Ҳудҳуд нафасидан шакар сочиб, бу шакардан ширин сўзлар ҳосил қилди. Қушлардаги бундай изтиробни кўргач, уларга шундай жавоб берди:
— Унинг ахволидан билганимни, кўнглимга сирларидан келганини айтайин. Аммо афсона айтиш билан иш битмайди, эл қуруқ сўз билан висол хазинасини топмайди. Чунки олдимизда турган иш ниҳоятда улуғдир, шоҳ улуғдир, унинг даргоҳи улуғдир. Йўл эса машаққатли, водий узун, дил хоҳишлари улуғдир. Албатта, сиз шоҳ ҳақида сўзлагин дерсиз, аммо мен уни минг йил айтсам ҳам, тамом бўлмайди.
Ҳеч бир киши унинг зотини идрок эта олмаган, аммо доим унинг отини тутиш шартдир. Бунинг учун аввал оғизни тириклик суви билан ювиш керак; ўн марта, балки юз марта, балки чексиз марта тозалаш зарур. Тил ва оғизни шу тарзда пок этгач, ўта эҳтиёткорлик билан унинг номини тутиш мумкин.
Аммо у шоҳ булардан ҳам аъло даражада туради, унинг даргоҳи шу даражада гўзалки, мен у ҳақда бирон фикр айтиш, тил қалами билан бирон сўз таҳрир этишга ожизлик қиламан. Лекин қушлар у ҳақда эшитишни орзу қилган эканлар, майли, шоҳ сифатлари ҳақида бир-икки оғиз сўз айта қолай. Шунда ҳам мен сизга мингдан бирини баён қилсам, бирдан минггача аён қилган бўламан.
Бизнинг шоҳимиз барча шоҳларнинг шоҳи болиб, ҳамма ҳолатларимиздан доимо огоҳдир. Унинг зоти бирлик йўсинидадир, лекин у мингдан кўп сифатларга эга. Ундаги бу сифатлар бутун дунёга ёйилган ва оламдаги ҳамма нарсалар зот жиҳатдан ундан келиб чиқади. Агар унинг иродаси амр этмаса, бирон-бир киши ҳатто нафас олишга ҳам имкон топа олмайди. Сиз гарчи буюк ёки паст, шакл ва хислатда катта ёки кичик бўлсангиз-да, ҳаммангиз унга тобедирсизлар.
Унинг ҳар бир қанотида неча минглаб парлари бор. Унинг қанотлари учун ҳаммаёқ торлик қилади. Уларнинг барчасида илм денгизи мавжуд. У гарчи мураккаб ёки осон бўлса ҳам кўзга кўринмайди.
Сизга унинг нашъасидан ҳаёт берилган, шу сабабли ҳар тарафга қанот қоқиб учасиз. Уни ўз аъзоингиздаги қон янглиғ ва тирик жисмингиздаги жон каби билинг. У сизга тан ичидаги жондан ҳам яқин, сиз учун ундан яқинроқ ҳеч бир нарса йўқдир.
Лекин сиз минг йилчалик ундан йироқсиз. Минг йил у ёқда турсин, балки имкондан йироқсиз. Ундан узоқда бўлган киши учун жоннинг нима кераги бор?! Агар жон усиз бўлса, ундан нима фойда?! Ким унинг васлидан бир дам баҳраманд бўлса, икки олам шоҳлигидан ҳам яхшироқ файз кўради. Аммо ундан айрилиқда яшаш ўлимдан ҳам хатарлироқдир; унинг фироқида саккиз жаннат иcлиида бўлиш етти дўзахга тушгандан ҳам баттарроқдир. Аммо бундай шоҳнинг васлига эришмоқ осон иш эмас, кўп машаққат чекиб, интилмай, унга етишиб бўлмайди. Бу йўлда минг турли қийинчиликлардан ташқари талабгор учун сидқидиллик ҳам керак.
Лекин ўша водий бениҳоя олис жойда. Унинг йўлида жуда кўп офатларга дуч келинади. Узоқ йиллар тинмай қанот қоқиб учиш керак. Бунга бир неча Каркас умрича ҳаёт берилса ҳам кифоя қилмайди.
Бу йўлда хунобадан иборат дарёлар бор, хуноба эмас, балки заҳар-заққум, дейилса, янада тўғрироқ бўлар. Тоғлари ҳам осмонга тиғ тортган, бу тиғларнинг барчаси шафқатсиз равишда қон тўкаман, деб турибди. Ҳар томонида ўт туташган даштлар ёлқинланиб, осмонга бош уради, Ўрмонлари ҳар хил даҳшатли балолар билан тўла, ундаги ҳар бир дарахтнинг шохи ғамдан, барги эса балодан иборатдир. Осмонда чарх уриб юрувчи булутлар киши бошига ёмғир ўрнига тош ёғдиради. Булутларидан чақнаган чақмоқлар оловидан оламга ўт тушади. У ерда бир тун қўниш учун маскан йўқ. Танга мадор берувчи сув ҳам, дон ҳам топилмайди. Минг туман қуш у томонга сафар қилиб, ҳавода минг йил қанот қоқса ҳам, бу йўлни босиб ўтмоғи ва мақсадига етмоғи маълум эмас.
Аммо кимки бу талабда жон берса, юз абадий ҳаётдан ҳам афзалдир. Жаҳон бўстонидаги ҳар турли қуш неча кун учиб ёки қўниб, фано боғи оҳангини куйламоғи ва у томонга парвоз этмоғи керак. Улар ҳижрон водийси йўлида ўз жонини жононига фидо қилса яхши. Бу ўлим завқи юз минг жон ўрнига ўтади. У шундай жонки, ўрнини мангулик умр босади. Агар давлату иқбол ёр болиб, толе, бахт ва шараф раҳбарлик қилиб, бу айтиб ўтилган ҳадсиз ва чексиз дашт босиб ўтилса, ундан ўтган қушга, шубҳасиз абадий висол гулзори насиб бўлғай. Шоҳ билан абадий бирликка эришади ва ўзини ҳақ соясига восил этади. Унинг мавқеи арши аъло каби юксак бўлиб, ўз сояси билан Бойўғлини Ҳумога айлантира олади.