XVII–XX асрлар жаҳон адабиётининг қаҳрамони, адабий образлардан бири. Бу адабий қаҳрамоннинг келиб чиқиши ўрта асрларга бориб тақалади ва у гуноҳкор, нафс истакларига берилган, фасод йўлига тушган, ҳам Худо, ҳам одамлар томонидан жазоланган зинокор ҳақидаги афсоналарга боғлиқ.

Кўплаб афсоналардаги сюжетнинг ўзига хос тузилиши: рыцарь ўз ёлғон ва таҳдидлари орқали ҳимоясиз қишлоқ қизи билан яшашга мажбур қилади, кейин эса уни шарманда қилиб ташлаб кетади. Бу сюжет 1283–1286 йиллар оралиғида яратилган Адам де ла Алнинг "Робен ва Марион ўйини" пьесасида ўз аксини топган. Марион исмли чўпон қизга кўз олайтирган рыцарь Обер бу сюжетнинг бир талқини сифатида қаралиши мумкин. У Севильянинг машҳур зинокори Дон Жуаннинг узоқ аждодларидан бири сифатида тасвирланади. Афсоналарда Обри Бургундиялик ва Роберт-Шайтон каби шахслар Дон Жуаннинг аждодлари сифатида тилга олинади. Роберт-Шайтон тарихи XIII аср шеърий романлари, XIV аср мистериялари ва XV аср насрий ҳикояларида тасвирланган. Унинг ҳаётидаги асосий мавзулардан бири тавба қилиш ва гуноҳларни поклашдир. Бу мотив романтизм давридаги Дон Жуан адабий версияларида давом этган.

Дон Жуан билан боғлиқ энг қадимий афсона "тош меҳмон" ҳақидадир. Бу афсонада тош ҳайкал жиноятчини жазолайди ёки унинг айбини фош қилади. Масалан, Аристотель "Поэтика" асарида Мития исмли шахснинг тош ҳайкали унинг ўлимидан айбдор бўлган шахсга қулаб, уни ўлдиргани ҳақида ҳикоя қилади. Бу каби афсоналар ўрта аср драматургиясида, хусусан, мираклларда кенг тарқалган.

Дон Жуаннинг тўғридан-тўғри прототипи XIV асрда яшаган дон Хуан де Тенорио бўлган. У Севилья аҳлига қўрқув солган аёллар юзасидан қилган қилмишлари билан танилган. У командор дон Гонзало билан дуэлда урушиб, уни ўлдирган. Бошқа бир прототип сифатида 1626 йилда туғилган дон Мигель де Маньяра кўрсатилади. Унинг ёшлиги бехабарлик ва фасодга тўла бўлган, аммо кейинги ҳаётини гуноҳларини ювиш ва хайрия ишларига бағишлаган.

Дон Жуан билан боғлиқ афсоналар адабий қаҳрамоннинг асосий сюжет ва атрибутларини шакллантирган. Асосий воқеалар Испанияда, Севильяда бўлиб ўтади. Унинг иштирокчилари: командор, унинг қизи ва Дон Жуан Комедия жанрида бошланган бу адабий қаҳрамоннинг тарихи Байрон асарларида эпик сюжетга, Пушкин асарларида эса трагедияга айланган.

Дон Жуан нафақат адабий қаҳрамон, балки фалсафий эсселар ва шеъриятдаги поэтик образ сифатида ҳам яшаб келмоқда. Унинг "донжуанизм" мавзуси адабиётда кенг тарқалган, шунингдек, кўплаб бошқа қаҳрамонларга таъсир қилган.

Абу Муслим