|
Ақлли кишилар учун олам бир зиндондир, унга мафтун бўлган киши эса нодондир. Ўз қобилиятингни бу номаълумлик билан банд этма. Бу юмалоқ дунё ҳаммани охири тупроқ остига жойлайди. Шундай экан ўша ғамдан изтиробга тушиб, ўзингни ўлимдан бурун ҳалок этишингнинг зарурияти борми? Ўлимни ўйлаб мунча мотам тутишинг нимаси? Мотамни сенга амакию тоғаларинг тутаверишади. Шундай экан, жонингга алам солиб, бир ғамнинг ўрнига икки ғам емагил. Ўй-фикрларинг билан жисмингни азобга ташлама, бир азобингни икки азоб айлама. Кўксингдаги доғ изтиробини камайтириш ўрнига доғ устига доғ қўйиб нима қиласан?
Фалакдан етган жафоларни унут, нимаки мушкул, оғир бўлса _ осон тут. Бу оламда ғам емай яшайдиганларни шод деб бил, чунки бу даҳр иши ғам ейишга арзимайди. Чунки жаҳон боғи вафосиз, ундаги умр гули бақосиз, вақтинча. Ўзининг атиргулига вафо бўлмаган боғда атиргул ҳам бундай боққа вафодор бўлармиди? Шундай боғ ором олишга лойиқми? Бундай гулдан димоғ муаттар бўлармиди? Бу умрнинг ўтган ишлари мақтанарли эмас, ўтган нарса учун ғам чекиш ҳам ортиқча.
Оқил одам бу дунёга келиш сабабини айта олмайди, чунки маълум бўлмаган нарса ҳақида гапиришнинг иложи йўқ. Келишингу кетмагингни билиш иложсиз экан, ҳолингга раҳм айлагин-у, азоб чекаверма. Хурсанд бўлиш учун қачон бир пайтни топсанг, ғанимат билиб ундан фойдаланабер.
Ҳар нафасинг чиройли бир жавҳардир. Ўша бир нафас сенинг яқин бир дўстинг. У ҳаёт нафасигина эмас, инсон жавҳари, жавҳар эмас, ҳаёт суви ушбудир.
Шу бир нафас бўлмаса, эл қаёқдан тирик бўларди? Барча зот унинг билан тирикдир, уни ҳаёт суви десам хато бўлмайди. Демак, уни муқаддас нафас дегил, балки муқаддасгина эмас, энг муқаддас нарса деб бил.
Шундай ғанимат нарса сенга ҳамнафас, бирон нафас ҳам сен усиз бўлолмайсан. Сенинг саботинг _ барқарорлигинг, юриш-туришингу сенинг хаёлинг шу бир нафас туфайлидир. Сен уни ранжу ғам билан, юз аламу мотам ила ўтказиб, эътиборсизлик билан уни хор қилиб, ҳар хил сўзларга сарф этиб юрдинг. Кел, энди бу жоҳилликдан воз кечиб, ақлинг билан иш кўр. Нафасингга бошқа зулм берма! Шундай улуғ неъматни Аллоҳ сенга яхшилик қилиб бериб қўйган экан, бир нафас насиҳатларига қулоқ тутувчи бўл.
Кўргин, Ҳақ сенга қандай ажойиб неъматлар бахш этди, қанчалик эҳсону армуғонлар берди! Бири буки, олам соҳиби сени ҳайвон ё ўсимлик, ё бирон жонсиз табиат парчаси қилиб яратмади. У сенга яхшиликни раво кўриб, инсон қилиб, дин йўлида мусулмон қилиб яратди. Кўрар кўз, эшитур қулоқ, айтур тил, атирни англаш учун димоғ берди; овқат ушлаш учун қўл, юриш учун оёқ берди. Емоқ-ичмоғинг учун юз хил неъмат бериб, уларнинг ҳар бирисига таъму шакл бахш этди. Сен учун шунча ранго-ранг либослар бердики, уларнинг саноғига ҳам етиб бўлмайди. Шунингдек, дала-қирлар, тоғу чўққиларда миниб юриш учун турли уловлар яратди. Оқар сувларга сероб бўлган жаннат мисол боғларни ҳам сенга армуғон этди.
Бу инъом ва атолар бир бўлди-ю, ақл жавҳари яна бир тараф бўлди.
Барча жаҳондин қилиб ашраф сени,
Айлади розиға мушарраф сени.
Ҳар қайси неъмат дастурхони очиларкан, барчасига шукр айтиш сенга вожибдир. Оллоҳнинг сенга берган барча неъматлари учун шукрини адо айламоқликнинг имкони йўқ. Ҳамма нарсани қўя турайлик-да, нафас ҳақида ўйлаб кўрайлик. Кириши-чиқиши ҳам улуғ неъмат.
Бири эрур қути ҳаётинг сенинг,
Яна бири қуввати зотинг сенинг.
Иккаласи учун ҳаётинг ва қувватинг учун ҳар қанча шукр қилсанг арзийди. Жонингни фидо қилганда ҳам бу икки нафас шукрини адо этолмайсан. Ҳақ нафасингни азиз этган экан, сен уни хор айлама, қадрини билгинки, нафасча не бор?
Ҳар нафасинг ҳолидин огоҳ бўл,
Балки анга ҳуш ила ҳамроҳ бўл.
Бошдин аёғигача қил сарфи ҳақ,
Тенгри сенга ёр, ўқусанг бу сабақ.
Яхшилиғи айламасанг иш чоғи,
Айламағил бори ямонлиқ доғи.
Анда қаю амрки, дилкашдурур,
Барчадин аҳбоб юзи хушдурур.
Асра ўзунгни биров озоридин,
Кимсага озурдалиқ изҳоридин.
Эл поклиги, аёлига қасд қилма, унинг жонию молиға қасд айлама. Бир нафас қайғудин озод бўлиб, ёру мусоҳиблар билан ширин суҳбат қургин. Яхши дўстларни чорлаб, жонни уларнинг қадамидан гулшан эт, кўзни улар чеҳрасидан равшан эт. Саховат русумларини шиор айлаб, ҳар неки борингни уларнинг бошидан сочгил.
Ким бу чаман ичра хиромон эрур,
Барчаси бир-бирига меҳмон эрур.
Ҳар кишиким, бор эса ёре анга,
Ҳар кишиким, ёр эса боре анга.
Ком била васлини айлаб ҳавас,
Топса бу комиға даме дастрас.
Бўйниға қоним мени ёд этмаса,
Руҳум ўшул ёд ила шод этмаса.
Васл аро унинг мақсади амалга ошиб, шу бахтини яна давом қилдиришни истаса, Яратганга шукрини янада кўпроқ айтсин.
Комини қилсун ҳақ анинг бардавом,
Жониға берсун бу давом ичра ком.
Чин гўзали ҳақида ҳикоя
Чин мамлакатида бир нозанин гўзал бўлиб, унинг расмини ҳар қандай наққош чизишда ожиз эди. Юзлари Хўтан гулзорига ўхшар, кўзи бу гулзордаги мушкин кийикни эслатарди. Чеҳраси худди Чиннинг нурли қуёши бўлиб, қоп-қора хутан мушки унинг зулфи муанбарича бор эди. Унинг қўрқув билмас ғамзалари жонларни асир қилар, ҳатто Хитой мулкидаги хонлар ҳам унинг асирига айланишганини сезмай қолишарди. Унинг ғамзаси талончилари дастидан Чин хатар остида қолган, турмакланган сочидан динга халал берарди. Жаҳоннинг бутун аҳолиси унинг ҳусни ҳайронаси, замон шоҳи эса зулфининг ошуфтаси эди. Уни кўрмай қолган инсон бир нафас ҳам нафас ололмасди, нафас олмагандан сўнг жон қолармиди?
Шундай гўзал гулрух майдонда гўй ва чавгон ўйнаб юрар, ҳеч ким унга яқин келмаслиги учун хон махсус одамлар белгилаган эди. Агар бирон киши унинг томон назар ташласа ё унинг ҳақида бирон сўз айтса, ундай одамнинг айби айтилгач ҳукм бўйича жазога тортиларди. Ҳар куни қанча-қанча йигитлар шу хил айб билан ҳалок бўларди.
Шу қизга кўп йиллардан бери ошиқ бўлиб юрган бир ишқ-муҳаббат шайдоси бир панада яшириниб, ўз дилдорини томоша қилиб ўтираркан, қиз маст ҳолида унинг устидан чиқиб қолди. Бода ичиб заифлашган ошиқ ўзига ҳужум қилган душманига бас келолмади. Шунда бир неча бошқа айбдорлар олдига уни ҳам солиб олиб келдилар. Бу асирларни кўрган дарғазаб хон барчасини шаҳар деворига қўйиб лой билан чаплаб ташлашга буйруқ берди, токи юзлари лойдан чиқиб турсин, халқ улардан ибрат олиб, жазоланганлар ҳам кўп азоб чекиб ўлсинлар. Ҳукм тезлик билан ижро этилди. Қиз тоғ ичига яширинди, хон даштда сайр қилиб юрган бўлса ҳам, отланиб шаҳар томон йўл олди. Ичиб олган хон ишқ ўтида ўртаниб, шаҳар девори томон юрди-да, жазоланганлар аҳволини кўриш учун ўша девор остига келди. Ҳали деворга сувалмаганлар оҳ-нола қилиб йиғлашаркан, жазоланганлар томон юрди. Улар ўлим билан жон талашишарди. Маликага ошиқ бўлган йигит эса девор орасидаги сомондек азобланаётган, сариғ юз билан изтироб чекаётган бўлса ҳам тангрига ҳар лаҳзада сано айтиб, шукр изҳор қилиб турарди: "Бу нафас жоним чиқяпти-ю, ёр ғами бу ишни осонлаштиряпти". Умрига икки-уч нафас қолганда ёр сўзларини зикр этаркан, тилида ёр эди-ю, сўзида ёр, оғзида ёр эрди-ю, кўзида ёр.
Золим ҳоким бу ҳолатни кўргач, кўнглига ишқ ўти таъсир қилди-ю, ўлимдан уни халос қилиб, ёри турган томонга йўллади. Ишқ балоси аро шукр қилган йигит шундай мартабага етди.
Асра, Навоий, бу нафас муғтанам,
Лек дегил, ҳар нафасе шукр ҳам.
|
