Мажнун — Шарқ адабиётидаги энг машҳур ва аниқ танилган персонажлардан бири бўлиб, у ўзининг севгиси ва шон-шуҳрати билан адабий тарихда катта таъсир кўрсатган. Мажнун ҳақидаги афсоналар ва достонлар Шарқ адабиётида кенг тарқалган, айниқса араб, форс ва турк адабиётида. Мажнуннинг тарихий ва адабий пайдо бўлиши, унинг ҳаёти ва ғоялари Шарқ адабиётининг асосий элементларидан бирига айланган.

Мажнуннинг Тарихий Тасвири
Мажнуннинг асосий шахсияти араб адабиётида пайдо бўлган. Унинг энг машҳур ҳамда энг катта адабий асари — Лайло ва Мажнун достонидир. Бу достон араб адабиётида ишқ ва ғам-куштроқлик мавзусидаги биринчи асарлардан биридир.

Мажнун — "жон ва руҳининг ҳар бир уқиб кўриши, ҳар бир ҳаракати ва ҳар бир фикри севгисига бағишланган" бир инсон, унинг исми араб тилида "жонланган" ёки "маскул" маъносини англатади. Бу образ араб адабиётида ишқ ва илҳомнинг ҳаммасига эга бўлган бир шахс сифатида шаклланган. Мажнун Лайлога ёки бошқа бир аёлга бўлган муҳаббати туфайли у ўзига хос ғаройиб ва ҳамма учун тушунарсиз ҳолатга тушади.

Лайло ва Мажнун Достони
Лайло ва Мажнун достонининг энг асосий ғояси ишқнинг оқибатлари ва қийинчиликлари ҳақида бўлади. Мажнун ўзини Лайлога бўлган муҳаббатига бағишлайди, лекин уларнинг муҳаббати жамиятнинг, оилавий муносабатларнинг ва ижтимоий тўсиқларнинг сабабли рўёбга чиқмайди. Мажнун Лайлонинг севгисига эришиш учун жамиятнинг кўплаб тўсиқларига қарши туришга ҳаракат қилади, аммо бу мақсадига ета олмайди.
Бу достон ўз омили ва ишқнинг аёли ва йўлларига, уларнинг қарши туришлари, муҳаббатга бўлган муккадашликлари ва ўз иродаларининг юксалишига урғу беради. Лайло ва Мажнуннинг ишқи жамиятнинг ёки оилавий манфаатларига қарши бўлгани учун, улар орасидаги муносабатлар қаршиликка дуч келади.

Мажнуннинг рамзи
Мажнун образи Шарқ адабиётида ишқ, сабр, илож ва инсон руҳининг мукаммал бўлиши билан боғлиқ рамз сифатида қаралади. Унинг ҳолатлари ва қилган ҳаракатлари адабий асарларда севги ва ишқнинг мураккаблигини, одамнинг руҳий ҳолатлари ва уларнинг таъсирини кўрсатади.

Мажнуннинг ишқ билан бўлган ўзаро алоқаси шу даражада қўлга олинганки, у бундан кейин урушлар ва муросалардаги муваффақиятларга қарамасдан, ўзининг ички ҳис-туйғуларини, эҳтиёжларини ва юксак манавий мақсадларини асл мақсад сифатида қарор топтиради. Мажнун — ишқнинг ҳақиқий ва мукаммал рамзи бўлиб, унинг ҳаракатлари шунчаки ишқнинг юқори нуқтаси, унда ишқни қандай қадрлаш ва унинг ичида кимнинг ҳақиқий сабр ва эркинликка эришишини кўрсатади.

Адабиётдаги таъсир
Мажнун — Шарқ адабиётида адабий тип сифатида тан олинган ва унинг образи турли адабий асарларда ва шунингдек араб ва турк ёки форс адабиётида мутлақ рақамда сақланган. Мажнун Лайло билан боғлиқ бўлган ишқнинг адабий рамзи сифатида кўрсатилади. Унинг таълимотлари ва ягона мақсади одамнинг руҳий йўллари билан шижоат қилувчи инсоннинг мубарраклигини англатади.
Мажнун образи замонавий адабий асарларда ҳам учрайди, бу образ ижтимоий ўзгаришлар, руҳий холатларнинг ва инсон шахсининг динамикаси ҳақидаги фикрларнинг кўрсатилишига алоқадор.

Шарқ адабиётидаги инсонпарварлик
Мажнун образи — Шарқ адабиётидаги инсонпарварлик, одамларнинг руҳий таълимотлар, ишқ ва муҳаббатнинг кўп томонли ҳикматларига муҳим аҳамият беради. Мажнуннинг ишқ билан бўлган кураши унга ниҳоятда юқори мақсадларни ва инсонга хос ички ҳодисаларни тўлиқ англашга ёрдам беради.

Мажнун, Шарқ адабиётининг энг аниқ ва ёрқин персонажларидан бири бўлиб, ишқнинг мураккаблигини, инсоннинг руҳий йўлини ва ижтимоий тўсиқларнинг таъсирини аниқ кўрсатади. Унинг образи адабий ва инсонпарварлик ғояларига негизланган, ишқ ва туғилган сабрнинг янгича ва қизиқарли рамзига айланган.

Абу Муслим