Аруз шеърий тизими |
АРУЗ ШЕЪРИЙ ТИЗИМИ — (арабча арз килмок ва ушбу шеърий тизим тадқиқотчиси Ахмад ибн Ҳалил туғилган водий номи) Яқин ва Урта Шарқ халқлари орасида кенг тарқалган шеърий тизим. Ушбу шеърий тизим туркий шеъриятга, хусусан, ўзбек адабиётига араб ва форслардан ўтган. Туркий ёзма адабиётнинг илк намуналари саналмиш «Қутадғу билиг», «Ҳибатул хақойиқ» каби асарларнинг аруз шеърий тизимида яратилганлиги диққатга сазовордир. Аруз XX аср бошларига қадар ўзбек шеъриятининг асосий шеърий шакли сифатида қўлланилиб келди. Аруз шеърий тизими бошқа шеърий системалардан фарқли ўлароқ, мисралардаги бўғинларнинг сифат жихатдан мутаносиблигига асосланади. Яъни қисқа ва чўзиқ (баъзан ўта чўзиқ) бўғинлар, уларнинг бирикуви натижасида пайдо бўлган рукнлар мисралар таркибида муайян бир тартибда такрорланиб келади. Рукнлар ва уларнинг турли ўзгаришга учрашлари натижасида юзага келадиган фуруълар маълум таркибда бирикишидан бахрлар ва уларнинг вазнлари пайдо бўлади. Ўзбек шеъриятида фаувлун, фоилун, мафоийлун, фоилотун, мустафъилун, мафъувлоту ва мутафоилун рукнлари ва уларнинг фуруълари кенг ишлатилган. Умуман, аруз тизимида 19 та баҳр мавжуд бўлиб, улардан 11 тасигина ўзбек шеъриятида қўлланилади. Булар мутақориб, мутадорик, ҳазаж, ражаз, рамал, комил, мужтасс, музореъ, хафиф, мунсариҳ ва сариъ бахрларидир. |
Навоийхонлик
- 0
- 1
Гар Навоийнинг куюк бағрида қондурҚошу юзунгни мунажжим чунки кўрди бениқоб, Деди: кўрким, Қавс б... |
Икки ўтлуғ наргисингким, қилдилар бағрим кабобИкки ўтлуғ наргисингким, қилдилар бағрим кабоб, Биридур айни ху... |
Тиласа равзани зоҳид, Навоийю - кўюнгЗиҳи висолинга толиб тутуб ўзин матлуб, Муҳаббатидин отингни ҳа... |
Эй Навоий, ишқ дарди кўрган эл кўнглин бузарЭй алифдек қоматинг майли бузулған жон аро Ганжи ҳуснунг жавҳар... |
Лутфунг ози жон олур, қаҳринг кўпи ҳам ўлтурурҚаҳринг ўлса, барча ишимдин малолатдур санга, Лутфунг ўлса, юз ... |
Ҳар неча дедимки: кун-кундин узай сендин кўнгулКўргали ҳуснунгни зору мубтало бўлдум санга, Не балолиғ кун эди... |
Сенинг васлинг муяссардур мангаМенмудурменким сенинг васлинг муяссардур манга? Бахти гумраҳдин... |
Халқ дер: жон беру ё кеч ишқидинШаҳр бир ой фурқатидин байт ул-аҳзондур манга, Бир гули раъно ғ... |
Элга гар бу иш ҳунар бўлса, бўлуптур фан мангаУл малоҳат ганжи ҳажрида бузуғ маскан манга,Уйладурким, жондин ... |
Эй Навоий, бу фано дайрида не бор манга?Гарчи ҳажрингдин эрур юз ғаму озор манга, Ғам эмас васлинга умм... |
Уйғониш даври
- 0
- 1
Шубҳа(Ҳикоя)— Колхозимизда ва қишлоғимиздағи якка хўжаликлар орасида... |
Янги систем бетарафликИнқилоб баракасинда ҳисобда ҳам бўлмаған аллақанча янги систем ... |
Қўрққан олдин мушт кўтарар(Бу фелетон «Қизил Ўзбекистон» газетасининг 1935 йил, 21 сентяб... |
БўзахонадаТунов кун кайфимиз бир оз ширалангандан сўнг, Тошпўлад тоға кос... |
Қурбонлиқ ўғрилариКичкина хангама— Қурбон ҳайити ҳам келди... бу йил қурбонлиқдан... |
Думбаси тушиб қолган эмишКичкина фелетўн(Эски шаҳар Озиқ шўъбасига бағишлайман) Гўш...О... |
Қурбон байрами (Ҳангама)Бойларникида имлама, хасисларникида димлама.Бу кун қуввати келг... |
ДардисарБир неча айёмларким фақир дардисар(Бош оғриғи (муал.).) бирлан ... |
Келинни келганда кўр, сепини ёйғанда кўр— Ош тегса — тўй, тегмаса тафарруж...(Тафарруж — томоша.) деб о... |
Наҳс босқан экан...Кашмиридан келган ромчининг олдиға ўлтуруб:— Қани бир бахтимизн... |