Аллоҳ таоло бу олам халқларини нажот _ қутулиш аҳли ва ҳалок аҳли _ ҳалок бўлувчилар қилиб яратди, бирларини бутларга ибодат қилувчилар, бошқаларини ислом жамоати қилиб яратди. Кофирлар маломат-обрўсизликка йўл топди, ислом гуруҳи эса саломатлик-омонлик, тинчлик, соғломлик сари йўл топди. Бирига дўзах уйи _ оҳ-воҳ чекиш манзили тайинланиб, ислом гуруҳига беҳишт насиб этди.
Кишвари ислом чегараланган бўлиб, бир неча дин аҳли аралаш яшайдилар. Бошдан-оёқ барча мусулмон эмас, мусулмон бўлганлар буни ёлғон демаслар.
Исломнинг ўз шартлари бўлиб, оддий одамларнинг кўпчилиги уларни билавермайдилар. «Ман салимул муслимин _ мен соғлом мусулмонман» деган кишиларгина юзи, қўл-оёғи, тили билан ожизлик кўрсатган кишилар шулар жумласидандир.
Мусулмонлик шартларини Тангри таборак беш турли қилмишдир. Уларнинг барчаси муборакдир.
Аввало, «Ла илаҳа иллоллоҳ» калимаси моҳиятини англа, сўнг Муҳаммадни бил, уни танишингни айтиб қабул қилгил.
Иккинчиси намозни адо этмоқдир. Лекин уни бажаришда баъзи қийинчиликлар ҳам бор. Аввало, таҳорат қилмоқ, таҳорат қандай қилинишини билмакдир. Ўйламаким, сувга кириб ул сув билан бир аъзонгни ювгайсен. Бу хил таҳоратни ҳар бир очкўз, тамаъгир ҳам қила олади. Яна бошқача бир нафис таҳорат ҳам бўлиб, уни бажарганда, аввало сафо чашмасидан хурсандлик билан хотиринг тахтасини поклайсан. Танни эътибор билан ювиб, шу тарзда жонни тоза қиласан. Жонни шундай таҳорат ичига солиб, тан юзида нуқтача қаро қолдирмай, кўздан ёшингни ариқдек оқизиб, балки кўнгилдан бошқа барча ўй-фикрларни чиқариб ташлаб, ўзлик уйини ўзингга ҳаром қилиб, Тангри сари йўл олгандек ўнг оёқни олдин ташлаб уй ичига қадам ташлайсан. Уй эгаси билан икки киши бўлиб намоз ўқимоқ _ яхшироқ. Саждада титраб ерга бош қўйиб, қуёш каби юзни сарғайтириб, вожиби фарзини бажо қиласан, суннатни адо қиласан.
Шу хил намоз қилсанг пок юз билан қуёш каби ерга кирасан, тонг чоғи бошдан-оёқ нурга тўлиб уйғонасан.
Учинчиси ўзингга берилган ҳамма нарсадан закотни адо қилишдир. Бу ерда ҳам икки турли фарқли томон бор. Бири кўплашиб, бири якка ҳолда беришдир. Алоҳидалиги шуки, расул шаръини қабул қилсанг, закот берувчи эса соҳиб нисоб, яъни закотни адо эта олувчи бўлса, қирқ дирамдан бирини ҳисоблаб беради. Ихтиёридаги олтинларию дўконлари, хизматкорлар (ходимлар), туёқли ҳайвонлар, матоу молларидан шариат бўйича тўланади. Дон-дунлар миқдори ҳам белгилаб қўйилган.
Тўртинчиси рўзадир. Уни тутгил, лекин фойдаси ҳақида оғиз очмай қўя қол. Рўза ҳақида баъзи мунозаралар ҳам бор. Чунки Ҳақ рўзани «Ас-савму ли!» деб таъкидлаган. Аллоҳ тутиладиган рўза миқдорини ҳам белгилаб қўйган. Худо таоло «12 ойнинг ҳар бирида рўза тутасен» деб амр қилса, нима қилардинг. Шунча кун тутсанг ҳам сазовор бўларди, лекин жафосини сен тортардинг.
Ақлини ишлатган рўзадор аъзоларига халал етмаслиги ва шариат хилофига йўл қўйилмаслиги зарур. Ҳар бир аъзо ўз вазифасини бажармаги, хилоф ишга бормаслиги, кўрмаслиги, тутмаслиги, айтмаслиги, эшитмаслиги зарур.
Бешинчиси қиблага қадам ташлаб, Каъба томон йўлга тушмоқдир. Бундай саодатга етган одам саҳрони икки сафар кесиб ўтиб, соғлиғи имкон берса, йўллар тинч бўлса, ёнига бир дўстини олиб, фарзлигини ҳис қилгани ҳолда фарз адоси учун йўл олади. Иккинчи бир нарса ҳам борки, камбағал халқ ҳам дўсти хотирига тушиб, дўст ёди хотирига шавқу талаб ўтини солса-ю, фил каби йўлга тушса, ишқ ўтидан телбаланган эл каби эҳромини белига боғлаб, минг ёғоч йўл юрса, не анга улов, не дўст, не карвон керак бўлади.
Дашт унга гулшан-у, насрин _ тикан,
Йўлики ёнида муғилон чаман.
Самум эсгандаги қизил ранг гулу лола учирган шамол рангини эслатади. Ҳақ унга раҳматини далил қилиб, шуълада Халилни эслатиб, барча шартини яратиб беради. Борган одам дўсти уйига меҳмон бўлгандек роҳатланади. Мезбон ҳамма нарсани тайёрлаб қўйган. Балки бу меҳмонни ўзи ҳамроҳ бўлиб уйигача етказиб қўяди.
Хуллас, бадавлатлар қанча-қанча мол сарфласа, камбағалларнинг боришида ўзгача бир ҳолат бордур. Бой одамнинг топган нозу ниёзини озгина ниёзи билан ғариб ҳам топа олади.

Иброҳим Адҳам ҳақида ҳикоя

Иброҳим Адҳам шаҳзодаликни тарк этгач, илоҳ унинг бошига фано тожини қўйди. У ўз мамлакату салтанатини фано елига берди-ю, саҳро томон жойнамоз билан йўлга тушди ва ҳар қадамда икки ракъат намозга бош қўйиб, ўзи ёқтирган Маккани мадҳ этиб, ўн тўрт йил йўл босди. Маккага етиб келгач, уни ўз ўрнида кўрмай ҳайрон бўлди-да: «Ё Аллоҳ, бу қанақаси бўлди?» деб фиғон чекди. Масжид ичидан овоз эшитилди: «Бир ожиза шу саҳрода яёв юриб келаётиб, шавқ-муҳаббат юкидан букчайиб нотавон бўлиб қолган экан, Каъба уни зиёрат қилиш учун кетди».
Бу воқеага ҳайрон қолган Иброҳим Адҳам орқасига қараса, Робианинг келаётганини кўрибди. Дедиким: «Сенинг зиёрат маконинг Арш, осмоннинг юқориси бўлса, Каъба томонга азм этиб кўрки, жаҳонни не ҳолатга қўйибсан?» деб сўради. Робиа дедики: «Дағаллик қилма. Саҳрода ўн тўрт йил йўл юриб, сенинг ўзинг оламга ғавғо солибсан». Иброҳим деди: «Эй покиза, балки фаришталар аҳлидек фалакда кезувчи аёл, нега мен минг ранж чекиб, ганж сенга тегяпти?» Робиа унга: «Огоҳ бўл, неча йил сен саҳрода намоз ўқиш билан банд бўлган эсанг, мен ёлбориш, ўтиниш, умид билан ўтказдим. Сен намози риё мевасидан баҳраманд бўлган эсанг, бизни ниёзу фано умидимизга етказди».
Боқма, Навоий, яна ноз аҳлиға,
Арзи ниёз айла ниёз аҳлиға.