Арузшунослик |
АРУЗШУНОСЛИК — аруз шеърий тизими хусусиятларини тадқиқ қилувчи адабиётшунослик сохаси. Аруз тизими хақида илк тадқиқот араб шоири ва адабиётшуноси Ҳалил ибн Аҳмад қаламига мансуб бўлиб, «Ал-аруз» деб аталади. Шунингдек, Ибн Усмон Мазиний, Имом Ахмад ибн Абдураббих, Ибн ал-Xатиб ат-Табризий, Зиёвуддин Абул Жайш ал-Ҳазражий каби араб олимлари хам аруз шеърий тизими назарий масалалари хусусида изланишлар олиб борганлар. Аруз тизими хақида, айниқса, форс-тожик адабиётшунослари кўплаб илмий асарлар битдилар. Форс-тожик арузшунослигини Мавлоно Юсуф Нишобурий (X аср) бошлаб берган. Кейинчалик бу фан Рашиддин Ватвот (XIII аср)нинг «Ҳадойиқ ус-сехр», Шамс Қайс (XIII аср)нинг «Ал-мўъжам фи меъёр ашъор ал-ажам», Насриддин Тусий (XIV аср)нинг «Меъёр ул-ашъор», Салмон Савожий (XIV аср)нинг «Қасидатун мануот ал-аруз», Абдураҳмон Жомий (XV аср)нинг «Рисолаи аруз» асарлари хисобига бойиди ва такомиллашди. Туркий халқлар орасидан етишиб чиққан алломалар хам аруз илми тараққиётига сезиларли хисса қўшдилар. Машхур файласуф Абу Носир Форобий (X аср), Абу Али ибн Сино Х-Х! асрлар), Абул Қосим Замахшарий (XI-XII асрлар), Абу Яъқуб Юсуф ибн Абубакр Саккокий (XII-XIII асрлар) ўзларининг араб ва форс тилларида битилган илмий асарлари билан нафақат араб ва форс, балки туркий аруз тараққиётига хам хисса қўшдилар. Шайх Ахмад Тарозийнинг «Фунун ул-балоға» асари туркий аруз илмининг илк сарчашмаси хисобланади. Алишер Навоийнинг «Мезон ул-авзон» асари бу сохадаги йирик тадқиқотлардан биридир. Улуғ шоир ушбу китобида арузнинг умумий қоидалари, бахр ва вазнлари турларини туркий тилда муфассал баён қилиб қолмасдан, туркий халқ оғзаки ижоди намуналарининг қиёсий тахлили орқали бармоқ вазни асосларини хам белгилаб берди. Ўзбек арузшунослиги тараққиётида Захириддин Мухаммад Бобурнинг «Мухтасар» деб номланган йирик хажмли тадқиқоти хам мухим ахамият касб этади. Бобур туркий аруз ўлчови имкониятларининг нихоятда кенглигини таъкидлаш мақсадида шеъриятимизда қўлланилиши мумкин бўлган 537 та вазнни (улардан 400 га яқини мутлақо янги, Бобур томонидан кашф этилган ўлчовлар) санаб ўтиб, улардан хар бирига бир байтдан мисоллар келтиради. |
Навоийхонлик
- 0
- 1
Ишқни оловлантирган сув ёхуд “Қаро кўзим”Бир донишмандцан: дунёда энг кучли лаззат нима? — деб сўраганла... |
Илм ва олимлар ҳақидаОламнинг иши халқ билан душманлик экан, олим хор-у, жоқил (били... |
Қўрқутма мени тамуғдинҚўрқутма мени тамуғдин, эй зоҳиди ях, Жаннат манга бўлғуси дебо... |
Навоийнинг ваҳдат тушунчаси ва пантеизмШарқ мумтоз шеърияти, аслини олганда, тавҳид, яъни бирликка асо... |
«Аввалгиларга ўхшамас»Бу – ҳазрат Алишер Навоийнинг тушунилиши анча осон, луғатталаб ... |
Масжидқа неча аҳли риёдек етайин...Масжидқа неча аҳли риёдек етайин, Ё ринд киби азимати дайр этай... |
Бобом сўзин тушунгим келар...Мақоламиз қаҳрамони бир катта шаҳарда ҳоким бўлган, улкан мамла... |
Риёкoр шaйxлaр xусусидaXирқa кийгaн риёкoр шaйxлaр xусусидaким, улaрнинг oлдидa хaқиқи... |
МАҲБУБ УЛ—ҚУЛУББИСМИЛЛОҲИР—РАҲМОНИР—РАҲИМ Ҳамд ангаким, зотиға ҳамд ончаким, ... |
“Лисон ут-тайр” достонида келган тўрт халифа ҳақидаги ҳикоятларҲазрат Навоий бошқа достонларидан фарқли ўлароқ “Лисонут тайр” ... |
Уйғониш даври
- 0
- 1
Чўлпоннинг «тонг сирлари» шеърий тўпламига сўзбошиБаъзи бир ўртоқлар Чўлпонни йиғлоқ, деб айбситадирлар. Балки ҳа... |
Калвак махзумданБухоройи Шариф билодида фақирнинг ота қадрдон бир ошнамиз бўлур... |
Биз ким ва нималардан қўрқамиз?Ҳар кимнинг ўзига яраша қўрқатурған нарсаси бўладир. «Иштонсизн... |
Самарқандда асари нажотЎтган замонларда Самарқандда мадрасалар дорул-улум(Илмлар уйи.)... |
ШаллақиХалқда бир мақол бор: «Ўғри кулиб енггар, ғар йиғлаб.» Шунга ўх... |
Шомий домланинг оқ салла ташвиқотчилари(Абдулла Қодирий)Саҳар ноғорасини қоқиш олдидан сурнай «Наво»ни эзиб бошлаған эд... |
Ай, Худай урғанлар (Абдулла Қодирий)— Бачимаъни ер ислоҳот?(Чиғанмоқ — тисланмоқ, қўрқмоқ.) — деб м... |
Эски шаҳар «чека»си атрофиндаИкки йил энди ярим ёрти ҳукумат ишлари ўз қўлимизга берилиб кел... |
Хонларга хитобБир-икки сўзда давлатли хонларга сўйламоқ истаймиз, афу буюрсин... |
Шодмарг. Абдулла ҚодирийМулла Карим ҳожининг ёши етмиш ёшларда эди. Ёшликда бошигакўб ж... |