Шу мен ўзим – қозоқман. Қозоқни яхши кўраманми, ёмон кўраманми? Агар яхши кўрсам, қилиқларини ёқтиришим керак эди. Ва ҳар нечук улардан одам яхши кўрарлик, кўнгилга таскин бўларлик бир нарса топишим керак эди. Шуни ё умид узмасликка ёки униси бўлмаса, буниси бор-ку, деб кўнгилга қувват беришим керак эди, ундайим йўқ. Агар ёмон кўрсам, сўйлашмаслигим, мажлисдош, сирдош, кенгашдош бўлмаслигим керак эди, тўдалашган жойига бормай, “Не қилди?”, “Не бўлди?” демай, ётишим керак эди. Бунинг иложи бўлмаса, буларнинг орасидан кўчиб кетишим керак эди. Буларни тузатаман, ўз- лари тузалар, ўрганар деган умидим ҳам йўқ.
Буларнинг бирортаси йўқ. Бу нимаси?
Мен ўзим тирик бўлсам-да, аниқ тирик ҳам эмасман. Анчайин ўшаларнинг хўрли- гиданми, ўзимдан ўзим хорланганимданми, ёки бошқа бир сабабданми – ҳеч билмайман.
Сиртим соғ бўлса-да, ичим ўлик. Аччиқлана- ману, ғазаблана олмайман. Куламану, қувона олмайман, сўйлаганим ўзимники эмас, кул- ганим ўз кулгим эмас, бариям аллакимники.
Қувватим борида қозоқни кўзим қийиб, ўзга ёққа кетмак тугул, қозоқни яхши кўриб, умид қилиб ётибман. Қозоқни обдон билиб, ундан умидимни узган кезларда менда ўзга ёққа ке- тиб, ётни ўз қилиб яшаш учун қувват сўниб қолган экан. Шу сабабдан мен – қўлидан ҳеч иш келмайдиган бир юрган гавда. Баъзида ўйлаб қоламан: шундай бўлганиям яхшидир, ўлар чоғда: “Ҳай, аттанг, шундай-шундай яхши нарсаларим қолиб кетди”,- деб ғам чек- майман. Олдингда амалга ошган тилакларинг турмаса, ортингга қарамай, ўлаверасан экан.

1892