Кичик ёшлигимданоқ менга шеър ёзиш соҳасида ажиб хаёлларга берилиш насиб этган. Шеърнинг қайси бир турида асар ёзган бўлсам, улар туркий тилда ниҳоясига етар эди.
Ҳар бир киши бирон иш қилган бўлса, у бажарган баъзи ишларда ўзининг бир белгиси бўлади. Қўйиладиган шу белги ё муҳр, ё ёрлиқ, ёки тамға шаклида бўлиши мумкин. Саҳифаларни зийнатловчилар ёки шеър ёзувчилар учун тахаллус қўйиш ёзувчининг тамғаси вазифасини ўтайди. Сир аҳҳ қайси вараққа шеър битган бўлса, у ўша нишон (тахаллус) билан имтиёз топади. Ўқиган кишилар уларни бир-биридан ажратиб, бу Саъдийники ёки Низомий қаламига мансуб ва ё буни Хусрав Деҳлавий ёзган, бу Жомий асаридир, дейишади.
Мен эса турк тилида асар ёзишга киришиб, шу тилда истеъдодим ва қаламим туфайли шеърлар бунёд этдим. Истеъдодим булути ўзидан дурлар сочганида шеърларимда "Навоий" тахаллусини қўлладим. Жаҳон бўстонида ўз мақсадимга эришдим, бахтиёр кишилар шеъриятимдан куй, наво топиб, баҳраманд болишди. Форсий шеъриятда ҳам қалам суриб, назмнинг турли навъларида асарлар ёздим. У маънолардан менга файз етгач, шеъриятим, "Фоний" тахаллуси билан белги топди.
Мана энди "Лисон ут-тайр"ни яратиб, унда ҳар хил қушлар билан биргаликда парвоз қилдим. Бунда шундай наво туздимки, уни ҳам "Навоий" тахаллуси билан тугатсам, мақсадга мувофиқ бўлар эди. Чунки наво қилиш қушлар тилининг сайрашига хосдир. Бу уларнинг дилкаш афғони ва ҳазин достонларидир. Яна, бу достон ҳам туркий услубда эди, шу сабабли унда "Навоий" тахаллуси қўлланса, ўринли бўлар эди.
Бу асарда нима учун "Фоний" тахаллуси қўллаганимни билмоқчи бўлганлар учун сабабини айтаман: менинг бу асарни ёзишдан кўзлаган мақсадим асл манбага қайтиб боришни тасвирлашдан иборат эди. Бунда эса фоний бўлмасдан туриб, иш ниҳоясига етмайди, шу сабабли ушбу асарим ҳам "Фоний" тахаллуси билан тугалланди.
Иккинчи сабаб шуки, маънолар эгаси бўлган Шайх қушлар тилидан достон айтиб, қушларни сайр эттирди ва уларга етти водийдан учиб ўтишни белгилаб берди. Ўз асарида қушларга кўп азоб-уқубат чектиртириб, уларни энг сўнгги — Фано водийсига қўндирди.
Мен келтирган бу икки таносиб бир-бирига мос бўлиб, шеъримда бу тахаллусни қўллаганимнинг сабаби ҳам шундандир. Агар бунда "Фоний" тахаллусини қўйган бўлсам, юқоридаги таносиблар асосида иш кўрдим. Агар биров сабаб истаб, сўрагудек бўлса, шарҳ қилган сўзларим унга жавоб учун етарлидир. Бундай ишларни ният қилган киши учун замона дориломон бўлмоғи керак. Замон Дороси адолати жорий бўлмаса, замон тинч бўлади, деб хаёлингга ҳам келтирма.
Кимки бундай ишларни амалга оширмоқни ният қилса, замона тинчимас экан, ўз мақсадига эриша олмайди. Сен замон Доросининг адолати барқарор бўлгандагина замона тинч бўлиши мумкин деб гумон қил.