Ким учун қаноат бир фан, одат бўлиб хизмат қилган экан, билингки, бой қилган ҳам ана шу қаноат бўлган. Олтин-кумушлару турли безакларни бойлик деб ҳисобламагин, чинакам бойлик қаноат ганжидир. Агар қўлингда қаноат нақди йўқ экан, ҳаракат қилгин-у, нақди қаноат билан бойлик топишга интилгин. Чунки тамаъ _ гадолар иши, тамаъгир эса гадонинг ўзидир. Шоҳ тамаъ қилса, жиғилдонга айланса, қаноатли дарвеш подшоҳ бўлғусидир.
Шоҳ ул эмаским, бошиға қўйди тож,
Шоҳ ани билким, йўқ анга эҳтиёж.
Шоҳ агар ул бўлсаки, муҳтождур,
Ҳарф ила муҳтожда ҳам тождур.
Ким қаноатни ҳужжат деб билса, яхши-ёмонга муҳтожлиги бўлмайди. Кимки қаноат сари йўл топа олса, бу йўл билан шоҳ ҳам бўла олади. Молу дунё билан ўзингни бошқалардан юқори қўйма, қаноат мулки билан ўзингни мағрур тут.
Саҳрода сув истаган бир ташна инсон учун қўлидаги олтун қадаҳдан не фойда? Қуруқ сувга қаттиқ нонни тўғраб еса, сувни оби ҳаёту, нонни қуёш деб билсин.
Биров зийнат учун ошига шолғому сабзи ўрнига олтину кумуш солган бўлса, сузганда олтину кумушлар ярақлаб турса, ўзинг айт-чи, оч бир одам уни тановул қила оладими? Уни ейиш тишларга қанча озор берса, ҳазм қилиш ҳам ошқозонга осон бўлармикан? Ҳазм бўлса ҳам инсоф юзасидан қарасанг, бекорчи сарф билан исрофдан бошқа нарса эмас-ку?
Инсоф эшигини очиб, бу фойдасиз дуру гавҳарларни очу яланғочлар устидан сочиб очга емак, яланғочга тўн бериб, юз тилаганга _ минг, бир тилаганга ўн берса, ўзини ҳақиқий қонеъ (қаноатли) инсон деб билса, тангрию халқ олдида ҳам узрли бўлади-ку!
Баъзи бадавлат кишилар бўладики, ўзининг шундай эҳсонларидан кўнгли тўлмайди. Кийими учун эгнида палос йўғ-у, элга чиройли, безакли либослар ҳадя қилишни ўйлайди. Бу ниятни амалга ошириш учун аввал ўша ҳалол пулни меҳнат чекиб топиши керак.
Икки қаро пулки, чекиб даст ранж,
Яхшироқ андинки, шоҳ инъоми ганж.
Тинч кўнгул бирла қатиқсиз умоч,
Беҳки биров миннати бирла кулоч.
Баъзилар хаёлда фаровон ҳаётни, баланд иморатлару кўркам гулистонларни орзу қиладилар. Унинг ўрнига жаҳонни бир ҳовуч кулча кўриб, тўби ва сидра дарахтларини хашакча кўриш, кўк қасридан ўзининг қийшайган айвонини афзал билиш, кулбаси ой шамидан ёруқ бўлиши, эшиги ел қўлидан очиқ бўлишини ёқтириши, эгнидаги ямоқли кўйлагини фалак атласидан афзал билиб қаноатни шиор қилиб яшаш тамаъ билан хор бўлишдан аълодир.

Икки дўст ҳақида ҳикоя

Форс мамлакатида икки дўст Чин сари йўлга тушлар. Бири азалдан қаноатли киши бўлиб, иккинчиси унинг акси эди. Йўлда борар эканлар, бир катта тошни кўрдилар. Унинг ярми ерда-ю, ярми юқорида эди. Унга «Ким меҳнат қилса, тошни айлантириб ўз жойига қўйса, ёзилган бир ёзувни кўради ва бу водийдаги бир остона остида катта бойлик яширинганидан хабардор бўлиб, унга эга бўлади. Кимки меҳнат қилиб, алам тортишни истамаса, унинг учун сабру қаноат баридан яхшироқ», деб ёзиб қўйилган экан. Қаноатсиз одам бу хабарни ўқигач, бойликка эга бўлиш учун тош остини қазишга тушди, қаноатли бепарво бўлиб ўтирарди. У ўша атрофни томоша қилиш билан банд бўлди, «Менинг қаноат бойлигидек бойлигим бор, бу меҳнатдан қандай нафъ тегарди? Тангри эҳсон бераман деса, тош ёрилиб ҳам бойлик чиқаверади», деб хаёл сурди-да, эрта туриб шаҳар томон йўналди, шаҳарга кирадиган бир неча дарвоза бўлиб, шаҳарга биринчи бўлиб кирди. Ҳамма ўша дарвоза _ у биринчи бўлиб кирган дарвоза томон интиларди. Бу элда шундай бир одат бор эканки, мамлакат подшоси нариги дунёга риҳлат қилган бўлса, аъёнлар бу гапни шаҳар халқидан яширин тутишар экан-да, кимки саҳарда шаҳарга ҳаммадан бурун кирса, уни подшоҳ сайлаб, бошига тож қўйдиришиб, бармоғига олтин узук тақишар экан. Бу сафар ҳам худди шундай ҳол юз бериб, ҳалиги мусофирни шоҳ кўтардилар.
Унинг тош остини қазиётган дўсти эса оғир меҳнатни бажариб бўлгач, тошни ёнига ағдариб қараса, ундаги хатда «Хом тамаъ бу дунёда алам чекади», деб ёзиб қўйилган экан. Хуллас, қаноат қилгани подшоҳ бўлди, бунисини эса тамаъ ранжи хоксор қилди.
Қилма, Навоий, тамаъ элдин дирам,
Бор эса, берсанг худ эрур ул карам.