Бу вақт хоқон Искандарнинг Ҳинддан Чин томон йўл олганидан хабар топди. У кўпдан-кўп лашкар тўплаган, сон-саноқсиз қуроллар ҳам тайёрлаб қўйганди. Лекин хоқон дарҳол душманлик ишига киришмай, хусумат бошламай туриб, сулҳдан урушга сабаб бўлган масалани тинч йўл билан ҳал қилиш, шунга рақиб томон ҳам кўнса, дўстона муносабатлар ошкор қилиб, рақибни тинчгина жўнатиб юбориш йўлини маъқул кўрарди. Иш бу билан ҳал бўлмаса, уруш бошлашга мажбур бўларди.
Шуларни ўйлаб хоқон олдин доно бир одамни элчиликка юборди. Элчига ўзи ўйлаб қўйган ишларни белгилаб келишини топширди. Қосид элчи билинтирмай келиб шоҳ саройига назар солиб кузатди. Сипоҳларнинг кўриниши, сўзлари, чодирлари оддийгина эканини кўрди-да, ҳамма нарсани кузатиб чиққач, Чинга, хоқон даргоҳига қайтишни ўйлаётганда, уни кузатиб юрган сипоҳлар шоҳга хабар бердилар. Элчи ер ўпишга ўтди. Шоҳ бошқа кийимда ҳар хил ишлар билан машғул бўлган ҳолда уни кузатарди. Унинг ақлли, ҳушли одам эканини кўрди-да, ҳотиржам бўлиб: «Энди гапларингни гапиравер», деди. Элчи шоҳни дуо қилгач, хоқон деганларини бирма-бир баён қила кетди: «Хоқоним таъкидлашича, шоҳ бу кишвар сари қуёшдек юзи билан нур таратиб келди. Бунинг маъноси не эди?
Фикринг дўстлик эса, дўстлик бундай бўлмайди, бу хил ишни дўстлик деб атаб ҳам бўлмайди. Сен, улуғ шоҳ катта қўшин билан бизнинг мулкка кириб келиб, мамлакатимизни томоша қиляпсан. Ёки муддаонг душманликми ёки биздан ёмонлик кўриб, рақибликни маъқул кўрдингми?
Сенинг илгари хирож учун келган элчингни узр айтиб, тирик қўйиб юбордик. Деган экансанки: «Доро ўлиб, тахт менга қолди». Деб эрдимки: «Доро билан менинг ўртамда тинчлик, келишувчилик муносабатлари барқарор эди. У мени енгган эмасди, менга тўланадиган хирожни белгилаб бермаганди. Агар сен шундай қилмоқчи бўлсанг, иккаламиз ёлғизликда ўтириб, бу масалани ҳал қилиб олайлик. Бу ишга рози бўлмасанг, қазо менинг пешонамга ёзганини кўравераман-да.
Олдин ҳам шу сўзларни айтгандим, ҳозир ҳам шу сўзлардан қайтмайман, булардан бошқа сўзим йўқ менинг.
Агар сенга ҳам сўзларим маъқул келса, сулҳ тузиб, гапингнинг ўзи сулҳ битими ўрнига ўтади. Агар ёмонликка юз буриб, душманликни маъқул кўрсанг, менинг ҳам бу ишда камчилигим йўқ. Сипоҳларимнинг сон-саноғи йўқ. Яроқларим ҳам етиб ортади. Бутун мамлакат, ҳатто аёлларгача охирги жони қадар жанг қилади. Аммо икки томон уруш қиларкан, зафарнинг қайси томонда бўлишини билиб бўлмайди. Ким ғолиб бўлиши маълум эмас экан, пешонамизга ул ҳарф ёзилмаган экан, киши урушдан узоқ бўлгани эҳтиёткорлик жиҳатидан яхшироқдир».
Элчи бу сўзларни айтиб бўлгач, жавоб истаб ерга кўз тикди. Искандар бу сўзларни табассум билан, фикр юритиб эшитар экан, деди: «Агар шоҳлиғ ҳурматида, жаҳондорлик расму ойинида мен билан Дорони Хоқони Чин билан тенг тутар эканлар бу унча тўғри эмас. Кимса огоҳ бўлса, биладики, мулк билан шоҳлиғ агар шоҳнинг мулки билан белгиланса, менинг кишварим икки Дороникичалик бор. Агар гап шижоатда бўлса, бундан ҳам хабар топгандур. У билан урушишга тўғри келди, кўрдикки, унинг шавкати меникининг ўндан бирича эди. Уни шундай ожиз қилдимки, халқи уни бутунлай кўрмайдиган бўлди. Мен ғолиб эдим, оллоҳ охири менга нусрат берди.
Агар Хоқон шу сирларни, оғир сўзларни унутмоқни истаса, ўзини буйруғимга бўйсундирсин, ўзининг узри, сабабларини ҳимоя қилсин. Иложи борича унга риоят қилай, ҳурматини жойига қўяй. Буни қўллаб-қувватламаса, уруш кунини бошига солай. Нима деган бўлсам, ростдир, рост сўзламак мен учун одатдир. Сўзим тугади, энди тезда қайтгил-да, унга бу сўзларимни аниқ қилиб тезроқ айт.
Сен бораркансан, мен ҳам аста юриб боравераман. Сўзларимга Ҳоқон жавобини эртароқ олиб келолсанг, икки томонга ҳам савоб бўлади. Буйруғимдан бўйин тобласанг, кўрамиз, фалак не ўйинлар кўрсатаркан?»
Элчи бу сўзларни эшитиши замон ҳаяжонга тушганича жўнаб кетди. Саройга етгач, Искандар сўзларини Ҳоқонга сўзлаб берди. Ҳоқон Искандарнинг ўзи ўйлаганича жасоратли эканига ишонч ҳосил қилди ва урушишга мардона бел боғлади, Искандарнинг етиб келиш вақтини ҳисоблади. Етти, йўқки, етмиш отасининг юртидан, бутун Хитой мамлакатидан аскар йиғмиш эди. Сипоҳи осмон юлдузларидан ҳам кўпроқ, саҳродаги қумдан ҳам сони ортиқроқ эди. Тўққиз юз минг камондан ўқ отувчиси, яна шунча қиличбоз жангчиси бўлиб, барчасининг кийими зарҳалу зарбафт эди. ҳар қайси ўқчи ва ханжарбоз темир кийимларда бўлиб, шунча сипоҳлар билан Чин ҳоқони Чин шаҳридан чиқиб келдию, душмандан олдинроқ улгуриш учун сипоҳларни тезда тушириб, хандақ қаздиришни бошлади. Ўз сипоҳининг чор атрофича хандақ қаздирди. Унинг, хандақнинг даври 15 йиғоч бўлиб, ичи метинлар билан мустаҳкамланган. Кўпдан-кўп арава ҳам тайёр бўлиб, улар устига тўралар4 ўрнатилган, аравалар бир-бирига боғланган бўлиб, уларнинг кетидан найзали ва ўқотар сипоҳлар тизилганди. Хандақлар олдига мустаҳкам мўнду санчиқлар тиқиб қўйилганди.
Чин қўшини сипоҳларни шу тариқа бекитиб, душман устига қўққисдан ҳужум қилиш усулини қўллашга тайёргарлик кўриб турарди. Қарши тарафдан аста-секин Чин қўшини томон яқинлашиб келаётган Искандар қўшини ҳам яширинча, ўзини бекитиб қадам ташларкан, узоқдан Хоқон лашкарларининг қораси кўринди. Сипоҳини тезгина тузган Искандар сурон солиб жангга киришди. Искандар қўшининг бирдан яқин ердан пайдо бўлиб, қаттиқ сурон солиб ҳужум қилиши Чин сипоҳларини ваҳимага солиб қўйди. Оқшомда икки сипоҳ ором олиб ётаркан, қоронғу тушгани учун икки томондан талоя5 қўшинлар тинчини ҳимоя қиларди. Язаклар кеча қоровуллари тез-тез пайдо бўлиб, адашган ўқларга ҳам дуч келиб туришар, Искандар эртаги бўладиган жанг ҳақида фикр суриб, хилма-хил режалар тузар экан, ҳикмат аҳли унинг олдига бориб, «Эртаю индин сабр қилиш керакка ўхшайди, душманга сездириб туриб жангни тўхтатиб туриш лозим. Сайёраю сабоботлар вазияти шуни тақозо қилади. Икки кун сабр қилиб, кейин, учинчи куни ҳужум қилса шоҳ, душманни мағлуб этса ажаб эмас. Искандар бу сўз билан таскин топди-ю, юрагидаги ташвишни унутолмасди. Чин хоқони ҳам кўнглидаги нотинчликдан қутулолмасди. Иш шу ерга етдики, эл ичида шундай ваҳимали гап-сўзлар бошланди: «Бу номи чиққан жасур шоҳ, юраги қоплон, шукуҳда бир шер жаҳонгирликни ҳавас қиладиган бўлса, шу вақт ичида бир неча йирик мамлакатларни фатҳ этди. Бизнинг кучимиз Дороникича эмас, унда бўлса бизга қараганда ўн баравар савлату шукуҳи бор.
У соҳибқирон ҳам, паҳлавон ҳамдир. Бундай киши билан жанг қилишга киришмоқ бемаънилик бўлади. Бировким, унда ақл даъвоси бўлса, ўзини ўлдиришнинг не маъноси бор? Йўқ, ўз жонига ҳам, халқ жонига ҳам, не жон, балки номусу орига ҳам зиён бўлиши турган гап. Агар шоҳга мутеъ бўлса ва хирож тўлашга розилик берса, Искандар тожу тахтни ҳоқонга қолдиради.
Маллу унга не ёмонликлар қилмади. Бугун эса ўғли Феруз обрўли, ўзига ишонган ҳукмдор бўлиб ўтирибди. Итоаткор бўлгани учун Ройи Ҳинднинг, Ҳиндистондай мамлакати бор. Агар хоқон ҳам унинг қошига борса, мамлакат тожини бошига қўяр. Унинг хизматини қилса, мамлакатининг барисини қайтариб олар. Бошқача йўл тутса, кейинги пушаймонлигининг фойдаси бўлмайди».
Хоқоннинг амалдору аъёнлари, лашкарлару хизматкорлари ҳам шу фикрни таъкидлашарди. Биров унга хос маҳрам бўлиб, Хоқон билан сирдош эди. Бир замон хоқоннинг хилват ўтирганин кўрди-да, олдига кириб зор-зор йиғлади. «Элимиз бошига оғир ташвиш тушибди», деб халқ орасидаги гапларни бирма-бир гапириб берди. Сўзини тугатгач, деди: «Эй шаҳриёр, сенга ҳамиша бахт ёр бўлсин. Маълум бўлган гапларни сенга айтиб бердим, инонсанг, бу ҳолатга бир фикр қиларсан, ишонмасанг, ўйлаб кўриб бир чора топарсан».
Хоқон бир оз ўйлаб, дўстининг сўзлари ҳақиқатга яқинлигига ишонч ҳосил қилди. Ўзи ўйлаган чоранинг тўғрилигига, халқи ҳам шу хил тадбирни қўллашга инонди. Кутилаётган жанг худди чинни билан темирни уриштиришга ўхшайди. Чинни парчаланади. Хоқон шуларнинг барчасини ўйлаб ухлаёлмай чиқди.
Қуёш чиқмай туриб ўз фикрининг тўғрилигига яна бир маротаба имон келтирди. Ақл кўнглига бир фикр солди.
Эрта тонг маҳали бир хос маҳрамни чақиртирди-да: «Менинг оромгоҳим олдидаги одамларни узоқроққа сур. Дераза пардасига ҳам яқин келтирма. Баланд овоз билан: «Бугун шоҳ элни қабул қилмас экан!» деб айтгин-да, оқшомгача бу эшикни асра. Мендан хавотир олма. Мен ярим кечада келсам керак, ўшанда чироқни ёқ. Агар келмасам, ўз ўрнингни солиб ётавер. Лекин мендан не воқеа юз берганини сўрама!» Шоҳ уйга кириб кийимларини алмаштириб элчилар кийимларини кийиб олди. Маҳрамига айтдики: «Дераза пардаси ёнига бир от олиб кел!». Отни тайёр қилиб келтиришгач, дераза пардасига яқин келиб, отга минди.
Қоронғуда сипоҳ чегарасидан чиқиб, дарвозабон олдига етди-да, муҳим бир нақшни кўрсатиб, «Мени чиқариб юборинглар, муҳим иш билан кетяпман», деди. Дарвозабонлар нишонага ишониб чиқариб юбордилар. Хоқон юз минг хаёл билан борарди. Осмондаги юлдузлар бирин-кетин уча бошладилар, қуёш кўринди, ниҳоят у Искандар қароргоҳига етиб борди. Унинг келгани ҳақида шоҳга: «Ниҳоятда гўзал бир элчи келибди. Бошдан оёғигача нур, одам сурати билан келган фаришта», _ деб хабар етказдилар. Искандар: «Эҳтиром қилиб, тахтим олдига жой солинг. Бу кеча ажойиб бир туш кўрибман. Қуёшдек бир нарса нур сочиб турар, яна бир қуёш ҳам кўриниб турарди. У келиб олдимда бош қўяр эди, киши мундоқ икки қуёшни ҳеч қачон кўрган эмас».
Яна ҳикмат аҳлининг китобларида:
Наводир эди бу икки кунда кўп,
Ки зоҳир бўлур дедилар мунда кўп.
Улар айтган нодир ишларнинг бири шу бўлса, ажаб эмас. Шу сўзларни айтгач шоҳ: «Юринг, сиз айтган кимсани ичкари киритинг», деди. Мулозимлар ташқаридаги меҳмонни ичкарига олиб кирдилар. Элчи шоҳдан узоқроқ туриб таъзим бажо қилди. Искандар уни ўз олдига чақириб қучоқлади. Бахтдан бу башорат етиб, шоҳ элчига «Ўлтир!» деб ишорат қилди. Элчи шоҳ олдида ўзига тайёрланган жойига ўтиргач, Искандар савол берди: «Қандай сўзунг бўлса, бошлайвер, не сирни айтсанг, бизга тушунтириб қўй!» Элчи шошилмай сўз бошлади: «Неким ҳукм қилсанг, жоним устига, лекин Хитой хони, Хоқони Чин тадбири ройига юз офарин. Менга неча шариф сўз айтгандилар. Подшо билан элчи олдидаги сўзларни ҳамма ҳам эшитавериши мумкин эмас. Яна хоқоним дегандиларки, элчию шоҳгина хилватда суҳбатлашишлари маъқул. Савол берилса, сен барчасига жавоб қила оласан. Шундай бўлмаса, ўрнингдан тургилу, сени банди қилсалар ҳам, дам урмагил.
Сарой халқи гумон қилишса, оёғингга банд солишсин, қўлингни каманд билан бойлашсин. Искандар ўз олдига ўткир қилич қўйсину, кейин сен саволларига жавоб бер». Мендан хавфингиз бўлса, оёқ қўлимни боғлангиз».
Искандар элчининг бу сўзларидан хурсанд бўлиб, «Борингиз, ҳаммангиз чиқиб кетингиз. Шунинг учун банд айламоққа ҳожат йўқ. Попишаклар одати лочинга мос келмайди», деди. Лекин ҳикмат аҳли илтимос қилишиб, элчининг оёғини боғлаб қўйишди, қўлини ҳам боғлашди, шоҳ олдига қилич ҳам келтириб қўйдилар, кейин улар шоҳ билан элчидан анча нари бориб турдилар. Шоҳ билан элчи олди хилват бўлгач, шоҳ олдинги сўзларини қайтарди. Элчи айтдики: "Эй покиза шоҳ! Ҳузурингдаги элчи Чин хоқонидир. Аёғимда банду, қўлимда банд, не илгимда тиғу, не кўнглимда кин. Бу иш боиси неча суръат эди, ки бу навъ келмак зарурат эди". Искандар ҳайрон бўлиб сўради: «Эй Чину Хитой сипоҳдори, нечук шоҳлар бундай хато қилишибди. Душманига ўзини бундай асир қилиб бериш, ўз оёғи билан келиб бу аҳволга тушишга нима сабаб бўлди экан?» Аввал шу саволимга жавоб беринг-чи!»
Хоқони Чин фикр қилиб деди: «Эй дунё мулкининг эгаси! Бошимга мушкил иш тушган эди, бу келиш шунинг иложи бўлди. Сенга эътиқодим, ишончим бор эди. Сен ақлли, мард, ҳимматли паҳлавонсан. Золимлик сенинг шиоринг бўлмайди. Бошқа душманларинг сенга қарши қўшин билан чиқишиб хато қилишди, узр сўрашганда, уларнинг ҳурматини ҳам жойига қўйдинг. Мен сенинг олдинги ишларингни ёдда тутган ҳолда ўзимни шундай камтар ва беҳол қилиб тахтинг олдига келдим, арзи ҳолимни айтдим.
Искандар унга офарин айтиб: «Жуда тўғри иш қилибсан. Яна сўзинг бўлса, изҳор қил», деди.
Хоқон уни яна бир дуо қилгач, дедики: «Бу ерга келишдан мақсадим, сен билан юзма-юз, ёнма-ён ўтириб, қошингда дилимдаги сўзларнинг барини айтмоқчийдим. Сўзим шуки, шоҳдан элчи келиб ҳам келгилу, ҳам хирожни қабул қил», деган, жавобимдан подшоҳ ранжиган. Шунга узр сўрагани келдим. Ортиқ сўз демайин: гуноҳкорман, ўлимга сазоворман. Айбимни билиб туриб хор бўлиб олдингга келдим Агар авф қилиб шод этсанг ҳам, сенинг хулқи лутфингга мос иш бўлади. Агар тиғ тортсанг ҳам жоним фидо».
Искандар: «Эй бахтиёр шоҳ! Менга сен маъқул жавоб айтиб эдинг. Дўстларим ҳам, бегоналар ҳам аҳамиятли маслаҳатлар беришган эди, лекин мен ўзимни пухта тадбирлик санаб, жаҳонни фатҳ этмоққа азм айладим. Душманини енгган ҳар бир ғолиб шоҳ шунақа фикр юргизади. Сўзимда хатоларни энди англаяпман».
Хоқон шоҳни яна бир дуо қилиб, сўз бошлади: «Олам аҳли сенга тобе бўлсин. Не кишварни очмоққа қадам урган бўлсанг, ўша мамлакат сенга осонликча мағлуб бўлмади. Маллу не найрангу афсунлар қилмади?! Сен эса унинг бошидаги тожни ўғлига кийдирдинг. Уни лутфингдан баҳраманд этиб, ота мулкига шоҳ қилдинг. Мени душманинг деб хаёл қилардинг. Шунинг учун ўзимни бундай селга оёқости қилдим. Хаёлимга келадики, бу хил ҳеч ким қилмаган иш учун нима яхшилик қиларкансан?»
Искандар деди: «Кўнглингни жамъ қил. Икки дунёда сен ота, мен ўғилман. Нима десанг хизматингда бўлай, сени тахтимга ўлтуртайин. Фарзанддек оёғингни ўпиб, «Файлақус тирилди», деб эълон қилай. Сен шоҳ бўлу, мен сенга сипоҳдорлик қилайин. Буларни истамасанг, нимани хоҳласанг, мен унга ёрдам берай».
Хоқон шод бўлиб, кўп-кўп дуолар қилди, кўзидан ёшини тия олмай, шукр туфроғига бошини қўйиб, деди:
«К-эй, шаҳаншоҳи гардунсарир,
Сарирингга йўқ авжи гардунназир.
Ҳамиша жаҳонпаҳлавон бўлғасен,
Жаҳон аҳлиға комрон бўлғасен.
Бу ҳимматки бермиш санга бениёз,
Эрур шаҳлиғингға жаҳон мулки оз.
Демон лойиқинг икки олам эди,
Ки ўн бўлса эрди, дағи кам эди.
Сен ота ва ўғиллик сўзини айтдинг. Мен бу сўзларни гумон ҳам қилмагандим. Мени бундай олий мақомга кўтаришингни хаёлимга ҳам келтирмаган эдим. Гарчи сенга мендек ота ярамаса ҳам, аммо бундай демоқ мен учун хато бўлурди. Садафнинг отаси гавҳар бўлса, гавҳар зотининг шарафи камайиб қолармиди? Бу эҳсонингга гарчи лойиқ бўлмасам-да, садаф билан дур ҳолидан йўқ дея олмайман.
Ва лекин бошқа сўзларни ҳам аён қилдинг, улар ҳам ҳозир айтганимизча бор. Келишдан мақсадим, сен бу сирни элга фош қилмагил, элчиларга қилинадиган мулозамат билан бугун шом бўлгач узат. Элингга: «Бу келган элчи ярашиш ҳақида гапирган эди, қабул қилдим», деб эълон қил.
Тонг отгач, қошимга элчи юбориб, мени даргоҳингга таклиф эт, мен ҳам сенинг чақириғингга амал қилган бўлиб келай. Мени кўрганда, эл кўргандек таъзим айла, ота-боболаримиздан қолган мамлакатларимизни бирга қўшгандек бўлайлик.
Улус ичра эъзоз қилғил мени,
Ато, деб сарафроз қилғил мени.
Хирож ҳақида сен юборган мактубда айтилган эди, шунинг учун хирож ҳақида индамай қўя қол. Хирож истамакдан мақсад мол эса, дуру лаъл бизда беҳаддур. Қачон зарур бўлса, улардан мўл-кўл тўкиб ташлайман. Неча вақт бўлса ҳам, сенинг манзилинг кишваримизнинг исталган гулзорида бўлсин. Бу ерда сен истаганча истиқомат қил, жўнаш вақтинг тайин бўлгач, узатиш одатимизга кўра сен билан хайрлашайлик. Бу яширин сўзларимни ҳам бажаргин. Бу хил ишни ўзим ўйлаб топдим», деди.
Искандар Хоқоннинг барча сўзларини қабул қилди ва шу тарзда ишни амалга оширди. Хос хизматкорларини чақириб деди: «Бурун қўлларидан арқонни олинг, кейин оёқларини банддан бўшатинг. Яхши сўзларга уста экан. Денгиз билан кон орасига сулҳ солди, яъни менинг билан Хоқон орасига сулҳ солди. Шоҳона тўнлар кийдиринг, мунча пул бериб, олдимга келтиринг».
Шоҳ буйруғи дарҳол ижро этилгач, Искандар элчига: «Кечгача шу ерда дамингни ол-да, қоронғи тушиши билан йўлга равона бўл», деди. Элчи меҳмонхонада кечгача дам олди-да, юзидан ниқобини олмай, Чин чегарасигача шу тарзда борди. Ой чиққач, тоғ ва дашт бўйлаб, олдин юборган элчиси билан биргаликда кетишди. Шоҳ ўз чодирига етиб боргач, отни шеригига топшириб, шоҳпарда ичига кирди.
Тонг пайти Искандар одамларни чодири атрофига йиғди-да, фармонни тез бажарувчи бир навкарини: «Хоқон сари бориб, мендан салом айт ва гинани қўйиб сулҳга киришгил:
Агар яхшибиз, гар ёмонмиз букун,
Сенинг мулкингга меҳмонмиз букун.
Туриб келки, биз кинадан тоқбиз,
Бағоят жамолингга муштоқбиз.
Яқинким бу сўзни қабул айлагунг,
Ниёз аҳли сори нузул айлагинг»
деб айт», деб тайинлади. Искандар сўзларини тугаллаши биланоқ элчи от чоптириб кетди. Хоқон сипоҳига яқинроқ юриб, ўзининг элчи эканини ошкор қилди ва нима учун келганини англатди. Бу гап Хоқонга эшиттирилгач, элчини чодири ичига чақирди ва унга савол берди:
«Келмагингдан мақсадинг нимадир?» Элчи Искандар тайинлаганларини тўла-тўкис гапириб берди. Хоқон бу ҳаётбахш сўзларни хурсанд бўлиб тинглади-да, деди: «Олдин бизга қасос олмоқ мақсади билан гаплашганди, шу туфайли бизга сипоҳ тортмоқчи ҳам бўлди. Энди мулойим сўзлабди, бу сўзлар бизга ёқиб тушди. Энди ўртамизда гинахонлик қолмади. Сен тез қайтиб борсанг, бунга янада аниқроқ ишонамиз», деди. Элчи: «Ўзингиз борсангиз, бу сўзлар янада равшанлашади», деди. Хоқон кулимсираб, Искандар томон бориш учун от ҳозирлатди. Буни кўрган Чин сипоҳи хавфдан омон топаётганидан хурсанд эди. Ҳамма йирик амалдорлар шоҳга эргашдилар. Хоқон ҳамма ўз ўрнида қолишини айтиб, юзтача гулрўй Хитой қизлари ва мингтача яхши хислатли қиз ва аёлларни ўзи билан бирга олиб Искандар қароргоҳи томон йўл олди.
Искандар томонидан ҳам шоҳлару донишмандлар бирга боришарди. Хоқонни ҳамма йиғилганлар қизғин кутиб олишди. Шоҳ остонага яқин боргач, Хоқон отидан сакраб тушди, гиламга оёқ қўйиши билан Искандар ҳам ичкаридан чиқиб келди. Икки томондан қўл очиб кўришдилар, гўё хуршид билан моҳ учрашгандек бўлди. Икковлари ота-ўғилдек кўришгач, икки олам кўшилгандек бўлди. Яна қучоқлашиб кўришишгач, Искандар ўз тахти томон юрди. Бир қўли билан Хоқон қўлини ушлаб келаркан, унга шоҳ тахт йўлини кўрсатиб борарди. Хоқон андиша юзасидан кечга қолган эди, шоҳ уни қўймай тахтга олиб чиқди. Оёғини тахтга етказиб, аввал уни ўтқазиб, сўнг ўзи ўтириб, ваъда қилишганча суҳбат қуриб, мулойим-мулойим сўзлаб Ҳоқонга баъзан ота-ўғиллик муносабатини ишлатиб қўйишарди. Бирор гап айтмоқчи бўлишса, бир-бирларининг қўлларидан тутиб гапиришарди. Сўзлар тугагач, баковул келиб шоҳона дастурхон ёзди, қуёш шаклидек нонлар қўйилди. Дастурхонларга қўйилган таом оламга сиғ
масди. «Чин халқи бу хил мулоқотимиздан хабар топса эди, муҳаббат тариқидаги исботимизни яхшироқ тушуниб етарди», деди Искандар. Бу сўздан хурсанд бўлган Хоқон ҳам ўрнидан туриб, Искандарни мақтаб кетди. Искандар сариғ рангли майни Хоқонга узатиб, ўзи қизил майни танлади.
Кўп ўтмай Хоқон Чин шаҳрига қайтди ва узлуксиз базмларга тайёргарлик кўра бошлади.
Саройда давлат аҳлини тўплаб: «Бу баланд мартабали шоҳ олам юзини тамомила фатҳ қилди, жаҳоннинг қанча-қанча шоҳларини ўзига банда айлади, қачон бизга бундай меҳмон бўлиб келиб, мен билан тахти устида суҳбат қуриб, оталикка қабул қилади, ўғил сифатида шафиқим бўлади, деб ўйлабмиз. Биласизларки, биз билан жанг қиладиган бўлса, халқимизнинг чангини осмонга тўзитган бўларди. Уни қай тарзда меҳмон қиламиз, шу ҳақда фикрларингизни эшитсам», деди. Аъёнлар:
Бу шоҳеки бор эмди меҳмонимиз,
Гар олида бўлса, фидо жонимиз
деб ихтиёрни Хоқонга топширдилар. Шундан кейин ўзаро маслаҳатлашиб, Чин халқига азалдан одат бўлган меҳмондорчилик усули тўққиз-тўққиз тақдим қилишга киришдилар. Энг яхши, чиройли, югурук, ҳар хил зарбофтлар ёпилган 9 минг тулпор от, ҳар бири филга тенг дуру, лаълу, феруза мунчоқ тақилган безакли 9 минг туя, тез юрар, безатилган 9000 хачирда ипак, шойи кийимлар, хитойи пардалар, 1000 та энг гўзал ёноқлари гул-гулу, мижалари тикан, қобоғлари кенг-кенгу, оғизлари тор энг гўзал Хитой паривашлари, булардан ташқари яна икки ажойиб совға, бири-қуёшсимон жоми Жамшиддек кўзгу, уни оддий халқ «Оинаи Чин» деб атарди. Унинг иккала юзи ҳам кундек ёруғ бўлиб, донишмандлар унинг бир томонини шоҳ олдига икки киши даъвогар бўлиб келганида қўллардилар. Бундай чоғда жом гувоҳ ўрнига ўтар, яъни кишининг сўзи чин бўлса, унинг юзи кўриниб турар, ёлғончининг юзи кўринмай қоларди.
Кўзгунинг яна бир томонидан шоҳ зиёфатларидан фойдаланиларди. Йиғинда ичкилик ичаётган ҳар бир киши унга қараб-қараб турсалар, маст бўла бошлаган одамнинг юзи бузуқ, узун, қийшиқ, кичик ёки катта бўлиб кўринар, бу ҳолатни кўрган одам ҳушига келиб, дарров май ичишни тўхтатиши лозим эди.
Яна бир совға жаҳон офати, йўқ-йўқ жаҳон офати эмас, жон офати бўлган ғоят чиройли, гўзал канизак, унинг икки зулфи Хитой мулкида ғавғо солиб, кўзи Чин диёрида бузғунлик чиқараётган, икки чиний зулфлари мушкин таноб бўлиб, уларга мушк суви сепилган, қоши мушкин ҳилол-у, ундан ой хижолатда қолар, саройда базмлар уюштирилса, элни нағмаси ақл нутқини, ўзи элни беҳол этиб куйларди. Овози билан барбат созини чалса, бири одамларни ўлдирса, иккинчиси тирилтирарди. Урушларда ҳам иштирок этса, ҳамма рақибидан устун келар, бундай баҳодир қизни жаҳон тарихида ҳеч ким эслолмасди.
Айтилган тўққиз туҳфани Искандарга тайёр қилганларидан сўнг, барча шаҳар аҳли уни кузатишга чиқдилар. Хоқон ўз қасридан бир йиғоч масофача энг тоза Чин гиламларини тўшатган эди. Ҳар ўн қадам юрилганда шоҳи Искандарга бир ажойиб совға ҳадя этар, дуру лаълни кўп ишлатарди. Искандар йўлига шунча мушк сочган эдики, унинг ҳиди осмонга қадар етиб борганди. Ана шундай савлату шуҳрат билан Искандар Чин диёрини бахтиёр кезиб борарди. Йўллар райҳону бинафша, наргису, лола, сабза каби хилма-хил гуллар билан безатилган эди. Йўлда тўрт бурчакли бир ажиб қасрга дуч келдилар. Хоқон шоҳга олтин тахт узра жой берди. Икковлари ота-ўғил каби яқин ўтиришиб суҳбат қурдилар. Искандар барчани қулай ер топиб ўтиришга таклиф этди. Барча ўз жойини эгаллагач, Хитой гўзали ўрнидан туриб, ўзи ичди-да, кейин кавсар сувини шоҳга тутди. Шоҳ ҳам, Хоқон ҳам у майдан ҳузур қилиб ичишди, қадаҳ давраларда уч-тўрт мартадан айлантирилгач, эл кайфи хушнуд бўла бошлади. Мусиқачилар куй бошлаб, ашулачилар ҳам ўз санъатларини намойиш эта бошлашди. Базм охирлаб қолганида газаклар олиниб, ўрнига ош келди.
Ошлар тўққиз минг отнинг тўшидан пиширилган эди. Юз мингдан кўпроқ қўй гўштидан ҳозирланган мазали таомлар ҳам меҳмонларга тақдим қилинди. Кейин Искандару Хоқон тахтдан туришиб, ҳадяларни олиб, жойлашиб йўлга тушишди. Хоқон Искандарга ёқиб қолган кўзгу сири ҳақида сўзлаб борарди. Кейин Искандар қўшинига етиб олишди-ю, Хоқон билан бирга Чин саройи томон йўл олишди.
Хоқоннинг Искандарга бўлган меҳри тобора ортиб борарди. Қиш мавсуми ҳам яқинлашиб қолди, бундай пайтларда узоқ масофаларга, айниқса, ҳарбий юришлар қилиш мақбул кўринмайди. Хоқон ҳам Искандарнинг шу ерда қишлашини истарди. Искандар Хоқон илтимосини қайтаролмай, қишни Чин кишварида ўтказишга қарор қилди. Худди қуёш билан ой ҳамнафас бўлишгани каби, икковлари гоҳ овга чиқишар, баъзан кўпчиликни йиғиб базму зиёфатлар уюштиришар, гоҳ олимлар билан илм-фаннинг хилма-хил масалаларида баҳлашар эдилар. Хоқоннинг ҳадяси бўлган кўзгу ҳамиша Искандарнинг ёнидан жилмасди. Тахтда ўтирганда ҳам, кўзгуни юзига элтиб қарагани қараган эди. базмларда ҳам доимо кўзгуни ҳамма кўрадиган бир жойга қўйдирарди. Искандар ўзи мафтун бўлган бу кўзгу сирини фаҳмлашга ҳар қанча интилса ҳам, уҳдасидан чиқмасди. Бир куни ўйланиб қолди: «Бу ажойиб тилсимни бу сирдан хабардор бўлган бир қобилиятли олим ясаган. Мен доройи чархи баланд, ҳикмат илмини билувчи ҳукмдор бўлсам-у, хизматимда неча юз донишманд, ҳар бир соҳанинг доноси бўла туриб, ҳар бири билим оламининг устози бўла туриб, бундан ҳам ажойиброқ асбоб ясай олмайманми?» деб ўйлади-да, бор олимларини йиғиб, уларни икки бўлакка бўлди-да, Афлотуну Суқрот, бир бўлиб, Арастую Буқрот бир бўлиб, Хурмус билан Балинос, Аршимидус бир бўлиб, ишга киришдилар, Искандар доимо улардан хабар олиб турди. Ўша қиш ичида олимлар икки ажойиб сирли асбобни битирдилар. Бутун сарой аҳлини базмга тўпладилар-да, уларга устурлобу кўзгуни намойиш қилдилар. Уларнинг бири устурлобда тўққиз чарх тақсим бўлса, иккинчисида кўзгуда етти иқлим аён кўриниб турарди.
Хоқон бу икки ажойиботни кўриб, ҳанг-манг бўлиб қолди. Искандарга ҳамду сано айтиб, дедики: «Бу кўҳна фалак сендек шоҳни кўрмади. Сенсиз тож ҳам керак эмас, тахт ҳам, мулозимларнинг бари сенга лойиқ, билим ичра барчаси сенга мувофиқ. Зотингиз бу олам аҳлидак эмас, исмингиз, илоҳо, оламда мангу турсин!» Бу икки асбобни ясашга ҳикмат эли меҳнат қилган бўлса, шоҳдан қувват, молу ганж, булар етишмай қолганида, Юнонистондаги ерлардан тушадиган маблағлардан ҳам фойдаланилди. Хоқони Чин ҳам гуҳар, дурри аминни аямади.