Аллоҳ сенга меҳрибонлик соясини солиб, Хилофат тахтини сенга насиб этди. Олдингда буюкларни паст айлаб, олам забардастларини сенга мағлуб қилди. Халқни олдингда ожиз этиб, қадларини олдингда буктирди.
Лекин шуни билгилким, сен ҳам бир бандасан, ҳатто кўпроғидан ожизроқ ҳамсан. Улар тупроғ бўлиб, сен нури пок эмассан, сен ҳам, улар ҳам тупроғдан яратилгансиз. Барча тана аъзоларида ҳамма билан тенгсан. Лекин ҳунарда ҳам, камолотда ҳам, яхши хулқу яхши сўзлашда ҳам, юриш-туришингу адл ва инсофда ҳам, шариат қонунларига амал қилишда, Аллоҳ йўлида тақво ва тоатда ҳам сен тўғри йўлдан юрмай, кўпроғи бу йўлдан яхшироқ юради.
Сенга Тангри имтиёз бериб, салтанатнинг энг юксак чўққисига чиқариб қўйди, шахсинга тахтни макон қилиб, мамлакатда ҳукмингни юргизиб қўйди. Раият гўёки гала-ю, сен чўпон бўлдинг. Бўлди раият гала-ву, сен шубон, ул шажару мусмиру _ сен боғбон бўлдинг. Қўйни чўпон ою йил асрамаса, у оч бўриларнинг емишига айланади. Деҳқон боғини тун-кун парвариш қилмаса, боғнинг қуриган ўтиндан фарқи қолмайди. Бўрини галадан узоқ тутиб, боғингга эса сув бериб маъмур (сероб) қил. Ғам есанг, у гала фойда беради, боғ гулу мевадан ҳосил етказиб беради. Гала бўриларга ем бўлиб тугаб, дарахтлар эса қуриб тамом бўлса, сенга ҳам фойдаю ҳосили қолмайди.
Аллоҳ топширган неъматларининг жавобини сўраса, у куни нима деб жавоб берасан? Ақлинг бўлса, ҳозирдан кўзингни очиб, ҳар бир ишингни ўйлаб қил!
Неча-неча кишилар сенинг ҳукмингга бўйсунади. Зулм қилсанг ҳам, бечора мазлум бўлиб тураверади, чидайди, гарчи мартабаю пул-дунёси бўлмаса ҳам унинг пояси сендан ҳам ортиқроқ. Қиёмат куни Яратган золимни ҳам, мазлумни ҳам сўроқ қилади. У қоматини рост тутиб турса, сен шарманда ҳолатда қомати эгилган бир даражада турасан, мазлум Ҳақнинг саволларига пўлат ханжардек очиқ, дадил жавоб қилса, сен уятдан бош кўтаролмай қоласан-ку! Ҳар бир қилган хатонг ҳисоб қилингач, ҳар бирига юз азоб белгиланади-ку!
Мазлумлар, сендан зулм кўрганлар гуноҳларингни кечиришмаса, ватанинг муттасил дўзах бўлиб қолади-ку!
Эй подшоҳ! Аллоҳ қўлингни қувватли қилди-ю, лекин сен зулм йўлини танладинг. Зулминг халойиққа кам эмас эди, энди сен уни ўзингга ҳам қилаётирсан. Эй ҳушёр, зулм ўзингга фисқ (гуноҳдир), агар сенга ҳуш ёр бўлса, улардан воз кеч, чунки шодлик, хурсандликга берилиб, айшу ишрат йўлига киришиб кетдинг. Базминг бўлаётган қасрда жаннат зийнатлари билан ол-яшил пардаларининг иплари эл жонидан, лаълию шингарфи _ олтинранг безаклари халқ қонидан. У ердаги ғиштлар мачитларни бузиб келтирилган, тоши халқ қабрларидан етказилган, шифт ўртасидаги қуёшсимон ялтироқ кунгира элнинг дуру лаъли билан олтинранг қилиб безатилган.
Шундай манзилда шоҳларга хос олий зиёфат уюштирилади, айшу ишрат учун бор нарса муҳайё қилинади. Базмда май қуювчилар табассум билан хилма-хил майлар тутадилар, ашулачи _ ҳофизлар ҳар соҳадан достон тўқийдилар. Тиллар дейилиши мумкин бўлмаган сўзларни сўзлаб, кўзлар кўриши мумкин бўлмаган нарсаларни кўрадилар.
Базмдаги ҳар бир қарию ҳар бир йигит майдан ҳар бири қутурган ит бўлиб кечаси билан шу хил шармандалик давом этиб, тонг отиши билан яна ҳар бири бир зулмга машғул бўлади. Ҳар куни шу хилдаги ярамаслик тунгача давом этади, ҳар кеча шу ғафлат кун бўйи давом этади.
Қоида мундоғму бўлур, де, ахи,
Бир ўз ишингни ғами ҳам е, ахи.
Неча бу бехудлик ила йилу ой,
Вой, агар келмасанг, ўзунгга вой!
Зулмни тарк айла-ву, дод айлагил,
Марг кунидин доғи ёд айлагил.
Зулмунг эрур кундуз фисқинг кеча,
Зулм ила фисқинг неча, бўлғай неча?
Май жисм уйини вайрон қилиш учун отилган ўқдан бошқа нарса эмас. Балки жисм уйига бало селидир. Қандай қилиб энди у жисм уйи, жон уйи бўлсин, жисм уйи, демаки, имон уйи ҳам бўлолмайди-ку!
Сел қайси томонга қараб ўзини уриб туғён солса, шоҳ билан дарвеш уйи ҳам яксон бўлади.
Бодаға кўргузса киши хиралиқ,
Ақл чароғиға берур тиралиқ.
Агар чироғ ўтига бир томчи сув томса, унда ёруғликдан қўлингни ювиб қўя бер. Алоҳида бир чироққа бир одам тонгдан кечгача май сувидан кетма-кет жом қуйиб турар экан, машъал ўтига бир қадаҳ сув қуйса ўчади-ю, бу хил чироғнинг ҳоли не кечади? Сув билан машъал ўти, машъал ўтигина эмас, манқал ўти. Манқал ўтими, қўра ўтими, тандир ўтими _ сув етиб боргач, унда тобу нур қолмайди. Ёнаётган сув ичра мажусий динидаги одамнинг ҳоли не кечарди, сандал дарахти бир дамда обнус дарахтига ўхшаб қоп-қорайиб кетади-да! Ҳар кишиким бу сувдан бир идиш тановул қилса, хонанинг сиёҳга айланиши ажаб эмас.
Сув дема оники, бир ўт эрур,
Ким ети кўк хирманини куйдурур.
У шуъла тушса, хасу хашак нима эмиш, осмонни ўртаса, уни куйдириб кул қилади. Вужудинг уйи бир хашак бўлса, зор танинг худди бир ҳовуч кулнинг ўзи-ку! Бу хашакка неча ўт ураверасан? Бу туфроғни неча совураверасан? Май суви дард ўтининг ўзидир, йўқ, у дўзах ўтию тўфон сувидир. У ўтни хасу хашакингга ураверма, қуйма, бу сувни бир ҳовуч хокингга қуяверма!

Шоҳи Ғозий ҳақида ҳикоя

Шоҳи Ғозий мамлакат тож-тахтини эгаллаш мақсадида юз-икки юз киши билан гоҳ Хоразм, гоҳ Адоқ ерларида душман билан қаттиқ урушлар олиб бориб, охири ўз муродига эришди ва тахт устида ўтириб, халқнинг арзу додларини эшитишга киришди. Вайроналарни обод қилди, зулмни адолат билан дафъ этди, ўғри ва ифлос одамлар йўқолиб, шариат адолатининг қўлини узун қилди.
Бир куни мамлакатни кезиб юрганида, бир паришонҳол кампир шоҳ этагини маҳкам тутиб, оҳу фарёд қилиб, «Эй шариат ҳимоячиси бўлган подшоҳ, адолат билан иш тутадиган бўлсанг, бугун сен билан шаръан даъволашаман. Шартим шуки, шу ерда жавобини бермай, шаръий маҳкама _ қози олдида жавоб бергайсан», деди. Шоҳ унга «Қонимга даъвогарлик қилсанг ҳам, шаръан жавоб беришга ҳозирман», деб жавоб қилди. Шу фикрга келишиб, ислом қозиси ҳузурига йўл олдилар. Икковлари ёнма-ён ўтирар эканлар, барча одамлар ҳайрат билан томоша қилишарди. Зол билан Рустам тепасига гўё бутун олам йиғилгандек эди.
Кампир дедики: «Шоҳ ҳокимиятни эгаллаш учун қон тўкиб, жанг қиларкан, яккагина фарзандим, боғимдаги сарви равоним, қуриган дарахтимнинг ёлғиз меваси шу жангларнинг бирида ҳалок бўлди. Жигаримни тиғ билан ёриб, қонини ерга оқиздилар». Қози: «Иккита гувоҳ топиб келиб, сўзларингни исбот қил», дегач, кампир: «Икки гувоҳ келтиришни истасам, подшонинг адолатию инсофи етарли бўлади», деди. Шоҳ бу фикрга рози бўлди. Қози: «Адолат қонунига мувофиқ айбдор, яъни шоҳ ўлганнинг хунини тўласин ёки ўзи қатл этилсин!» деб ҳукм чиқарди. Шоҳ: «Шариат шундай ҳукм чиқарар экан, бу ҳукм учун жоним фидо бўлсин», деб, бир рўмол билан ўз бўйнини боғлаб, яна юзта олтин тангалар тўлдирилган халтачаларнинг оғзини очиб, қўрқинч билмай кампир қўлига ханжар тутқазди-да, унинг бир томонига юз ҳамённи тўкиб, деди: «Қасос оламан десанг, бошим олдингда турибди, мол-дунёни танласанг, олтину кумушларни олгин. Ўша пайтларда мен қасддан ўлимга буюрмаган бўлсам ҳам, ҳозир ихтиёр сенда».
Кампир тиғни қошларини чимирганча диққат билан кўздан кечирди-да, чириган ўтмас тишларини кўрсатиб, шоҳ оёғига бошини эгди ва «Эй, лашкари юлдузлардан ҳам сероб бўлган шаҳаншоҳим! Болам сенга жонини фидо қилган бўлса, мен кексанинг жони ҳам қурбон бўла қолсин. Мен алам билан ғазабли сўзлар айтган бўлсам, сен менинг аҳволимни хароб қилмай афв эта қол», деди. Мана хижолат изҳорию лутфу адолат сўраш!
Кампир ўз даъвосидан, ўғлининггина эмас, ўз қонидан ҳам кечди. Қизиғи шуки, одил шоҳ уни ўша даврда адолат билан бадавлат қилди. Кампирни юлдузлардек кумушлар билан безаб, фалак золи _ қуёшдек яшартирди. Унга халқ «Тилла кампир» деб лақаб қўйди.
Золи фалакдин неча кўрсанг алам,
Шаҳ чу қилур адл, Навоий, не ғам.