Архаизм |
АРХАИЗМ - эскириб, истеъмолдан чиқиб қолган, хозирги тилимизда синоними мавжуд бўлган сўз ёки ибора. Архаизмларнинг лексик, фонетик, морфологик ва фразеологик каби кўринишлари мавжуд. Архаизмлар бадиий адабиётда ўтмиш манзараларини акс эттириш, давр рухини хаққоний ва ишонарли ифодалашда, нутқ охангининг тантанаворлигини таъминлашда услубий восита сифатида ишлатилади. Масалан, Ойбекнинг «Навоий» романида шундай жумлага кўзимиз тушади: «Қадим замонда бир олим ўтган экан. У агар рубъи маскундаги барча олимларнинг хотирларидан барча улум ва фунун баногоҳ кўтарилса, у илмларнинг ҳаммасини аслидай тиргизишга қодирмен, дер экан. Ўғлим, сизда ўшандай зако ва истиъдод кўрамен. Саъи-ғайратни асло қўлдан бермасангиз!» Кузатаётганимиздек, парчада ҳозирги тилимизда қўлланилмайдиган сўз ва қўшимчалар ишлатилиб, Ойбек уларнинг баъзиларига саҳифа остида изоҳ ҳам берган. Бу хил лексик ва грамматик бирликлар китобхонга акс эттирилаётган давр рухини хис қилишга ёрдамлашади, воқеа-ҳодисаларнинг ишончлилигини таъминлайди. Ёзувчилар архаик сўз хамда иборалардан баъзан сатирик ва комик образлар яратиш, матнга кесатиқ, киноя оҳангини бериш мақсадида фойдаланадилар. А.Қодирий «Калвак Маҳзумнинг хотира дафтаридан» туркум хикояларида, Ғ.Ғулом ва А.Қаҳҳор ўтмиш мавзусидаги қисса ва хикояларида архаик сўз, ибора хамда архаик услубдан мана шу ниятда фойдаланганликларини кузатиш мумкин. |
Навоийхонлик
- 0
- 1
Ишқни оловлантирган сув ёхуд “Қаро кўзим”Бир донишмандцан: дунёда энг кучли лаззат нима? — деб сўраганла... |
Илм ва олимлар ҳақидаОламнинг иши халқ билан душманлик экан, олим хор-у, жоқил (били... |
Қўрқутма мени тамуғдинҚўрқутма мени тамуғдин, эй зоҳиди ях, Жаннат манга бўлғуси дебо... |
Навоийнинг ваҳдат тушунчаси ва пантеизмШарқ мумтоз шеърияти, аслини олганда, тавҳид, яъни бирликка асо... |
«Аввалгиларга ўхшамас»Бу – ҳазрат Алишер Навоийнинг тушунилиши анча осон, луғатталаб ... |
Масжидқа неча аҳли риёдек етайин...Масжидқа неча аҳли риёдек етайин, Ё ринд киби азимати дайр этай... |
Бобом сўзин тушунгим келар...Мақоламиз қаҳрамони бир катта шаҳарда ҳоким бўлган, улкан мамла... |
Риёкoр шaйxлaр xусусидaXирқa кийгaн риёкoр шaйxлaр xусусидaким, улaрнинг oлдидa хaқиқи... |
МАҲБУБ УЛ—ҚУЛУББИСМИЛЛОҲИР—РАҲМОНИР—РАҲИМ Ҳамд ангаким, зотиға ҳамд ончаким, ... |
“Лисон ут-тайр” достонида келган тўрт халифа ҳақидаги ҳикоятларҲазрат Навоий бошқа достонларидан фарқли ўлароқ “Лисонут тайр” ... |
Уйғониш даври
- 0
- 1
Чўлпоннинг «тонг сирлари» шеърий тўпламига сўзбошиБаъзи бир ўртоқлар Чўлпонни йиғлоқ, деб айбситадирлар. Балки ҳа... |
Калвак махзумданБухоройи Шариф билодида фақирнинг ота қадрдон бир ошнамиз бўлур... |
Биз ким ва нималардан қўрқамиз?Ҳар кимнинг ўзига яраша қўрқатурған нарсаси бўладир. «Иштонсизн... |
Самарқандда асари нажотЎтган замонларда Самарқандда мадрасалар дорул-улум(Илмлар уйи.)... |
ШаллақиХалқда бир мақол бор: «Ўғри кулиб енггар, ғар йиғлаб.» Шунга ўх... |
Шомий домланинг оқ салла ташвиқотчилари(Абдулла Қодирий)Саҳар ноғорасини қоқиш олдидан сурнай «Наво»ни эзиб бошлаған эд... |
Ай, Худай урғанлар (Абдулла Қодирий)— Бачимаъни ер ислоҳот?(Чиғанмоқ — тисланмоқ, қўрқмоқ.) — деб м... |
Эски шаҳар «чека»си атрофиндаИкки йил энди ярим ёрти ҳукумат ишлари ўз қўлимизга берилиб кел... |
Хонларга хитобБир-икки сўзда давлатли хонларга сўйламоқ истаймиз, афу буюрсин... |
Шодмарг. Абдулла ҚодирийМулла Карим ҳожининг ёши етмиш ёшларда эди. Ёшликда бошигакўб ж... |