Бохтар диёридан икки киши Ховар томон йўлга чиқишган эди. Улар туну кун сайр қилишарди. Бирининг оти Муқбил , яна бириники Мудбир26 эди. Муқбил пок, омадли, халқ эътиборини қозонган йигит бўлса, Мудбир қаерга борса, юзида бахтсизлик чанги пайдо бўладиган инсон эди. Йўлда боришаркан, қўрқинчли бир водийга дуч келишди. Уни биладиган одамлар бу ердан юрмасдилар. Ушбу водийнинг сабзаю боғи тикону шўра, сувию тупроғи эса нефту олтингугурд эди. Тупроғидан бадбўй буғ кўтарилиб, ўтдек шамоли киши танига урилар экан, уни кулга айлантириб, кўкка совурарди. У ерда жониворларнинг яшашига имкон ҳам йўқ бўлиб, кириб қолган ҳайвон дарров ҳалок бўларди. Одамлар уни «Водийи ҳамим», яъни «Жазирама водий» деб аташар, ҳарорати бу номни исботлаб турарди. Булардан огоҳ бўлмаган иккала ҳамроҳ йўл азоблари, бало даштининг уқубатларини кўриб, чексиз бу даштни босиб ўтишдан бошқа чора топишолмади. Ҳар қандай бало дуч келса ҳам, чидашга аҳд қилиб, таваккал қилдилар-да, даштда ўз сафарларини давом эттирдилар. Ҳарорат алангаси кучайиб борган сари Мудбирнинг бесабрлиги орта борарди. «Бу қандай ҳаво бўлди? Бундай даштни яратишнинг нима кераги бор эди?» деб шикоят қилар, беҳуш мастлар каби «Бу ерда сув яратиш қийинмиди?», деб нола чекар, ҳар бир сўзи тангрига эътироздан иборат эди. Бунинг устига доим ҳамроҳига «Мен бечорага сендек йўлдош ҳамроҳ бўлмагани яхшироқ эди. Қандай шум кунда сенга йўлиқдимки, шундай ёмон хосиятларга дучор бўлдим», деб таъна қилгани қилган эди.
Муқбил эса худо ёди билан машғул бўлиб, зикру тасбиҳдан бўшамасди. Мудбирга насиҳат қилишдан чарчамас, лекин бу пандлардан фойда йўқ эди. Муқбил барча азобларга бардош бериб, даштдан чиқиб олди. Дашт кўздан йўқолгач, улар дарду бало денгизига дуч келдилар. Ҳамроҳидан безор бўлган Муқбил ундан айрилишни истаган эди, Мудбир қилган ишлари, гапирган сўзларидан тавба қилиб, ҳамроҳини бундан буён сабрли бўлишига ишонтирди. Муқбил унинг қилган ишларини, нотўғри сўзларини унутди.
Икковлари денгиз қирғоғига келиб, у ерда бир кемани кўрдилар, ҳар тарафни излаб, кема эгасини топдилар-да, ҳақини тўлаб кема ичига кирдилар. Кемачи икковларига битта сандал берди. Бир неча кема бир томонга қараб суза кетди. Кема қушдек тез сузиб бораркан, Мудбир яна оҳ-воҳ қилиб, бемаъни сўзларни айтишга тушди. Муқбил бўлса тасбиҳу ибодат билан банд эди. Ҳамроҳига яна насиҳат қила бошлади. Мудбир эса унинг гапларига парво ҳам қилмай, куфр сўзларни айтишдан тинчимасди. Унинг бу сўзларидан қаттиқ ғам чекиб, азобланар экан, Мудбир Тангрига хитоб қилиб «Ишларингда ҳеч тартиб йўқ. Қуму даштингда одам сувсизликдан изтироб чекса, баҳр ва тўлқинларингда бу қадар бебошлик. У ердаги етишмовчилигу, бу ердаги ортиқчаликдан ақлу ҳушини йўқотмоқда», деб нидо қиларди. Унинг бу хил шум сўзларидан янада кўпроқ чайқалиб, тўфон янада кучайди. Тўлқинлар баланд кўтарилиб, каттаю-кичик кемаларни ҳар томонга суриб ташлади, анчаси сувга ғарқ бўлди.
Икки ҳамроҳ бир қайиқда қолишди. Муқбил тавба-тазарруъ қилиб, тангридан ўз паноҳида асрашини илтижо қилар экан, унинг бу дуолари таъсир қилиб, шамол тинди ва денгиз таскин топди. Қайиқ денгизда тинч сузиб бораркан, бир манзил кўзга ташланди. Унинг ранги осмондек кўк бўлиб, у томондан ёқимли бўй эсиб турарди. Бу сандал ҳиди бўлиб Масиҳ нафасидек жонларга оро берарди. Ундан роҳатланган Муқбил шукрона саждасини адо қилди-да, қайиқни ўша қирғоқ томон суриб, кўп ўтмай, у ерга етиб борди. қирғоқда баланд бир дарахт ўсар, барглари кенг майдонга соя солиб турарди. Унинг танасида катта бир кавак бўлиб, у ерда тиниқ бир чашмадан сув чиқиб, денгизга қуйиларди. Икки ҳамроҳ ўша манзилда ором олмоқчи бўлиб, қайиқни бир илдизга боғладилар-да, Муқбил дарахт кавагига кўзи тушгач, қизиқиб унинг ичига кирди. Сув ичмоқчи бўлган Мудбир ҳам унинг ортидан кириб келди. Чашма бошида бир тош бўлиб, унга хат ёзиб қўйилганди. Икковлари у хатни ўқишга тушишди. Унда «Кимки бу манзилга келиб, ушбу ажойиботни томоша қилса, шуни билсинки, бу дарахт сеҳрлидир, уни «Сандали симиё», яъни, «Сеҳрли сандал» деб аташади. Чашмадан сув ичган ҳар қандай одам ўз чанқоғини қондиради. Агар у киши тўғри, пок инсон бўлса, бир ойгача хурсанд бўлиб, еб-ичишга муҳтож бўлмай юради, ёлғончи бўлса, уч кун ўтгач, сув ва таом истаб қолади. Бу чашма сувидан баҳраманд бўлган одам кейинчалик ёлғон сўзласа, ўша ондаёқ қорни ёрилиб, ҳалок бўлади. Бу айтилган сўзлар сув ичиш ҳақида эди. Чашма ичига тушишнинг ҳам ўз хосиятлари бор: ёлғончи бу сувга тушса, ўша ондаёқ оёғи куяди. Ростгўй одам тушиб, кўзини юмиб, қулоғу бурнини ушлаб шўнғиса, бошини чиқаргач, шундай нарсалар кўрадики, уларни айтиб ҳам бўлмайди. Лекин бир шўнғиган одам ўзи кўрганларини яна бир кўрмоқчи бўлиб, яна шўнғиса, сув пасайиб кетади-да, шўнғий олмайди», деб ёзилган эди. Хатни ўқиган Мудбир бир-икки ҳовуч сув ичиб, ёлғон ва беҳуда сўзлашни бас қилмоқчи бўлди. «Бундан кейин ёлғон сўзлашни тарк этдим. Шу аҳдимни бузсам, ўлимга ҳам розиман», деди-да, чашма сувидан ичди.
Муқбил Яратганга шукрона айтиб сажда қилди-да, кейин сувдан ичди-ю, чанқоғини бостирди. Мудбир сув ичига тушмоқчи бўлиб, оёғини тиққан эди, қайноқ сув оёғини куйдирди. Муқбил лунги боғлаб, сув ичига тушди-да, унда ўз аксини кўриб, сув ичига шўнғиди. Бошини чиқариб қараган эди, чашма сувини эмас, балки зилол сувга лиммо-лим тўлган ҳовузни кўрди. Унинг ичлари тартиб билан терилган сандалранг соф тошлардан бўлиб, атрофи Эрам боғини эслатар, у ерда эса, ҳарам каби чиройли бир бино қурилган эди. Ҳовуздан чиқиш учун оёқ қўйган Муқбилни бир неча кумуштан қизлар қўлларида топ-тоза матолар, тан қуритиш учун эса ипак сочиқлар олиб келиб йигитнинг қўлига беришди, сочиқлар билан танасини қуритишди. Устига сандал ҳиди келиб турган хилма-хил кийимлар кийдиришиб, бошига салла ўратишди-да, қўлидан ушлаб, сандал қасрга олиб бордилар. Муқбил атрофга ҳайрат билан боқаркан, ўзини бошқа бир оламга келиб қолгандек сезарди. Эс-ҳуши оғиб қаср ичига киргач, ҳамма ёғи сан
далдан ишланган, ёқимли атир ҳиди уфуриб турган кенг хонага кўзи тушди. Сандалдан ишланган тахт жавоҳирлар билан безатилган бўлиб, унинг устида қуёш юзли бир пари пайкар гўзал ўтирганини, атрофида эса саҳар пайтидаги юлдузлар каби соҳибжамол канизлар тизилиб туришганини кўрди. Муқбилнинг кўзи у дилорога тушгач, қони қуриб, ранги сарғайди-ю, йиқилиб ҳушидан кетди. Гул юзли сарвқомат гўзал унинг олдига келгач, ёқимли атридан ўзига келди-ю, яна кўриб ўзини йўқотди. Маҳбуба ширин сўзлари уни хурсанд қилгач, йигитнинг кўнгли қарор топиб, ўзига келди. Гўзал қиз унга ёндашиб ўтирганида, Муқбилнинг шавқ ўти белидан ошиб, яна сабру қароридан айрилди-ю, кўксини пора қилишига сал қолди. Маҳваш уни қўлидан тутиб тахти томон олиб бориб, ўтиришни таклиф этди. Муқбил ер ўпиб «Бундай жойда ўтиришга ҳаддим йўқ», деса ҳам, париваш тахтда ёнма-ён ўтириб, таом еб, шарбат ичдилар. Кейин базм бошланиб, жомларда бода келтирилди. Бир дилоро париваш сандал ҳиди анқиб турган жомни уларга узатган эди, маҳбуба бир-икки қултум ичиб, кейин жомни Муқбилга тутди. У ўзини зўрға қўлга олиб майни охиригача сипқорди. Қадаҳ даврада тўхтамай айланар экан, Муқбилнинг кайфи ошиб девоналарга ўхшаб беҳижобона сўзларни айта бошлади, кейин эса ножоиз ҳаракатларга ўтди. Гул юзли гўзал Муқбилга қаршилик қилмай, қўлидан қўлини олмай ўтирарди. Йигит охири чидай олмай қизга «Мени қийин аҳволга солиб қўйдинг, раҳм қилиб дардимга даво қилгин, васл билан ҳожатимни раво қилгин!» деб илтижо қила бошлади. Париваш бу сўзларга «Бугун шунча май ичиб, ҳушимизни йўқотгудек маст бўлдик. Эртага катта бир тўй қилиб, никоҳ ўқитайлик. Кейин ўз муродингга эришасан», деб жавоб қайтарди. Муқбил унинг бу сўзларига эътибор бермай, қандай бўлса ҳам ўз мақсадига эришмоқчи бўлиб, ножўя қилиқлар қила бошлади. Шунда маҳбубаси «Агар ўзингни тўхтата олмаётган бўлсанг, бирон сарви қомат канизимга айтай, тонггача сенинг ёринг бўлсин», деди. Муқбил ўз мақсади ҳақида бошқа оғиз очмади. Париваш унга бир канизагини ҳамоғуш этди, икки эшик оғасига ишора қилган эди, йигитни аранг турғизиб, алоҳида хонага олиб бориб ётқиздилар.
Қуёш нурлари ёйилиб кетганда уйқудан уйғонган Муқбил ўзининг кечаги қилган ишларини эслаб, хижолат чекди-да, ҳовуз олдига бориб, чўмилмоқчи бўлди, сандалранг лунгини белига боғлаб сувга тушиб шўнғиди, кейин бошини кўтариб атрофга қаради-ю, ўзининг сирли булоқ ичида турганини кўрди. Кўзларига ишонмай, яна бир неча марта сувга шўнғиди, лекин ҳар сафар бошини кўтарганда ўзини яна ўша булоқ ичида кўраверди. ўз маҳбубаси висолига етиша олмаганидан изтиробга тушган Муқбил нима қилишни билмас, Мудбирга эса ўз аҳволини айтишни лозим кўрмасди. Шу пайт кўзи яна булоқ устидаги тошга тушди. Унинг бурчагида яна бир хат ёзилган бўлиб, Муқбил олдин эътибор бермаган экан. Унда «Кимки бу симиёни кўриб, сувга шўнғигач, юз балога дуч келган бўлса, қайтиб чиққанидан кейин бу ерда турмай, тезда сув орқали жўнаб кетиши керак. Акс ҳолда уни дев ёки наҳанг ўлдиради», деб ёзилганди.
Муқбил хат мазмунини англаб «Ҳаётим хавф остида қолса ҳам бу ерда қоламан, бунақа ҳаётдан ўлганим яхшироқ», деди. Аммо яна фикр юритиб, жонининг азизроқ эканини ўйлади-да, кетишни лозим топди. Қайиқни ечиб ҳамроҳи билан бирга денгизда суза кетишди. Мудбир ҳамсафарининг ҳолатидаги ўзгаришларни кўриб, унинг сабабини билишга интилса ҳам, Муқбил унга ҳеч нарсани ошкор қилмади. Қайиқда ўй суриб ўтираверди. икковлари Ҳақдан паноҳ сўраб, қайиқни ҳайдаб боришаркан, Муқбил ҳажр ўтида қийналар, Мудбир ҳолини сўраса жавоб қилмас, чунки унинг ғами шарҳ этардек эмасди. Баъзида унга қараб: «Эй дўстим, бу саволингга жавоб беришимни кутмагин. Ҳолимни сенга айтмаётганимнинг сабаби уни ўзим ҳам билолмаётганимдандир. Ҳолимдан малолат чекаётган бўлсанг, сен ҳақлисан, мен эса бундан хижолатдаман!
Қилса бехудлуғум сени ранжур,
Не дейин, чунки борсен маъзур.
Нафасингни менга дилосо қил,
Лутф ила нечаким мувосо қил.
Бахтдин ком агар бўлур ҳосил,
Бўлса бир кун мақомимиз соҳил.
Ҳажрима хотирингни шод айлай,
Ўпиб илгингни хайрбод айлай»
дерди-да, қайиқ ичида яна фиғон қиларди. Мудбир ҳамроҳининг бу ҳолатини кўргач, «Чашма атрофида турли жинлар бўлади дейишарди. Муқбилнинг мажнунларча хатти-ҳаракатлари уларнинг таъсири оқибатимикан», деб ўйларди. Шу чоғ денгизда катта бир кемани кўриб қолишди. Шамол қайиқни ўша кема томон суриб кетди. Унинг ёнига етиб бориб, икковлари тўлқинлар хавфидан ғам чекмаслик учун кемага чиқишди. Кема аҳлининг барчаси ўлган бўлиб, биронта ҳам тирик одам қолмаган эди. У сандал дарахти ёғочлари билан тўла экан. Воқеа шундай бўлган эдики, Ховар Хусравининг парига ўхшаш бир қизи бўлиб, шоҳнинг ҳаёти у билан бахтиёр эди. Унинг бир дарди бўлиб, табиблар ҳар қанча даво қилсалар ҳам шифо топишолмаганди. Фақат сандал исигина унга фойдали бўлиб, бош оғриғини қолдирарди. Шунинг учун шоҳ қизига атаб сандал ёғочидан қаср қуришга буюрганди. Токи фарзанди у уй ичида яшаб, унинг соғлиғига даво етказсин. Бу фармон оламга тарқалиб, савдогарлар Ҳиндистонга сандал ташиш билан банд бўлишди. Ўша хушбўй сандалли иморат битгач, савдогарлар кечасию кундузи шу иш билан машғул эканлар, денгиздаги бир гирдобга дуч келиб қолиб ундан чиқиб кетолмай, овқатлари тамом бўлиб барчалари ҳалокатга юз тутган эдилар.
Бу маҳал денгизда кучли шамол кўтарилди-да, денгизда тўфон бошланиб, шу жойни ел раққосдек ўйнатиб, кемани гирдобдан чиқариб юборди.
Кема ичидаги икки ҳамроҳ ҳам ўз ишига машғул бўлди. Муқбил ўз дарди билан банд бўлиб, бир чеккада оҳу фиғонини давом эттирса, Мудбир ўлганларни кемадан сувга ташлаш, кема молини ўз ихтиёрига олиш билан банд эди. Кема молини ҳам, кеманинг ўзини ҳам ўзиники деб билиб, ҳамроҳи ҳолига эътибор ҳам қилмасди.
Шу пайт узоқда соҳил кўринди. Кема соҳилга етиб боргач, Ховар диёрига кириб келганлари аён бўлди. Мамлакат шоҳи шу куни томошага чиққан бўлиб, дарёни кузатарди. Янги келган кемага назари тушиб, аъёнларига «Кема аҳлидан бирон кишини ҳузуримга олиб келинглар, кимга тегишли эканлиги, қандай моллар келтирилганини билайин, сўнг уй томон кетайин», деди. Мулозимлар кемага кўтарилиб унда бири шод, иккинчиси эса ғамгин икки кишини учратишди. Шоҳ сўзини эшитган Мудбир у томонга тез-тез юриб кетди. Шоҳ қошига келиб ер ўпиб, дуо қилгач, ҳукмдорнинг ўз ҳолати ҳақидаги саволига «Ўзим савдогарман, ишим тижоратчилик, бу сафарда ҳеч ким омон қолмади. Барча ходимларим вабо касалига учраб ҳалок бўлишди. Бу соҳилга эса бир мену, бир Муқбил отлиқ қулимгина етиб келдик», деб жавоб берган ҳам эдики, қорни шиша бошлади. Ундан либоси йиртилиб, кўкси ҳам чок бўлди-ю, йиқилиб жон берди.
Шоҳ бу ҳолатни кўриб ҳайратдан қотиб қолди. Бундай ишга ҳеч ҳам дуч келмаган эди. Нотавон Муқбилни олиб келишларига фармон берди-да, уни кўрибоқ кўнглини шодлик эгаллади. Жон берган ҳамроҳини ундан яшириб туриб, Мудбирдан сўраган саволларини Муқбилга ҳам берди. Муқбил ўзининг кўрган-билганларини бирма-бир шоҳга гапириб берди. Шоҳ дедики, кема ва ундаги юклар давлат хазинасига берилади. Муқбил айтган барча гапларнинг чинлиги шоҳга маълум бўлди. У дедики: «Сенинг ростгўйлигинг кўнглимизни мафтун қилди, нимани истасанг, айтгин», деб сўради. Муқбил деди: «Эй шоҳ:
Шоҳнинг умру жоҳин истарман,
Чарх авжида комин истарман.
Яна матлуб халқ ибодатидур,
Ким улус мужиби саодатидур.
Шоҳ агар қилса, бандасин озод,
Туну кун айлагум дуо била ёд».
Муқбилнинг бу оқилона ва ёқимли сўзлари хуш келиб, зебо чеҳрали ва хушсўз бу йигит шоҳ кўнглида меҳр уйғотди. Унга шоҳ вазирлик унвонини берди. Бир неча вақт хизмат қилгач, давлат ҳумойи бошига соя солиб, унинг қизини никоҳлаб берди-ю, уни фарзанд қилиб олди. Муқбил бунга эътироз билдирган бўлса ҳам, уни ўз ихтиёрига қўймай, катта тўй қилиб, кўз қорачиғини унга жуфт қилиб берди. Бошдан оёқ сандалбўй кийимлар кийдиришди, чунки париваш шуни истаган эди. Кейин уларни қасри сандалга олиб бордилар-да, гули сумансони ўз маҳбубига топширдилар.
Муқбил келин чеҳрасига боқиб, ҳайратга чўмди. Чунки у ўзи чеккан азобларнинг сабабчиси эди. Қаср ҳам, сақфу остона ҳам, тахту офати замона ҳам айнан сув остида кўрганларининг ўзи эди. Ҳайрат ўти димоғига тутун етказиб, бу ўт унинг вужудини нобуд қилиб, оҳу афғон чекиб йиқилди, жони эса чиқай деб турарди. Шу чоғ димоғига сандал иси эсиб кўзи чароғи ёриди. Кўзини очгач, яна аҳволни кўриб нола чекиб беҳол бўларди.
Унинг бу ҳолатини кузатаётган маҳваш ҳам унга меҳрибонлик кўрсатиб, кўнглини оларди. Охири ўзига келиб маҳваш висолига етишди. Лекин гўзал маҳбуба кўрганларидан лол бўлиб юрарди, бир куни «Сенинг ҳайратли ишларингдан мен доим лолман. Воқеалар сабабини айтиб бергил», илтимос қилди. Муқбил рост сўзлашдан бошқа чораси бўлмагани учун бор кўрганларини бекаму кўст шарҳлаб берди. Буларни эшитган париваш табассум қилди-ю, шундай деб сўз бошлади: «Тақдир мени гўзал қилиб яратгач, ҳусним ҳақидаги сўзлар жаҳонга тарқалди. Менинг кошонам олдидан ўтиб қолган жинлар шоҳи ҳуснимга шайдо бўлди-ю, қасрда жинлар шовқин-сурони бошланиб, мен девона бўлиб қолдим. Шоҳ буни кўргач, табибларни чақиртириб, деву париларнинг сеҳру зиёнидан мени халос қилишга киришишди. Улар дафъ бўлди, лекин эшитишимча, жинлар шоҳи ғамимда яна девона бўлиб, денгиз ичида сеҳрли манзара бунёд этибди. Сандалий қаср атрофида боғ яратиб, ундаги сандалий тахт устида менинг тимсолимни ўтқазиб қўйибди. Сен ҳовуз ичида кўрган нарсалар нақшлардан иборат бўлиб, уни кўрган хаста одам ором топар экан. Сен у ерда бўлган чоғингда менинг тасвиримга шайдо бўлгансан. У ерда тимсолимга ошиқ бўлган эдинг, бу ерда Ҳақ сени висолимга етказди.
Шу сўзларни эшитгач, Муқбилнинг мушкуллари бартараф бўлди-да, маҳбуба хаёлидан кўнгли яйраб, сандалий қасрда бахтли бўлди, кийимини ҳам сандалий ранг қилди.
Сандал осойиши равон англа,
Атри онинг ҳаёти жон англа.
Сандал исинда тек туруб бўлмас,
Мушкни кимса ёшуруб бўлмас.
Донишманд мусофир ўз афсонасини тугатгач, шоҳ сандал бўйли насимдан ором олиб уйқуга кетди.

Жума куни шоҳ Баҳром оқ ипакдан кийимлар кийиб, нурафшон қуёш мисол оламни меҳри нури ёритиб, оқ гумбазли сарой томон йўл олди. У ерни манзил қилган чинлик гўзал ҳам шу рангдаги кийимларда уни кутиб олди. Шоҳ фил суягидан ишланган оппоқ тахтга чиқиб ўтиргач, дилбари ҳам унинг ёнида ором топди. Базм-ишратга йиғилган мажлис аҳлининг барчаси ҳам оқ либосда эди. Бир гул юзли паризод келиб, чиний қадаҳда май тутди. Шоҳ оқшомга қадар ҳар кунгидан кўпроқ май ичди. Қуёш ўз нурларини яширгач, шоҳ уйқу истагини билдирди. Оқ уй ичига жой солингач, мулозимлар йўлга чиқиб бир мусофирни бошлаб келишди. У шоҳ Баҳромни дуо қилгач, ўз ҳикоясини бошлади.