Гэндальф (инглизча: Gandalf) — Жон Р. Р. Толкиннинг афсоналар мажмуасидаги асосий персонажлардан бири. У "Ҳоббит ёки У ёққа ва Орқага" асари ҳамда "Қудратли узук" романида муҳим ўрин эгаллайди. Шунингдек, вафотидан кейин чоп этилган "Силмариллион" ва Толкиннинг бошқа ишларида ҳам учрайди.

Гэндальфнинг ҳақиқий исми — Олорин бўлиб, у Майарлардан бири, яъни кичик фариштага ўхшаш руҳлардан саналади. У Истари донолари сафида Валар маслаҳати билан Ўрта Ерга юборилган бўлиб, эльфлар ва одамларга ёрдам бериш ҳамда янги Тўқ Властелин Сауронга қарши курашиш вазифасини бажарган. Олорин аввал бу оғир вазифани қабул қилишни истамаган, аммо тез орада Манвэнинг иродасига бўйсунади. Ўрта Ерда у кўплаб номлар билан танилган, жумладан, Гэндальф Сўрий деб ҳам аталган. У эльфларнинг учта узукларидан бири бўлган Нарьянинг сақловчиси бўлиб, унга Кирадан Томчибош томонидан Ўрта Ерга келиши билан топширилган.

Гэндальф Ўрта Ер бўйлаб саёҳат қилиб, турли халқлар билан танишган, уларга маслаҳат билан ёрдам берган. У "Ҳоббит" асарида тасвирланган гномлар отрядининг, Торин Дубощит раҳбарлигидаги саёҳатни ташкил қилганлардан бири бўлиб, Бильбо Бэггинсни ҳам уларга қўшилишга кўндирган. У саёҳатнинг бошида иштирок этган ва Гоблинлар ва Варкларга қарши беш қавм жангида қатнашган.

Гэндальф Сауронга қарши урушда "Узук биродарлиги"нинг раҳбари бўлиб, Узукни Ородруин вулқонига олиб бориб йўқ қилиш вазифасини бажарган. У Мориянинг ерости тоғлари орқали ҳамроҳларини олиб ўтган, у ерда Мелькорнинг тирик қолган балроги билан тўқнаш келган. Ушбу жангда Гэндальф Мория кўпригидан пастга тушган, аммо ўлмаган, чунки Майар сифатида унинг фэаси (руҳи) Чексиз вақт саройига кетган. Кейин Эру Илуватар унинг вазифаси тугалланмаганлигини ҳисобга олиб, уни қайтарган.

Гэндальф Сауронга қарши урушнинг охирида Саруманни Истари орденидан четлатади ва унинг калтасини синдиради. Саурон мағлуб бўлганидан кейин, Гэндальф ўз миссиясини якунига етказиб, Валинорга қайтган.

Гэндальфнинг образи скандинав ва Британия мифологияларига асосланган оқил сеҳргар архетипи ҳисобланади. Унинг исми скандинав поэзияси "Dvergatal" даги "Гандальв" номи билан боғлиқ. Толкиннинг бошқа персонажлари билан бир қаторда, Гэндальф христианий қарашларини ўзида мужассам этган ва умид бахш этувчи тимсол сифатида кўрилади.

Абу Муслим