтган кеча Кокуа қарияни кутган ер яқинида эди. Фақат, хотинидан фарқли ўлароқ, Кеаве қатъиятга тўлиқ, заррача бўлсин иккиланмас, ҳолбуки юраги пора-пора бўлиб ётарди.
Унинг назарида жуда узоқ кутиб қолгандек туюлди, лекин, мана, қоронғиликдан хиргойи товуши эшитилди. Кеаве боцманнинг сархуш овозини таниб, ажабланди: шу бемаҳалда қаердан ютиб ола қолди экан?
Ниҳоят, кўча фонуси ёғдусида гандираклаб келаётган боцман кўринди. Шайтоний шиша унинг қўйнига яширилган, бушлатининг ҳамма тугмалари қадалган эди. Қўлида эса бошқа шиша, Кеавега яқинлашар экан, ундан ҳўплаб-ҳўплаб қўярди.
– Кўринишингга қараганда, ишингни бажарганга ўхшайсан, – деди Кеаве.
– Торт қўлингни! – дея ўшқирди боцман бир қадам ортга чекиниб. – Яқинлашадиган бўлсанг, уриб абжағингни чиқараман! Менинг орқамда шу очил дастурхонга эгалик қилишни ўйлабмидинг ҳали!
– Нималар деяпсан ўзи? – ажабланди Кеаве.
– Нималар деяпман? – такрорлади боцман. – Бу шиша менга жуда ёқиб қолди, ана шуни айтмоқчиман. Шундай хазинани атиги икки сантимга қандай қилиб қўлга киритдим, ўзим ҳам ҳайронман. Аммо лекин сен уни бир сантимга оламан, деб хомтама бўлмай қўя қол.
– Уни... сотмоқчи эмасмисан ҳали? – деб сўради Кеаве тили зўрға айланиб.
– Йўқ, сэр! – дея хитоб қилди боцман. – Лекин сени бир қултум ром билан сийлашим мумкин.
– Сен бошқа бир гапни тушун: бу шишага эгалик қилган одам дўзахга тушиши муқаррар, ахир!
– Ўзи, шусиз ҳам борадиган жойим ўша ер, – дея эътироз билдирди боцман. – Жаҳаннамга саёҳат қилишда эса манави шишадан ҳам яхшироқ ҳамроҳни учратганим йўғиди шу пайтгача, сэр! – дея ҳайқирди у яна. – Энди бу шиша меники, сен эса йўқол, балки бошқасини топиб оларсан.
– Менга қара, шу гапларни чиндан ҳам айтаяпсанми? – деб бақириб юборди Кеаве. – Худо ҳақи, сендан ўтинаман – охиратинг куймаслиги учун сот уни менга!
– Ўтинчингга тупурганим бор! – дея жавоб қилди боцман. – Сен мени шунчаки бир лақма, гўл деб ўйлагандинг, энди кўриб турибсанки, тузоғингга илинадиган ҳафтафаҳмлардан эмасман. Хуллас, гап тамом, вассалом! Ром билан меҳмон қилишимни хоҳламасанг хоҳлама – ўзим ичаман. Саломат бўл, ошна!
У шундай деб шаҳар марказига қараб йўл олди, ҳикоямиздаги шиша ҳам у билан бирга кетди.
Кеаве эса Кокуанинг ёнига қанот чиқаргандек учиб борди ва шу кеча уларнинг қувонч-шодликларига ҳеч қандай чегара бўлмади. Ана ўшандан буён эр-хотиннинг “Ярқироқ Уй”даги ҳаёти тинчлик-осойишталик, шод-хуррамликда кечди.
Русчадан Рустам Обид таржимаси
____________
* П и н т а – ҳажм ўлчови бирлиги.
** Б у ш л а т – пахталик нимча, денгизчилар кийими.
*** Ш т о п о р – бутилка пўкагини очадиган парма.
**** К у б р и к – кемада команда жойлашадиган хона.
***** Ш х у н а – унча катта бўлмаган елканли кема.
****** К а н а к л а р – Тинч океандаги оролларнинг туб аҳолиси.
******* Х а о л е – маҳаллий аҳоли. |
|
20.03.2014 18:07 |
|
«ҲАФТ ГУЛШАН»
(Умархон вафотидан кейин Нодирага бағишлаб ёзилган)
Ҳ и к о я т
Мусофир хомайи мушкин шамома,
Жаҳон лавҳиға мундоғ ёзди нома:
Бор эрди Рум аро бир хишт резе,
Бисотида топилмай бир пашезе.
Жаҳон гулзори ичра ўтти ноком,
Тирикликдин узулди меваси хом.
Анинг бир ўғли бор эрди аламлиқ,
Кечиб умри жафо уйида ғамлиқ.
Тани офат қушиға эрди дона,
Ҳаводис ўқиға кўнгли нишона.
Атодин қолмади мерос амвол,
Анга жуз қолаби фарсуда аҳвол,
Ғам аҳли хотири янглиғ бузулғон,
Анинг тўрт гўшаси ҳар ён узулғон.
Бу ҳасратдин кўзини об айлаб,
Кўнгул гулзорини хуноб айлаб.
Аносиға деди ул босаодат:
— Неча кунлар манга берсанг ижозат,
Сафар айлаб, бошим олиб кетойин,
Ўзум ҳар ён юрубон сайр этойин,
Сафарнинг меҳнати аъзони ранжи,
Эрур хори ватан кўнгул шиканжи.
Аноси манъи учун қилди ибром,
Ани кўнгил қуши топмоди ором.
Ҳавойи сайр ани бошиға тушуб,
Бориб савдо эли бирла кўрушуб.
Неча ой юрди савдогар била йўл,
Тамошо айлабон кўп дашт ила чўл.
Ҳама сурди Адан мулкига маҳмил,
Қилиб савдо эли бир ерға манзил.
Аларға ул макон эрди муайян,
Зару зевар била топғон музайян.
Назар қилмай биров ул бенавоға,
Ҳама машғул ўлуб байъу широға.
Ғаму меҳнат ўзиға ёри айлаб,
Кўзин ёшин юзиға жори айлаб.
Бориб вайронаеда топти ором,
Сариғ юз, қон ёш ила субҳдин шом.
Келибон карвони кишвари жуъ,
Ҳаё савдогарини қилди мамнуъ.
Қаро тун кўз чироғи хира қилди,
Кўнгул ойинасини тира қилди.
Ўшал дам ихтиёр этти гадолиғ,
Қилиб ҳар тун бу янглиғ бенаволиғ,
Қазодин бор эди ул ерда бир бой,
Анинг қизи эди гўё тўлун ой,
Не ой ул, офтоби ховаридек,
Ики лаб ики гул барги таридек.
Эди бошдин аёғ ганжи илоҳи,
Ики аждар, ики зулфи сиёҳи.
Қилиб бир хоине анга хиёнат,
Тушуб эрди ўшал ганж узра офат.
Ушотиб эрди ул маҳкам тилисмин,
Уруб хат барги гулға ёзған исмин.
Эди ул бир ғани ўғлиға тазвиж,
Экан моли баробар ила тадриж.
Ўтиб бир йил аларнинг рўзгори,
Уруш эрди жамии кору бори,
Мувофиқ ишлари эрди мухолиф,
Мубаддал амният мулкиға хоиф.
Садоқат риштаси ул дам узулди,
Ани сарриштаи уйи бузулди.
Йигит ул нозанинға қаҳр айлаб,
Маишат шарбатини заҳр айлаб,
Қилибон ул замони уч талоқ ул,
Ғазабдин ўртага солди фироқ ул.
Ўшал сайёди беидроки мағрур,
Ўшандоқ қушни кўлдин айлади дур,
Учуб қўнди атосин хонасиға,
Таваллуд айлаган кошонасиға.
Муаттар айлади ул ерни бўйи,
Ки тўлди бахту давлат бирла уйи.
Неча кун ўтди ул уй ичра муддат,
Шариат ойи бирла чиқти иддат.
Фазойил халқи айлаб раҳнамолиқ,
Ки то эткай экави ошнолиқ.
Келиш, бориш арода бўлди кам, кам,
Ки ақд ила узуқ то бўлса маҳкам.
Иложин топмадилар аҳли такмил,
Шариат ҳукми бирла ғайри таҳлил.
Киши то қилмаса они ҳалола,
Ки тушгай маъсият бирла вубола.
Бу сирдин айладилар барча кенгош,
Халойиқ ичра ногаҳ бўлмағай фош.
Агар шаҳр элидин бўлса мароми,
Қилур беобрў номусу номи.
Бу дамда топтилар хиштреззода,
Ким олғай мол, пулдин истифода.
Ғарибу муфлису зору гадодур,
Бу ерда молу пулға ошнодур.
Шариат ҳукми бирла ушбу муфлис,
Бўлур бону била бир кеча мунис.
Талоқ айлаб кетар ул аввали субҳ,
Бу иш номус элиға бўлмағай қубҳ.
Олиб келди шабистониға мухбир,
Эшикда турдилар бирнеча ҳозир.
Назар қилди, кўрунди бир париваш,
Кўнгилни офати, бераҳми саркаш.
Анингдек кўрмаган ҳаргиз тушида,
Гаҳе беҳуш эди, гоҳе ҳушида.
Бўлуб маҳкам анинг бошдин аёғи,
Ики зулфи бўлуб банду тузоғи.
Висол ичра они кўйдурди ҳажри,
Ки ширин жонидин тўйдурди ҳажри,
Тушуб кўнглига онинг буду асли,
Бўлубон талх анда ёр васли,
Танин ўртади жонининг сафири,
Бўлуб эрди анинг зору асири.
Неча тадбир ила ул зори ноком,
Ушал қушни ўзига айлади ром.
Каманди ҳийла бирла банд қилди,
Аёғин бандига пайванд қилди.
Деди:— Эй, гул узори моҳи офоқ,
Ки ишқ ичра юроким айладинг тоқ.
На кўрдунг ул қадимғи бевафодин,
Кўнгил уйинда жуз жавру жафодин.
Узуқ йипға улоқдур раҳнамуни,
Ва лекин ўртада қолғай тугуни.
Сен эй дур, қиммагингни мен билурман,
Нисоринг жавҳари жоним қилурман.
Юзунгни бир кўруб бўлдум гирифтор,
Манингдек йўқ санга ҳаргиз харидор.
Ёрут кўзумни шамъи хона янглиғ,
Куюбман васл аро парвона янглиғ.
Сен эй жоним, мани бечора қилма,
Эшикларда басе овора қилма.
Пари пайкар этиб бу сўзни таҳқиқ,
Тасаввур айладию қилди тасдиқ.
Арода аҳду паймон бўлди маҳкам,
Гадо бўлди бу ишдин шоду хуррам.
Чу қилди бу қора тун зоғи парвоз.
Баланд этти хуруси субҳ овоз.
Нигоҳбон уйқудин бедор этти,
Маишат мастини ҳушёр этти.
Деди:— Эй меҳмонким қолма йўлдин
Гадолиқ шеваснни берма қўлдин.
Бу молу тангани айла захира,
Ўзунгни тўйдуруб нону фатира.
Бу элнинг обрўси то тўкулмай,
Либоси нангу номуси сўкулмай,
Талоқ айла будам зебс санамни,
Йироқ кишвар сари қўйғил қадамни.
Ким ул маҳзуни дарди бедаволиқ.
Қоқиб ул ерда кўси беҳаёлиқ.
Деди:—Не деб маним уйим бузарсиз,
Тазаввуж ақдини қайдин узарсиз?
Шариат бирла истиҳком топган,
Бу ишдин жону дил ором топган.
Ҳама ҳайрон гадонинг ишлариға.
Тафаккур илгин элтиб тишлариға.
Тонг отди, кун ёруди, ушбу мазкур
Маҳалла халқи ичра бўлди машҳур.
Қилибон машварат элнинг тамоми,
Йиғилиб келди барча хосу оми,
Шариат ҳукмини андеша айлаб,
Дедилар яхшилиғин пеша айлаб;
Эшикларда юруган бир гадосен,
Фақиру муфлису бас бенавосен.
Ғани эрур басе қизнинг атоси,
Неча Ҳотам эрур онинг гадоси,
Анинг қизи билан ҳамкуфв эмассан.
Анинг бирла баробарман демассан.
Тамом ўлди анга бозийи шатранж,
Яқиндур мот ўлғай ул сухан санж.
Ҳам ул дам қоматин озод айлаб,
Аларға ҳилае бунёд айлаб.
Деди:— Гар айласангиз сўзни бовар,
Баён айлай ўз аҳволимни яксар.
Анинг сўзи аларға бўлди маъқул,
Баён айларға ул дам бўлди машғул.
Деди:— Эрдим ўғул ман комронға,
Эди ул бошчи барча корвонға.
Анинг моли жаҳон мулкини туткан,
Ким онинг шуҳрати оламни туткан.
Атомни неча ўғли бор эрди,
Кеча-кундуз атомға ёр эрди.
Манга ул барчадин меҳри зиёда,
Алурдим мол, пулдин истифода.
Тун. оқшом базмаро ишратда эрдим,
Саломат мулкида роҳатда эрдим.
Мулозим, ходими заррин камарлар,
Мусоҳиб гул узори симбарлар.
Ҳавойи сайри олам тушти бошқа,
Солиб туфроқ, ўзум роҳатлиқ ошқа.
Атомдин олдим ушбу ишга рухсат,
Дилу жони била берди ижозат.
Неча тева, неча оту неча фил,
Аларга юклатиб ажноси бе қил.
Неча қулни маига ҳамроҳ этти,
Мени ул дам аларға шоҳ этти.
Неча савдогар ила йўлға туштук.
Туну кун дашту саҳрода юруштук.
Қароқчи тегди бизларга қазодин,
Фалак титради фарёди наводин.
Тижорат аҳлин урён айладилар,
Халойиқларни гирён айладилар.
Қумошу мол ўшал дам топти торож,
Келиб эрдим буён очу яланғоч.
Кишидин кўрмадим ҳеч ошнолиқ,
Бу ншдин айладим охир гадолиқ.
Умид ул ким атом топса хабарлар,
Юборгай манга оту симу зарлар.
Адан халқи эшитиб бўлди ҳайрон,
Анинг ҳолиға бўлди кўнгли вайрон.
Дедилар: —Комрон фарзанди бўлсанг,
Анинг тан риштасин пайванди бўлсанг,
Санга бўлсун муборзк ушбу бону,
Ки айш айла анга зону базону.
Агар такзиб бўлса ушбу атвор,
Жудо қилмоқ эрур еандин сазовор.
Бу янглиғ шарт ила ул эл била бой,
Ки муҳлат айладилар анга бир ой,
Бу ранг ила аларни айлади гул,
Ки ҳарқайси уйига туттилар йўл.
Даме ким, тотса жоми шодмондин,
Эрур беҳроқ умри жовидондин.
Висол ичра куну тун қилмади фарқ,
Анинг ҳусниға бўлди он қадар ғарқ.
Ўтадур барқ янглир шодмонлиқ,
Кўрунурким ниҳоятсиз ёмонлиқ.
Дам ўтмай бўлди бир кам ўттуз озод,
Етишти бир замони вақти миод.
Тушуб эрди кўнгилга ҳажр ваҳми,
Бўлуб зойил анинг идрок, фаҳми,
Ки ҳижрон кечаси эмди ёвушти,
Ғаму кулфат ўти бағриға тушти.
Бузулди кўнгли они, бўлди музтар.
Деди, эй подшоҳи ҳаййи акбар,
Бу дардимға даво қилғучи сансан,
Ки ҳожотим раво қилғучн сансан.
Сени лутфингдин ўзга йўқ мададгор,
Эрур маълум санга ушбу асрор.
Ҳазин овоз бирла йиғлар эрди,
Худойиға муножот айлар эрди.
Қазодин ул Аданнинг подшоҳи,
Ниҳоятсиз эди хайлу сипоҳи.
Адолат мулкининг султони эрди,
Саховат кишварининг хони эрди.
Ки ҳар тун суратин тағйир айлаб,
Юрурди кеча бу тазвир айлаб.
Бу янглиғ ҳол ила ул соҳиб асрор,
Бўлур эрди вилоятдин хабардор.
Дуогў ким эрур, бадхоҳ кимдур,
Ки фосиқ ким эрур, огсҳ кимдур,
Нечук эл золим эрур, қайси мазлум,
Бўлур эрди бу ишлар анга маълум,
Берурди зулм аҳлиға мукофот,
Топиб андин тазаллум аҳлн ҳожот,
Бу янглиғ шевани ўзиға одат
Қилиб билур эди навъи ибодат.
Бу тун ҳам подшоҳға сайр эрди,
Ани қасди бу ишдин хайр эрди.
Гадонинг байтул-аҳзониға етти,
Навоу оҳу афғониға етти.
Даранғ эйлаб, ҳамон дам айлади гўш,
Қилиб таьсир анга бўлди беҳуш.
Келиб ҳушиға ул жонибға боқиб,
Буёнға чорлади эшикни қоқиб.
йигит чиқтию айлади мулоқот,
Икави бир-бирини сўрдилар от.
Шоҳ онинг ҳолатини сўрди бир-бир,
Йигит аввалдин-охир этти тақрир.
Ки шаҳни ҳолати бўлди дигаргун,
Юраги бўлди пора, кўзлари хун.
Деди: мен ҳам мусофирман сенингдек,
Сани дардинг эрур гўё менингдек.
Дебон даргоҳиға ёнди шаҳаншоҳ,
Бўлубон ул йигит ҳолидин огоҳ.
Ким ул султон эконин билгани йўқ,
Хаёлиға бу сурат келгани йўқ.
Кириб ўлтурди меҳнатхонасида,
Ғаму ҳасрат била кошонасида.
Чу тун эулматларин қилмоқ. учун гум,
Фалак тахтиға чиқти шоҳи анжум.
Жаҳон аҳлиға партавдин зару сим,
Қарам айлаб баробар қилди тақсим.
Адан шоҳи бу янглиғ минди тахтин,
Ейиб олдиға зарбафт ила рахтин.
Қўлиға бебаҳо дурларни олди,
Барисин жамъ этиб рахтиға солди,
Бировни чорлади ул хизматиға,
Ани шод этти нозу неъматиға.
Анга кўп ваъдалар бунёд қилди,
Кўнгил вайронасии обод қилди.
Вале эрмас эди бу шаҳр элидин,
Киши фаҳм айламас савту тилидин.
Бу асрор ичра они маҳрам айлаб,
Вале оғзини кўп мустаҳкам айлаб.
Деди: бу хизматим шойиста қилғил,
Таҳиммул айлабон оҳиста қилғил.
Бир отға рахту борин танг ойлаб,
Анга топшурди бу найранг айлаб.
Сўрай, сўрай фалон бой уйиға ет,
Куёвини топиб, анга бу ранг эт.
Ўпуб илгин мулоқот айлагил сахт,
Ато айлаб анга бу от ила рахт.
Атосиға ўзингни ходим айла.
Бу хизматни ўзингга лозим айла.
Ениб, қайтиб мени олдимға келғил.
Фаросат айлаю, бу сўзни билгил.
Қабул айлаб ўшал дам йўлға тушти,
Топибон ул йигит бирла кўрушти,
Кўруб, йиғлаб кўзини ёш айлаб,
Шаҳ айғон сўзларини фош айлаб.
Атонг айди саломи бениҳоят,
Мулозимлорина беҳадду ғоят.
Деди: фарзандима айла тамаллуқ,
Жамии молу пул андин тасаддуқ.
Сенинг ҳажрингда кўзи хира бўлди,
Кўнгул миръоти бул дам тира бўлди.
Эшиттиким, олибсан мундэ хотун,
Аларни кўнгли бўлди анда маҳзун.
Бу эл сендин қилибдур мунда номус,
Халойиқлар этибдур анда афсус.
Юборди от ила бу рахти борин,
Кечургай ишрат ила рўзгорин.
Бу найранг айлади, бўлди равона,
Йигит олдиға келди аҳли хона.
Бўлубон жону дил бирла харидор,
Ҳама эл бирла айлаб узри бисёр,
Йигит бу шеваға айлаб тафаккур,
Топибон ҳар замон ҳоли тағайюр,
Икинчи кун яна султони ховар,
Уруж этти мақоми тахти ахзар!.
Жаҳонға фарш этиб заррин тўшакни,
Мунаввар айлади сақфи фалакни.
Сарир узра миниб шоҳи карам кеш,
Фалак мавкиб, малак хў, хайр андеш.
Бировни чорлади доғи бу мастур,
Атосини тилидин ёзди маншур,
Эрур мактуб ёлғон ғойибидин,
Келибдур комронни жонибидин.
Ани мазмуни ул ким эй шаҳаншоҳ,
Бўлунг фарзандим аҳволидин огоҳ.
Мени ўлтурди фарзандим фироқи
Эрур монеъ манга йўлни йироқи.
Муҳиббо, ошнолиқ ҳурматидин,
Ки фарзанду отолиқ ҳурматидин.
Кеча-кундуз ани базмингға хос эт,
Жафою жавру меҳнатдин халос эт.
Анга берди бу ҳижрон руқъасини,
Аён айлаб йигитни буқъасини.
Маҳалла аҳли нчра плкиға бер,
Китобатни баёнин айла тгқрир.
Олиб келғил йигитни ҳазратимға,
Мушарраф айла жоҳу ҳашматимға.
Расул айди келиб шаҳнинг паёмин,
Мубайян айлади сўзни тамомин.
Анга ҳамроҳ ўлуб қизнинг атоси,
Келиб шаҳ хизматиға иккалоси.
Йигитни чорлабон олдиға олиб,
Тараҳҳум илгини бўйниға солиб,
Этиб жавру жафосиға таассуф,
Хилур эрди анга ҳардам талаттуф.
Зару хилъат ила айлаб сарафроз,
Эвиға қиз атосин ёндуруб боз.
Ҳамул дам подшоҳи босаховат,
Йигит бирла қилиб ул ерда хилват,
Баён этти ҳама қилғонларини,
Анинг аҳволини билгонларини.
Деди: бўлсун бу сир эл ичра пинҳон,
Ки то топилмағай айшингга нуқсон.
Карамдин айби узра парда ёпти,
Саховатдин ани кўнглини топти.
Қилибон барча асрориға маҳрам,
Бўлубон базми хосиға мукаррам,
Фано бўлғунча шоҳи комгори,
Кечурди ушбу янглиғ рўзгори.
Кима бўлса агэр давлат муяссар,
Бу янглиғ бўлғуси бечорапарвар,
Илоҳи айла оямни мукаррам,
Ики фарзанди бирла шоду хуррам.
Аларнинг умрини айла зиёда,
Ҳама баста ишин қилғил кушода.
Ҳамул султон каби мискиннавоз эт,
Аларнинг тиғини душман гудоз эт.
Икав бўлсин қуёш янглиғ жаҳонгир,
Жаҳон йўқ балки мулки осмон гир.
Аларнинг зотини тутғил саломат,
Замона шиддатидин келса офат.
Жаҳон гулзорн ичра комрон эт.
Барини давлатидин шодмон эт.
Аларға тушмасун ҳижрон балоси,
Омон бўлсун икавининг аноси.
Илоҳи сўзларимни дил псанд эт,
Қарам бирла атодин баҳраманд эт. |
|
|
ДИЛ ФАСЛИ. Сирожиддин Саййид |
|
|
|
|
03.11.2013 14:17 |
|
Ўзбекистон халқ шоири Сирожиддин Саййиднинг “Дил фасли” тўпламида шоирнинг янги шеърлари ва олдин чиққан китобларидан олинган шеърий намуналар киритилган.
Шоир она Ватанни, муҳаббат ва садоқатни авж пардаларда тараннум этади. Ёшлик айёми, умр фасллари унинг назмида бор жўшқинлиги, ранг ва ифорлари билан намоён бўлади.
Тўпламдан, шунингдек, “Бозор иқтисодиёти” мавзуидаги ҳазил-мутойибага бой шеърлар ҳам алоҳида ўрин олган.
Мазкур ранг-баранг назмий гулдаста шоиримизнинг китобхонларга тоза ва муаттар дил туҳфаси бўлади деган умиддамиз.
МУҲАББАТЛИ БУ ОҚШОМЛАР
(Янги шеърлар)
ТОНГ
Тонг отар, дафтарларин
очиб еру осмонга, тонг,
Бўйларин, анбарларин
сочиб гулу райҳонга тонг.
Хуш насимлардин умидлар
ҳам сафолар келтирур,
Жумлайи юрган тирик жон,
жумлайи инсонга тонг.
Оқ келинчакдай либосин
чўққилардан кўргизиб,
Тоғу тошда аввало берди
салом чўпонга тонг.
Қир-адирлар бағрида
яйраб таратди жилвалар,
Нағма берди жилғаларга,
соҳилу сайҳонга тонг.
Бу гўзал гулшан диёрдир,
бунда шўху шан баҳор,
Қанчалар рангу ифорни
солди шўх жавлонга тонг.
Оқсаройлар кўксига
қўндирди оқ каптарларин,
Неча бир давру замондин
келди бу қўрғонга тонг.
Мен у тонг отмас
замонларни тасаввур айласам,
Тожмаҳал шаклида қолди
мангу Ҳиндистонга тонг.
Ранг олиб бўстонлари
булбулларининг қонидан,
Лолагун бўлдию ботди
нолаю афғонга тонг.
Мўлтираб осмонларида
қолди зор чўлпонлари,
Отмади зиндонида
Чўлпон билан Усмонга тонг.
Сўлди бир эл миннату
туҳмат аро юзи қаро,
Чунки ҳеч мумкин эмасди
у темир зиндонга тонг.
Сен фидолар ному ёдидан
дилингга ибрат ол,
Шул сабабким, бесабаб
отмас бирор давронга тонг.
Сўнмагай Соҳибқирон
шавкатлари, ҳеч сўнмагай,
Келтирар султонлари
от миндириб султонга тонг.
Нақшбанд этди Нақшбандий
бобо гумбазларин,
Отди инсофу диёнат,
қалб билан иймонга тонг.
У Самарқанд боғларин
шингарфу зангор айлади,
Отди тонг Фарғонада,
нур сочди ҳам Сурхонга тонг.
Кўзгу олдида нигоринг,
кўзгуми ё тонгмидир?
Тонгга ўхшар дилбаринг
ё дилбари жононга тонг.
Умримиз кўзгуларида
ҳар саҳарнинг ўрни бор,
Кексаларга неъмату
бахтдир қизу ўғлонга тонг.
Не шарафдир, бу ҳаёт
бўстонига зийнат бериб,
Одам оламга зиё,
келтирса ҳар инсонга тонг.
Эзгулик карвонларин
йўллаб, муяссар айлагай
Ўзбекистонни баҳористон,
қуёшистонга тонг.
2005
И З Ҳ О Р
Бир тилим ҳандалак, бир тилим ҳилол
Минг йил кўз ўнгимдан кетмагай ҳаргиз.
Сен — мангу халқдирсан, ризқ-рўзи ҳалол,
Мен — сендан тарқаган, кўкарган илдиз.
Одам атолардан нишоним дедим,
Сени бобом дедим, деҳқоним дедим.
Элин билмаганлар юртин қарғарлар,
Миннат қилганлар бор берган ош-нонин.
Кетди боғларингни босган қарғалар,
Азал булбулларга гўзал ошёним.
Тўрғайларга ўнғай маконим дедим,
Сени бағрим дедим, осмоним дедим.
Амир Темурлардан қолган номус-ор,
Бир синиқ ғишти ҳам шараф-шон юртим.
Сен — ўлмас ғурурсан, сўнмас ифтихор,
Суви ҳам, қуми ҳам зарафшон юртим.
Асрлар жўш урган дил қоним дедим,
Туғи абад баланд қўрғоним дедим.
Сен — ўн бешга тўлган отажонимсан,
Бешигинг ислари кетмаган ҳали.
Тожу тахтим менинг, зўр имконимсан,
Бори тириклигим, умрим сайқали.
Сени — қошу кўзим, мижгоним дедим,
Ўз уйимда ўсган султоним дедим.
Менинг бу дунёда бошқа онам йўқ,
Онажоним ўзинг — танҳо, ягонам.
Сен борсан — сўзимнинг бошоқлари тўқ,
Сен борсан — тинмагай тилдан таронам.
Сенга садқа бўлсин бу жоним дедим,
Сени жоним дедим, жаҳоним дедим.
Халқ бўлиб заминда кўз очган кундан
Қанчалар меҳнату миннат кўрдик биз.
Асли Истиқлолнинг ғояси шундан,
Жон чекиб, муҳташам давлат қурдик биз.
Эзгулик даргоҳим, майдоним дедим,
Оламга очилган айвоним дедим.
Дунё ҳам бўлиниб тулпор, отларга,
Қувончу ғам деган тарафлар бўлгай.
Лекин эл-юртим деб ўтган зотларга
Абадият қадар шарафлар бўлгай.
Бир тонгда ушалган армоним дедим,
Кетмас бўлиб келган давроним дедим.
2006.5.08.
* * *
Менинг шоирлигим — орзу,
фалакдин гар талаб қўйса,
Сочиб кўнглимга ой нурин,
қуёш ҳам ўт қалаб қўйса.
Бериб гулханлигин гулхан,
очиб гулшанлигин гулшан,
Яна гул ғунчалар таъзим
билан сатрим силаб қўйса.
Дилимдан бошланиб созлар,
эл ичра қилса парвозлар,
Тераклар титрабон кетса,
чинорлар қалтираб қўйса.
Менинг қарзим — назарлардан,
ёшим тўккан мозорлардан,
Ки мен зирқирадим доим,
биров ҳам зирқираб қўйса.
Чаман ичра ўзи ҳам бир
атиргулдай бўлиб қолгай,
Дилимнинг қонига булбул
қанотин гар булаб қўйса.
Узун тунларда бедорлар,
бу дилбарлар, бу дилдорлар,
Кўнгил қўйса, бу — дил берса,
бу — юз қўйса, бу — лаб қўйса.
Менга ханжар билан шамшир
тиғига ҳаргиз ҳожат йўқ,
Узун мижгонларини гар
нигорим бир қадаб қўйса.
Куйиб саҳрога айлансам,
яна дарёга айлансам,
Ки Фарҳод бирла Мажнун ҳам
бу ким деб бир сўраб қўйса.
Демангким, мен сухан ёзгум,
ки шеърмас, бир Ватан ёзгум,
Уни мен тан батан ёзгум,
баҳори эркалаб қўйса.
Зиё қолсин деб инсонлар
чекар заҳматлару жонлар,
Менинг ҳам бу умрларда
изим бир ярқираб қўйса.
Ажаб ҳою ҳаваслардир
азалдан шеъру шоирлик,
Уни олам ювиб оқу,
бутун олам тараб қўйса.
На бўлғай менга ҳам имлаб,
мени ҳам бир набирам деб,
Қиёмат тонгида бобо
Навоий бир қараб қўйса.
2006
* * *
Улуғ бобонг Навоийнинг
ётар жойи Ҳирот бўлгай,
Валекин билмасанг ул
зотни сен, оғир уёт бўлгай.
Сенга муҳтож эмас ҳазрат,
улуғ мақсад, улуғ меҳнат
Билан дил кўзларин очким,
ҳаётинг ҳам ҳаёт бўлгай.
Завол эрмас, камол келтир
она юртингга ҳар соат,
У сенга ҳам она, ҳам юрт,
сенга икки қанот бўлгай.
Нечун ёлқинланиб кезгай
бу тўфонзода тойчоқлар?
Улар фарзандларингга
Бойчибору ҳам Ғирот бўлгай.
Бу тупроқ узра инсон бор,
ва иймон — икки мансаб бор,
Агар жуздир ва ё қарлуқ,
ўғиз ё қўнғирот бўлгай.
Кетар жисминг муваққатдир,
Ватан — мангу муҳаббатдир,
Агар кимда муҳаббат йўқ,
жаҳонда номурод бўлгай.
Келибсан гар сурур келтир,
ҳавас бирлан ғурур келтир,
Ки сен кетсанг ҳам ортингдан
эл ичра ному ёд бўлгай.
Навоий назми — иймондир,
агарчи Сўзни сотгайсан,
Унинг бир сатри охир
таъби назмингга сирот бўлгай.
Менинг бу норавон шеърим
ёзилди бир ният бирлан,
Ёзилсин шеър ҳам токи
у шеърдан бир мурод бўлгай.
2005
ШОҲ БОБУР
Бунча узун оҳ тортдингиз, оҳ Бобур,
Муттаҳамлар дунёсида шоҳ Бобур.
Андижону Ҳинду — етти иқлимда
Топилмади Сизга бир додхоҳ, Бобур.
Оллоҳимнинг даргоҳлари кенг, лекин
Сиғдирмади Сизни бу даргоҳ, Бобур.
Кеча узун, манзил олис, йўл узоқ,
Сизга фақат ёлғиз ой ҳамроҳ, Бобур.
Нонкўр беклар, беоқибат мирзолар,
Кимлар Сизга қазмадилар чоҳ, Бобур.
Ғурбат бўлди охир тожу тахтингиз,
Подшоҳлар ҳам йиғларкан-да, воҳ Бобур!
Қисмат қаттиқ, алам бисёр, эл ғофил,
Бу дунёда борми бир дилхоҳ, Бобур?
Умри отда ўтган буюк мусофир,
Давлат надир асли, надир жоҳ, Бобур?
Шоирлиги шоҳлигидан улуғроқ,
Шоҳлиги ҳам шеъридай огоҳ, Бобур.
Алишербек дейсиз, назм султони,
Сиз ҳам шунда топдингиз паноҳ, Бобур.
Шамширингиз янглиғ Жайҳун ярқирар,
Кўкда моҳ ҳам Сизнинг мангу оҳ, Бобур.
2005
ОЙБЕК
Ўзича тушмаган осмондан Ойбек,
Яралмиш меҳр ила армондан Ойбек.
Агарчи давр уни тилдан аюрди,
Вале айрилмади иймондан Ойбек.
Уни ўз лафзига зор айлаганлар,
Қувонмишларки: қолди сондан Ойбек.
Ҳасад ғавғосию миннат жафоси,
Не кўрди ул бузуғ даврондан Ойбек?
Эзилган кифтларида ўзбаки тўн,
Ўтиб келди очиқ зиндондан Ойбек.
Ахир инсон эди ул камтарин зот,
Садоқат истади инсондан Ойбек.
Уни ўйлантириб миллат камоли,
Кечирмиш дардларини жондан Ойбек.
Зарифа опамизким — қувват олмиш,
Ўзи тоғ бўлса ҳам райҳондан Ойбек.
Ватандин кетмаган, сингмиш Ватанга,
Етишган шу улуғ карвондан Ойбек.
Ўзи йўқ, жисми йўқ, лек кўзлари бор,
Навоийдек боқар айвондан Ойбек.
2005
Б О Ғ
Боғбон Носирхон ота Тўрақуловга
Бу дунёда боғ қилмоқнинг ҳикмати бор,
Боғ қолса гар инсон умрин зийнати бор.
Бир кўчат ҳам ўтқизмайин ўтса одам,
Инсон умрин неча пуллик қиймати бор?
Бу боғлар ҳам шундоқ пайдо бўлган эмас,
Бу боғларни боғбонининг хислати бор.
Боғбон айтар: ном қолдиринг, қолдиринг боғ,
Ки умрнинг дарё мисол шиддати бор.
Фарзанд янглиғ ўстирилгай ҳар бир дарахт,
Боғ қилмоқнинг юз минг алам, меҳнати бор.
Инсон қўли гул дейдилар, то инсоннинг
Ихлоси бор, меҳри яна ҳиммати бор.
Ношукурлар қайдан билсин боғ қадрини,
Нонкўрларнинг ўз элига миннати бор.
Мир Алишер бобомиздан келган сўз бу,
Боғбоннинг ҳам Навоийдек тийнати бор.
Қай элнингким бордир шундай боғбонлари,
Ўшал элнинг Ватани бор, миллати бор.
2005
ЯХШИЛИК
Яхшилик қил — элу юртинг,
дўсту ёру бегонага яхшилик қил.
Энг аввало — ўз онангга,
Ҳеч бўлмаса — ўз онангга
ўхшайдиган бир онага
яхшилик қил!
2006
МЕҲР
Бунчалар меҳрни ҳеч қайдан топмам —
Опам — кўнглим бўлди,
Кўнглим-чи — опам.
Дарду соғинчларга шунчалар сингдим —
Синглим — кўнглим бўлди,
Кўнглим-чи — синглим.
2006
АСАЛ ҚИЗИМ НИГИНА
Баҳор келар шивир-шивир, Нигинжон,
Майсалар ҳам живир-живир, Нигинжон.
Мажнунтолнинг сочлари чилвир-чилвир,
Мен шеър ёзай чилвир-чилвир, Нигинжон.
Соғинчларим гуллар очар боғларда,
Ёмғирларим биқир-биқир, Нигинжон.
Саҳарданоқ ўйноқлаган жилғамсан,
Тириклигим қиқир-қиқир, Нигинжон.
Тушларингда жилмаясан нурланиб,
Болишларинг ғимир-ғимир, Нигинжон.
Кечалари куртак ёзар, барг ёзар,
Қаламларим шитир-шитир, Нигинжон.
Меҳр билан жимирлаган ҳаётим,
Жону дилим жимир-жимир, Нигинжон.
Умр бўйи менинг кетмас баҳорим,
Қалдирғочим вижир-вижир, Нигинжон.
2005
ҚИЗАЛОҚЛАР
Қуёш ҳар тонг нурга белар
Айвонингиз, кўчангизни.
Унинг ўзи ёпиб берар
Иссиққина кулчангизни.
Сиз — ҳаётнинг юзидаги
Кулгичлару хандаларсиз.
Бировингиз капалагу
Бировингиз ҳандалаксиз.
Айланади вижир-вижир,
Қалдирғочлар бошингиздан.
Қанотларин олган улар
Сизнинг кўзу қошингиздан.
Сиз билан бу меҳр боғи
Сўлимас ҳеч, ҳаёт бўлар.
Тириклик ҳам бутун умр
Асал бўлар, новвот бўлар.
Умрларнинг баҳорида
Ғунчаларсиз, гулчаларсиз.
Бунчалар ҳам ширин ҳаёт,
Ширингина кулчаларсиз.
2005
ЁТИБЛАР ИЧГАН СУВЛАРИМ
Ёш чоғларимдан севмишим —
ётиблар ичган сувларим.
Армони йўқ ёзу қишим —
ётиблар ичган сувларим.
Ҳовучларимда — тоғу тош,
ҳовучларимда — ой, қуёш,
Шундан қуёшдек балқишим,
ётиблар ичган сувларим.
Қонимда минг боғбон менинг,
ичган ота, бобом менинг,
Аждодларим ҳам кечмишим,
ётиблар ичган сувларим.
Мен жон ва тан ўрганмишам,
Сиздан Ватан ўрганмишам,
Шаъну шараф ҳам олқишим,
ётиблар ичган сувларим.
Кўчатларим боғ бўлғуси,
кўксим менинг тоғ бўлгуси,
Фахрим яна оройишим,
ётиблар ичган сувларим.
Токи ҳаёт бўлгай ҳаёт,
шеъру баёт бўлгай ҳаёт,
Шулдир менинг олий ишим,
ётиблар ичган сувларим.
Жонимни минг тўрғай қилиб,
меҳримни ҳам улғайтириб,
Пишди менинг дил кишмишим,
ётиблар ичган сувларим.
Сиз мен учун — мангу қасам,
кўнглим келиб бир чайқасам,
Оламда қолмас ташвишим,
ётиблар ичган сувларим.
2006
«ТОШКЕНТ ОҚШОМИ»ГА
Устоз Ғафур Ғулом дуоси билан
Парвозин бошлаган уйғоқ газетам.
Сен борсан — қалбимнинг туғроси баланд,
Асло якун топмас менинг қасидам.
Элнинг хавотиру оғриқларидан
Юпанч, тасаллидай бунёдга келдинг.
Машъум зилзиланинг ёриқларидан
Оқ атиргул бўлиб дунёга келдинг.
Ярми вайрон уйнинг эшигин излаб,
Шитирлаб хушхабар келтирган ўзинг.
Жажжи чақалоқнинг бешигин сийпаб,
Салқин саболарни елдирган ўзинг.
У пайтлар биз ҳали ёш бола эдик,
Завқу орзуларга лиммо-лим юрак.
Томларда югурган гуллола эдик,
Гўзал оқшомлардан бергансан дарак.
Ҳали «Маҳаллада дув-дув гап» — ҳаёт,
Ўлмас Лутфихоним ая сиймоси.
Шундадир дилларга нур берган баёт,
Шундадир меҳрнинг асл кимёси.
Оддий темирчингнинг оталик тафти
Етгайдир дунёнинг болаларига.
Бунда чизиқлари оналар кафтин
Уланган қуёшнинг толаларига.
Мен баҳордан қолган қалдирғоч эдим,
Қалдирғоч қайдадир қишламоғи шарт.
Қалдирғоч, айниқса ёш шоир бўлса,
Энг аввал «Оқшом»да ишламоғи шарт!
Тошкент қизларининг кўйлакларида
Бир сатрдан шеърим, шодлигим қолган.
Ҳар бир саҳифангнинг йўлакларида
Муҳаббатим қолган, ёшлигим қолган.
Азиз устозларга мен қўйиб ихлос,
Ранжу заҳматларин кўргандим бунда.
Ҳаётнинг шафқатсиз кўзларига рост,
Тик қараб яшашни ўргандим бунда.
«Мотамсаро она» қошида у кун
Бир кемтик нондайин турганларим бор.
Анҳор бўйларида ёр суйиб гулгун,
Эрка шоирингдай юрганларим бор.
Бунда ҳар бир ниҳол келинчак бўлгай,
Офтобтахтим менинг, ойтахтим менинг.
Кўприклар эврилиб келажак бўлгай,
Оламга остонам — пойтахтим менинг.
Устувор қўрғонсан — чин дўстларингу
Кексаю ёшларнинг тилакларида.
Эзгулик аркасин устунларию
Турналари билан лайлакларида.
Фақат кўнгиллардан таралсин ёлқин,
Бағринг бутун бўлсин, яро бўлмасин.
Оқсарой мисоли мунаввар қолгин,
Оқшоминг ҳеч қачон қаро бўлмасин.
2006
ЖАЙҲУН ШАМОЛЛАРИ
Ибройим оғага
Соғинчларин изҳоридай
Очилдилар жамоллари,
Гул қизларнинг ифоридай
Эсар Жайҳун шамоллари.
Қатлам-қатлам қалб ерлардан,
Қалъалардай алп диллардан,
Муҳаббат исли эллардан
Эсар Жайҳун шамоллари.
Навоийда — “Наҳр ул ҳаёт”,
Берунийни берган Қиёт.
Қорақалпоқдан то Ҳирот
Эсар Жайҳун шамоллари.
Оқар дунё турган қадар,
Бир кафт қуми — дур, ганж қадар.
Термиздан то Урганч қадар
Эсар Жайҳун шамоллари.
О, она юрт, тупроқларинг,
Термизийлар, Куброларинг —
Мангу уйғоқ дарёларинг,
Эсар Жайҳун шамоллари.
Комилжон ҳам Отажондир,
Санъат тонги отган жойдир.
Ҳар сабоси — оҳанг, жондир,
Эсар Жайҳун шамоллари.
Эл-юрт ўсар — диллар ўсар,
Еллар эсар, гуллар ўсар.
Биз кетармиз — йиллар эсар,
Эсар Жайҳун шамоллари.
Тинмас умр сафосидай,
Қутлуғ ҳаёт навосидай,
Мангу Ватан ҳавосидай
Эсар Жайҳун шамоллари.
2005
ЯНГИ-ЯНГИ ЙИЛЛАР КЕЛАДИ
Тоғларингдан кетмагай қорлар,
Юз минг гиёҳ гуллар бўлади.
Янги-янги келар баҳорлар,
Янги-янги йиллар келади.
Янги-янги уйғоқ булоқлар,
Янги-янги диллар бўлади.
Жилғалардай чопиб, ўйноқлаб
Янги-янги йиллар келади.
Гул бозорга ўхшайди ҳаёт,
Янги-янги гуллар келади.
Бўйингга гул ўлчайди ҳаёт,
Янги-янги йиллар келади.
Қалдирғочлар айвонларингда
Вижир-вижир тиллар бўлади.
Орзиқтирган армонларингдай
Янги-янги йиллар келади.
Муҳаббатдан фақат ёлқинлар,
Муҳаббатдан селлар бўлади.
Юракларга солиб тошқинлар
Янги-янги йиллар келади.
Шаҳарларга ўхшар кўнгиллар,
Кимлар кетар, кимлар келади.
Янги-янги порлоқ манзиллар,
Янги-янги йиллар келади.
Заҳматларинг топмагай завол —
Кўприклар ҳам йўллар бўлади.
Толеингга бахш этиб камол,
Янги-янги йиллар келади.
Улуғ бўлар барча инсонлар,
Умр ўтар, умр елади.
Ер юзида қолмас ёмонлар,
Янги-янги йиллар келади.
Дунё, сенинг хор зурёдларинг
Буюк-буюк эллар бўлади.
Эзгуликка қайтар отларинг,
Янги-янги йиллар келади.
2005
ҲАЁТ КЎЗГУСИ
(“Ўзбекистон адабиёти ва санъати” газетасига)
Гарчи кўп бўлса-да аймоғи, насли,
Бу ёруғ дунёда ёлғон оз яшар.
Миллат газетадан бошланар асли,
Газета рост ёзса — миллат рост яшар.
Неча авлодларнинг сабру саботи,
“Ўзбекистон адабиёти...”
Тонг чоғи боғлиқ тил, боғлиқ бел билан,
Кетмонни елкага олиб кетган сен.
Каззоб замонларда юпун эл билан,
Сўлғин далаларда заҳар ютган сен.
Сенда шу тупроқнинг унди фарёди,
“Ўзбекистон адабиёти...”
Кимлар яшар эди халифалардай,
Орол қурир эди — чорасиз, абгор.
Бағри ғижимланган саҳифалардай,
Қон ютган муҳаррир, мухбирларинг бор.
Сенда япроқ ёзди элнинг муроди,
“Ўзбекистон адабиёти...”
Жўр бўлиб гоҳ мумтоз хонандаларга,
Кўнгил торларини чертган навосан.
Очиқ ойналардай — хондонларга
Уфуриб киргувчи тоза ҳавосан.
Руҳ ва кўнгилларнинг савту баёти,
“Ўзбекистон адабиёти...”
Сенда йўргакланди қанчалар адиб,
Не-не шоирларнинг тилаги бўлдинг.
Маърифат тарқатиб, зиё тарқатиб,
Ўзинг ҳам юртнинг бир бўлаги бўлдинг.
Ҳазрат Навоийнинг абадий ёди,
“Ўзбекистон адабиёти...”
Келди тошқин солиб охир Ҳуррият,
Эккан кўчатларинг мангу сўлмагай.
Яшнаб камол топса ҳар бир ҳур ният,
Адабиёт ўлмас, санъат ўлмагай.
Она тилимизнинг оби ҳаёти,
“Ўзбекистон адабиёти...”
Ҳали Ватан учун керак чинорлар,
Чин қалблар, қошу кўз, киприклар керак.
Муҳташам сўзлардан тиклаб бинолар,
Шеърлардан йўл билан кўприклар керак.
Сен ҳам Истиқлолнинг уйғоқ зурёди,
“Ўзбекистон адабиёти...”
2005
БУҒДОЙЗОРЛАРИМ
Фермер Гулбаҳор Муродовага
Бир парча нонига қаноат қилган,
Буғдой бошоғидан синоат қилган.
Элим бор, юртим бор — номус, орларим,
Олтин далаларим — буғдойзорларим.
Саҳар юлдузлардан тақиб маржонлар,
Дашту қирларимда отгайдир тонглар.
Жимирлаб кетгайдир кўнгил торларим,
Жимирлаб турсалар буғдойзорларим.
Тупроқнинг ишида эрта-индин йўқ,
Қишдан ғимирласанг — ёзда кўнглинг тўқ.
Яшил, олачалпоқ, азиз қорларим,
Қишда ҳам кўкламим — буғдойзорларим.
Ердаги донни ҳам эгилиб тердинг,
Сен буни ризқ билан насиба дединг.
Деҳқоним — заҳматкаш бургут, сорларим,
Кенг ёйган қанотинг — буғдойзорларим.
Эртан ҳаммаёқни қоплар гул, чечак,
Ниш урган ҳар майса у — бир келажак.
Фермер бўлиб чиқса гулбаҳорларим,
Сиз яшнаб кетгайсиз, буғдойзорларим.
Қўлинг буғдойрангдир, юзинг — буғдойранг,
Пайкаллар қўйнида бу нечук жаранг —
Кулгингдан уйғонди эл, диёрларим,
Янграб силкиндилар буғдойзорларим.
Бу юрт нон ислидир, бу юрт — буғдойбўй,
Гулбаҳор, менга ҳам кўк чойингдан қуй!
Ёзилсин дилдаги бор хуморларим,
Менинг акам, синглим — буғдойзорларим.
Бир хас-сомонинг ҳам жонимга пайванд,
Сен менга онасан, мен сенга — фарзанд.
Мени катта қилган чанг-ғуборларим.
Эй ота маконим, буғдойзорларим.
2005
ТЕМИР ЙЎЛЛАР
Ҳаёт катта йўлга ўхшайди,
Айланади бир умр йўллар.
Уфқларга умид тўшайди
Темир йўллар, бу темир йўллар.
Қайга элтди пахтаю донин
Шунча йиллар, у темир йиллар?
Юксалтирар ўзбекнинг шонин
Темир йўллар, бу темир йўллар.
Кўприклар ҳам дилларга ўхшар,
Эл қалбидай дарёлар, кўллар.
Тилакларга, йилларга ўхшар
Темир йўллар, бу темир йўллар.
Бир зумгина чайқалиб қолди
Ота макон — қирларим, чўллар.
Осмонларни ёнига олди
Темир йўллар, бу темир йўллар.
Сизни ҳасад нечун маҳв этар,
Кўмир диллар, эҳ кўмир диллар?
Ниятларни манзилга элтар
Темир йўллар, бу темир йўллар.
Дунё гоҳо бизга қайрилмай,
Эзгуликни тиллога пуллар.
Ор-номусдай кетар айрилмай
Темир йўллар, бу темир йўллар.
Ким қад тиклаб оламга боқди,
Бағри тўла орзулар, гуллар.
Мақсадларга чечаклар тақди
Темир йўллар, бу темир йўллар.
Ҳар манзил — бир тенгсиз жаҳондир,
Ўтаверар бу умр — йўллар.
Мангуликка қадар равондир
Темир йўллар, бу темир йўллар.
2005
МЕҲНАТ
Ердаги ҳар чумолининг
Сирдошидай ишлаш керак.
Далаларда сингилларнинг
Бардошидай ишлаш керак.
Ишлаш керак, она юртнинг
Қуёшидай ишлаш керак.
Ҳеч бўлмаса шу қуёшнинг
Қардошидай ишлаш керак.
Майсасию бошоғининг
Тилдошидай ишлаш керак.
Дарёси ҳам тупроғининг
Дилдошидай ишлаш керак.
Давру замоннинг эркаси,
Ҳар бир дилбанд — юрт эртаси.
Ҳар бир фарзанд — юрт эгаси,
Юртбошидай ишлаш керак!
2005
УЛУҒРОҚ ИШ БОРМИ ЭЛНИНГ ТИНЧИДАН
(“Постда” газетасига)
Ёмонлик — ёмонда,
Меҳр — дўстдадир.
“Постда” газетаси доим постдадир.
Адолатнинг қўли баланд келса гар,
Разолат доимо тубан, пастдадир.
Бизлар Ватан қурдик — муҳташам, кўркам,
Қадду камолингдан айланай, ўлкам.
Ҳар қизинг синглимдир, ҳар боланг — укам,
Бари очиқчеҳра ҳам орастадир.
Бизни бу дунёда кўролмаганлар,
Бир зум ёмонликсиз юролмаганлар,
Умрида бир кўприк қуролмаганлар,
Бири — ҳасад қилар, бири қасддадир.
Токи фарзандларнинг бедор диллари,
Эзгулик боғининг эсар еллари.
Эй сиз, келажакнинг генераллари,
Сизга ким ҳайрату, ким ҳавасдадир.
Сўранг ҳар чўпону ҳар ўтинчидан,
Улуғроқ иш борми элнинг тинчидан,
Қуёш ҳар тонг берган нур суюнчидан,
Қаранг, қандай жавлон хору хасдадир.
Бир гул япроғига тушса гар титроқ,
Шоирнинг қалби ҳам титрагай шу чоқ,
Сўзлари ҳам уйғоқ,
Ўзи ҳам уйғоқ,
Шоир ҳам бир умр асли постдадир.
2005
УНИВЕРСИТЕТ МАДҲИЯСИ
Қанча улуғ зотларнинг мунаввар дарсхонаси,
Ҳар бир кўҳна ғиштингда замонлар афсонаси,
Мангулик қўрғонида сўнмагай нишонаси,
Уйғонгувчи миллатнинг илму фан кошонаси,
Миллий Университет,
Миллий Университет.
Ўзбекнинг бу дунёда тулпори бор, оти бор,
“Қутадғу билик”лардан бошланган бунёди бор,
Сокин деворларингда алломалар ёди бор,
Садоқат пирхонаси, саодат нурхонаси,
Миллий Университет,
Миллий Университет.
Китоблар узра юз минг кечалар кундуз бўлур,
Устозларнинг орзуси — юз минг ўғил-қиз бўлур,
Маърифат осмонида бу юз минг юлдуз бўлур,
Ёшлик ҳам муҳаббатнинг туганмас таронаси,
Миллий Университет,
Миллий Университет.
Илм олмоқ оламда улуғ неъмат, улуғ эрк,
Бағрингда вижир-вижир қалдирғочлар тўлуғдек,
Кўрса ҳавас қиларди ўзи султон Улуғбек,
Неча бир авлодларнинг ярқироқ пешонаси,
Миллий Университет,
Миллий Университет.
Бир сўз ўрганмоқ учун кетгай қанчалар сабот,
Асли сўнгсиз синовдир, дорилфунундир ҳаёт.
Сен ўзинг парвоз бергил, сен ўзинг бўлгил қанот,
Сендадир камолотнинг юксалур поғонаси,
Миллий Университет,
Миллий Университет.
Бизлар тошқин дарёлар — бир жону тан бўлгаймиз,
Тириклик чечаклари — гул-гул чаман бўлгаймиз,
Улғайиб, камол топиб, буюк Ватан бўлгаймиз,
Истиқлол дурдонаси, истиқбол остонаси,
Миллий Университет,
Миллий Университет.
2005
ЁШ ШОИРЛАРГА
Бу диёрда тоғу тош шоир бўлиб,
Ерга тушгайдир қуёш шоир бўлиб.
Ўргатар куйлашни булбул сувлари,
Майса ҳам тебрайди бош шоир бўлиб.
Бундайин ҳеч бир диёр оламда йўқ,
Гул билан гул рангталош, шоир бўлиб.
Сиз унинг заҳматларига дил беринг,
Дардларига елкадош шоир бўлиб.
Дилчироғ шоир бўлингу дилқароғ,
Кетмангиз ҳеч дилтарош шоир бўлиб.
Бу жаҳонда қоралик бор ҳам риё,
Сиз яшангиз нурпош шоир бўлиб.
Шеърият — оташ муҳаббатдир, билинг,
Жону бағрингиз тутош, шоир бўлиб.
Ўйлабон ҳам куйлабон қорин билан,
Ўтмоқ ҳам мумкин ош шоир бўлиб.
Ёр зулфин атридай ёшлик ўтар,
Қолмагайсиз ҳеч ёш шоир бўлиб.
Сиз — элингиз қалбининг мирзолари,
Элга сўз айтинг қуёш шоир бўлиб.
Тенг бўлингиз аҳли олам бирла ҳам,
Қардош ҳам дарддош шоир бўлиб.
Улғайингиз баркамолу безавол,
Юртингизга кўзу қош шоир бўлиб.
2005
ХУШХАБАР
Қиш охири, келди хабар:
Сурхонда бодом гуллади,
Ушбу хабардан ғам тўла
кўксимдаги жом гуллади.
Олам иморатдир азал,
одам иморатдир азал,
Бу кўҳна икки уй аро
девор билан том гуллади.
Хору хаси зар масканим,
эй сен, муаттар масканим,
Ҳар бир мозоринг ўйласам,
бу тонг неча ном гуллади.
Гулга тириклик гул учун,
инсон ҳаёти эл учун,
Шукрона айтгил, сен учун
такрор бу инъом гуллади.
Мен — ҳам баҳорнинг шоири,
мен — ҳам баҳорнинг мухбири,
Бир лаҳзада бир юрт аро
тарқаб бу пайғом гуллади.
Бодомгинам, жону дилим,
юртим менинг, кони гулим,
Термизда гар тонг гуллади,
Тошкентда оқшом гуллади.
Келди менинг ойчечагим,
балдоқлари бойчечагим,
Бўйнидаги холин силаб
ёр зулфида дом гуллади.
Бу хушхабарни шеър қилиб
айтиб югурсам шаҳр аро,
Ҳар бир гуландом гуллади,
ҳар бир дилором гуллади.
2006.19.02.
ШЕЪР ВА КУРАШ
Устоз Абдулла Орипов ва полвон Абдулла Тангриевга
Шеър аро полвон бўлиш осон эмас,
Шеър фақат гул атри ё райҳон эмас.
Шеър — серташвиш умрдир, серазоб,
Шеър — заминдир ҳам, фақат осмон эмас.
Мир Алишернинг буюк беш панжаси
Бор ҳақиқатдир, фақат достон эмас.
Шоиру шеър — якка, сўз майдонида
Шер билан шер олишур, инсон эмас.
Чин кураш майдонидир асли ҳаёт,
Бўлмаса полвонлари — майдон эмас.
Бунда ҳам ранжу алам чекмоқ керак,
Доимо у чеҳраси хандон эмас.
Ору номусдан яралган халқмиз,
Ўлдиролур бизни ор, ёлғон эмас.
Дил муроди, эл муроди ўлмагай,
Паҳлавон Маҳмудлари ўлғон эмас.
Барчинойлар бирлан Алпомишлари
Эскидан қолган қизу ўғлон эмас.
Шаъну шавкат рамзидир Темур бобо,
Шунчаки соҳибқирон хоқон эмас.
Шул сабабдан мард Темурзодалар
Паҳлавондир аввало, султон эмас.
Жисмимизда кеча-кундуз қайнаган
Ота-боболар ғурури, қон эмас.
Енга олмаскан рақибин кимки, ул
Ўзбекистонлик эмас, полвон эмас.
2006
ХХ АСР. ҚАТАҒОН ЙИЛЛАРИ
Бир кунда сотилдилар
Отилмаган шоирлар.
Бир тунда отилдилар
Сотилмаган шоирлар
2006
450 000 ЛОЛА
Иккинчи жаҳон урушида ҳалок бўлган
ўзбек ўғлонлари хотирасига
Ўтар давру давронлар,
Ўтгай алам, ғам, нола.
Ёт элларда сочилган
Тўрт юз эллик минг лола.
Тўрт юз эллик минг лола —
Ўзбекнинг болалари.
Бўстонидан айрилган
Ғунчаси, лолалари.
Кўз олдингга келтирсанг
Бўйларию кўз-қошин.
Тўрт юз эллик минг лола —
Кўкрагида қўрғошин.
Ҳар кўклам кўкка етар
Тўрт юз эллик минг нолам.
Ёт элларда ётибди
Тўрт юз эллик минг болам.
Ўз кўчамдан хайрлашиб
Кетган чангу ғуборим.
Менинг тўрт юз эллик минг
Хазон бўлган баҳорим.
Майса қоплар қирларни,
Еру осмон нурланар.
Сиз — кетган турналарсиз,
Сиз — қайтмаган турналар.
Хотира майдонида
Тошга айланган тонг бор.
Тўрт юз эллик минг ном бор,
Тўрт юз эллик минг бонг бор.
Ўтар давру давронлар,
Эскирмагай хотира.
Осмондай зангордир у,
Лола янглиғ бокира.
Ер юзининг гуллари
Элларнинг ноласидир.
Тўрт юз эллик минг лола —
Ўзбекнинг боласидир.
2005
ФАХРИЙЛАР
Тортган заҳматингиз юкдир дилларда,
Кўрган умрингиздан ҳеч тонмадингиз.
Ёшлигингиз кечди олов йилларда,
Танклар ёниб кетди,
Сиз ёнмадингиз.
Бугун чой ўрнига хотира дамлаб,
Яшарсиз гоҳ шодон,
Ғамгинсиз гоҳо,
Саксон ёшли ўсмир Матёқуб домла,
Саксон яшар бола Назармат бобо.
9.05.005.
ДЎРМОНДАГИ ҲАҚҚУШ
Фасллар кетдилар — ёзу қиш, кўклам,
Умрлар ўтдилар — рўёми ё туш.
Фақат кимларнидир чақириб, йўқлаб,
Бўзлаб қолаверди бунда бир ҳаққуш.
Баъзан ёлғиз қушга ўхшармикан руҳ,
Ўзининг тилида айлаб гуфторни —
Тунлар зору нолон йўқлармикан у
Абдулла Қаҳҳор ё Асқад Мухторни.
2005
УСТОЗЛАР ЁДИ
Букун нолаларим ноламдан ўтди,
Умр қоғоз билан қаламдан ўтди.
Кетди айтилмаган қанчалар калом,
Қанча шеъру баёт оламдан ўтди.
Ажал ов қиларми якка-яккалаб?1
Тўра Сулаймону
Шукур акалар...
Озод домла янглиғ сўз қўрғонлари
Кетдилар.
Дилларда ёд, армонлари.
Қанчу сабру сабот оламдан ўтди.
Гўё Адабиёт оламдан ўтди.
2005
НУҚТАИ НАЗАР
Ватан надир —
Шоҳ шоирини
Соғинчда йиғлатган бир қовунидир.
Шоир кимдир —
Мир Алишер бобонинг
Биринчи ва мангу муовинидир.
Шеър гарчи шоирнинг кўксида ёнган,
Бўғзини куйдирган олов унидир.
Шеърият — гул эмас, чечакмас, асли
Руҳ ва кўнгилларнинг кир совунидир.
2005
УСТОЗ
Доим янграб турсин шеър ила ғазал,
Давру замонимдан қайирма, Худо.
Ҳамма ҳам яшасин, фақат энг аввал
Мени устозимдан айирма, Худо.
Махкам қил эзгулик чегараларин,
Ғамга чулғамагин теваракларин.
Асрагин гулдайин невараларин,
Мени устозимдан айирма, Худо.
У дилларда яшар, ўзи — дилпора,
Тоғдек улуғ, бироқ хасдан бечора.
Бу зорим сенга ҳам етсайди зора,
Мени устозимдан айирма, Худо
Бир буюк, дир даҳшат шоирчалар бор,
Бир-бирин қовуриб ейишга тайёр.
Уларга ҳеч кимни қилма гирифтор,
Мени устозимдан айирма, Худо.
Эсиз шеър ёзолмай юрган пайтларим,
Сувга оқиб кетди қанча дардларим.
Ўтди не-не дўст-ёр, мард, номардларим,
Мени устозимдан айирма, Худо.
Ҳасрат майи тўла бир пиёладир,
Бағри қизғиш, юзи сарғиш лоладир,
Етмиш ёшга бораётган боладир,
Мени устозимдан айирма, Худо.
Менинг энг беғубор чоғларим кетган,
Яшил адирларим, боғларим кетган.
Қанчалар суянган тоғларим кетган,
Мени устозимдан айирма, Худо.
Сўз қадрин, туз қадрин билиб юрдимми?
Бир зум имтиҳонсиз умр кўрдимми?
Паноҳингга олгин элим, юртимни,
Мени устозимдан айирма, Худо.
Одамзот авзойи ўзингга маълум,
Бир умр яшаб ҳам олмагай таълим.
Отадан сўнг турар ахир муаллим,
Мени устозимдан айирма, Худо.
2005
ТИРИКТЕПА
Жаноб Като Кюдзога
Сурхон тупроғида бир ёпон бобо,
Ёпон бобоми ё бир чўпон бобо,
Тепаликлар ошар, ўру қир ошар,
Кўҳна қўрғонларга қоришиб яшар.
Ҳар сопол синиғин пуфлаб, сизлайди,
Неча йиллардир у нени излайди?
Менинг қўнғиротча лафзим англагай,
Термиз десам, дарров таъзим айлагай.
Бу қумлар, қалъалар — тиллардир, дейди,
Сопол синиқлари — диллардир, дейди.
Айтар: бир бўлгандек эзгу ниятлар,
Асли бир бўлгандир маданиятлар.
Оёқ остига ҳам назар қилсинлар:
Бир қум заррасида қанча тилсимлар.
Оламни тенг бўлган, эй соҳиб олам,
Тамаддун олами на ғойиб олам?
Қанча Искандарлар, Кирлар кўмилмиш,
Бунда минг асрлик сирлар кўмилмиш.
Гарчи Бақтрия, гарчи Ёпондир,
Дунё ҳам аслида эски чопондир.
Тарих тегирмони тўхтамас бироқ,
Бобонинг эгни чанг, уст-боши тупроқ.
Ўзи ҳам ер қаърин йиқиб келгандай,
Далварзинтепадан чиқиб келгандай.
Қадим аждодларнинг жисмидай гўё,
Ҳозир Холчаёндан чиқмиш бу бобо.
Тандиркабоб билан уни тўйғиздик,
Оқсоқолга дўппи, чопон кийгиздик.
Қадду қоматию ҳам қисиқ кўзи
Худди Жовлимурод бобонинг ўзи.
Бекорчи гапларга ҳушим йўқ дейди,
Кечиринглар мени, ишим кўп дейди.
Беҳаловат бу жон, тинчимас тана
Дўнгликлар қўйнига шўнғийди яна.
Тепалар қаъридан ахтарар зиё,
Ўзи ҳам бир тирик тепадир гўё.
2005
«ИЛТИМОС, СУЯНМАНГИЗ»
Илтимос, суянмангиз.
Сўзларнинг ҳурматини
Сақлангу сансираманг.
Елкалари яғирдир,
Сизмас, унга оғирдир.
Илтимос, суянмангиз,
Дунёнгиз ҳансираган.
Илтимос, суянмангиз,
отангиз ҳолдан тойган,
У сизни суйиб, суяб
еткизди камолотга.
Бирор зот қолмаганда,
одамзот қолмаганда,
Мозорларга ёш тўкинг,
суянманг жаҳолатга.
Ниш чиқарган куртаклар
ғўраларга айланар,
Бирга ўсган жўралар
тўраларга айланар.
«Дўстлик бору дўстлар йўқ»1.
Дош беринг, куйинмангиз,
Душманга ҳам суянманг,
дўстга ҳам суянмангиз.
Йиллар бўяр бошларни
тирикликнинг қорига,
Қайғу келса — ғам чекманг,
бахтига — суюнмангиз.
Илтимос, суянмангиз
қаллобларнинг зўрига,
Каззобларнинг зарига,
илтимос, суянмангиз.
Мардлик бору мардлар йўқ.
Рост келган оятларда,
Мардларга ҳам суянманг,
суянманг номардларга.
Инсонлари паст кетса
муттаҳам бу дунёнинг
Бобораҳим Машрабнинг
бир сатрига суянинг.
Разолатнинг қўлини
доллартўра ҳалоллар,
Нокасларда ранг бўлмас
қанчалар бўянмангиз.
Менинг гул чаманимга
керак эмас даллоллар,
Илтимос, суянмангиз!
Ҳаёт надир — бир умр
айрилмоқ ҳам куйинмоқ,
Шоҳ Бобур айтгандайин
ўз қалбингга суянмоқ.
Баъзан иши тушмишдир
тўнғизларга туянинг,
Майсаларга суянинг,
қўнғизларга суянинг.
Бу юртнинг кеча-кундуз
далалари бедордир,
Кетмонларга суянган
сингилларингиз бордир.
Курсиларда ястаниб,
ястаниб бўйламангиз,
Сингиллар меҳнатига,
илтимос, суянмангиз.
Сизни улғайтиргандир
сувлари, шамоллари,
Унинг ой-қуёшлари,
тераклари, толлари.
Заҳматларин чекмоқдан
ор этманг, уялмангиз,
Ватанга таянч бўлинг,
Ватанга суянмангиз!
1985-2005 й.й.
* * *
Эй дил, сенинг ёр олдида
озурда бу ҳолинг надир?
Эй жон, жисм қўрғонида
бир кун қилу қолинг надир?
Ё қисматимга ҳалқадир,
ё ҳасратимга нуқтадир,
Эй ёр, сенинг зулфинг билан
ўйноқи бу холинг надир?
Дилдошлигингдан бир сабо,
сирдошлигингдан бир ибо,
Ё ёшлигимдан бир видо —
бўйнингда рўмолинг надир?
Бағримда қонлиғ лолалар,
кўргил, бу аччиқ нолалар,
Қайдин келур — лаблардаги
қанду асал, болинг надир?
Эй одамизот, зорларинг,
савдолару бозорларинг,
Минган бари тулпорларинг,
кўксингдаги ёлинг надир?
Бу даҳр аро инсонмисан,
сомонми ёки донмисан,
Мангуми ёки онмисан,
ўнг, туш ва ё фолинг надир?
Фарзандларингга уй бўлур,
сўнг уйларингда тўй бўлур,
Бир кун кетар чоғинг қолур
терак билан толинг надир?
Солдинг баланд кошоналар,
айвонидан бош айланар,
Бошинг уза тош айланар,
мақсад ва аъмолинг надир?
Умринг бўйи мол истадинг,
кўргил, на иқбол истадинг,
Қаддингни ҳам дол истадинг,
йиққан зару молинг надир?
Келтир букун кўз олдига,
боргунг ахир Ўз олдига,
Энг катта сўнгги ҳовлида
турганда аҳволинг надир?
2006
* * *
Муҳаббатли бу оқшомлар
муборак бўлсин, эй кўнгил,
Яна сенга хуш айёмлар
муборак бўлсин, эй кўнгил.
Яна гулдан назар келди,
гўзал бир хушхабар келди,
Бинафша бўйли пайғомлар
муборак бўлсин, эй кўнгил.
Йигитлик бир келар отдир,
баҳор ҳам бир мукофотдир,
Тирикликдан бу инъомлар
муборак бўлсин, эй кўнгил.
Изингни юзларидан кўр,
ўзингни кўзларидан кўр,
Бу раънолар, дилоромлар
муборак бўлсин, эй кўнгил.
Очиб дилбарлигин дилбар,
қўшиб дилдорлигин дилдор,
Сенга бундоқ гуландомлар
муборак бўлсин, эй кўнгил.
Сенинг ҳолингни танг солмиш,
тушиб бўйнига чанг солмиш,
Яна ёр зулфидин домлар
муборак бўлсин, эй кўнгил.
Бу — кўнгил бирла гул васли,
бу — дил фасли, кўнгил фасли,
Бу дилбар лоладин жомлар
муборак бўлсин, эй кўнгил.
Тўлиб кўксимга сиғмайсан,
келиб бўғзимга сиғмайсан,
Яна кўнгил деган номлар
муборак бўлсин, эй кўнгил.
2005
* * *
Гулни дилга бойлаган
ёқанг аро жон бермишам,
Дилни гулга бойлаган
ёқанг аро жон бермишам.
Икки зулфинг халқасини
сирғаларга чоғлабон,
Бир-бирига шайлаган
ёқанг аро жон бермишам.
Кокилингдан қизғаниб
бир кокилингни, сўнг уни
Сийналарга тайлаган
ёқанг аро жон бермишам.
Ушбу ҳолдан завқланиб,
сўнг елкаларни айланиб,
Бир-бирини пойлаган
ёқанг аро жон бермишам.
Беркиниб оламга ўт
солгай ахир бир тола соч,
Олам ўтин жойлаган
ёқанг аро жон бермишам.
Шунча давлат даврасида
шунча давлатдин кечиб,
Оқ бўйинни сайлаган
ёқанг аро жон бермишам.
Холу зулфинг фитнасига
фитна бирлан қўшилиб,
Фитнабозлик айлаган
ёқанг аро жон бермишам.
2006
* * *
Зулфлариким икки ёндин тарқамиш,
Ҳар бири бир жон олурга ҳалқамиш.
Ёқа остидан кўрингай холлари,
Ё менинг ошиқлигимни пайқамиш.
Сочлари тунга қаролик ўргатиб,
Ой нурини юзларига чайқамиш.
Мен уни кўкракларимда асрасам,
Ул мени киприкларида сақламиш.
Беллари бордир қамишнинг белидай,
Нола қилгум мен мисоли найқамиш.
2005
* * *
Менда кўнгил торларию
сенда зулфинг торлари,
Зулфларингнинг торларидан
менга кўнгил дорлари.
Қоматингдан зар ёғар,
сийминбадан, атласнигор,
Кўйлагингнинг зарларидан
менда кўнгил зорлари.
Қанча дилни зулфларингдан
белларингга ташлагай,
Сочларингнинг белларинг
бирлан бузуғ гуфторлари.
Қошларинг ёй тортибон,
киприкларинг тургай қатор,
Йўлдан ургай кўзларинг ё —
фитнабоз ғаддорлари.
Қадду бастингдан ҳаётга
қанчалар рангу ривож,
Гул бўлиш дарсин олур
сендан гулу гулзорлари.
Кетмагай дилдан баҳору
ҳам тирикликдан ифор,
Бунча ҳам дилдор экандир
бу шаҳр дилдорлари.
Сен қадам каклик юришлар
бирла қўйгил жонима,
Гул қадамлардирми нозик
ё кийик рафторлари?
Сержаранг янграр умр ҳам
икки тор бирлашса гар,
Менда кўнгил торларию
сенда зулфинг торлари.
2005
* * *
Кипригингга қор қўнибдир,
қошларинг устида қор,
Юзларингдан қорга ҳам
не бахтиёрлик, эй нигор.
Зулфларинг узра илашган
оқ хаёлимдир менинг,
Ярми олам оқ хаёлдир,
ярми олам оқ ғубор.
Қора холинг узра ҳам
тушмиш ажиб гулгинаси,
Нуқта бирлан нуқта гўё
учрашибдир интизор.
Сўйласам киприкларингдан
орамиз йилларчадир,
Ушбу қорнинг шарҳи мен
тортган у ҳижронларча бор.
Сен қизил гул бирла қорнинг
оқ ҳарир рақсини кўр,
Лабларин очгайми ёр,
ё лабларин ёпгайми ёр.
Икки қумри бир-бирига
мунғаяр шохлар аро,
Иккиси ҳам икки ҳижрон,
икки дилдир, икки зор.
Ёр ёрлик қилмаса гар,
кетса қордай чарх уриб,
Эй кўнгил, ўксинмагил,
қиш ортидан келгай баҳор.
2005
МИР АЛИШЕР НАВОИЙ ҒАЗАЛИГА
МУХАММАС
Кўнглим очилиб, ўйлаки орзу била ўйнар,
Кўрганда юзинг, орзуси қайғу била ўйнар,
Қайғуси яна завқ ила туйғу била ўйнар,
Зулфинг очилиб орази дилжў била ўйнар,
Ҳинду бачае шўхтурур су била ўйнар.
Кечдим шу замон қолган умр, бори ҳавасдин,
Жон куйдию, фарқ қолмади дил бирла нафасдин,
Кўнглим отилиб, ишвасидан, чиқса қафасдин,
Ул шўх кўнгил лавҳин этиб тийра нафасдин,
Бир тифлдур, алқиссаки кўзгу била ўйнар.
Юзи ўзидин мағруру ҳам ўзи юзундин,
Киприклари дарс олган эрур икки кўзундин,
Бир жилваси — минг шеваю афсона ҳусндин,
Ўйнай-ўйнай боғлади уйқумни фусундин,
То ғамзаси ул наргиси жоду била ўйнар.
Гул ҳам сени кўрганда чаман ичра уёлиб,
Қолгайму лабинг олдида қонига бўёлиб,
Қаддинг била қатлинг манга ғоятки муносиб,
Тонг йўқки кўнгил бўлса кўзунг бирла мулоиб,
Мажнунга ажаб йўқ агар оҳу била ўйнар.
Сочлар туну, юз — ойми, қуёш — анвар ичинда,
Зулфлар ичида бўйунларинг анбар ичинда,
Бўйнунгга боқиб ўлсам агар ғамлар ичинда,
Бир лўлийи бозигар эрур чанбар ичинда,
Холингким ўшал ҳалқаи гесу била ўйнар.
Дунё ишида бордир азал икки тарафким,
Ул меҳру муҳаббатдир, бири — қаҳру ғазабким,
Ағёр била дўст кулса агар, қилма сабабким,
Зоҳид била нафс этса тамасхур, не ажабким,
Ит сайд қилур вақтида тулку била ўйнар.
Бу меҳру вафо олам аро кўҳна гурунгким,
Кўнгил тилаган ҳамдаму ёр бирла юрунгким,
Бу умр йўлин сидқу сахо сори бурунгким,
Муғ дайрида маст ўлса Навоийни кўрунгким,
Бир олма киби гунбади мину била ўйнар.
2005
* * *
Ўлтирар бўлса ёнимда
нозаниним соч тараб,
Ёнида мен ўлтиролмасман
унга бефарқ қараб.
Қўлларим ҳам ул томон
боргайверар тинч турмайин,
Гоҳи сочин ўйнагайлар,
гоҳида зулфин бураб.
Зулфларини қошларига
келтириблар ўйнасам,
Кўзлари ўйнаб кетар
ёлғондакам қатлим тилаб.
Қўлларимга урса гар,
мен белларидан ушлагум,
Сақлагим келгай қучоғимда
кийикдай эркалаб.
Чимчилаб олсам лабидин
икки бармоғим билан,
Ваҳ, нечук титроқлари бор,
ваҳ, нечук лабдир бу лаб!
Сен гули раъно десам мен,
сен ўзинг танҳо десам,
Бўйнида холи кўрингай
ногаҳон божин сўраб.
Кечалар ойсан дебон ухлатмасам,
кун бермагум
Сен қуёшимсан дея
уйқуларида эрталаб.
Хушқилиқлардан гўзалдир
икки кўнгил, бир ҳаёт,
“Дилбарим нозикмижозу
мен бағоят беадаб”.1
2005
НАСТАРИН СЕВГИ
Икки кўнгил, икки дил осмон эди,
Икки соҳил, икки йўл бир ён эди.
Иккимизга осмон айвон эди,
Ёр, ширин кулганларинг ёдимдадир.
Ёширин келганларинг ёдимдадир.
Тун ароким сирли сой бўлганларинг,
Зулф очиб, тунга чирой бўлганларинг.
Кўксим осмонида ой бўлганларинг,
Ёр, ширин кулганларинг ёдимдадир,
Ёширин келганларинг ёдимдадир.
Очилиб боғ ичра бир боғ настарин,
Иккин кўнгил — икки қирғоқ настарин.
Севгимизда энг гўзал чоғ — настарин,
Ёр, ширин кулганларинг ёдимдадир,
Ёширин келганларинг ёдимдадир.
Севгисиз ном, севгисиз ёд бўлмагай,
Ишқ ўтидин бехабарлар билмагай.
Бундайин шому саҳарлар келмагай,
Ёр, ширин кулганларинг ёдимдадир,
Ёширин келганларинг ёдимдадир.
Тушда ҳам гул, ҳушда ҳам ўнгимда гул,
Тўлғонодир бир қучоқ қўйнимда гул.
Бир умр кетсанг қолиб бўйнимда гул,
Ёр, ширин кулганларинг ёдимдадир,
Ёширин келганларинг ёдимдадир.
2005
* * *
Гулсанамнинг гул бўлиб турмоқлари,
Гулни лаб бирлан суйиб, кулмоқлари.
Лаблар узра гулмидир ё гулми лаб,
Лабми ё гул ичра гул япроқлари?
Чеҳраси сутга чайилмиш ёки сут?
Кўкдаги ой ҳам унинг қаймоқлари.
Зулфлари гул ёқасига чанг солиб,
Изларидан ўт ёқар балдоқлари.
Порлаган осмонда юлдузлар эмас,
Кўзларининг бор уруғ-аймоқлари.
Гулни қониданми олмишларми ранг,
Дил қониданми хино тирноқлари?
Беллари гул дастасининг белидай,
Юрса гар — гулдастанинг юрмоқлари.
Енгларин ҳам инжа гулзор айламиш,
Енгмидир бу ё дилим қирғоқлари?
Қўйнима титратма солди бир кеча,
Кетмагай жондан сира титроқлари.
2005
СЕВИШГАНЛАР ҒАЗАЛИ
Тўлин бўлмиш тўлин ойинг
келинчаклик либосида,
Сенинг бахтинг, сенинг тахтинг
унинг нозу ибосида.
Фалак оина тутмишдир,
бу кеч моҳин унутмишдир,
Ул ой ёнингга тушмишдир
ҳама нуру зиёсида.
Сенинг Ер бирла Осмонинг,
йигитлик — давру давронинг,
Сенинг бор орзу армонинг
унинг зулфи сабосида.
Ҳаёт бор то садоқат бор,
нафосат бор, латофат бор,
Қара, қанча назокат бор
кўзу қоши қаросида.
Бу оқ тушдай хуш айёмлар,
бу оққушдай хуш оқшомлар,
Кўнгиллар ишқ тўла жомлар
кўнгил базми сафосида.
Азал дил ранги гулрангдир,
ғазал, куй ранги дилрангдир,
Шунинг-чун рангли оҳангдир
муҳаббатнинг навосида.
Етишган дилбаринг тенгсиз,
дуринг ҳам гавҳаринг тенгсиз,
Зиёлар сўнмасин ҳаргиз
ҳаётингиз ҳавосида.
Юраклар янги қолгайдир,
умрда ранги қолгайдир,
Муҳаббат мангу қолгайдир
ики дилнинг вафосида.
2005
МЕНИНГ ШАЙДОЛИГИМ
Ошиқ укам Шерзодга
Менинг шайдолигим, дўстлар,
ўшал Тошкан қизидандир,
Гаҳи шошган, гаҳи дарё
бўлиб тошган қизидандир.
Юзи офтобу ойидан,
кўзи ҳам юлдузидандир,
Сочи бирлан жамоли
кеча бирлан кундузидандир,
У бир жайрон, дилим жайрон
мисол доим изидандир.
Нечун маҳзун, нечун мажнун,
не янглиғ андалиб бўлдим?
Ўзим дил қонима, дўстлар,
бутунлай рангланиб бўлдим.
Бу шаҳр ичра санамлардин
деярли алданиб бўлдим,
Дилим қони хиноси ҳам
лабининг қирмизидандир,
Умидим лек ҳамон
киприклари бирлан кўзидандир.
Сиз, эй феруза айвонлар,
боқиб енгил кулинг менга,
Сен, эй хилват хиёбоним,
хазонинг ҳам гулинг менга,
Сиз, эй фавворалар, энди
қайинсингил бўлинг менга,
Севилмак гул фаслдандир —
ўғилдандир, қизидандир,
Етишса ҳар ким ўн етти
ва ё ўн саккизидандир.
Саҳарлар оҳи, булбул
жилғаларнинг ноласиман мен,
Ки ҳижрон даштининг ёлғиз
сариғ бир лоласиман мен,
Бу дунёда муҳаббатнинг
мусофир боласиман мен,
Бу савдолар йигитликнинг
баҳори ё кузидандир,
Ўтолмасман кўнгилнинг ҳам
ўзидан ё юзидандир.
2005
“ЁШЛИК”ДАГИ СУРАТИМГА
Бу бир даврон экан, дўстлар,
билинмай ўтдию кетди,
Баҳорим лолазор қирда
ялинмай кутдию кетди.
Ажиб оққуш экан ёшлик,
ҳали ёр зулфидан тутмай,
Баногоҳ патларини
қўлларимга тутдию кетди.
2004
ЎН САККИЗ ЙИЛДАН КЕЙИН
Гул юзинг, гул қоматинг,
гулғунча япроғинг қани?
Гул уза шабнамдайин
жон ичра титроғинг қани?
Ўтди ўн саккиз баҳору
ўн саккиз минг боғбон,
Эй гуландом, ўн саккиз
ёшингдаги боғинг қани?
2006
ФИЛФАКНИНГ ҲИЛОЛАСИ
Елкангда шамоллару
Сочларнинг шалоласи.
Қайга шошаётирсан,
Филфакнинг Ҳилоласи?
Қошу кўзинг, юзларинг
Балоғат сулоласи.
Қайга шошаётирсан,
Филфакнинг Ҳилоласи?
Достон аро саҳрода
Мажнун бўзлар: о, Лайли!
Филфакнинг Ҳилоласи,
Лайли сенми ё Лайли?
Ойлар ўтар онлардай,
Баҳору ёз қиш бўлар.
Сенинг ҳижрон дарсида
Баҳоларинг “беш” бўлар.
Азал қийин савдодир
Бир сочу дил толаси.
Неларни ўйлаб қолдинг,
Филфакнинг Ҳилоласи?
Бу дунёда чин гулга
Чин бахту чин илҳақ йўқ.
Уйғонасан бир тунда:
Филфак қани? Филфак йўқ!
Атиргулларда — шабнам,
Ҳаёт ранглар алмашар.
Киприкларинг нечун нам —
Тушунмайди олмошлар!
1982
СУҚРОТ АЙТАДИКИ...
Суқрот айтадики: — Бино бўлурсан,
Дунёга қўшилиб дунё бўлурсан.
Ўсиб, камол топиб, вояга етиб,
Бир йигит бўлурсан — барно бўлурсан.
Бир гўзал, нозанин қизга уйланиб,
Балки саодатда танҳо бўлурсан.
Ғам чекма, хотининг ёмон чиқса гар —
Файласуф бўлурсан, доно бўлурсан.
2006
* * *
Ёшлигинг бир-бир ўтиб бормоқдадир,
Не сеҳр, не сир — ўтиб бормоқдадир.
Вола, зор дилдирми ёки нолазор?
Лолазор қирдир, ўтиб бормоқдадир.
Ерда — ёрнинг қошлари, кўкда — ҳилол,
Мисли уч шамшир ўтиб бормоқдадир.
Ёр ҳам жайрон мисол жавлон қилар,
Қил бирор тадбир, ўтиб бормоқдадир.
Зулфлари, кокиллари айлар шитоб,
Бу қатор занжир ўтиб бормоқдадир.
Кетди сувда қўлларингдан гул тушиб,
Бул нечук тасвир — ўтиб бормоқдадир?
Тонгмидир бу ёки оқшом юлдузи?
Барчаси бирдир — ўтиб бормоқдадир.
Мавжмидир, дарёми, соҳил ё шамол,
Бори кўнгилдир — ўтиб бормоқдадир.
Неки йиллар интизор этмиш сени,
Оқу қорамтир ўтиб бормоқдадир.
Ўйлаким, ёшлик эмас, умринг аро
Ранг-баранг тақдир ўтиб бормоқдадир.
2005
МЕНИНГ ҲОЛИМНИ...
Менинг ҳолимни дил жомларга айтар,
Улар ҳам турфа хайёмларга айтар.
Гуландомимга айтсам дил сиримни,
Гуландомим гуландомларга айтар.
2006
ЁРНИНГ ОЙНАСИ
Ойнангда хонанг кўринди,
Хонангда ойнанг кўринди.
Мен сени кўрай девдим, ёр,
Ойнангда онанг кўринди.
2004
* * *
Қоши қаролар, кўзи қаролар,
Солди бошимга жабру жафолар.
Қошлар қиличдир, қоматлари ҳам,
Жону дилимда шундан яролар.
Кўз бунчалар ҳам қаро бўлурми,
Кўзданми шунча мотамсаролар?
Лабларда ранги, зулфларда жанги,
Рангларми ёки рангин балолар?
Кўйлаклари гул — куйдиргусидур,
Ўлдиргусидур бундан саболар.
Элдан ниҳон бир каптарлари бор,
Оламни бузган қўш можаролар.
Фасли баҳордай — қайдин келодир,
Қайга кетодир бу дилраболар?
Кўкларга бир кун учгайсан, эй жон,
Зангор ҳаволар, мовий самолар.
Сендин сўрсалар, олдилар, деб айт,
Қоши қаролар, кўзи қаролар.
2005
* * *
Эй лоларухлар, сизгадир
кўнгил тилакларим,
Кўклам лола тутар, нечун
қондир юракларим?
Ўтар баҳору севгию
йигитлик палласи,
Кетмоқ учун очилмишларму
гул чечакларим?
Кетган — ишқу муҳаббату
ҳам шу баҳор қадар —
Бинафша лолалар эмас,
кўнгил бўлакларим.
Уммидларимни ун қилиб,
бошимга сепди сўнг,
“Чамбарларидан айлади
гардун элакларим”1.
Япроқларинг ёмғирмидир,
эй настарин гулим,
Ё ёшлигимга йиғлади
кеча фалакларим?
Кўнгил изидан даҳр аро
кетдимки шунчалар —
Мажнун ҳам топгаймикин
излаб даракларим.
Тонг чоғи бир насим ўйнаб
келтирди хуш ифор,
Шоядки ул ёр зулфига
бордир керакларим.
Бу боғ аро орастаю
озода қолгайсиз,
Эй лоларухлар, сизгадир
кўнгил тилакларим.
2005
БИТТА ДИЛДОШ БИЛСА БАС
(Олдинги китоблардан)
ШУКУҲ
Қай бир ошиқ дилдан эпкин елдими:
“Онажон, билмадим, Наврўз келдими?”
Ёруғ ниятларнинг амалими бу?
Ёки тирикликнинг самарими бу?
Кўзимга кўз суртар малоҳат тенгсиз,
Онажон, бу олам бунчалар чексиз!
Тилагим гул бўлар қаерлардадир,
Юрагим бу кунлар сайрлардадир.
Неки армон бордир, неки орзу бор,
Умидлар дунёсин неки арзи бор —
Бари якдил бўлиб туюлар менга,
Ажиб тақдир бўлиб туюлар менга.
1985
* * *
Ҳасрат ўчоғида ўтинман, ёмғир,
Қисмат қирғоғида тутунман, ёмғир.
Бунчалар мулойим, илиқ ёғурсан,
Онам йиғладими бу тун ҳам, ёмғир?
* * *
Уфқлар, қирлару осмонгача қор,
Тошкентдан Термизу Сурхонгача қор.
Она, бул соғинчни қандоқ ёзайин,
Ўртамизда чексиз оппоқ варақ бор.
* * *
Ёмғирлар йиғлашиб сел бўлди, она,
Соғинчлар бирлашиб йил бўлди, она.
Тўпланиб-тўпланиб барча оғриқлар
Менинг кўкрагимда дил бўлди, она.
1995-2000
ОНАМНИНГ КАЛИШЛАРИ
Бунча ҳам қаттиқ экан
Қисматнинг болишлари.
Кўз олдимдан кетмас ҳеч
Онамнинг калишлари.
Улар остонасида
Турар бир жуфт абгордай.
Кўзимга бутун дунё
Кўринади айбдордай.
Яшайдирман гарчи қўл,
Юзларини соғиниб.
Калишлари даҳлизда
Тураверар оғриниб.
Дардимни яширгайман
Онам ҳолим сўрганда.
Калишлари валекин
Барин билиб тургандай.
Гарчи тилсиз, забонсиз,
Хомуш, беозордайлар.
Бор дарду ҳижронимдан
Улар хабардордайлар.
Онамнинг кўзёшидан
Бўлса болишлари нам.
Назаримда кечалар
Йиғлар калишлари ҳам.
Улар ҳам гўё мени
Ўртаниб ўйлагайлар.
Бахту бахтсизлигимдан
Қиссалар сўйлагайлар.
Соғинчнинг деворлари
Ёмғирларда емрилган.
Улар ҳам онам каби
Йўлларимга термулган.
Мол йиғмадим мен, аммо
Сув сўрганга сой бердим.
Бир кўнглим бор эди, лек
Мен уни ҳам бой бердим.
Бу дунёда ниҳоят
Бир ҳикматни илғадим.
Калишларни юзимга
Босиб, келар йиғлагим.
Онамнинг калишлари...
Бир умрлик қарзимдай.
Патакларин кўзимга
Суртиб ўлсам арзигай.
1999
ҲАЁТ ҚЎШИҒИ
Кимлар алвон кийдилар,
Кимлар армон кийдилар.
Кимда бору кимлар зор,
Буни ҳаёт дейдилар.
Кимлар гул деб суйдилар,
Кимлар тушга йўйдилар.
Оқу қора ранглари,
Буни ҳаёт дейдилар.
Кимлар ёнмай куйдилар,
Кимлар қонмай тўйдилар.
Ким бемору ким безор,
Буни ҳаёт дейдилар.
Гулларини жийдалар
Кўзёшингга чайдилар.
Бунча азиз ислари,
Буни ҳаёт дейдилар.
Қанду новвот дейдилар,
Лек ичларин ейдилар,
Кўролмайин ким-кимни,
Буни ҳаёт дейдилар.
Яна эсиб келдилар
Шамолларинг — дайдилар.
Кимлар бору кимлар йўқ,
Буни ҳаёт дейдилар.
Бўлса ҳамки бедиллар,
Баланд яшанг, эй диллар.
Қанотлари қайрилмас,
Буни ҳаёт дейдилар.
2001
ВАТАН
Дил пораси, кўз қораси
сен ўзингдирсан,
Менинг кўнглим сен аслида,
сен кўзимдирсан.
Томиримда томир ёйган
илк сўзимдирсан,
Илк оғриғим, илк ёмғирим,
найсоним, Ватан.
Қир устида ёнбошлаган
бобом чайласи
Бу дунёда кимларнингдир
орзу-ҳаваси.
Димоғимда — юлдуз иси,
шабнамлар иси,
Момом экиб кетган кашнич,
райҳоним, Ватан.
Қулоқ солсам шивирлагай
ҳатто тошларинг,
Ою қуёш, камалаклар
кўзу қошларинг.
Бешигимни тебратгандир
қалдирғочларинг,
Ою қуёш кўрпа солган
айвоним, Ватан.
Бўронлари тулпорларга
тунлар ёл бўлган,
Бир ўғлони чинор, бири
мажнунтол бўлган.
Темурлари отдан тушмай
жаҳон лол бўлган,
Жаҳонларга тўлуғ
шоҳу султоним, Ватан.
Валилардан ибрат сўйлар
жулдур саҳролар,
Сўнди қанча салтанатлар,
қанча туғролар.
Мақбаралар айтсин лекин,
айтсин Зуҳролар:
Ер остидан суҳбат айлар
ҳануз Кубролар,
Термизийлар бедор ётган
қўрғоним, Ватан.
Не тонг эди — изғиринлар
заҳрини тотдинг,
Дастурхонда музтар қолди
қанду наботинг.
Шаҳидларнинг руҳларидир
ҳар бир работинг,
Абадий ёд эрур асли
адабиётинг,
Чўлпон, Фитрат, Қодирий ҳам
Усмоним, Ватан.
Мен дунёни не деб айтай?
Бу бир кўҳна боғ,
Ўз билганин сайрар бунда
ҳар қумри, ҳар зоғ.
Асло сенинг бағирларинг
кўрмайин мен доғ,
Юлдузларга осмон бўлган
эй нурли тупроқ,
Осмонлари еру ери
осмоним, Ватан.
Сўқмоғингда мен бир эпкин
ё бир насимман,
Япроқ сенинг, хас бўлсам гар
сенинг хасингман.
Жайронларинг кўзларида
қолар сўзингман,
Менинг борим сен биландир,
йўғим сен билан,
Катта йўлга чиққан улуғ
карвоним, Ватан.
1994
БАҒИШЛОВ
Қуёшу ой кеча-кундуз
азал посбони бўлган юрт,
Гўзал Чўлпонларию ҳам
гўзал осмони бўлган юрт,
Сен, эй, шаъни баланду ҳам
баланд айвони бўлган юрт,
Тикилсам гар, севинчдандир,
кўзимдан кетмагай намлар.
Сени мен хасларингдан,
сасларингдан ўрганиб ўсдим,
Чинорлардай сабоғинг,
дарсларингдан ўрганиб ўсдим,
Бешикдан мен сенинг
ҳикматларингга бурканиб ўсдим,
Дилимда Яссавийлар,
Термизийлар ёқдилар шамлар.
Азиз сингилларим янглиғ
ниҳолинг, толларинг ўпсам,
Гулу гулшанлар ичра гул,
гул ичра холларинг ўпсам,
Дилу дилбандларинг айтсам,
асал ҳам болларинг ўпсам,
Менга шул анжуман басдир,
на даркор ўзга ҳамдамлар.
Жаҳон ичра ғараз кўпдир,
ғалат иш кўпу ғулғул кўп,
Ватан танҳо бўлур, гарчи
жаҳонда шоҳу дулдул кўп,
Бу гулшанга бизим янглиғ
келиб кетгувчи булбул кўп,
Ватан, сен мангу бўстонсан,
баётим — сенга шабнамлар.
Саломат бўл, чекан жабру
ғаму оғриқларинг етгай,
Қўлинг етгай жаҳонларга,
қошу киприкларинг етгай,
Ўғил ҳам қизларинг етгай,
йўлу кўприкларинг етгай,
Тилай сенга саодатлар,
хуш айём, мангу байрамлар.
2000
АЗИМ ЧИНОР
Ўзбекистон Қаҳрамони Иброҳим Файзуллаевга
Ҳар қандайин ўсмирнинг орзу-нияти
Улғайсам дер, мен ҳам бир кун мўйлаб қўйсам.
Сизда азим чинорларнинг салобати,
Бургутларнинг ҳайбати бор ўйлаб кўрсам.
Умрларнинг китобида ҳар варақдан
Термулгайдир қанча зору маъюс бобо.
Шеър ўқисам муҳаббату ёшлик ҳақда,
Кўзларингиз намланди-ку, раис бобо!
Чинорларнинг шивирлари боғларимда,
Мен бу қутлуғ манзиллардан наво олдим.
Фахр этгум, айни йигит чоғларимда
Сиздай улуғ чинордан ҳам дуо олдим.
Инсонлар бор, бир дилга ҳам қолдирмай из,
Ўзларига қаср қурган, қўрғон қурган.
Сиз бир оддий темирчининг фарзандисиз,
Ёшлигидан ўзин ўтга, чўққа урган.
Ўтмаса гар эзгуликка хизмат айлаб,
Кимга, нега кераги бор жон ва таннинг?
Сиздай бағри бутун, оқил зотлар сабаб
Бағри бутун бўлгай доим бул Ватаннинг.
Чертиб кўрсам ўз кўнглимнинг торларини,
Сухан бошлар қанча зору маъюс бобо.
Сочларингиз Сангардакнинг қорларими,
Умрингизга умр берсин, раис бобо!
Шукрона бор ҳар нафас, ҳар сўзингизда,
Бўлмаса бу шону шараф, обрў қайдан?
Омон бўлсин тоғдай баланд кўксингизга
Энг мўътабар юлдузини таққан Ватан!
1997
ПОЛВОН
Укам Алпомишга
Чўққилардан виқор кетмас, қор кетмас,
Қоялардан қийғир кетмас, сор кетмас.
Бир боласи ўсиб, полвон бўлгунча
Бир отадан заҳмат кетмас, кор кетмас.
Қай ул кунким қадам босди эрлари,
Гурсиллади ногоҳ Сурхон ерлари.
Тўйларида хизмат айлаб, Шерали
Ҳофизларнинг қўлларидан тор кетмас.
Тупроғида дарёлари қўш оққан,
Бошларидан зар ёққан, кумуш ёққан.
Азал Темур буваларга хуш ёққан
Полвонларнинг юрагидан ор кетмас.
Букун завқу ғурурларга тўлсангиз,
Алпомишга ҳайкал қўймоқ бўлсангиз,
Шу полвоннинг бўй-бастидан ўлчангиз,
Излаб келса тулпор Бойчибор кетмас.
Тақдир, унинг изларини бор қилгин,
Ойбарчиндай бир сулувга ёр қилгин,
Уйларини бешикларга тор қилгин,
Бу уйлардан ифор кетмас, ёр кетмас.
Бориб полвон ўғлонлари элимдан,
Шараф топиб қайтса етти иқлимдан,
Кўзда ёшим, менинг шоир дилимдан
Бир умрга фахру ифтихор кетмас.
1998
БИР ФАРЗАНД ЎСТИРГАНИНГ...
Сен ёлғиз эмасдирсан,
Бу дунёда миннат бор.
Ҳар инсон боласининг
манглайида бир хат бор.
Яхшилик ҳам туганмас,
ёмонлик ҳам фақат бор.
Ва лекин бир гул диёр
куй-ғазал, булбул диёр —
Унда битмас муҳаббат,
унда меҳру шафқат бор.
Қуёш ҳам Меҳр ахир,
оламда айлангайдир.
Меҳрсиз жойда умр
мотамга айлангайдир.
Кўнглинг очсанг майса ҳам
болангга айлангайдир.
Бошинг узра Ватанинг
Онангга айлангайдир.
Бир кун бу полапонлар
одамга айлангайдир.
Эл номин осмон этиб,
оламга айлангайдир.
О, ҳаёт кўчаларинг,
ғунча ҳам гулчаларинг!
Меҳрибонлик уйида
мен кўрдим қўлчаларинг,
Бўстонимда саф тортиб,
очилгувчи гулларим.
Болам десам, ҳар доим
жимирлаган дилларим.
Менинг бедор маконим,
чароғон манзилларим.
Бийрон тилим ўзингиз,
менинг уйғоқ йилларим.
Сиз менинг жаҳонларга
элтар кўприк, йўлларим.
Қора қош ҳам қора кўз
қанча бола бу юртда.
Тириклик чечаклари,
гул ҳам лола бу юртда,
Ой-қуёш ҳам бир тўхтаб
ўйлар: қолай бу юртда.
Сувларидан, куй бериб,
куйлар олай бу юртда.
Юртим десам, онам у,
онам десам, бу — юрт-да.
Сен ёлғиз эмассан, юрт,
меҳрдир дўст тутганинг.
Заҳматларни жим торта,
дунёга кўз тутганинг.
Улуғларинг хокини
кўзларингга суртганинг.
Бир фарзанд ўстирганинг —
бир Ватан ўстирганинг.
Бир ўғлон ўстирганинг —
бир қўрғон ўстирганинг.
2004
ВАТАН ҚЎШИҒИ
Шоҳжаҳон ва Зоҳиршоҳга
Мен Ватанни севаман,
Танда жонимдир Ватан.
Юлдузлари кўзимдир,
Осмонимдир Ватан.
Киприкларим варақлар,
Ой саҳфалар чарақлар.
Тошлари ҳам ярақлар,
Нур баёнимдир Ватан.
Мендан ёш, лекин қутлуғ
Етти пуштимдан улуғ,
Бағри ҳикматга тўлуғ,
Дур маконимдир Ватан.
Тоғи — Бухорий бобом,
Боғи баҳорий бобом.
Темур — суворий бобом,
Шоҳжаҳонимдир Ватан.
Нақшин нигор бешигим,
Қуёш очган эшигим.
Отам айтган қўшиғим,
Жонажонимдир Ватан.
Менда кўпдир ҳур ният,
Энг азизи — Ҳуррият.
Шарафинг — абадият
Шараф-шонимдир, Ватан.
Доим ёруғдир йўлим,
Бу шеърни айтди кўнглим.
Ватан — Шукрона синглим,
Онажонимдир Ватан.
1997
МИР АЛИШЕР
Тирикликнинг бонги Навоий,
Буюкликнинг ранги Навоий.
Бир ёришди зим-зиё олам,
Туркийларнинг тонги Навоий.
Беш асрлик рўёдир дунё,
Беш асрлик ўнги Навоий.
Бир уммонким, ибтидоси йўқ,
Йўқдир унинг сўнги — Навоий.
Ўтган сайин илдамлаб кетгай,
Борган сайин янги Навоий.
Ватан каби поёни йўқдир,
Ватан каби мангу Навоий.
2000
НАВОИЙНИ ЎҚИШ
Ҳар бир калла,
Ҳар бир бош
Жаҳолатдан қўрқиши керак.
Ҳар бир бола,
Ҳар бир ёш
Навоийни ўқиши керак.
Ҳар бир ота,
Ҳар бир мўйсафид
Умр ҳикматларин кўрсатиб,
Нафс арқонларин қирқиши керак,
Фарзандлари, набирасига
Навоийни ўқиши керак.
Бир болага — бутун мамлакат,
Баъзан эса қирқ киши керак.
Бешиклардан тушиб болалар
Навоийни ўқиши керак.
Сиз дейсиз: Йўл топиши керак,
Уй қуриб, пул топиши керак,
Йўқ-йўқ, у ор қилиши керак,
Навоийни ўқиши керак!
Самарқанду Бухоро, Термиз
Тўйларида барчамиз жаммиз.
Бизлар ахир кимлардан каммиз?!
Элга олам олқиши керак,
Оламга тик боқиши керак,
Навоийни ўқиши керак!
Берунийлар, ибн Синолар,
Улуғбеклар, Бобур Мирзолар
Қуриб кетмиш қандай бинолар!
Ёш кўнгиллар қалқиши керак,
Навоийни ўқиши керак!
Ватан азал битта Ватандир,
У биз учун сўлмас чамандир.
Шул сабабдан бола чоғлардан,
Майса чоғлар, лола чоғлардан
Ўзни уриб, юлқиши керак,
Навоийни ўқиши керак,
Дилга недир юқиши керак!
2002
ШОИР БЎЛАМАН ДЕБ КЕЛГАН БОЛАЛАР
Дашту далаларда унган лолалар,
Яшил қирлардаги шабнам, жолалар.
Тоғларда яралган соф шалолалар —
Шоир бўламан деб келган болалар.
Оламча аламни бахт этгудайин,
Гулу чечаклардан тахт этгудайин,
Дунёни шеър билан забт этгудайин,
Шоир бўламан деб келган болалар.
Тиниқ булоқлардай пок бўлар бари,
Орзулари мўлу йўқ ҳунарлари,
Мовий осмонларнинг оқ турналари —
Шоир бўламан деб келган болалар.
Шарқираб оққувчи тоза ирмоқлар,
Ҳали гард қўнмаган майса, япроқлар,
Ўн етти, ўн саккиз ёшли чақмоқлар —
Шоир бўламан деб келган болалар.
Гўё ёлқинланган олов уюрлар,
Оҳ, улар беғараз, бекин куюрлар,
Гулдайин қизларни танлаб суюрлар
Шоир бўламан деб келган болалар.
Кейин йиллар ўтар варақлар бўлиб,
Бир дарахтдан кўчган япроқлар бўлиб,
Кетгайлар ҳар ёнга тўзғиб, тарқалиб,
Шоир бўламан деб келган болалар.
Энди синовларин бошлагай ҳаёт,
Энди тоблангуси бардош ва сабот,
Абдулла Орифни ёд билган авлод,
Шоир бўламан деб келган болалар.
Неки бор, қисматнинг ҳукмига кўра
Рўй берар: бирлари амалдор, тўра,
Бирлари ҳали ҳам пишмаган ғўра,
Шоир бўламан деб келган болалар.
Бирларин кўксига ин қуриб ҳасад,
Кўнгил ғунчаларин сўлдирар абад.
Юз жилд севинч эди, эҳ, юз жилд ҳайрат,
Шоир бўламан деб келган болалар!
Бирлари бек бўлиб майхоналарга,
Яна ҳайрон боқар ҳайроналарга,
Айлансалар экан тароналарга,
Шоир бўламан деб келган болалар.
Менинг бу ҳаётдан кўпдир қарзларим,
Ўзим не йўқотиб, нени асрадим?
Эсиз, сиз-ла кечган гулгун пайтларим,
Шоир бўламан деб келган болалар.
Ҳар бир сатр узра алвидо айта,
Дафтар очгандингиз у ёшлик пайтда.
У шараф қайда, у шеърият қайда,
Шоир бўламан деб келган болалар?
Шунча соф жилғадан исмсиз, изсиз,
Қолмиш йиллар ўтиб бир ё иккиси,
Қани у чаманзор кунларнинг иси,
Шоир бўламан деб келган болалар?
Фалак айланади ҳам давру замон,
Тақдир саралайди бизни беомон.
Шеъру қўшиқларсиз қолмагай жаҳон,
Шоир бўламан деб келган болалар.
Бир тонг поездлардан тушар кўп гуллар,
Жилғалар, гиёҳлар, насимлар, еллар,
Уларни асрагил, эй тақдир, улар —
Шоир бўламан деб келган болалар.
1998
СОВҒА
Дунёнинг ярмиси — нур ва зиёдан,
Ярми — ёзув-чизув, ярмиси — ғавғо.
Қалам келтирдингиз Ёпониёдан,
Дедингиз: Бу мендан сизларга совға.
Олам мусофирлар билан бедордир,
Сайёҳлар ичра ҳам сиз мулло, ака.
Дунёнинг энг гўзал қисми дийдордир,
Дийдор қутлуғ бўлсин, Абдулло ака!
Бундай пайт кўргали дўсту ёрон ҳам
Ўғиллари келгай, қизлари келгай.
Сиздан, қучоқ очиб пешвоз олган дам,
Япон ёмғирларин ислари келгай.
Биз-чи, биз қаламни чўнтакка урдик,
Гўё бўй қўшилди қад, бўйимизга.
Олис эллар ҳақда суҳбатлар қурдик,
Сўнгра тарқаб кетдик уй-уйимизга.
Шоирлик нимадир?
Дард билан ҳижрон.
Қалам ҳам бир нени илғаса керак.
Биз ухлаб қолганда, тунлари пинҳон
Билдирмай японча йиғласа керак.
2003
НАВРЎЗ ҚЎШИҒИ
Фалак бизни балолардан асрадими?
Юлдузлардан бойчечаклар сачрадими?
Бир куртакка алмашдим бор ҳасратимни,
Олам эски, лекин ўнгу сўлим янги.
Осмон бўлди бир кечада ҳорғин бағрим,
Тўй бошлади чақинларим, ёмғирларим,
Гўё ҳозир япроқ ёзар томирларим,
Гўё эски қалам тутган қўлим янги.
Ойларга ҳам алишмасман юзларини,
Қаранг Қўқон, қаранг Сурхон қизларини.
Зулфларию райҳонларнинг исларини
Олиб келган эпкинларим, елим янги.
Эй кўҳна боғ, кўпдир чеккан азиятинг,
Қуриган шох дилда сенинг васиятинг,
Эй сариқ барг, қулоғимда насиҳатинг,
Бу йил энди менинг гулзор, гулим янги.
Ҳар кўнгилга бир янги куй, қўшиқ берсин,
Имон, инсоф, диёнатни қўшиб берсин.
Ҳар бир уйга энг аввал бир бешик берсин,
Ҳеч бир уйга кўрсатмасин ўлим янги.
Бормоқдасиз гарчи Ҳинду Хитойларга,
Умид айланг ўз ерингиз, Худойларга,
Уйларингиз тўлсин бу йил буғдойларга,
Ғимирлаган элим, дашту чўлим янги.
Лолалардан гар айтмадим, қир айтади,
Қолганларин само айтар, ер айтади.
Кўнглим очсам, ҳар гиёҳ бир шеър айтади,
Ростин айтсам, кўксимдаги дилим янги.
1995
ДАШНОБОД АНОРИГА
Сеҳрсиз соҳиллардан,
Меҳрсиз манзиллардан
Ўтиб келдим, сен мени
Унутдингми, анорим?
Бағри доим қонгинам,
Мискин, паришонгинам,
Анор бўлиб сен фақат
Мунг ютдингми, анорим?
Тун саҳарга айланур,
Сўнг заҳарга айланур.
Мен ютар оғуларни
Сен ютдингми, анорим?
Сенинг гулларинг маъюс,
Балки ўйларинг маъюс?
Менинг эса хазонга
Тўлмиш ҳамма канорим.
Не умр бўлди умр?
Ою йилларим кўмир.
Энди сўник дунёда
Мушкул эрур ёнорим.
Сен шундайин хомуш қол,
Мисли кўрилган туш қол.
Гуллагайдир менинг ҳам
Бир кун сабру қарорим.
Соғинчим чинор бўлгай,
Ҳаммаси дийдор бўлгай.
Дилим шохингга илсам
Бир гўзал анор бўлгай.
1991
* * *
Мезон кетди, ақраб кетди, қавс кетди,
Шафтолилар баргидан бир сас кетди.
Бу сасдин дил деворига дарз кетди,
Момом кетди, ҳовлисидан файз кетди.
Аввал кашнич, райҳонлари қуриди,
Сўнг сув сепган айвонлари қуриди.
Арилар ҳам бундан буткул ариди,
Тут букчайди, бир кечада қариди.
Неваралар юрар эди ҳарбийда,
Бири шарқда, бири дунё ғарбида.
Улар қайтди. Момом эса ҳозир ҳам
Йиғлаб ётган бўлса керак қабрида.
Шўрлик момом. Бир умр гирён бўлди,
Гоҳи у ён, гоҳида бу ён бўлди:
Келинларин яраштира олмайин
Бутун умр юрак-бағри қон бўлди.
Тоғаларим юрар қадлари сўроқ,
Кўнгиллари ёришмас ёқса чироқ.
Кенжалари қирққа етмай кексайган,
Ўртанчаси тўнғичидан қарироқ.
Ғамга тўлдим ногоҳ нохуш тасвирдан,
Зах ҳидлари келиб қолди тандирдан.
Тўйхонага ўхшаган катта ҳовли
Кўз олдимда жимиди қолди бирдан.
Энди бунда кечалари ой йиғлар,
Пиёлада ичилмаган чой йиғлар.
Япроқларни дув-дув тўккан шамолга
Қўшилишиб сўри, ҳовли-жой йиғлар.
Энди сувда еру осмон лойланар.
Бошим узра ўгирибон ойналар,
Дарду ҳасрат ипларини йигириб
Дунё момом урчуғидай айланар.
1990
ҚИСҚА САТРЛАР
* * *
Мен дардни ҳеч кимдан
Кўчирмадим, йўқ,
Ёзганимдан кўра
Ўчирганим кўп.
* * *
Булбулни қарғага
Қўшиб бўлмайди,
Қарға бўлган жойда
Қўшиқ бўлмайди.
* * *
Дилимнинг доғи ҳам
Кўксим яроси:
Лаблар гилосию
Кўзлар чароси.
* * *
Бир қатра шабнам,
Бир томчи атир,
Эй ёр, менга ҳам,
Сенга ҳам етар.
* * *
Умр — бир соғинчдир,
Умр — бир оғриқ.
У томони зангор,
Бу томони сориғ.
* * *
Бу дунё, у дунё —
Икки айри боғ,
Келиб кетгусимиз
Айлаб сайрибоғ.
1999
ЮЗ МИНГ КЎНГИЛ
Юз минг ғамдир бу олам,
Юз минг ғамга қалошиб
Ошиқлари ўтгайлар
Юз минг ўру қир ошиб.
Ҳар хасда юз минг ҳикмат,
Ҳар касда юз минг тоқат,
Ҳар дилга юз минг ҳасрат
Кетаётир илошиб.
Ҳар бир лаҳза юз минг ранг,
Ҳар бир тош юз минг жаранг,
Ҳар сукут юз минг оҳанг
Беролгайдир улошиб.
Бир жонга юз минг жафо,
Бир бошда юз минг савдо,
Бу невчун шўру ғавғо,
Кетолмас ҳеч ярошиб?
Юз минг булбул навоси,
Юз минг хил об-ҳавоси,
Юз минг хил дил балоси
Ўтар нени талошиб?
Юз минг гулдир бу ҳижрон,
Юз минг кўнгил бу армон,
Юз минг руҳдир бу осмон
Бошинг узра қарошиб.
Юз минг лола бу нолам,
Юз минг сирдир бу олам,
“Юз минг валилар ўтди
Сирни сирга улошиб”.1
1991
ХУДОГА ТОПШИРДИМ
Қай бир саҳфаларда қолди учқуним,
Қай бир лаҳзаларда қолди кукуним,
Яхшими, ёмонми ўтди бир куним,
Мен уни Худога топширдим охир.
Савобим борми ё гуноҳим борми?
Бу дарди дилимга огоҳим борми?
Эртан кун бир ростгўй гувоҳим борми?
Мен уни Худога топширдим охир.
Болалик ул тили чучугим бўлди,
Тиниқ осмонлари қўшиғим бўлди.
Энг вафодор дўстим кучугим бўлди,
Мен уни Худога топширдим охир.
Орзу ширин эди мисли ҳандалак,
Қаср ваъда айлаб бўлибман ҳалак.
Уйимни куйдириб кетди бир малак,
Мен уни Худога топширдим охир.
Ҳасад адо қилди гулдай дўстимни,
Мен уни ичимда бир бор сўкдимми?
Унга элтиб беринг менинг пўстимни,
Мен уни Худога топширдим охир.
Майли бораверсин шубҳа гумонга,
Ёмонлик қилолмам ҳатто ёмонга.
Ул мени олгайдир ҳар тун нишонга,
Мен уни Худога топширдим охир.
Ағёрлар оғзида эртак эканим,
Келарми йўлида кўзлар тикканим?
Қандай ҳосил берар эккан экиним?
Мен уни Худога топширдим охир.
Яшарман ҳар дамни кўнгил они деб,
Бир кун... йиғилгайлар дўстлар мени деб,
“Эй Сирож, танангда жонинг қани?” деб,
Мен уни Худога топширдим охир.
1995
ҚУРБОНЛИК ҚЎЙ
Худди жаннат жамолидай
Бир тонг эди,
Олам бир ён,
Сенинг кўзинг бир ён эди.
Кечир мени,
Мен ёнингга боролмадим,
Жовдираган кўзларингга қаролмадим.
Ўзларича қўли очиқ, ҳотамлари,
Нечук одам
Бу дунёнинг одамлари?
Нечун сени,
Нечун сени сайладилар?
Ётқиздилар,
Оёқларинг бойладилар.
Нечун бўйнинг бермай,
Ерга уравердинг,
Бошгинангни қорнинг томон
Буравердинг?
Оёқларинг нечун бунча ташлашдилар?
Қорнинг тирнаб,
Нени бунча талашдилар?
Бу дунёда куйдирган
Ҳам куйган инсон,
Ўнг келганда
Ўз боласин сўйган инсон.
Қурбонлик қўй,
Майсаларга қонинг томди,
Жовдираган кўзинг билан
Жонинг томди.
Кўтаришиб,
Осдилар сўнг оёғингдан,
Саҳар ичган сувинг
Оқди томоғингдан.
Кўзёшингни
Қонинг билан қордиларку,
Теринг шилиб,
Қорнингни ҳам ёрдиларку!
Наҳот ҳайвон қисматин ҳам
Давоси йўқ?
Қўзиларинг ётар эди
Кўзи юмуқ.
Жонсиз қорнинг,
Чавоғларинг болиш бўлиб,
Ётар эди улар
Тилсиз нолиш бўлиб.
Ҳаёт менга
Кўп ғамларни қайтиб берди,
Буни менга бир оғайним
Айтиб берди.
Жонзот кўзи билан
Боқсанг гоҳ ҳаётга,
Нафратларинг келиб кетар
Одамзотга.
Кечалари мен ҳам
Уйғоқ алам билан,
Юрак-бағрим тиғлайдирман
Қалам билан.
Лекин унга
Бир тасалли беролмайман,
Юрагимнинг кўзларига
Қаролмайман.
Жонворгинам,
Дунё нечун кирлардадир?
Хаёлларим
Сен ўтлаган қирлардадир.
Қўймас сира,
Қулоғимдан кетмас нари,
Кўзи юмуқ қўзиларнинг
Маърашлари.
2004
НОУМИД ОДАМНИНГ ДАФТАРИГА
Битта уйни бузмоқ мумкин бу дунёда,
Ундан кўнгил узмоқ мумкин бу дунёда.
Унда бўлмас айвонлару дастурхонлар,
Хониш қилмас унда қушлар, полапонлар.
Унга ҳеч ким кириб чиқмас — эшиги йўқ,
Боласи йўқ, алласи йўқ, бешиги йўқ.
Унда биллур жилғаларнинг бонги бўлмас,
Унда фақат шом ҳукмрон, тонги бўлмас.
Вайрон этсанг уни кўнгил тўйидир бу,
Кўксингдаги умидсизлик уйидир бу.
2004
НА КЕРАК?
Бир гулга бир дилдан дунё керакдир,
Бир дилга битта гул танҳо керакдир.
Бир элга меҳрдан дарё керакдир,
Меҳр гар бўлмаса, итоб на керак?
Тириклик бир азиз неъматдир азал,
Ўткармоқ жойиздир покиза, гўзал,
Насимлар наводир, япроқлар — ғазал,
Балоғат базмида шароб на керак?
Сийму зар ҳавоси рангларингдадир,
Не ҳасрат томоғинг, танглайингдадир?
Эй инсон, ҳисобинг манглайингдадир,
Бунчалар ҳисобу китоб на керак?
Садоқат дарсидан хабар бўлмаса,
Фаросат аҳлидан назар бўлмаса,
Кўнгилда ҳаёдан асар бўлмаса,
Ул ҳусну жамолга ҳижоб на керак?
Сув уза ярқ этган шуъладир умринг,
Осилган омонат тугмадир умринг,
Магар Ҳақ йўлида ўтмади умринг,
Сени бу чулғаган сароб на керак?
Илғагил дунёдан мунглуғ куйингни,
Энг аввал супургил кўнгил уйингни,
Саволу жавоб эт ҳар бир кунингни,
Саволинг бўлмаса жавоб на керак?
1994
БАҲОР КЕЛМИШ
Томингизда шивир-шивир, шитир-шитир,
Бу — баҳорнинг қадмларин товушидир.
Сўридаги пуч ёнғоқнинг пўчоқлари
Қай қарғанинг қолиб кетган ковушидир.
Ранглар кирар энди ғамгин ўйингизга,
Томингиздан баҳор келмиш уйингизга.
Ёмғир ювган юлдузлар ҳам қандоқ гўзал,
Ёрингизнинг кўзлари ҳам андоқ гўзал,
Қадрин билинг бу дамларнинг, қайтиб яна
Бундоқ фасл тополмайсиз, бундоқ гўзал.
Қаранг, баҳор келмиш ошиқ кўнглингизга,
Гул ўлчайди қараб қадду бўйингизга.
Эй сен менинг шаҳарлик оқ турнагинам,
Ярим кун ҳам сен ёнимда турмадинг ҳам.
Қиш ўртаси ногоҳ баҳор келди десам,
Зулфларингнинг атри экан кейин билсам.
Мен жон берай исларингиз, бўйингизга,
Баҳор билан сенинг ифор тўйингизга.
Ҳижронларга тўлиқ шеърий дафтаримни
Сен варақлаб, шамол, мени ахтардингми?
Бир бойчечак, бир қаламқош қалдирғочга
Алмашдим мен бор алам, бор дардларимни.
Шеърларим-ай, армонларим ўзингизга,
Баҳор келмиш бугун кўча-кўйингизга.
Қандай ўғил бўлдим сизга, қандай жигар,
Мендан аввал баҳор сиздан олмиш хабар.
Майса бўлиб кўкариб ҳам, ота, яна
Менга таскин бермоқдасиз бу тонг саҳар.
Баҳор келмиш мангу сукут кўйингизга,
Ҳар бир майса ўхшар сўзу ўйингизга.
Баҳор келмиш, қутлуғ бўлсин ҳаммангизга!
Умр берсин бобонгиз ҳам момонгизга.
Баҳор ахир қанча шодлик, шукроналик
Келтиргуси холангиз ҳам аммангизга.
Қанча севинч гулдай қизу ўғлингизга,
Қанча қўзи олиб келар қўйингизга.
Кўклардаги тўлин-тўлин ойдай Ватан,
Осмон десам, тошқин-тошқин сойдай Ватан.
Ватан десам, кўз олдимга онам келган,
Онам десам, нигоҳимда пайдо Ватан,
Баҳор келмиш яна ризқу рўзингизга,
Доғ тушмасин ҳаргиз рангу рўйингизга.
1999
ОҚ ЁҚАЛАР
Ишим тушди сенинг оппоқ ёқачангга,
Йил қанчага чўзилдию ой қанчага?
Фаслларни алмаштириб ранглар синди,
Мен йиғлаган майсаларга чанглар инди.
Талабалик йилларимдан қолган хаёл,
Сен бир ниҳол, нозиккина бир навниҳол.
Мен соғиндим, қанча ёзу қишим учди,
Сенинг оппоқ ёқачангга ишим тушди.
Ҳар тонг нафис капалакдай пайдо улар,
Бир кўрмасам, ўртанаман: қайда улар?
Ёқаларинг охир шайдо қилди мени,
Талабалар ичра гадо қилди мени.
Менинг тоза, оқ, муаттар япроқларим,
Оқ хаёлдай кечди дарсу сабоқларим.
Ёқаларинг қандай гўзал фунун бўлди,
Дорилфунун менга дорилжунун бўлди.
Фаслларга ранг алмашиб синди ранглар,
Мен йиғлаган варақларга инди чанглар.
Диллар кўрдим — мисли сувнинг лойқалари,
Кўнгилларга йўлиқдим — кир ёқалари.
Гилосларнинг гулларидай оқ муҳаббат,
Ёшлигимнинг тонгларидай пок муҳаббат,
Кўлдан ғозим, қўлларимдан қушим учди,
Яна оппоқ ёқачангга ишим тушди.
2002
ҚИРҚ БАҲОР РИВОЯТИ
Кўҳна дўстларингдай кўкда ой, қуёш,
Қирқ ёш, соғинчмидинг ва ёким бардош?
Ярми иссиқ, ярми совуб қолган ош,
Сойми, соҳилми ё сайҳонми, қирқ ёш?
Бари бир-бирига ҳайронми, қирқ ёш?
Сен тонг деб кутганинг шом чиққандайин,
Ўрган арпаларинг хом чиққандайин,
Ҳам тинган ёмғиру ҳам чақиндайин,
Ранги сал униққан кўйлагим, қирқ ёш,
Эрта нелар дея ўйлагум, қирқ ёш?
Ярми оқ, ярмиси зангор тепалик,
Унда гулхан ёнар, ёни — капалик.
Бир йўлчи отланар — қундуз телпаклик,
Бир тунда зор-маҳзун бўлганим, қирқ ёш,
Қирларда қолганим — гулханим, қирқ ёш.
Изҳор дейинмикин ва ё изтироб,
Севинчми, саодат, севгими, сароб?
Ярим кўнглим обод, ярмиси хароб,
Яшил ҳам заъфарон кўкламим, қирқ ёш,
Ичи тўла ҳижрон тўпламим, қирқ ёш.
Бу — бир кенг саҳрода қолган пайтдайин,
Армон, қушларингга не деб айтайин?
Олдга юрайми ё ортга қайтайин?
Менинг висолим ҳам фироғим, қирқ ёш,
Шабнамга ғарқ бўлган қароғим, қирқ ёш.
1999
ЁМҒИРЛАР ВА КЎЗЁШЛАР
Йилларга ҳам ёмғир ёғар,
Умримизга ўхшар боғлар.
Ҳижрон бўлиб қолар тоғлар,
Дилларга ҳам ёмғир ёғар.
Баҳорийми, кузгимизми —
Биз излаймиз севгимизни.
Бу ёмғирлар раҳм қилмай
Ювиб кетар изимизни.
Ойларимиз сўлғин-сўлғин
Сингилларга айландилар.
Юзимиздан оққан селлар
Кўнгилларга айландилар.
Соғинч қоплар хонамизни,
Ўйлаб ёлғиз жонимизни,
Биз қолдириб кетгайдирмиз
Ёмғирларга онамизни.
Оқ бўйинли танноз дунё,
Ўйнар тилло занжирлари.
Кимни кутар ёмғирларда
Она уйнинг тандирлари?
Биз орзу ҳам армонларнинг
Ёқаларин кўтаргаймиз.
Толе бир кун ёр бўлса гар
Ёмғирларда кўкаргаймиз.
2002
ЁШЛИК. БАҲОР. МУҲАББАТ
Асрлар бор — рўёдай,
Фасллар бор — муваққат.
Доим зангор дарёдай
Ёшлик. Баҳор. Муҳаббат.
Умримда уч саҳарим,
Уч гўзал хуш саҳарим,
Менинг уч хушхабарим
Ёшлик. Баҳор. Муҳаббат.
Соғинчлари қанотли,
Ёмғирлари новвотли,
Армонлари ҳам тотли,
Ёшлик. Баҳор. Муҳаббат.
Айтсам дилдан зоримдан
Гуллар унгай қорингдан.
Нишон йўғу боримдан —
Ёшлик. Баҳор. Муҳаббат.
Сен, эй синглим, сен оғам,
Ўтгай алам, ўтгай ғам,
Оламда энг олий дам —
Ёшлик. Баҳор. Муҳаббат.
Мангу карвон тириклик,
Дарду ҳижрон тириклик,
Надир, инсон, тириклик?
Ёшлик. Баҳор. Муҳаббат.
Бўйи басти гул Ватан,
Бош-оёқ кўнгил Ватан,
Отин сўрсанг, бул Ватан —
Ёшлик. Баҳор. Муҳаббат.
Дунё арчаси ёлғон,
Қанча-қанчаси ёлғон.
Шудир ёдимда қолғон:
Ёшлик. Баҳор. Муҳаббат.
2003
АЁЛ МАНЗУМАСИ
Бу диёрда ору номус,
шаъну шавкатдир аёл,
Меҳру шафқатдан яралган,
меҳру шафқатдир аёл.
Олам узра бир қуёш бор,
битта ой бордир, валек,
Ердаги нур — моҳитобон,
шамси талъатдир аёл.
Она сўзи юрт сўзи бирлан
нечун пайвастадир?
Бир улуғ элдир, Ватандир —
шунга сархатдир аёл.
Кўкдаги кунларни ҳам
чарчатгуси меҳнатлари,
Уч юз олтмиш томири
иш бирла заҳматдир аёл.
Жон десам жононадир,
жоним десам жонимдадир,
Ул муҳаббат оламига
мангу даъватдир аёл.
Мен қошингизнинг қаросидан
дилимга хат олай,
Ваҳ, нечук нозик нафосат,
инжа санъатдир аёл!
Бу гўзал нозу адолар
ҳеч адолар қилмагай,
Қайта-қайта жон ато
этгувчи ҳайратдир аёл.
Умрингизнинг боғларига
файз берган ҳам ўшал,
Билсангиз Ҳақдин мукофот
ҳамда рағбатдир аёл.
Онажоним, Она юртим,
давлатинг кам бўлмагай,
Токи сен борсан жаҳонда
катта давлатдир аёл.
2004
ЗАҲИРИДДИН МУҲАММАД БОБУР
ҒАЗАЛИГА МУХАММАС
Булут эрмас, кўк узра тарқаган кўнгил гумонидур,
Гумон қилмак бу дамда бегумон дилнинг зиёнидур,
Кўкарган хор ила хаслар тирикликнинг нишонидур,
Баҳор айёмидур дағи йигитликнинг авонидур,
Кетур соқий, шароби нобким, ишрат замонидур.
Нигорнинг чеҳраси гоҳ ишқ нақлидин эрур гулгун,
Гаҳи ҳусну латофат, гоҳи ақлидин эрур гулгун,
Букун боғим менинг ёр қадди нахлидин эрур гулгун,
Гаҳе саҳро узори лола шаклидин эрур гулгун,
Гаҳе саҳни чаман гул чеҳрасидин арғувонийдур.
Яна кўнгил қатидин кетди бир-бир занг гуллардин,
На хушдур етса кўксунгга муаттар чанг гуллардин,
Яна ўксук жаҳонингда талошу жанг гуллардин,
Яна саҳни чаман бўлди мунаққаш ранг гуллардин,
Магарким сунънинг наққошиға ранг имтиҳондур.
Кўйингда ончалар даҳр ичра қилмишдир бу дил зори,
Ки яхлит лоларанг ўлмиш харобот бирла кулзори,
Аламлар тарқалиб буткул, туганмиш ранжу озори,
Юзинг, эй сарв, жоним гулшанининг тоза гулзори,
Қадинг, эй гул, ҳаётим боғининг сарви равонидур.
Руҳимга иштиёқ солған зумуррад майсаси қирнинг,
Гўзал тушдир бу айёмлар, баёнин қилма таъбирнинг,
Букун етмоқдаман зимнига аста-аста бир сирнинг,
Не ерда бўлсанг эй гул, андадур чун жони Бобурнинг,
Ғарибингға тараҳҳум айлагилким, анда жонидур.
1991
* * *
Дил букун, бошдин оёғим дил букун,
Ҳар қарору ҳар қароғим дил букун.
Дилдин ўзга қолмади манзил манга,
Энг яқин ҳам энг йироғим дил букун.
Кечалар қўйнида жон айвонида
Беомон ёнган чироғим дил букун.
Кўксим ичра йиғлаюр қизғиш хазон,
Ўртаниб чеккан фироғим дил букун.
Ўтмасин дил фасли, эй устоз фалак,
Менга дарс бергил, сабоғим дил букун!
Қўйнида тошлар ниҳон каслар аро
Яккаю танҳо яроғим дил букун.
1990
СЕНИ ОЛИБ КЕТСАМ...
Сени олиб кетсам туманзорларга,
Туманзорлар ичра суманзорларга.
Етти газ тумандан чодир тиксам сўнг,
Сумандан бир ажиб сўри йиғсам сўнг,
Ойни қулоғингга сирға айласам,
Ҳар неки айласам бирга айласам.
Кўйлак туҳфа қилсам ҳарир еллардан,
Кўзгулар ўрнатсам тоза кўллардан.
Булоқлар сувини қазиб тош, довон,
Сенинг қадамингга айласам равон.
Бахмал шамоллардан пардалар қилсам,
Сўнг дилни тумордай бўйнингга илсам.
Юрар сўқмоғингга юлдузлар қўйсам,
Тунлар суйсам сени,
Кундузлар суйсам.
Бир ҳаёт яратсам туну тумандан,
Овқатимиз бўлсин ишқу сумандан.
1988
БИР ТУРЛАНГУВЧИ ГУЛ
Бу қандай гул? Бу қандай гул?
Гаҳи қор, қоҳи қондай гул.
Мен унга барқларим айтсам,
У менга баргларин бергай.
Қади ҳам бўйни зарҳал гул,
Яқоси, қўйни зарҳал гул.
Мен унга зорларим айтсам,
У менга зарларин бергай.
Қабоғи узра нурлар бор,
Қабоси ичра дурлар бор.
Анга ашкимдин арз айтсам,
Манга шабнамларин бергай.
Паришон ҳолу боғимдан,
Куйиб кетган димоғимдан,
Десам дилда ямоғимдан,
У менга барларин бергай.
Жудолик исли эпкинлар
Букун боғимда эркинлар.
Мен унга хасларим айтсам,
Менга анбарларин бергай.
Тун ичра чирма ёлқин гул,
Гаҳи тинч, гоҳи тошқин гул.
Мен унга дардларим айтсам,
У менга лабларин бергай.
1990
МУҲАББАТ КОШОНАСИ
Муҳаббатни ташлаб кетманг боғларга,
Эрмак бўлар, хор бўлар у зоғларга.
Азал гўзал нишонаси бир гулдир,
Муҳаббатнинг кошонаси кўнгилдир.
Марвариддай асраб юрса қиз уни,
Хазонларга ташлаб кетманг сиз уни.
Ҳаволардан танлаб Момо Ҳаволар
Юборгандир тонгда боди саболар.
Шабнамлардан олмиш рангу атрини,
Пайпоқларга тенг этмангиз қадрини.
Азал ифор эшиклари бор ҳаёт,
Асал, бедор бешиклари бор ҳаёт.
Диллар кейин етишмагай дилларга,
Муҳаббатни ташлаб кетманг йилларга.
Кўнгил шу деб кўз очур ҳам кўз юмур,
Бутун умр, бори умр, бир умр.
Кўксингизда олиб ўтинг доғларни,
Муҳаббатга ташлаб кетинг боғларни.
2002
ШАҲР АРО...
Шерали оғага
Шаҳр аро шарҳи дилимни битта дилдош билса бас,
Ер билан осмон аро ул менга сирдош билса бас.
Ранг-барангдир одамининг зоҳирию ботини,
Аслини қайдин билурсан, сабру бардош билса бас.
Лола бағрида ниҳон доғларга завқинг келмасин,
Ишқини Лайлога Мажнун айлади фош, билса бас.
Жоми бахтим ичра кўрсам изтиробим жилвасин,
Ўзлигимни ўзгалар кўзиндаги ёш билса бас.
Равзаи жисмим аро минг андалибнинг оҳи бор,
Андалибни андалиб дўсту қариндош билса бас.
Етти қат ер, етти қат кўк, водийи ҳижрон дилим,
Водийи ҳижрон дилимни битта дилдош билса бас.
1998
* * *
Мен ишқ элининг нолаю афғонида куйдим.
Кўнгил уйининг оташи армонида куйдим.
Меҳрин тилабон ўтса агар ошиқи зорлар,
Меҳримни бериб мен эса товонида куйдим.
Мушкул эди йўл, ранж ила изҳориға етдим,
Сизлар кўйида, мен эса домонида куйдим.
Ташбеҳига, ҳолим будурур, ўзга қиёс йўқ,
Соч толасидай чоки гирибонида куйдим.
Ишқ аҳли фироғинда фиғон этса агар, мен
Ёнида юриб, ёнида ҳижронида куйдим.
Дунёйи азалнинг ғазалий матлаъи булдур:
Бошлаб ҳама ишни они поёнида куйдим.
Ҳам меҳнати, ҳам миннати, ҳам заҳмати — борин
Жон жомиға жамлаб, дағи уммонида куйдим.
1988
* * *
Ғанимлар сен билан бизни ҳали йиллаб гапиргайлар.
Кезармиз, ортимиздан соялар йўллаб гапиргайлар.
Мену сен бир-бировдин айрилиб кетмоғимиз мумкин,
Алар бир-бирларини доимо қўллаб гапиргайлар.
Сену мен рози дил айтарға гаҳ бир сўз тополмаймиз,
Аларнинг диллари айрою қўш тиллаб гапиргайлар.
Сенинг яфроғ янглиғ ҳолатингу ҳам менинг яфроғ
Киби ҳузну хазонимни алар гуллаб гапиргайлар.
Сену мен нуқта янглиғ гар узоқлашсак, алар ортдан
Миниб бир-бирларининг бўйнига бўйлаб гапиргайлар.
Садосиз, истимосиз биз жимиб кетсак агар шундоқ,
Алар фархунда бўлгайларки, ҳой-ҳуйлаб гапиргайлар.
Ҳазин достон бўлур бир кун бизим бул бемурувват ишқ,
Ўшал кун ҳам алар бизни кулиб-куйлаб гапиргайлар.
1989
* * *
Мен сени осмон десам, осмон санингдек бўлмагай,
Мен сени армон десам, армон санингдек бўлмагай.
Не эрур гулшан аро сарву санобар ҳам суман?
Ҳеч бири хуш қоматинг, гулгун танингдек бўлмагай.
Бу чаманда ғунча гуллар хандасидан ҳеч бири
Ғунча лаблар баргидан сўз айтганингдек бўлмагай.
Настаринда оқ либос, алвон ясанмиш қанча гул,
Биттаси ҳам жонга офат савсанингдек бўлмагай.
Қатл этди ул нигоҳ ораста мижгонлар аро,
Икки дунё ганжи бир кўз тикканингдек бўлмагай.
Вомиқу Фарҳоду Мажнунлар агар келса қатор,
Ҳеч бири оламда саргардон манингдек бўлмагай.
1994
ИККИ ДИЛ ҒАЗАЛИ
Бул кеча шаҳду шакар бирлашдилар,
Икки дил, икки шаҳар бирлашдилар.
Бир-бирига етди охир икки хат,
Бул кеча зеру забар бирлашдилар.
Икки дарё, икки юлдуз, икки нур,
Мисли икки хушхабар бирлашдилар.
Бул кеча шому саҳарсиз кечадир,
Икки оқшому саҳар бирлашдилар.
Бўлмагандай барча ҳижрону алам,
Икки дил охир агар бирлашдилар.
Икки жон, икки жаҳон бир тан бўлиб,
Икки оғуш бир камар бирлашдилар.
Осмон ҳам бехабар қолмиш, ажаб,
Бул кеча шамсу қамар бирлашдилар.
1998
УЙҚУЛИҚ БАХТ
М.Н.С.Н.
На хуш бўлғайки бир кун уйқулиқ бахтимни уйғотсам,
Кечалар тори мўйидек белига чирмашиб ётсам.
БОБУР
Жоми бахтим эрди доим гоҳ қурум, гоҳ қуйқалиқ,
Нозанин кўрдим у кун, бир нозанинким уйқулиқ.
Қошу мижгонлар қабоқлардан хабар олмас эди,
Уйқусида айлагим келди анга бир хуш қилиқ.
Оқ бўйинда ухлаган зулфлар аро олдим нафас,
Оқ бўйинда холининг атрофлари бир хуш, илиқ.
Кафтларим оташ эдию ул санам оташ эди,
Қўл юборсам ҳам куярдим, гар юбормам — куйгулиқ.
Мен унинг ноз уйқусидан жон била олдим ҳаво,
Уйқуси дарё эди, ул нозанин — бир оқ балиқ.
Сочларидан тола-тола танладим дил торига,
Шунгача бўлган ҳаётим риштаси қолди юлиқ.
Олгил умрим боғидан бор гулларинг, тақдири ҳақ,
Суйгулик қилсанг мани қилгил шу гулга суйгулиқ.
Кўрганим бул бари, дўстлар, туш эди, рўё эди,
Ул менинг бахтим эдию, бахтим эрди уйқулиқ.
1998
ФУРҚАТ ҒАЗАЛИГА МУХАММАС
Ғунчадек лаб бирла гулгун чоғингизга доғман,
Ғунча бирлан лаб аро бармоғингизга доғман.
Гулга теккач сийналар, титроғингизга доғман,
Лоладек юз бирла сайри боғингизга доғман,
Ғунчалар бағрига қўйган доғингизга доғман.
Титрагай япроқдаги шудринг каби тан ичра жон,
Биз киму сиз ким? Гулу пойидаги барги хазон.
Сиз — ўшал Лайло, ўшал Ширин, ўшал сарвиравон,
Булбули дилхасталар овораи бехонумон,,
Маскан этган гулшан ичра зоғингизга доғман.
Дил йўли ғоят узундир, мен унинг корвониман,
Бу узун йўлда ўзим васлу ўзим ҳижрониман,
Менга етмас кўнглиму кўнглимни мен сарсониман,
Раддим айлар кўйингизнинг итларин ҳайрониман,
Шум рақибга йўл берар бўсоғангизга доғман.
Ногаҳон рухсорингизга зулфингиз солганда чанг,
Бўйнингизда холингиз ҳам беркиниб тургай аранг,
Камзулингиз ҳам таранг, ингичка белингиз таранг,
Бахмали мушкин ичинда илкингиздур лоларанг,
Хуни ошиқ ё хино тирноғингизга доғман.
Сиз нафис гуллар аро юрганда гулдан йўл бўлиб,
Кўйлагингиз бўйингизда ёнибон, гул-гул бўлиб,
Кун десам кундай кулиб, тун чоғи ой янглиғ тўлиб,
Ўлтурарсиз бехирадлар базмида ўйнаб-кулиб,
Бизга қолганда дили ночоғингизга доғман.
Бир нигоҳингиз тириклик ҳам ҳаёт эрди менга,
Сиз томондин бир ибо юз минг нажот эрди менга,
Тори зулфингиз туганмас бир баёт эрди менга,
Аввал-аввал лутфингиз ҳаддин зиёд эрди менга,
Эмди-эмди марҳамат камроғингизга доғман.
Сувда оққан гулдайинким лаҳзалар йилга етиб,
Кузда қолган майсалардек ларзалар дилга етиб,
Сиз кетурсиз, сиз билан бори назокатлар кетиб,
Куйдириб Фурқат ўтида, васлдин маҳрум этиб,
Элга андоғу менга мундоғингизга доғман.
2004
САҲАР ТУРМОҚ ЁКИ ШАБНАМ САЙЛИ
(Андрей Вознесенскийдан)
Бинафшалар, бўтакўзлар,
Капаклаклар гулин излар.
Бир рангларга кўмилгаймиз,
Биз шамбнамга чўмилгаймиз.
Тонг чоғи бу — кавсар ҳаво,
Асал ҳаво, ғазал ҳаво.
Тоза наво, тиниқ сафо,
Биз шабнамга чўмилгаймиз.
Салом бўлсин қўнғизларга,
Оромижон анғизларга.
Сиз чўмилинг денгизларга,
Биз шабнамга чўмилгаймиз.
Сизда баланд кошоналар,
Ёмғир кўрмас тошойналар.
Биз — гулларга ҳамхоналар,
Биз шабнамга чўмилгаймиз.
Муҳаббат бир сайҳон эрур,
Найсон эрур, найсон эрур,
Айвонимиз осмон эрур,
Биз шабнамга чўмилгаймиз.
Жимжимадор ҳовузингиз,
Кезар нозли товусингиз.
Ёқут сизнинг ҳовучингиз,
Биз шабнамга чўмилгаймиз.
Бир шом чўкар хотирларга,
Йиллар — ғадир-будирларга.
Сиз қатнайсиз дўхтирларга,
Биз шабнамга чўмилгаймиз.
Ҳозир сизга бари бирдай,
Ҳали бир кун, қариликда
Сиз ғамларга кўмилгайсиз,
Биз шабнамга чўмилгаймиз.
Биз дил очиб самоларга,
Гиёҳларга термулгаймиз.
Сиз чўмилинг тиллоларга,
Биз шабнамга чўмилгаймиз.
2001
ТАКРОР
Тун чоғи бир шамол эсдию кетди,
Гулнинг титроқлари қўйнимга тушди.
Ёр ўз сочларидан узун дор этди,
Зулфин сиртмоқлари бўйнимга тушди.
Осмонлар айланиб, ойлар тўлдилар,
Қошлар камон тортиб, ёйлар бўлдилар.
Қўллар, кокиллари сойлар бўлдилар,
Ундан ирмоқлари бўйнимга тушди.
Ё, раб, бу қандайин кўргулик, омад,
Хушқадам, хушқилиқ, хуш қадду қомат,
Бир тун савдосида маҳшар — қиёмат
Савол-сўроқлари бўйнимга тушди.
Ҳаётнинг энг гўзал, шоҳ устунлари,
Ваҳ, бу устунлари, воҳ устунлари!
Муҳаббат қасрининг оқ устунлари —
Ёрнинг оёқлари бўйнимга тушди.
2003
* * *
Инжа, нозик хол тушибдир инжа бу лаб остида,
Тушмиш ул андиша айлаб ўнг эмас, чап остида.
Ушбу холнинг ҳолатидин сен менинг ҳолимни кўр:
Қалб аро минг битта доғу мингтаси қалб остида.
Қошу мижгонлардин ул холнинг қатор жаллоди бор,
Охир ўлгумдир, ёронлар, бу қатор саф остида.
Эр аро овоза бўлдим холга мен кўнгил бериб,
Ўтгай умрим, қолгум энди бир умр гап остида.
2002
ЭСКИ ТАШБЕҲ
Нола қилди най бўлиб қирқ йил қамиш,
Оҳларимдан, ёр, келиб қирққил қамиш.
Қирқ қамишдай қийма-қийма қирқ йилим,
Бир қамишимдир, ажаб, қирқ қилқамиш.
Бир кўнгилдан ер уза қирқ настарин,
Қирқ гиёҳ унгай яна қирқ хил қамиш.
Том қилғил бу қамишлардинки, кўр:
Ястанибдир йўлинга қирқ дил қамиш.
Сочларингни биз учун қирқ қилмадинг,
Сенда қоматлар қамишу бел — қамиш.
2002
ОЙСИНГИЛНИНГ КЕЛИНЧАКЛИК
ЛИБОСИГА
Настарин, исминг фаранги, Настарин,
Сен ҳаётнинг янги ранги, Настарин.
Жилвасидай икки биллур жомнинг,
Икки кўнгилнинг жаранги, Настарин.
БИР НИГОРНИНГ ДАФТАРИГА
Киприкларинг орасига киприк солсам,
Кипригимдан кипригингга кўприк солсам.
Бу кўприкни ҳижрон сели ютолмагай,
Биздан бошқа ҳеч ким бундан ўтолмагай.
2004
КЎКСИМДАГИ ЗАНГОРЛАРИМ
(Ҳазрат Яссавийдан бир сатр)
Тонглар кетди, кунларимдан тонглар кетди,
Кетган тонглар йилларимни онлар этди.
Бир жонимни севгим юз минг жонлар этди,
Кўнглим, сенинг давлатингдан шонлар кетди.
Бу муттасил меҳнатларим битармукин,
«Кўксумдаги зангорларим кетармукин?»
Кўзёшимдан майса бўлган бўйроларим,
Шомларимда жимирлаган Зуҳроларим,
Кезган ерлар, адирларим, саҳроларим,
Эшигимга чайқалибон дайроларим
Келса, бул ҳам фиғонимга етармукин,
Кўксумдаги зангорларим кетармукин?
Суйкансанг гар юз йил кўзу қошинг билан,
Уринсанг, ёр, юз йил қўлда тошинг билан,
Сўнгра силаб мижгонларинг, сочинг билан,
Яна юз йил ювиб ўтсанг ёшинг билан,
Тадбирларинг дардимга кор этармукин,
Кўксумдаги зангорларим кетармукин?
Уч минг йиллик чинор яна куртаклади,
Эрта-индин яшил куйга буркалади,
Оҳуларим — тоғларимнинг ҳуркаклари
Кечалари таним ҳидлаб суркалади,
Уларнинг ҳам дунёлари хатармукин,
Кўксумдаги зангорларим кетармукин?
Бу дунёда ёр изладим дилга лойиқ,
Бу дил энди елга лойиқ, селга лойиқ.
Нур таратган сочларини ёйиб-ёйиб,
Бошим узра йиғлаб турса минг малойик,
Аламларим булутлардай ўтармукин,
Кўксумдаги зангорларим кетармукин?
1990
* * *
Баҳор бу йил ажиб пинҳона келмиш,
Кўнгиллар розига ин, хона келмиш.
Келиб ёр зулфини райҳон этиблар,
Кейин — гул, сунбулу райҳона келмиш.
Чечаклар бирла етмиш давру даврон,
Саройу боғу дашт жавлона келмиш.
Назокат ичрадир олам, мисоли
Малика оқ кийиб султона келмиш.
Ҳилол чиқмиш бу кеч кўк сийнасидан,
Кўрингким, ул нечук шарқона келмиш.
Кетар дил бул кеча минг дилрабодан,
Келинлар ғўра еб туғёна келмиш.
Сенинг, эй лоларух, пинҳон хаёлинг,
Кўз ичра айланиб, мижгона келмиш.
Адирлар лола жомидан тутар май,
Табиат хуш бўлиб, риндона келмиш.
Ёронлар, бу — баҳор эрмас, билингким,
Тириклик номидан шукрона келмиш.
2001
«БОЙБУВА, ДУО АЙЛАНГ...»
(«Бозор ижодиёти»дан)
БОЗОР ИҚТИСОДИЁТИ ВА ШЕЪР
Бир шабнамга зор бўлиб турган пайтинг
Ёмғир бўлиб қирларингга ёғайми?
Бисотимда бор-йўғи бир қоп байтим,
Тўрт килоча қофиям бор, оғайни.
Таъм бермас балки кечки шўрвангга,
Тоза, тиниқ сатрлардан ўрайми?
Ёки ғариб, шалвираган тўрвангга
Ярим кило тўртлик солиб берайми?
Шоир яшар дард ютиб, юлдуз қусиб,
Ҳосил олмоқ учун бир бет, ярим бет.
Ғунчадайин сўзларимдан сен узиб,
Атиргулдай қўшиқлардан харид эт.
Ҳеч ким хор ўлмаган ҳали оч қолиб,
Чорласалар олтин, зангор соҳиллар.
Менга ҳам унча хуш эмас, бош қолиб,
Қорин билан ўйласалар шоирлар.
Дўконим борми ё йўқми — қарамай,
Тонг еллари сўраб келса ҳолимни.
Ўз кўнглимни қоғозларга ўрамай,
Шамолларга ҳадя этгум молимни.
Қашқарбалдоқлардай тўрт ташбеҳим бор,
Билагузук янглиғ беш-олти ғазал.
Ошу нондан иборат эмас рўзғор,
Бул ҳақда ҳам топиб берай кўп масал.
Ажабланди аввал у мен хастадан,
У ён боқди, бу ёнга солди назар.
Аста ўтиб сўнгра қўшни растадан
Икки кило гўшт об кетди, баччағар!
1997
ТИЖОРАТЧИ ДЎСТИМ ТУРСУНБОЙГА
ҲАЗИЛ МАНЗУМА
Бир гап айтсам, азиз дўстим Турсунбой:
Ёлғиз ирмоқ оқавериб сой бўлмас.
Дўсту ёри кўп бўлса гар, ҳойнаҳой,
Йигит ҳоли ҳеч қаерда вой бўлмас.
Кунлар ботар, ўтар кеча-кундузлар,
Оғрир нечун юракдаги илдизлар?
Милён йиллар милтираган юлдузлар
Нечун қуёш ва ё тўлин ой бўлмас?
Хўб яхшидир бу дунёда тижорат,
Барча солар баланд-баланд иморат.
Эҳтимол бўй кўрсатмоқда қиёмат,
Бизга ул кун ўзга хоҳиш-рой бўлмас.
Ҳозирча, кел, носларимдан отиб кет,
Уч-тўрт кеча айвонимда ётиб кет.
Шеърларимнинг қаймоғидан тотиб кет,
Эрта-индин шеър айтишга жой бўлмас.
Қайғуларни қайғуларга ямлатсак,
Тўзган фикру хаёлларни жамлатсак,
Саиднеъмат эшонга ош дамлатсак,
Бул гурунгдан ортиқ тотли мой бўлмас.
Чўнтагингда пулинг бўлса, яхши-да,
Бизда пулни “лой” дегайлар аслида.
Айниқса, гул йигитликнинг фаслида
“Лой”га ботсанг, бундан яхши лой бўлмас.
Жуда қизиқ дунёдаги рафторлар:
Дил аҳли ҳам, пул аҳли ҳам бедорлар.
Парво қилма, алдасалар ғаддорлар,
Хўтик бўлиб туғилганлар той бўлмас.
Бирни ака, бирни эса жўра деб,
Баъзан пасткаш бир нокасни тўра деб,
Яшайдурсан гоҳ ҳалво, гоҳ ғўра еб,
Ўқинг бўлса, гоҳи камон-ёй бўлмас.
Мискин опа-сингилларга нажот бер,
Дўконлар қур, кўчаларга ҳаёт бер.
Энг аввал сен шоирларга закот бер,
Шоирларда гоҳ нон, гоҳи чой бўлмас.
Бу эл меҳри ўхшар қуёш, ойларга,
Фақирлари айлансинлар бойларга,
Қозонлари тўлса гўшту мойларга,
Бу дунёда шоирдан зўр бой бўлмас.
1996
КУЛГИЛИ
Хаёлимда қурилмаган қасримга
Қумхаёлдан девор қилсам кулгили.
Ҳали дилда яралмаган сатримга
Қофияни қатор қилсам кулгили.
Том бошига олиб чиқсам тандирни,
Ҳандалакка пайванд қилсам анжирни.
Миниб ялқов, узунқулоқ хачирни
От пойгада тулпор қилсам кулгили.
Одам Ато бирлан Момо Ҳавони
Яратди ҳам берди жабру жафони.
Ўн саккиз ёшимда ўтган хатони
Қирқ ёшимда такрор қилсам кулгили.
Ўчдим қанча ёронларнинг ёдидан,
Кечдим мен ҳам қандидан, новвотидан.
Кўнглим қолиб кетган одам зотидан
Яна қайта дўст-ёр қилсам кулгили.
Ёнди қанча сарвиқомат шамларим,
Мумдай қотди кўзёшларим, ғамларим.
Ўтди кетди ширин дамим, дамларим,
Яна ширин гуфтор қилсам кулгили.
Бировнинг тўн, бировнинг йўқ этиги,
Дунё шудир: доим бисёр кемтиги.
Хўтигини ғажиб ўтар хўтиги,
Мен бу ҳолни ошкор қилсам кулгили.
Нима қилай беҳаловат бу дилни?
Унутди деб гўзал гулу сунбулни,
Уйқу босган, тўқ ва семиз булбулни
Шеърлар айтиб бедор қилсам кулгили.
1997
ШОИРНИНГ ҚЎЙИ
Молбозордан бир тирриқ
Қўй сотиб олди шоир.
Ўз бошига минг ташвиш,
Ўй сотиб олди шоир.
Гўё саксовул дейсиз,
Ўз пулига яраша.
Оёқлари чилвирдай,
Қўй эмас бу, тараша.
Шоир у кун асабий,
Толиққан, ҳорғин эди.
Озғин шоир эди у,
Қўйи ҳам озғин эди.
Аслида тили қисиқ,
Муттаҳам қўй экан бу.
Ўпкаси шамоллаган,
Зотилжам қўй экан бу.
Ҳали юрмай, ўзини
Орқага ташлади қўй.
Бир ариқдан ҳатламай,
Йўтала бошлади қўй.
Бир қарасанг муғомбир,
Нобакорга ўхшайди.
Кўзларининг тубида
Бир гап борга ўхшайди.
Унда ҳали куз эди,
Келди қишнинг чилласи.
Шу қўйни деб шоирнинг
Қуриб битти силласи.
Узун тунлар йўталиб,
Кўзни юмирмади қўй.
Арпа бериб боқса ҳам,
Ҳаргиз семирмади қўй.
Бедаларнинг гулидан
Завққа тўлмади бу қўй.
Шоир қанча жон чекди,
Одам бўлмади бу қўй.
Айтди шеъру достонлар,
Қўй эса бемор эди.
Шоир бедор кечалар,
Қўйи ҳам бедор эди.
Нима билан тугади
Бу машмаша, бу савдо?
Қўйни одам қилай деб
Бир шоир бўлди адо.
Тириклик гоҳи шундай
Ташвиш экан, ўй экан.
Шоир олган қўй эса
Одам бўлмас қўй экан.
1996
АЙИРБОШ
(Ҳазил)
— Бу дунёда эҳтиёж мўл пахтага,
Мен пахтани алмаштиргум тахтага
Менинг сенинг диёрингга паттам йўқ,
Пахтам кўп, лек том ёпишга тахтам йўқ.
Умрим меҳнат ва заҳматдан иборат,
Мунғаядир чала битган иморат.
Мен демасман қаҳва ёки латта бер,
Пахтамни ол, берсанг менга тахта бер.
Ёнилғи, мой бир гап бўлар, сол қулоқ:
Шовулламас бекор тун-кун Мингбулоқ.
— Қоғоз олгил, у тиллога баробар.
— Менга фақат тахта керак, биродар!
Шоирлар ҳам қизиқ, ёзар бетиним,
Томсиз уйда китоб ўқир ахир ким?
Етмаса, ол кўрпа-ёстиқ, тўшагим,
Пўстагим бор, бир амаллаб яшагум.
Эрта-индин қиш кўрсатар кунимни,
Етмаса гар, ечиб берай тўнимни.
Ўзбек қизиқ, доим шундай жайдари,
Иморат деб ўтар умр дафтари.
Бу сафар ҳам оқлади ўз номини,
Тўнсиз қолиб, ёпиб олди томини.
1993
АЖАБ ДУНЁ
Мен бу олам аҳволининг
ҳар рангига тушунмадим,
Мен бу одам авлодининг
найрангига тушунмадим.
Мен бу ичи тўла риё,
кўнгли қаро ёронларнинг
Кийиб юрган чопонининг
зар рангига тушунмадим.
Мен бу чаман саҳнасига
ошиқ бўлиб келган эдим,
Гул рангига тушундиму
дил зангига тушунмадим.
Мен бу бозор ичра юрган
булбулларга ҳайрон боқдим,
Симёғочга боғлиқ турган
кар ҳангига тушунмадим.
Мен бу кавну маконига
бир дўст излаб келган эдим,
Эртаю кеч ош еб ётган
барзангига тушунмадим.
Кўнгиллару майсаларнинг
шивирларин тинглай девдим,
Қоринларнинг дўмбираю
дарангига тушунмадим.
1999
ДУО СЎРАБ
(Ҳазил)
Бойбува, дуо айланг,
Сиз гарчи Хизр эмас,
Лек Худо ҳар кимга ҳам
Мол бермас, давлат бермас.
Доим очиқ эшигу
Қозон тўла ошингиз.
Сизни алқар бутун эл:
Дард кўрмасин бошингиз.
Майли ҳар бир фақирнинг
Бошини силанг, сийланг.
Бироқ менга қўл очинг,
Бойбува, дуо айланг.
Рости гап, хўп зерикдим
Омадни қува-қува.
Тўним елкамда доим,
Дуо айланг, бойбува.
Шоири замонларнинг
Дуосин олдим роса.
Машҳур шоир бўлиб мен,
Элга бўлдим овоза.
Ёлғиз эмасман гарчи,
Агарчи дўст-ёрим бор.
Кўнглим менинг шеърдан бой,
Валекин рўзғорим бор.
Дилимда бу дунёнинг
Дардлари куйиб кетсин.
Бойбува, дуо айланг,
Бир шоир бойиб кетсин!
1995
БОЗОР
Нос бозори қанию
ғоз бозори қани?
Соз бозор гар шудир,
носоз бозори қани?
Турфа бу гумбаз аро
йўқдир оёқ қўймоққа жой,
Макиёндир ҳаммаёқ,
хўроз бозори қани?
Бир гуруҳ тузсак дегандик,
номи ҳам “Бозорнаво”,
Тору дойра, сурнайу най,
соз бозори қани?
Битта ҳам деҳқон топилмас, кўр,
бу деҳқонлар аро,
Қайда чин тошу тарозу,
хос бозори қани?
Бу ҳаётда барчамиз
ўйинчилармиз бир қадар,
Сўрмангиз: ўйинчи ё
раққос бозори қани?
Тунлари тинмай “Қатортол”дан
қатор тойлар ўтар,
Той тойга тиржаяр:
танноз бозори қани?
Икки барзанги давангир
муштлашар қўйтери деб,
Шулми одам, ҳўкизу
новвос бозори қани?
Тўғрилик ахтармагил
бу даҳри дун бозорида,
Сўрмагил ўртаб ўзингни:
рост бозори қани?
2005
“ЎЛДИРГУСИ”
Охир мени бу шаҳрнинг
дўндиқлари ўлдиргуси,
Дўндиқларининг қўл, оёқ
қўлтиқлари ўлдиргуси.
Юз нағма пардоз айлаган,
ўзини танноз айлаган,
Келмай туриб ноз айлаган
интиқлари ўлдиргуси.
Давру замон лозимлари,
овро, фаранг қирқимлари,
Сурнайга сингил шимлари
йиртиқлари ўлдиргуси.
Сиймин баданми, сиймбанд,
кўйлакми бу ё сийнабанд?
Кўп ҳам хаёлинг этма банд,
кемтиклари ўлдиргуси.
Қандоқ десам қантдек экан,
қандил яна қиндек экан,
Тилло тўла сандиқ экан,
сандиқлари ўлдиргуси.
Эсиз гўзал уй бекаси,
бу — кўча ҳам кўй бекаси,
Дўндиқлар ичра эркаси,
тантиқлари ўлдиргуси.
Ғоят ғаройиб холлари,
олам бўлур ҳайронлари,
Илонлари, чаёнлари —
чандиқлари* ўлдиргуси.
Зулфларми каждумларми ё,
тирноқлари хунларми ё,
Бу чархи гардунларми ё
қилтиқлари ўлдиргуси.
Недир муҳаббат таънию
ҳусну гўзаллик шаънию,
Дилни бу ҳолнинг маънию
мантиқлари ўлдиргуси.
Охир мени бу шаҳрнинг
дўндиқлари ўлдиргуси,
Киприклари эмас, энди
киндиклари ўлдиргуси.
2005
АХТАРАЙЛИК
Келинг, мулло Сирож, ёр ахтарайлик,1
Туну кун зору бедор ахтарайлик.
Умрнинг ярми ўтди нола бирлан,
Яна токи умр бор — ахтарайлик.
Бўйинлар осилур зулфлар кесилмиш,
Биз энди ўзга бир дор ахтарайлик.
Узарлар бунда кўнгил торларини,
Кўнгилга бошқа бир тор ахтарайлик.
Очилмиш лолазор янглиғ бу лаблар,
Бу лаблар ичра зуннор ахтарайлик.
Билолмай жинси шимлар жинсиниким,
Уётдин бошга чалвор ахтарайлик.
Кўриб киндикларини ҳалқа таққан,
Қочайлик, бир чуқур ғор ахтарайлик.
Бу бозор ичра кўнгил синдирурлар,
Биз энди ўзга бозор ахтарайлик.
2006
ЖЎРАЛАР
Мен нечун меҳру вафони
ҳарф қилдим, жўралар?
Қанчалар сидқу сафони
сарф қилдим, жўралар.
Истадим бир тўғри юз,
бир тўғри кўнгил, тўғри сўз,
Мен бу дунёда бу янглиғ
айб қилдим, жўралар.
Токи топгайман нишон деб
рост бир дўстдан нишон,
Дилни бой бердим, ўзимни
ғайб қилдим, жўралар.
Оқланиб битди неча
уммидларимнинг сочлари,
Неча бир уммидларимни
дафъ қилдим, жўралар.
Энди дўст деб, дўст кутиб
қон йиғламас фурсатларим,
Ёшлигимни мен шу йўлда
ҳайф қилдим, жўралар.
Сиз риё базмида ишрат
сурдингиз йилларки, мен
Қай куни сиздан қутулдим,
кайф қилдим, жўралар.
2005
“ХАЛҚ ҚЎЙМАСА НИМА ҚИЛАЙ?”
(Баъзи унвонпарастларга)
Ўз Лайлимни суймас эдим,
халқ қўймаса нима қилай?
Мажнун бўлиб сўлмас эдим,
халқ қўймаса нима қилай?
Бу гумроҳлар — болаларим,
ўзим эккан лолаларим,
Эркак эдим, гўлмас эдим,
халқ қўймаса нима қилай?
Директўр бўл, зўр бўл дер халқ,
бўлолмасанг кўр бўл дер халқ,
Мен-ку ўзим билмас эдим,
халқ қўймаса нима қилай?
Мени ахир халқ истайди,
қайга борсам халқ қистайди,
“Халқ шоири” бўлмас эдим,
халқ қўймаса нима қилай?
Иззат истаб ўлодирман,
кеча-кундуз елодирман,
Мен-ку асли елмас эдим
халқ қўймаса нима қилай?
Бу дунёда пул, шон надир,
амалкурси, унвон надир,
Мен назарга илмас эдим,
халқ қўймаса нима қилай?
Тушунинг-да, ўртоқ раис,
аҳволим танг, гапим ғализ,
Бу даргоҳга келмас эдим,
халқ қўймаса нима қилай?
2005
БЎЛ!
(Завқиёна оҳангларда)
Аҳли дил бўлма, замоннинг танбури ё сози бўл!
Бир улусга бўл бўлис ё бир туманга қози бўл!
Кўп нуфузли давраларда тустовуқдай товланиб,
Базмларнинг кўрки бўлгил, нози бўл, таннози бўл!
Индамай юрсанг бўлурсан оқибат туфроққа тенг,
Бир баобрў ташкилотнинг бир кичик ғаммози бўл!
Ҳолима боқмас дема, даврон қулоғи кар эмас,
Латта бўл, юмшоқ супургининг майин овози бўл!
Бир сатангнинг лозимига поча бўлгил суйкалиб,
Эр эмас, ҳаммоли бўл, баққоли ҳам баззози бўл!
Бул амаллар гар қўлингдан келмаса, ўксинмагил,
Машқлар қилгил, замон каззобининг сарбози бўл!
Ақча кирган уйларингдан янграгай шеъру суруд,
Танга бўлгил ё динор ё ул кўкиш қоғози бўл!
Ҳаммаёқ дўкону маркет, растаю бозорининг
Муттаҳам даллоли бўлгил ё семиз бир ғози бўл!
Оқило, сен зору маъюссан бу савдолар аро,
Чеккароқ юр, хору хаснинг ҳамдаму дамсози бўл!
1994
ОДАМ — ТЕЛЕФОН
(Ҳазил)
Биқинда — бир телефон,
Бўйнингда — бир телефон.
Бир телефон — киссангда,
Қўйнингда — бир телефон.
Қўлингда — қул телефон,
Ўйингда — пул телефон.
Сенга ҳамдамдир — кезсанг
Саҳрою чўл — телефон.
Қизингда — бир телефон,
Ўзингда — сир телефон.
Уйда неча жонинг бор —
Шунча телефонинг бор.
Қўймайди хушторларинг,
Дилбару дилдорларинг.
Баданларинг зириллар,
Телефонинг ириллар.
Камалакни кўрмайсан,
Капалакни кўрмайсан.
Тўхтаб туриб, майсага
Боқдингми бир лаҳзага?
Бир кун ўтсанг, эй одам,
Сенга ким тутар мотам?
Жанозангга нолонлар
Тўпланар телефонлар.
Зирқирайди биқининг —
Буйракдаги тошингми?
Телефонлар охири
Едиларку бошингни.
Маъракангда жам бўлиб
Ейдилар ҳам ошингни.
Кейин дўсту ёрларинг
Йиғлаб бардош, сабрингга,
Мармартош телефонни
Ўрнатишар қабрингга.
2006
ЧУМОЛИГА ҲАЗИЛ
Бу дунёда фақат меҳнат,
Заҳматни билган чумоли.
Онам ёпган кулчаларга
Илашиб келган чумоли.
Юрган эдинг уйимизда,
Гоҳ тому гоҳ сўримизда.
Қавминг сени излар ҳали,
Тополмайин йиғлар ҳали.
Зерикдингми турмушингдан,
Қочдингми ё юмушингдан?
Бўйнимда жонинг уволи,
Тошкентга келган чумоли.
Сени нима қилсам экан?
Кошки ўзим билсам экан.
Элтайми боғ, гулзорига,
Ё мардикор бозорига?
Сен ўқишга киролмайсан,
Асло вазир бўлолмайсан.
Дунёнинг ожиз саволи,
Тошкентга келган чумоли.
Ростин айтсам, қотди бошим,
Ош бўлмас ҳеч еган ошим.
Яхшиси, кет маконингга,
Жўнатайин Сурхонингга.
Ширинликлар, мойлар қўйсам,
Сени ипсиз бойлаб қўйсам,
Жиянимнинг халтасига
Билинтирмай жойлаб қўйсам.
Бу ишларга бўлма ҳайрон,
Яхши боргил, чумолижон.
Сен кетдингу тоғдай ўсдим,
Кечир, агар кўнглинг буздим.
Мен сен ҳақда шеър ёзайин,
Сен ишлагин бориб, дўстим.
2001
«ТАЛАБАЛИК ОЧЛИК ДАВРИМ»
(Ҳазил)
Уч кундир оч яшайман
Термулиб қотган нонга.
Чўнтакнинг ҳам “қорни оч”,
Мадад беролмас менга.
Девордан жилмаяди
“Олтин талабалигим”.
Қарайман, хўрсинаман,
Хўрсиниб қўяр қорним.
Стипендиянинг “қотили”
Ана, қирқ сўмлик туфли,
Бақрайганча қарайди
Менга даҳлиздан туриб.
Ял-ял ёниб курсдош қиз
— Кинога, — дейди, — юринг!
Кинога бало борми,
Қорни тўқ-да, аблаҳнинг!
Отам берган пулларнинг
Китоб олдим барига.
Кулбам мени сир тутар,
Яширгандай бағрига.
Суратимга қарайман,
Бир нарса деб бўлмайди.
Китоб — дўстдир, валекин
Китобни еб бўлмайди.
Таниш шоир келади,
Кўзойнаги ялтирар.
Баччағарнинг қорни оч,
Мени ғам босар баттар.
У ҳам кириб ўлтирар,
Англагандай ноламни.
Тор кулбада шеър ўқиб,
Сайр этгаймиз оламни.
Шеърият қанотида
Тоғлар, сойлар кечамиз.
Қотган нонни бўктириб,
Бирга чойлар ичамиз.
...Ярим тун, қўзғалару
— Яхши қол, — деб жўнайди.
Кўзойнаги ялтирар,
Осмон юлдуз ўйнайди.
Ўша кеча, тор ҳужра,
Фақиргина кўйлакда,
Шоирлик, талабалик
Тутинди ака-ука.
1977
КИМ НИМА БЎЛАДИ?
(Болаларга)
Бу майсалар униб-ўсиб,
Похол, хашак бўлади.
Бу хўтикча, билсанг, бир кун
Каттак эшак бўлади.
Бу қамишлар бир кун бориб
Най бўлурлар, том, бўйро.
Бу жилғалар оқавериб
Бўлғайлар катта дарё.
Бу тухумлар чийиллашиб,
Жўжа бўлар, полапон.
Қарға бўлар улар, балки
Бургут бўлар, болажон.
Бу жонворлар сал-палгина
Ўсаётир нотўкис.
Катта бўлса булар бир кун
Ҳўкиз бўлар ё тўнғиз.
Уқтирсалар, хафа бўлма,
Ранжимагин, болажон.
Бу сапчалар қовоқ бўлар,
Калла бўлмас ҳеч қачон.
Бу дунёда ғалат ишлар
Рўй бермоғи ҳеч гапмас.
Бу читтаклар бир кун келиб
Булбул бўлса ажабмас.
Бу пахталар, билсанг, бир кун
Бўлар оппоқ дастурхон.
Ўша кунлар соғ бўлсак бас,
Нон бўлса бас, болажон.
1994
ҚУШЛАР ОЛАМИ
(Болаларга)
Қарғалар қочиб кетди,
Гум бўлдику читтак ҳам.
Унга бу ошёнлардан
Топилмасди катак ҳам.
Жуфтакни ростлаб қолди,
Қаранг сатанг майнани.
Булғаб кетибди яна
Деразани, ойнани.
Анҳорда юрган эмиш
Чумчуқ билан зағизғон.
Истанбулга учибди
Бу саҳар жиблажибон.
Қалдирғочку, тинмайди,
Кўзга қўйиб сурмалар,
Ташигани ташиган
Фақат лою гувалак.
Қизилиштоннинг эса
Уялгани ўлгани,
Ипподромга кетдими
Яшил иштон олгани?
Табиатнинг бу ҳолдан
Қош-қовоғи чимрилар.
Муҳаббат бозорига
Ҳайрон боқар қумрилар.
1998
ҚУРБОН ЭШМАТ КЕЛМАДИ
(Излаган пайт топилмас махсус мухбирга
ҳам эътироф, ҳам ҳазил)
Сурхонми ё Қашқадан
Кутилган пойиз келди.
Бир-бирин қўлтиқлашиб
Қози ҳам райис келди.
Ғузордан тандиркабоб,
Деновдан майиз келди.
Марғилондан қандолат,
Сеулдан салат келди.
Бу дунёда юрганлар
Кўплари ғалат келди.
Челакдан чак-чак келди,
Қўқондан пашмак келди,
Қурбон Эшмат келмади.
У пайт рамазон эди,
Нос унда арзон эди.
Ҳайит ўтиб, ҳут келди,
Ким ёрти, ким бут келди.
Қанча сигир, говмишнинг
Елинига сут келди.
Ўт-ўлан, хашак келди,
Қанча мов пишак келди,
Пўстагу тўшак келди,
Қурбон Эшмат келмади.
Бу дунёга термулсанг
Кўса ҳам кўп, кал ҳам кўп.
Соғлари-ку, майлига,
Бекорчи касал ҳам кўп.
Бу даргоҳга қанчалар
Кўса келди, кал келди.
Барчаси бир кўмакка,
Мададга маҳтал келди.
Қанча бой одам келди,
Қанча ой “мадам” келди,
Тош келди, Тошмат келди,
Бало келди, дард келди,
Қурбон Эшмат келмади.
Қурбон Эшмат қайдасан?
Гоҳ чолғу, гоҳ найдасан.
Кутган маҳал келмайин,
Кутмаган пайт пайдосан.
Котибият қон бўлди,
Хамирлари нон бўлди.
Барча ишинг — қоғозда.
Сайёраю Озода
Чинқирар бор овозда:
Қўй, қўчқор, қўзи келди,
Фарҳоди Рўзи келди,
Қурбон Эшмат келмади.
Инфаркт бўлиб телефон
Стол узра берар жон.
Жовдирар Жовли Хушбоқ,
Дўстим, дунёга хуш боқ.
Хуш боққилу қалам сур,
Қиличдан ҳам қалам зўр.
Қурбон Эшмат ким ўзи?
Олмосдай кескир сўзи.
У сендай дуторчимас,
Ё мендай бекорчимас.
Жаврамагил бунча ҳам:
Қурбон Эшмат келмади.
Қурбон Эшмат бор бўлгил.
Бўта эдинг, нор бўлгил.
Битгайдир бу дунёнинг
Бир кун бор каму кўсти.
Қанча фақир зотларнинг
Сен чин ёри, чин дўсти.
Кезгайдирсан эл аро,
Ҳар дил, ҳар кўнгил аро.
Бунга эса қуш келди,
Хушмат келди, хуш келди.
Норқул носфуруш келди,
Қанча сўзфуруш келди.
Йўлаклардан ҳар доим
Бир қўшиқ нохуш келди:
Қурбон Эшмат келмади.
1999
ДОНИШМАНДНИНГ НОСҚОВОҒИГА
Қиш яхшику, баҳор яхши,
лекин тўкин ёз яхшидир,
Ўрмондаги хомхаёлдан
Дўрмондаги ғоз яхшидир.
Яшайверсанг бу дунёда
ажиб ҳикмат бўлар умринг:
Юз муттаҳам дўстдан кўра,
икки отим нос яхшидир.
ШОХИ СИНГАН БУҚАГА
Дунёда кўп қизиқ:
Ўйноқлаб, тошиб,
Оққан жилғани ҳам тиндиргувчи бор.
Ҳатто жонзот бўлиб шох чиқарсанг-да,
Сенинг шохингни ҳам синдиргувчи бор.
БАДАВЛАТ АМАКИМНИНГ ЭШАГИГА
Қариндош ҳам гоҳи-гоҳи ёт бўлар,
Эшакман деб ғам ема, уёт бўлар.
Махтумқули бобо айтиб кетгандай:
Давлатмандлар эшак минса от бўлар.
КАМБАҒАЛНИНГ ПУЛИ
Камбағалнинг пули тўйга етмади,
Бир ашула ё бир куйга етмади.
Бутун умр ғам чекишга етдию,
Бир карнайчи ё бир қўйга етмади.
ОДАМЗОТ
Қанча сурувларни одамзот еди,
Барра ширвозларни еди одамзот.
Семиз қўчқорларнинг бошига етди,
Айтинг, қай манзилга келди одамзот?
Туриб илик ейди,
Гўшт ейди ухлаб,
Зарра парвоси йўқ китобга, куйга.
Ҳозир у ётибди қорнини силаб,
Ўзи ҳам айланиб қолганми қўйга?..
* * *
Бу дунёдан ҳеч кимса
бус-бутун чиққан эмас,
Одамзотдан тоғ чиққан,
бир устун чиққан эмас.
Кўнгли эгри каслардан
тўғри зотлар чиқмагай,
Қийшиқ мўридан ҳеч вақт
рост тутун чиққан эмас.
2004
Ё ТАРИҚ, Ё БУҒДОЙ
Эккан тариғимни талаб кетди деб,
Қириб ташламасдан чумчуқларини.
Майли, юраверсин душманим бол еб
Ва ё мойга булаб тумшуқларини.
Мен унга ҳеч қачон қилмасман таъна,
Ўтган ҳар бир ишдан огоҳдир Худой.
Ўшал қирда бу йил кўкламда яна
Ё тариқ экарман ва ёким буғдой.
1997
УМР ТАРТИБИ
Ҳар куни битта тухум
Ҳаётинг учун муҳим.
Ҳар куни тўртта илик
Есанг — илигинг тўлиқ.
Ўтказмоқ-чун бир тўйни
Сўйдинг ўн хўкиз, қўйни.
Қолмаса гуруч, унинг,
Қон ютиб ўтар кунинг.
Яна буғдой, дон дейсан,
Ҳар куни ўн нон ейсан.
Нафсинг билан лафзинг бор,
Пиёзинг ҳам сабзинг бор.
Парранда, балиқ ейсан,
Оз эмас, тўлиқ ейсан.
Булар — дашту далангдир,
Ўғил-қизинг — болангдир.
Қозону товоқ дейсан,
Чалвору бошмоқ дейсан.
Ажин эмас юзларинг —
Рўзғорингдан изларинг.
Кўзларинг ҳам — тушлардир,
Пати синган қушлардир.
Бу не янглиғ кор бўлди —
Қора сочинг қор бўлди.
Қурмоқ-чун бир иморат,
Чекдинг қанча риёзат.
Бир тилло занжир учун
Юракларинг бўлар хун.
Ташвишларинг, дардларинг —
Сенинг умр дафтаринг.
Ғийбатлар ҳам тўқийсан,
Бир-бирингни чўқийсан.
Лекин қачон, эй инсон,
Битта китоб ўқийсан?!
2006
“ДИЛКАШ” ЧОЙХОНАСИ ТАЪРИФИДА
Шошнинг чаман гулзорида
Қанча гулу ойхона бор.
Мирободнинг бозорида
“Дилкаш” деган чойхона бор.
Бунга келар Сурхондан ҳам,
Хевоқ яна Қўқондан ҳам,
Яйпан билан Ёпондан ҳам,
Меҳмон билан меҳмона бор.
Дунёда дур, инжу — салом,
Бунга берар ҳинду салом.
Кайвониси — Абдусалом,
Доим юзи хандона бор.
Зое кетмай заҳматлари,
Чеккан алам, меҳнатлари,
Бўлсин элнинг раҳматлари,
Чойхонамас, кошона бор.
Атрофида гул-лолалар,
Офтоб сочар шалолалар.
Бундай жонон пиёлалар
Қай нозанин жонона бор?
Чопди роса ёзу қишлар
Абдуғаффор ҳануз ишлар.
Тушларига кириб ғиштлар,
Кечалари тўлғона бор.
Дийдор ахир бошнинг тожи,
Таъзим айлаб Одил ҳожи
Пешвоз олса, завқинг тошиб,
Жону дилинг мастона бор.
Бу дунёда ризқ излама,
Бўйдоқ бўлсанг — қиз излама.
Тақдир билур — юз излама,
Бир қушга сув ё дона бор.
Бунга келур жононлари,
Жононларин жон олари.
Ошиқларининг шонлари
Қай бек билан султона бор?
Ҳар сўзнинг ўз ўрни бордир,
Қулоқ билан бурни бордир.
Вазирнинг ҳам қорни бордир,
Вазирларга хос хона бор.
Разм солинг оққан сува —
Дунёга ким ҳоким, бува?
Ўтинг, ўтинг, ҳоким бува,
Бунда қизиқ афсона бор.
Юртда эсар озод еллар,
Армон қилар не-не эллар.
Чой ичганда генераллар,
Тинчлик деган шукрона бор.
Бағри очиқ жаҳондайин,
Кўнгли бир дастурхондайин,
Дўст топсанг Қобилжондайин,
Қўрқмай Чину Афғона бор.
Ҳар бир гуручга битта жон
Бахш этганидан лол забон,
Соҳиб ака — соҳибқирон
Келгандайин — мардона бор.
Йигит эрсанг — бўл ўт, олов,
Қор ҳам ёнар топсанг қалов.
“Пахан”ларга “пахан палов”
Берсанг — қанча парвона бор.
Ҳар кимга бир тақдир, ака.
Умр йўли надир, ака?
Айтиб берар Садир ака —
Фарғона ё Анжона бор.
Ҳар улуғи — тилло бобо,
Сўз ичра зўр мулло бобо,
Шеър айтса Абудулло бобо —
Минг булбули сайрона бор.
Соз чалса — ёниб юзлари
Ўйнар фарангнинг қизлари.
Шер оғамдай ҳофизлари
На Турк, на Ҳиндистона бор.
Биз — бир юртнинг болалари,
Бир қуёшнинг толалари.
Бундай гулу лолалари
На Пориж, на Лондона бор.
Келсайди гар Жайҳун кечиб,
Бобур бобо — отдан тушиб,
Бир тўхтабон, чойлар ичиб,
Бўзларди сўнг — баҳона бор.
Танҳолардан танҳо юртим,
Ою қуёш, Зуҳро юртим,
Яна қайда, тилло юртим,
Бундоқ тилло остона бор?
Дилкашим ҳам дилтортарим,
Дўсту ёроним, ёрларим,
Жимирлагай дил торларим,
Айтай неки тарона бор.
Кўрмангиз ҳеч хорлиғ, танглиғ,
Гулдай яшанг ранглиғ-ранглиғ,
Йўқласангиз, Сирож янглиғ
Бир шоири девона бор.
2006 |
|
Гоҳ шодман, гоҳида... Муҳаммад Исмоил |
|
|
|
|
26.10.2013 08:49 |
|
Гоҳ шодман, гоҳида кўзга келар ёш,
Гоҳ ойда бўлсам ҳам Сизни кўрарман.
Келсам, васлингизга беролмайман дош,
Кетсам ҳажрингизда ўтман, ўртанган.
Гоҳо бир ҳис дилда инграйди нолон,
Мен хорни бахтиёр этди муҳаббат.
Сиздай нурга лойиқ бўламан қачон,
Ожизлигим ошкор этди муҳаббат.
Гоҳида иқрорман, гоҳо беқарор,
Гоҳида чуқурда чинқирган ғамман.
Нега Аршингизда айланар ағёр,
Нега бошим чиқмас арздан, аламдан?!
Севгилим, севсангиз шу менга ҳаёт,
Шудир топганим бахт маржонларини.
Севгилим, кетсангиз йўқ менга нажот,
Адоғи бўлмайди армонларимнинг.
Севсангиз бўлгайман ҳар жангга тайёр,
Ҳар жадалда ғолиб, ҳар он, ҳар қачон,
Қудратли, енгилмас, мингта жони бор
Сиз кутган, сиз орзу қилган қаҳрамон.
Гоҳ шодман, гоҳида кўзга келар ёш.
ДРАМАТИК ҲАЗИЛ
Хотин ботиб терга
Ўшқирар эрга.
-Кимгасиз эрка?
Ҳайдашди ишдан
ўзингизга ичдан
ўзингиз душман.
Кеча-ю эрта
бошни эгиб ерга
ботгансиз шеърга.
Кечинг бу юмушдан
Чиқолмай қишдан
ўлмайлик очдан!
Дедим: –Хотин кўп
урма дўқ
кўнглим тўқ.
Чеки йўқ армоннинг-қулиман
Эрки йўқ инсоннинг-дилиман
Тилиман – давроннинг
Шеър билан кўксим чўғ.
То кимки сўзлашга топмайди илож
То борки қорни оч,
То борки муҳтож
ҳаттоки бошида бўлса ҳамки тож
барчаси шоирга сезар эҳтиёж.
Сўз билан яралган олам азалдан.
Сўзидан қайтмаган одам аталган.
Қайдаки бор бўлса юксалган Ватан
Шоирга эҳтиром билан қаралган.
Гар кимда дард бўлса –дармондир шоир
Гар кимки мард бўлса –қалқондир шоир.
Ким маош тўлабди асаларига
Табиат яратган –даврондир шоир.
Элим айтиб юрса қўшиқларимни
Шеърим сурур берса наҳорга ўхшаб.
Чечакдай гуллаган туйғуларимнинг
Баҳосин ҳеч қачон бўлмайди ўлчаб
То ўлмай қирқилмас қулидан ризқ ҳам
Дарё- беминнатдир
Илоҳий ишқ ҳам
Шоир иши қай баҳор
Хизматидан кам
Пулим йўқ деб булбул чекибдими ғам!
Эй, ёр йиғлайверма, тўкмагин кўз ёш
Ризқ истаб ҳар касга урмагайман бош .
Холис хизматимга қилмай эьтироз
Худо ўзи ҳар ой тўлагай маош.
Биз кутмаган чоғда, нурли товоқда
Ҳурлар ризқимизни ташир ҳар ёқдан...
ДЎСТЛИК МАДҲИ
Давраларнинг тожи — дўстлар давраси
Диллар ором топар, юраклар ҳузур.
Бундан кўкка ўрлар дўстлар хандаси,
Кўкдан бу даврага ёғилади нур.
Ҳар йигитнинг дўсти бўлса мард бўлади,
Дўстинг бўлган давру-давронлар суюк.
Дўсти борга бермоқ тан шарт бўлади.
Дўст қадрини билган инсонлар буюк.
Сўз билан аслида муҳтарам инсон,
Сўз билан боғлайди жумла жаҳонни.
Дўст билан аслида мукаррам инсон,
Инсон деб бўлмайди дўстсиз инсонни.
Дўстлар барчангизга тилайман омад,
Топганингиз фақат тўйга буюрсин.
Доим бахтли бўлинг, бўлинг саломат,
Мардона кулгингиз жаранглаб турсин.
Бу олам сизники, сизники ҳаёт,
Сизга тан берганман, барчангиз — даҳо,
Тилагим, дўстларнинг дўсти умрбод,
Қодир Худо бўлсин, душмани — гадо !
* * *
Мен билмайман бу қандайин ёзиқ бўлди,
Қисмат йўлсиз сўқмоқларда қилди сарсон.
Йўл тополмай кўзларимнинг нури сўлди,
Пешонамни бир силагин, эй онажон!
Мен кимман-у дийдиёлар қилдим нечун,
Йўқ бўлсам ҳам, ким изларди истаб нишон.
Мен дунёга бир жилмайиб боқмоқ учун,
Пешонамни бир силагин, эй онажон!
Мен ҳам бахтни кўрган эдим қайлардадир,
Кўрмаганда яшар эдим, балки осон.
Бол ўрнига қум тутмоқда бугун тақдир,
Пешонамни бир силагин, эй онажон!
Балки йўлим очилади шунинг билан,
Балки менга берилмаган ортиқ имкон.
Кўзларимни бир кун ёпиб қўймасингдан,
Пешонамни бир силаб қўй, эй онажон!
МЕНИ КЕЧИР
Рафиқамга
Мени кечир, сени бахтли қилолмадим.
Ваъдалар бергандим
қилган эдим аҳд.
Неча бор уриндим,
уддалолмадим.
Тобора узоқлаб
бораётир бахт.
Иродам синдими,
синдиришдими?!
Бир пайтлар боқардим
сервиқор, тикка.
Руҳимдан исённи
тиндиришдими?
Кўзларим тўладир
мунг ва ҳадикка.
На бир шеър на бир сўз,
на орзу, мақсад
Энди осмонимда
қанот қоқарлар
Бургутдай кўкларни
кўзлардим ҳарвақт
Менга эга чиқди,
товуқбоқарлар.
Кечир бўлолмадинг
хуррам, бахтиёр.
Тугаб бораётир
тобора имкон.
Билсайдим чоҳларнинг
турганин тайёр
Ваъда бермас эдим
сенга ҳеч қачон.
Баққолни бува деб
бол олмоқ мумкин.
Аммо ҳеч хиёнат
қилмасман шеърга.
Шайтонларга қарши
ёзмоғим учун
Худойим, менга ҳур
қаламни берган.
Дунёга эгадир
шайтонваччалар
Уларга қўшилсам
бойирдим махкам.
Аммо ҳалол йўлда
топилмаса гар,
Давлат-у бахт эмас,
тилло-ю зар ҳам.
Турибман сарсари
абгор ва тушкун
Кечир. Мажолим йўқ.
мени қил дуо.
Сен дейсан: - Мадад бор,
нотавон, мискин.
Хору – заифларнинг
дўстидир Худо!
Бор қудрат қўлида
бўлган буюк зот
Агарки қўлласа,
бўлса биз тараф
Йўлимизни очса,
ўнгласа ҳайҳот
Шудир бахт, шу тенгсиз
саодат, шараф.
Толемизни ёруғ
қилсин Худойим
Бахт бергувчи фақат
Парвардигордир.
Бизлар хор бўлмасмиз,
дунёда доим
Худони унутган
қимсалар хордир!”
Сен таскин берасан.
бахт айвонида
Сенга эрк шаробин
ичирмоқчи эдим.
Навоий қолдирган
шеър осмонида
Мен ҳам шеърларимни
учирмоқчи эдим.
Бир шеърки юракдан
кўкка ўрлаган
Гўё эрк номидан
айтилган фарёд
Бир шеърки, хавф ичра
қолганда Ватан
Гўё мард ўғлонлар
ичган қасамёд.
Мени кечир, сени бахтли қилолмадим.
Аммо ўзимни ҳеч кечиролмасман.
Юксак парвозга шай шеърлар ёзолмадим.
Қанотлари синган, учиролмасман.
МОЛДОШЛАР ВА ЖОНДОШЛАР
Кенг ўтлоқда ўйинлари ярашиб,
Ирғишлаб бир-бирин, қучар кучуклар.
Суяк ташланса гар, ўлжа талашиб,
Бир-бирин ғажишга тушар кучуклар.
Менинг ҳам кўп умрим тўдада ўтди.
Гуруҳ ё жамоа дейилар бизда.
Дўстлик, улфатчилик бузилиб кетди.
Фойдани бўлолмай қолганимизда.
Биз ҳам қучоқлашиб кўришар эдик,
Қизғин айтар эдик, тилак сўзларин.
Мол-мулкни теппа-тенг бўлишар эдик,
Ҳамтовоқ дўст эди, ошно дўстларим.
Аёндир, ҳар одам, ҳар кун ҳар фурсат
Бу дунёга эга бўлмоқ истайди.
Бўйсинмоғи учун
мансаб, шон - шуҳрат
Ўзига тўда ё
гуруҳ излайди.
Бари ўтди, ҳавога соврилди йиллар,
Кўп кўрдим сотгану- сотилганларни.
Зориққан, синиққан юрагим излар
Худони ўзига дўст билганларни.
Алдамайди улар, ё сотиб кетмас,
Ғамни, шодликни тенг кўради баҳам.
Мендан ё ўзидан қўрққандан эмас,
Кўриб тургани–чун, хабардор Хакам.
Гар ўлжа ташланса, баднафс одамга,
Етмас бу дунёнинг хазиналари.
Ахир биз ҳайвонмас, инсонмиз, ҳамда
—Худонинг ердаги халифалари.
Худо буюргани инсонга қонун
Барча бўйсунганлар, қондош дўстларим.
Ошно бўлмас, улар ошу–нон учун.
Иймон учун дўст бўлар, жондош дўстларим.
Яшаш осон. Аммо ҳар ким ҳам ўлар,
Ва қайта тирилар, Еру–кўк тўлиб,
Молу–дунё учун дўст бўлган дўстлар
Уйғонар бир–бирин душмани бўлиб.
Гўё, кўкда ўйинлари ярашиб,
Ирғишлаб бир-бирин, қучган кучуклар.
Суяк ташланганда, ўлжа талашиб,
Бир-бирин ғажишга тушган кучуклар.
* * *
Нега ҳаёт деган дилбарни севдим.
Бўлдим болаликдан хуснига шайдо.
Нуқрадай эканин билмаган эдим,
Замин ўн саккиз минг сайёра аро.
Замин бир заррадир кенг коинотда.
Лекин инсон экан мангу ўлмас зот.
Яшаркан фоний ва боқий ҳаётда
У Тангрига қул ва банда умрбод.
Ҳар кимнинг ҳар куни, ҳар бир соати
Ҳар они аввалдан ўлчанган экан.
Тангрим, сенга бўлсин бор ибодатим.
Тангрим, банданг бўлай доим сен севган.
Иймон нури ёниб турсин бағримда
Адаштирма асло тўғри йўллардан.
Бахт бер, ҳаловат бер тушкун қалбимга,
Бер, яхши ҳаёт ва умр ўнгланган.
Солиҳ фарзандлар бер, диёнати бор
Уйимдан кетмасин файзу – фароғат.
Бергин иффатли ёр, садоқати бор,
Ва ота – онамни қилгин саломат.
Тангрим сен буюксан, тенгсиз акбарсан
Пойингда қўл чўзиб, дуодадирман.
Арзим кўп, мен фақат сендан сўрарман.
Сенсиз яшай олмас
дунёдадирман.
Яшаш завқи бир он ташлаб кетмайди.
Ҳар он ҳаёлимни яшайди чархлаб.
Қанча севсанг унга, шунча етмайди
Тангрим, менга бергин дунёни шархлаб.
Омад бер, омон эт таҳликалардан.
Балолардан асра, титроқ жонимни.
Ёрқин истеъдод бер, алангаланган—
Элга айтадиган дил туғёнимни.
Муҳаббат бер қалбда ёнгувчи абад.
Дўстлик бер,
дўст бўлсин кўз қароғида.
Зафар бер, бер менга ғолиблик фақат
Қадр бер, қўлласин эл ардоғида.
Бер, бемор чоғимда шифои комил
Бер, икки дунёнинг саодатини.
Ғанимлар олдида ўзинг бўл одил,
Бер, тўймас нафснинг қаноатини.
Имкон бер, қондирай эҳтиёжимни
Яна бир он билмам, яшарманми йўқ?!
Сен бир он берган бу ихтиёримни
Бир ондан сўнг яна топарманми, йўқ?!
Яна милён милён истакларим бор
Яна милён милён умидвор инсон.
Яна милён милён сайёралар зор,
Сендан нажот кутар эй буюк Ҳоқон.
Пойингда самовот, Ер ила осмон
Халқлар-у маҳлуқлар, руҳу – малаклар
Сенга сажда айлар то охир замон
Муҳаббатинг билан ёруғ юраклар.
Ўзинг нажот бўлгин, ўзинг бўл паноҳ
Ишонганимиз сен якка ягона
Зотан сен истасанг биз бормиз Оллоҳ
Юз бурсанг ер кўкдан қолмас нишона.
НИДО
Баҳор келгани йўқ, қиш кетгани йўқ
Бошимда офтоб-у, пойимда қорлар.
Яна қайлардандир келтирмоқда чўғ,
Кеча мени ташлаб кетган баҳорлар.
Фарзандларим бордир топмоқда камол
Шеър ёздим гоҳ илҳом келган маҳали
Оллоҳ, сен уларни тарбиянгга ол,
Ўзим ёш болага ўхшайман ҳали.
Фақат дўст орттирмоқ орзуим эди,
Атрофимни зирҳдай ўради душман.
Тангрим, не қилмоқни билмасман энди,
Энди сен яшашни ўргатадурсан.
Ўзинг шеър ёзмоққа этарсан қодир
Шеър бер тонг сингари севимли, эрка.
Элга шеър бермасам, эрк деган нодир,
Сўз тўфони умрим совурар елга.
Тангрим фазлинг буюк, қудратинг буюк,
Фақат шер зотидан туғилгандай шер.
Ўзбек жавҳарида жон каби суюк,
Туғилди дунёга зийнат Алишер!
Ўзбек табиатин ҳикмати мисол,
Рамзи мисол шу тоғ, қир - адирларни.
Сен бердинг бу улуғ миллатга тимсол,
Амир Темурларни, Яссавийларни.
Ким бўлгайман ахир сени унутсам,
Ҳайбатинг, даъватинг унутсам хорман.
Кўкларга кўтардинг ерга йиқилсам,
Ўзингга ўргатдинг, минг бор қарздорман.
Қарздорман дунёга келганим учун,
Бу ёруғ оламни кўрдим, қарздорман.
Сенинг борлигингни билганим учун,
Сенинг мўмин банданг бўлдим, қарздорман.
Бир шеър бер таъзимим бўлсин мужассам.
Зотан мўъжизадир сув, ҳаво, тупроқ
Зотан не яратдинг бари мукаррам,
Яратгувчи йўқдир сендан улуғроқ.
Зотан, сен бермасанг шоир не қилар,
Ўзин ҳар ён уриб чопгани билан
Ҳар ким буюк, ҳар ким бек бўлар,
Сенинг берганингни топгани билан.
Мулкинг эрур фалак. Бу чарх, бу даврон
Ер кўк тавофда, тинмай урар бош.
Миллатимга яна бергин шараф – шон.
Менинг ҳам кўзимдан оқизмагин ёш.
Ё Оллоҳ, нолон-у, нотовонинг ҳам
Бу ҳаёт қошида тизилгандир мард.
Ҳар ўзбек, ҳар тонгда ичгайдир қасам
Бу буюк эл ичра, буюк бўлмоқ шарт!
* * *
Тангрим! Бу чархи дун бунчалар айёр,
Ҳеч ким менинг каби ҳайрон бўлмасин.
Боримга шукур деб, турибман тайёр,
Шарҳи ғамим асло, достон бўлмасин.
Илмни қурол эт, сабримни либос
Пир деб турганларим шайтон бўлмасин.
Сен учун дўст бўлсин, ким дўст бўлса хос,
Дўстим сени билмас, инсон бўлмасин.
Кимни ардоқласам, яхши деб ҳайҳот
Қиёматда ҳоли ёмон бўлмасин.
Барокат нури-ла зарланмиш ҳаёт
Заҳримни самон эт, исён бўлмасин.
Ишончим хазинам, ожизлик фахрим
Қалбимнинг роҳати ибодатдадир.
Бор шавқим, рағбатим, сенгадир Тангрим
Дардимнинг тоқати итоатдадир.
Ер шари Аршингда заррадир зарра
Меҳрингдан мосуво хазон бўлмасин.
Ҳар онда, ҳар қачон, минг бор, минг карра
Мадҳинг янграмаган замон бўлмасин!
* * *
Тобора гуриллаб ёнмоқда олов
Тобора каттароқ, тобора кенгроқ.
Тобора ўзимга билмасман аёв,
Тобора каттарар кўксимда ингроқ.
Тобора пойингга боряпман чўкиб
Тобора адашиб, тобора сармаст.
Тобора сен менга азизроқ бўлиб,
Ўзимдан тонмоққа қилмоқдаман қасд.
Тобора ҳуснингга телбаман-телба,
Тобора бошимга урмоқда қисмат.
Тоғдай роҳатимни совурдим елга,
Ўрнига топмадим хасча ҳаловат.
Туйғулар ёнмоқда, идрок ёнмоқда,
Ёнмоқда шиддатли, тобора асов.
Бир жонсарак нафас сарсон томоқда.
Тобора гуриллаб ёнмоқда олов.
* * *
Ҳаёт боғи аста – аста қадам ташлаб,
Тезлик билан ўтиб кетди юрагим хун.
Бир дарвоза бўй кўрсатди, унга қараб,
Сўнгги кундай бўлиб қолди, ҳар келар кун.
Бир дарвоза тураверар менга пешвоз,
Умидларим кўп энди-ку бу ҳаётдан!?
Бугунгина мен қўлимга олганда соз,
Оёқларим кишанланди айт қаёқдан.
Умр жар бўйида яшамоқ кулиб,
Зирҳли – зирҳли тошлар сари шарт қуламоқ.
Эй ҳаётим, кўкка ўрла қўшиқ бўлиб,
Жону жаҳдим юксакларни салт куйламоқ.
* * *
Ҳаёт нима, тонгда турсам эрмак экан,
Уйғонмасам, ўтиб кетган эртак экан.
Бунча қисқа дея кўкка ёлвордим мен,
Фойдаси йўқ, бақирмаслик керак экан.
Тўхтамайди, тақдир деган тўхтамайди,
Бугунги кун кечагига ўхшамайди.
Қумсоатда тугаб борар кунлар, аммо
Яшамоққа муҳаббат ҳеч тугамайди.
Нима кўрдим? Нима топдим? Недан шодман?
Ким учун ва нима учун яшаяпман?
Она халқим мен меҳрингни кўрдим не бахт,
Шу ифтихор кўзларимни ёшлаётган!
Умр йўли, гоҳида чоҳ, гоҳида жар
Гоҳ йиқилиб не қиларим билмасам гар,
Йиқилсам ҳам юз бор такрор, такрор, такрор,
Сенинг меҳринг қаддим ростлар, олға бошлар.
Сен бўлмасанг заҳар ичар эди кўнглим.
Сен борсангки, ўз умримдан рози бўлдим.
Кунгабоқар қуёшга зор боққан каби
Баҳра олдим, дармон олдим, кучга тўлдим.
Сен Бобурсан, Амир Темур, Навоийсан
Зафар дарсин ўргатгувчи ғозий – сенсан.
Қадди баланд, қадри баланд, мард, забардаст
Ҳақ йўлида, шеър илмида доҳий – сенсан.
Менчи на бир ишда донгдор, на қаҳрамон
На тош йўндим, на чўлларни этдим бўстон
Аммо халқим, бошим узра меҳринг тафтин
Сезиб турдим ҳар лаҳзада ва ҳар қачон.
Кетар бўлсам қилмагайман ҳеч бир даъво
Тақдирга тан бермасликдан нима маъно?!
Муҳаббатинг шаробидан сармаст мамнун
Қўл силкийман сендан рози, сенга шайдо.
Аммо ҳаёт ҳали давом этаётир
Яшаш учун меҳринг, қудрат бераётир.
Даъват қилиб, тиргак бўлиб, таянч бўлиб,
“Буюк ишлар қилмоқ керак” деяётир.
Она халқим! Қўлимдан тут, мен тайёрман!
Олам изра меҳрингни соч, мададкорман!
Сенинг учун ўлмоқ балки жоиз эмас,
Сенинг учун яшаганлар ичра борман!
ЧИРОЙЛИДИР ЧУНКИ У...
Ёлғиз қолдим афтода, тушкун,
Юрагимни ўртади қайғу.
Севги изҳор қилганим учун,
Бугун мени ташлаб кетди у.
Қора кўзлар қаърига чўкдим,
Кетолмайман бу қора ғамдан.
Қанча яхши қизга йўлиқдим,
Бир ёмонни севган одамман.
У ҳуснда тенгсиз ва танҳо,
Севма асло, - дедим-у, ўзим.
Гўзал қиздан изладим вафо,
Ўзгаларни кўрмади кўзим.
Уни севиб бўлдим айбдор
Шу бахт учун тўлайин қарзим
Жон чиққунча бўлай вафодор
Жон бергунча қилайин таъзим.
...Ёлғиз қолдим афтода тушкун,
Юрагимни ўртайди қайғу.
Севги изҳор қилганим учун.
Бугун мени ташлаб кетди у.
Ёмон ўтга тушган одамман,
Балки яна тушарман минг бор.
Чунки, у чиройли ҳаммадан,
Чунки, ундан кечмасман зинҳор.
Шиор
Тангрим, бир юрак бер, оташ бер қайноқ
Меҳру муҳаббатим билмасин поён.
Шу элни, шу юртни, алқаб беадоқ,
Севиб яшай ҳар он, ҳар кун, ҳар қачон! |
|
