Бундан анча муддат аввал Мисрда бир бадавлат ва сахий хожа яшарди. Молу дунёси сероб, ўзи ҳожатбарор ва меҳмоннавоз бўлган бу бойнинг жаҳонда тенги йўқ, барча фазлу ҳунарларга моҳир фарзанди бўлиб, жамоли Юсуфи мисрийдек гўзал, моли-дунёси ҳам Миср шоҳиникидек беҳисоб эди. Отасининг моли ҳам унинг ихтиёрида бўлиб, илму фазл аҳли уни ғоятда ҳурмат қилишарди. Унинг оти Саъд бўлиб, отаси уни жуда ҳам эъзозлар эди. Унинг ҳашаматли бир меҳмонхонаси бўлиб, у ерга танишлару бегоналар йиғилишар, мусофирлар келиб қолса, Саъд уларни турли неъматлар билан сийлаб, муродларига етказар, касбу корлари, кўрган-билганларини суриштириб, ўзига номаълум нарсаларни эшитса, уларни ўрганиб олишга интиларди. Шу усул билан хилма-хил илмларни касб этган, ҳатто сеҳру найрангни ҳам, кимё билимини ҳам ўрганиб олганди.
Бир куни яшил кийимлар кийган икки мусофир шу манзилга кириб келди. Саъд уларни очиқ чеҳра билан кутиб олиб, зиёфат қилди. Мезбоннинг ўзларига кўрсатаётган ҳурмату саховатини кўрган меҳмонлар ҳайратда эдилар. Бир куни Саъд уларни хурсанд қилиш учун базм ташкил қилди-ю, май ичиб ширакайф бўлган икки мусофир билан хилма-хил мавзуларда суҳбатлаша туриб «Ўзингиз қайси мамлакатдан бўласизлар, нима сабабли яшил либос киясизлар?» деб сўраб қолди. Меҳмонлар: «Ватанимиз жуда гўзал бўлиб, оти Шаҳрисабз ёки Кашдир. Ҳаммаёқ ям-яшил, ўту ўланлари ҳам суви рангида. Ана шу диёр юртимиз бўлгани учун яшил рангли кийим кийиш одатимиздир», деб жавоб қилдилар. «Энди ўз ҳаётингиз давомида кўрган ажойиб ҳодисалардан гапириб берсанглар», деб илтимос қилди мезбон. Меҳмонлардан бири сўзга киришиб, шундай деди: «Бизнинг диёримиз томонда бир ажойиб ўлка бўлиб, уни одамлар Китвар деб аташади. У ерда баланд бир бутхона мавжуд бўлиб, ичию ташқариси турли-туман жониворлар суратлари билан тўла. Бирон киши у бутхона ичида кечаси билан қолиб, ухласа, албатта бир туш кўради, тушда унинг олдига ғалати қиёфадаги икки сурат келиб, унинг юзига кўзларини тикиб туриб, биттадан гап айтади. Бири уйқудаги кишининг келажакда кўрадиган яхшиликлари ҳақида хабар берса, иккинчиси унинг бошига келадиган ранжу аламлар ҳақида сўзлайди. Мусофир уларнинг сўзларини эшитиши биланоқ уйқудан сесканиб уйғонади-да, ўрнидан тура солиб яхши иш сари шошилади, ёмон ишдан эса ўзини ҳимоя қилишга интилади».
Биринчи мусофир шу сўзларни айтгач, иккинчиси давом эттирди: «Ўша бутхона ичида ёруғ юзли бир мўйсафид пир ҳам ўтиради. Ким тушида кўринган ишларга йўл тополмаса ёки машаққатга чораси бўлмаса, у пир бу аҳволдан хабардор бўлади-да, ўша ондаёқ унга тадбир кўрсатади. Шарт шуки, туш кўрган одам бу пир олдига бориб ўз ҳолини унга баён қилиши ва у кўрсатган маслаҳатларга амал қилиши зарур».
Бу афсонани эшитган Саъд ўша ибодатхонага бориб, айтилган сирларни ўз кўзи билан кўриш орзусида ҳушидан айрилди. Кечаси билан савдойи бўлиб ётди-да, охири Шаҳрисабз томон сафар қилишга бел боғлади. Тонг ёришгач, отаси олдига бориб, ўз муддаосини баён қилди. Хожа уни ўз орзусидан қайтаришга ҳар қанча ҳаракат қилмасин, фойда бермади. Сўнг йиғлаб, ўғли ғамида оҳ урди-ю, уни тангрига топширди. Олдига бор молу пулларни тўкиб: «Кўнглинг истаганича ол», деб мурожаат қилди. Саъд сафар учун лозим бўлган нарсаларни тайёрлашга буюрди. Ишчилар ўн кун ўтиб тиним билмай ишлаб, ниҳоят сафар ҳозирлигини тугатишди. Шоҳона бу карвонда қатор-қатор нор туяларга ортилган беҳисоб олтину кумушлар, камарлари лаълу гавҳарлар билан безатилган тўрт юз қулдан ташкил топганди. Сафар учун зарур бўлган ҳамма нарса муҳайё эди. Саъд икки яшил кийимли мусофирни ўзига ҳамроҳ қилиб, икки кўзларидан ёшларини тўкиб отаси билан хайрлашди. Карвон манзилга тезроқ етиб бориш учун ҳар икки манзилда бир тўхтаб борарди. Унинг яшил кийимли ҳамроҳлари Саъдга Хизр мисоли йўл кўрсатиб боришарди. Анча муддат биёбонни босиб ўтишгач, истаган манзилларига етиб келишди. Икки мусофир Саъдни ўзлари тасвирлаган бутхона томон бошлашди. Ибодатхона яқинида отларидан тушишган Саъд ва ҳамроҳлари, хушҳаво жойда ўтириб овқатланиб олишгач, бутхона аҳлига кўп эҳсонлар тарқатдилар. Сўнг Саъд бутхонани тезроқ кўришга шошилди-да, икки ҳамроҳи билан ичкари кирди. У сайр қилиб, ҳаммаёққа назар ташлар экан, ҳар қадамда ҳайратланарди. Қоронғу тушгач, Саъд яна бутхона ичига киришга интилди. Бундан хабардор бўлган карвон аҳли одамлар бундай қизиқишидан кўп зарар кўрганларини айтиб, уни қайтаришга ҳаракат қилишди. Лекин ҳаваси зўрайиб бораётган йигитга бу хил маслаҳатлар ёқмади.
Шундан сўнг Саъд бутхона ичига кирди ва унинг бир чеккасида ухлашга жой топди. Бараҳмон эшикни маҳкам қилиб беркитгач, унинг кўнглини ваҳм босиб, чиқиб кетишни ҳам ўйладию, лекин ўз мақсадига етишни афзал билди. Унинг кўзига тонгга қадар уйқу келмади, эрта тонгдагина кўзлари юмилиб ухлаб қолди. Тушида унга шу ибодатхона кўринди, ўзи шу ерда сайр қилиб юрганмиш. Бир маҳал ўзи қушга ўхшаган, лекин яшил рангли икки ёқимли сурат сайраб баланд кўтарилдилар-да, учиб келиб, унинг бошидан айланиб ўтишгач, олдига қўнишди. Бири «Сенинг насибанг юзи шарқ қуёшидек гўзал пари бўлади», деди. Иккинчиси эса қўрқинчли қилиб: «Сени дев асир қилиб икки оёғингга занжир солади», деб айтди. Бу ажойиб ишлардан ҳайратга тушган Саъд сесканиб уйғонди-ю, фиғон чекиб, ҳар тарафга боқар экан, тонг отиб, ҳар томон ёришиб кетганини кўрди. Ўрнидан тура солиб, эшик томон югурган эди, бараҳман эшикни очди. Саъд ташқари чиқди-да, ўзи ҳақида ғам чекишаётган ҳамроҳларини ко
ърди. Тушида юз берган ҳодисалардан савдойи бўлаёзган йигит кечгача беқарор бўлиб, фиғону зор қилди. Мулозимлар яшил кийинган мусофирларга мурожаат этиб: «Сўзларинг рост бўлиб чиқди, хожамиз телба бўлиб қолди, энди ўзингиз чора топиб беринг», дейишди. Иккинчи мусофир эса: «Мен сенга: «Пир чорасини топиб беради, деган эдим-ку. Турақол, унинг олдига борайлик, шояд дардингга даво топилса», деди. Саъд ҳамроҳлари билан бирга пирни излашга тушди. Баланд тоғ томон йўл олишиб, тоғ ичидаги қоронғи ғор ичига кирдилар. Ғор ичида бир айвон бўлиб, уни тоғ қазувчининг тешаси ҳозирлаган эди. Унинг тўрида мўйсафид пир ўтирарди. Унинг танаси сочлари ичида яширинган, гўё жаҳон тун зулмати ичида эди. Кўнгли ичида илмлар яширинган, мисоли кон ичидан жавоҳир кони ўрин олгандек эди. Етти юз йилдан ошиқ умр кўрган, ҳаётдан умиди ҳам, қўрқинчи ҳам қолмаган бу кекса отини халқ Пайлақус ҳаким деб атарди. Кирган одамлар ҳайратдан қотиб қўлларини қовуштирганларича жим туришарди. Улар кириб келганларини кўрган пир сочларини очиб юзини кўрсатгач, юзининг нури давронни қуёш нури ёритгандек равшан қилиб юборди. У меҳмонларга илтифот кўрсатди. Пирнинг шукуҳини кўрган мусофирлар туфроққа юзларини қўйишди. Пир Саъдга боқиб: «Эй бахтиёр фарзанд, жамолингни кўрибоқ барча ҳолингни фаҳмлаган эдим. Сўзларингни ўзинг бошидан охиригача айтасанми ё мен айтиб берайми?» деб сўраган эди, меҳмон ер ўпиб: «Ҳикматни Луқмон айтгани яхшироқ», деб жавоб берди. Донишманд табассум билан бошини эгиб ёқимли сўз бошлади-да, Саъд билан бўлиб ўтган барча воқеаларни бирма-бир айтиб: «Юзингни кўриш орзум эди. Тушинг таъбирини ҳам айтиб бераман ва уни амалга оширишга ҳам тадбир кўрсатаман, лекин сенга ҳозир айтишим керак бўлган гапларим бор», деди-да, ўзининг азалда шу бутхона пешвоси бўлганини, бир кеча шу ерда қолиб туш кўрганини, ундан кўнглига ғулғула тушиб, ҳар қанча изласа ҳам тўғри таъбир айтувчиларни тополмагани, охири бир Хизрга ўхшаган мўйсафид маслаҳати билан «Жомоспнома» китобини ўқиб, у ерда ўз тақдири ёзилганидан хабар топиб, юз йилдан бери шу маконда ибодатхонада кўрилган тушларга таъбир айтиш билан шуғулланаётгани, китобдаги таъбирга кўра Саъд исмли йигитни кутиб интизор бўлгани, ниҳоят унинг висолига эришганини батафсил сўзлаб бергач, кейин ўз меҳмони тушини изоҳлаб, биринчи қуш башорат қилган пари яшил кийинганлар шоҳининг қизи бўлиб, ниҳоятда гўзал ва ширинсўз экани, унинг баланд бир қасрда яшаши, қаср атрофини уч осмонўпар қўрғон ўраб туриши, олдинги қўрғонни Қатрон деган девсифат занги қўриқлаши, иккинчи қўрғонда бир кучли олим бўлиб, унинг саволларига тўла жавоб берган инсонгина кейинги, сеҳрли қўрғонга ўтиши мумкинлигини, у ерда эса сеҳр сирини фош этиш зарурлигини айтди.
Саъд пирдан шуни ҳам билиб олдики, малика васлига муштоқ бўлган ошиқларнинг қайси бири ана шу уч қўрғондаги тўсиқларнинг биронтасида мағлуб бўлса, дарҳол қатл этилиб боши қўрғон кунгираси устига қўйилар экан. Шу пайтгача кўплаб бошлар кунгиралар устидан жой олган экан. Пир ўз сўзининг охирида Саъдга боқиб:
...Лек сен ҳеч навъ қайғурма,
Ваҳм даштиға маркабинг сурма.
Ким ани ҳақ санга насиб этмиш,
Васли топмоққа вақт ҳам етмиш.
Ҳар не қилғумдурур санга таълим,
Андоқ этмак керак сен, этмай бийм»
деди-да, бир неча сўзларни айтиб: «Буларни ёдингда тутишинг керак», деб тайинлади. Сўнг чўнтагидан бир мунчоқни чиқариб, қўлига тутқазди, бир мактубча ёзиб уни ҳам Саъдга топширди ва «Энди тезроқ йўлга туш, бу икки ҳамроҳинг сенга раҳбарлик қилишсин. Шаҳрисабз томон юриб, йўлда тўхтамай у диёрга етгин. Шу пайт икки ҳамроҳинг шоҳ олдига бориб, сен ҳақингда унга сўзлаб беришсин. Шунда шоҳ сенинг кимлигингни билгач, аввал Қатрон билан жанг қилишга буюради. Сенга ёзиб берган бир неча сўзимни тинмасдан такрорлаб юргин. Муҳра-мунчоқни оғзингга солиб, унинг сувини душманинг томонга қараб туфла. Шунда у сўзлар сенга қувват бериб, душманингнинг қувватини кеткизади ва унинг уйқусини келтиради. Зангини мағлуб қилгач, биринчи қўрғонни эгалладим, деб ҳисоблагин-да, иккинчисига қадам қўй. У ердаги Масиҳо нафаслик пири комил ўз сўровларини бошламай туриб, хатни унга тутқаз. Уни ўқигач, пир сенга эъзоз билдириб, ишингни битказади, чунки у менинг шогирдим ва фарзандимди
р. Сенга ғамхўрлик кўрсатиб, афсунга қарши чора топиб беради. Сеҳрлар очилгач, сенинг барча муродинг ҳосил бўлади», деди. Шу сўзларни айтгач, қучоқлаб манглайидан ўпди-ю, шод бўлиб «Бизни обод қилдинг, обод бўлгил, ҳозироқ ўрнингдан туриб кунни кеч қилмай йўлга туш ва юришда тўхтай кўрма», деди-ю хайрлашди, пир шод бўлганича қолиб Саъд яхши кайфият билан йўлга равона бўлди.
Саъд ўз ҳамроҳлари билан водийларни туну кун босиб ўтар экан, ниҳоят Каш шаҳрининг деворлари кўринди. Яшил кийимли икки дўсти саройга бориб, шоҳга ўз хожалари ҳақида сўзлаб, унинг камолоту фазилатларини мақтадилар. Шоҳ уларни яхши танир эди, чунки улар аслида шоҳнинг маҳрамлари бўлгандилар. Шунинг учун уларнинг сўзлари чинлигига ишонди-ю «Эртага уни ҳузуримга олиб келинглар», деб буюрди. Эртаси Саъдни ўз саройида кўрган шоҳ у билан кўришиб, ҳурматини жойига қўйди ва ўтириш учун тахт олдидан жой кўрсатди. Шоҳона таомлар тортилгач, танишлару бегоналар Саъднинг суҳбатларидан баҳраманд бўлдилар. Ҳамроҳлари ўз дўстларининг муддаосини шоҳга айтган эдилар. Шу туфайли у Саъдга «Йўлдан чарчаб келгансан, бугун дамингни олгин-да, эртага қўрғон томон боргин», деб буюрди. Саъд ер ўпиб, ўрнидан турди ва ўзига ажратилган манзилга бориб, базмни давом эттирди. Ўзи етишмоқчи бўлган маҳбуба ёди билан анча май ичди, кайфи ошиб, ёри кўчаси томон йўл олди. Ҳамроҳлар
и маст бўлиб ухлаб ётар эдилар. Саъд севимли дилдорини кўриш истагида қўрғон ичига кирмоқчи бўлиб, деворлар атрофида маст ҳолда гоҳ туриб, гоҳ йиқилиб кезиб юрар экан, унинг овозини эшитиб қолган занги Қатрон келиб тутиб олди-ю, аввал ўлдирмоқчи бўлди, кейин кечаси билан уни занжирбанд қилиб эрталаб одамлар олдида ўз кучини кўрсатиб, душманларини қўрқитиб қўйишга қарор қилди. Сўнг уни қалъа ташқарисидаги ғор ичига қамаб, оғзини катта бир тош билан беркитиб қўйди. Эрталаб ўзига келган Саъд кеча юз берган ишларни эслаб, тушида кўрган қуш сўзларини ёдига келтирди, сўнг кекса пир берган хатни ўқий бошлаган эди, танига қувват кириб, қўл ва оёғидаги занжирларни синдирди-да, ғор оғзидаги тошни ҳам олиб ташлади, ханжарини қўлига тутганича Қатрон билан жанг қилиши керак бўлган майдон томон йўл олди. У ерда барча ҳамроҳлари маъюс бўлиб туришарди, Саъдни соғ-саломат кўриб, кўнгиллари таскин топди.
Жанггоҳда баҳайбат занги ўзини шоҳлардек тутиб мағрур турар, шоҳ қизи ўз отаси билан қасрнинг махсус майдончасида ўтириб томоша қилишар, чор атроф юз минглаб аҳоли билан тўла бўлиб, барчалари Саъд ғалабасига тарафдор эдилар. Занги ғордан ўз тутқинини олиб келиш учун кетган чоғда майдонга Саъд кириб келди. Ғорга кирган Қатрон ўз бандисини тополмай ғазабланиб, майдонга қайтиб келди-ю, Саъдга ҳамла қилди. Куч-қувватда иккала паҳлавон тенг эди. Шу пайт Саъд пир берган мунчоқни оғзига солди-да, сувини зангининг кийимига туфлади. Шунда Қатроннинг кўзига уйқу келиб, у беҳол бўлиб қолди. Саъд зангини ердан кўтариб олиб боши устида тутиб турар экан, халқ қий-чув қилиб юборди. Йигит рақибини боши устида айлантириб туриб, ерга шундай урдики, у тупроққа нақшлангандек бўлиб қолди. Томошабинларнинг таҳсин овозлари осмону фалакка етди. Шундан сўнг Саъд «Яна нима қилай, айтинглар», деган эди, мулозимлар уни донишманд олим томон олиб боришди.
Биринчи қўрғонни босиб ўтган Саъд иккинчи қалъага кириб борганида, уни кўрган ҳаким ҳайрат билан боқар экан, йигит Пайлақус ҳаким ёзиб берган мактубни унинг қўлига тутқазди. Донишманд хатни очиб, устозининг отини кўрди-да, ўпиб ерга бош урди. Устози ўзининг аҳволи ва Саъднинг муаммолари ҳақида ёзган, хусусан, учинчи қалъадаги сеҳрни фош қилишда ёрдам беришини илтимос қилган эди. Аллома «Зол деб аталган у сеҳрни мен ясаганман. У ерда бир тимсол бўлиб, унинг атрофида кўзга ташланиб турадиган турли нарсалар аслида мавжуд эмас. Сен у ерга боргач, қўрғон ичидаги зол-кампир тимсолига бир ўқ отсанг, мақсадингга эришасан», деди. Саъд шоҳ олдига йўл олди-ю «Энди қайси ишни бажарай?» деб сўради. Мулозимлар уни учинчи қалъадаги кампир тимсоли томон бошладилар. Саъд киргач, орқасидан кўплаб одамлар томоша қилиш учун эргашишди. Майдонда бир кампир тимсоли ваҳимали қилиб ишланган бўлиб, унинг атрофида бир неча аждаҳо оғзидан ўт сочиб турарди. Саъд қўрқув билмай илдам юриб борди-да, кампир кўкрагига зарб билан тепди. Тимсол ўз еридан тебраниб, кейин бутун аъзоси бирма-бир тўкилиб тушди. Унинг кўриниши одамга ўхшаган бўлиб, латталарни бир-бирига ёпиштириб ясалган экан. Атрофидаги аждаҳолар ҳам қалбаки бўлиб, оғзидан отилаётган ўтлар қизил ипак матолар экан.
Саъд сеҳрларни йўқ қилгач, шоҳ қошига борди. Ҳукмдор уни қучоқлаб, юзидан ўпди-да, фарзанд деб қабул қилгани, ўзини ота сифатида билишини айтиб, «Яшил жаннат» деган гулшанга бошлади. У ерда «Яшил қаср» деган қаср мавжуд бўлиб, шу ерда тўй бошланди. Унга Шаҳрисабзнинг барча халқи қатнашди. Сўнг фаришта билан пари қуёш билан тонг юлдузи каби висолга етишишди. Орадан кўп ўтмай, шоҳ оламдан кўз юмди-ю, шаҳзода унинг тахтини эгаллади. Саъд кийимлари ва тожу тахтини яшил рангли қилгач, яшил кийимли икки дўстини вазир қилиб тайинлади. Бўстон сарвига ўхшаган гул юзли маҳбубасининг барча кийимлари ҳам райҳон рангидаги ипакдан эди. Икковлари шодликда ғам билмай яшадилар, уларнинг адолатидан мамлакату халқ ҳам хурсанд эдилар. Яшил ранг-баҳор ранги, сабзаю ўтлоқлар рангидир. Хизрнинг абадий ҳаётга эришганлиги сабаби ҳам унинг шу рангдан нишон топгани бўлса, не ажаб!
Мусофир ўз қиссасини тугатгач, шоҳ Баҳром ундан ватани ва аждодларини сўраган эди, у: «Мен Шаҳрисабзнинг таниқли одамлариданман, Саъднинг сулоласидан бўламан», деб жавоб берди. Шоҳ унинг кимлигидан хабар топгач, шаҳарга волий этиб тайинлади-да қайғулари унутилиб, уйқуга кетди.

Сешанба куни тонг отгач, шоҳ Баҳром гулранг кийимларини кийиб, гулгун тахт турган гулгун уй ичига кириб, гулгун қасрда май ичиш истагини билдирди. Гулгун ипак кийимли, гул юзли сарвдек гўзал маҳбуба шоҳни таъзим билан кутиб олиб, икковлари гулранг тахтга чиқиб ўтиришди-да, лаъл қадаҳларда гулгун май ичиб, юзлари ҳам гулгун бўлди. Куни билан базм давом этиб, қоронғи тушгач, шоҳ кўзи майдан қизарган бўлса ҳам, уйқу келавермади. Мулозимлар ҳар кунгидек йўлга чиқиб сўзга чечан бир мусофирни бошлаб келишди. Баҳром «Парда орқасида ўтириб, бошидан ўтган воқеалардан гапириб берсин», деб буюргач, меҳмон олдин шоҳга ҳамду сано айтиб «Шоҳнинг бахти беҳисоб бўлиб, юзи иқбол жомидан гулгун бўлсин», деб дуо қилгач, ўз афсонасини бошлади.